Prevalence of of Helminth Infection of the Liver in Small Animals Slaughtered in the Adana Province

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Prevalence of of Helminth Infection of the Liver in Small Animals Slaughtered in the Adana Province"

Transkript

1 AVKAE Derg. 2012,2,1-17 Ara t rma Makalesi/ Research Article Adana li Mezbahalar nda Kesilen Küçük Ruminantlarda Karaci er Helmint Enfeksiyonlar n n iddeti ve Yay l * Hayrunnisa ÇAYA 1 Geli tarihi/received: , Kabul Tarihi/Acepted: Adana Veteriner Kontrol Enstitüsü Müdürlü ü. Parazitoloji Laboratuar,Adana,Türkiye Özet Bu çal ma Adana yöresindeki mezbahalarda kesilen küçükba hayvanlarda karaci er helmintlerinin yayg nl n n ve iddetinin belirlenmesi amac yla yap lm t r. Ara t rma, Ocak Aral k 2001 tarihleri aras nda, Adana merkez ve 7 ilçe mezbahalar ndan toplanan 600 koyun, 341 keçi ve 1700 kuzu karaci eri üzerinde yap lm t r. Bu çal mada, koyun karaci erlerinde enfeksiyon oran %67.5 olmak üzere 40 nda ( %6.6 ) Fasciola hepatica, 19 da ( %3.1 ) Fasciola gigantica, 72 sinde ( % 12 ) Dicrocelium dendriticum, 218 inde ( %36.3 ) Kist hidatik, 29 unda ise ( %4.8 ) Cysticercus tenuicollis olarak saptanm t r. Kist hidatidlerin fertile yönünden muayenelerinde 218 kistin 113 ü ( %51.8 ) fertil i ( %48.2 ) infertil bulunmu tur. Koyunlarda karaci er kelebeklerine Kas m ve Aral k, Cyst hydatid e her mevsim, Cysticercus tenuicollis e Haziran, ubat ve Nisan aylar nda rastland. Koyun karaci erlerinde bir türle enfeksiyon %33.6, iki türle %37.3, üç türle %11.1, dört türle %18 oran nda bulunmu tur. Keçi karaci er helmintleri yönünden enfeksiyon oran %12.9 olup, 3 ünde ( %0.8) Fasciola hepatica ya, 2 ( %0.5 ) Fasciola gigantica ya, 11 inde ( %3.2 ), Dicrocelium dendriticum a 28 inde ( %8.2 ) Kist hidatik e rastlanm t r. Cysticercus tenuicollis enfeksiyonuna ise rastlanmam t r. Kist hidatik in fertilite yönünden muayenelerinde 15 ( %53.6 ) fertil, 13 ( % 46.4 ) infertil bulunmu tur. Keçilerde Ocak, ubat ve Mart aylar nda Fasciola hepatica, Fasciola gigantica tespit edilmi tir. Dicrocelium dendriticum aen fazla Ocak ay nda rastlanm t r. Ocak, ubat, Mart, Temmuz, Kas m aylar nda Cyst hydatid enfeksiyonu görülmü tür. Keçilerin %50 sinin bir tür, %31.8 inin iki tür, %18.1 inin üç türle enfekte oldu u belirlenmi tir. Anahtar kelime: Koyun, Keçi, Karaci er, Helmint, distamatosis ve kist hidatik Prevalence of of Helminth Infection of the Liver in Small Animals Slaughtered in the Adana Province Abstract In this study, It was aimed to determine the presence and distribution of liver helminths in small ruminants slaughtered at different slaughterhouses in Adana region. For this purpose, 600 sheep, 341 goats and 1700 ewes livers were examined between January - December Infection rate of sheep livers was 67.5%. The prevalance of Cyst hydatid, Dicrocelium dendriticum, Fasciola hepatica, Cysticercus tenuicollis was 36.3 %,12 %, 6.6%, 4.8 %, 3.1% respectively. When fertility rate of cyst hydatids examined, 113 ( 51.8% ) were found fertile and 105 ( 48.2% ) were found infertile. Distribution of sheep liver helminths according to the months showed difference between helminths species. Fasciola hepatica in November and December, Dicrocelium dendriticum in November and December, Fasciola gigantica in November, Cysticercus tenuicollis in June, February and April, Cyst hydatid in every month was seen. When compared with number of helminth species, infection with one species, two species, three species and four species were found to be 33.6%, 37.3%, 11.1 %, 18% respectively. Infection rate of goat livers was 12.9%. The prevalance of parasites that Cyst hydatid was 28 ( 8.2% ), Fasciola hepatica was 3 ( 0.8 % ), Dicrocelium dendriticum was 11 ( 3.2% ) and Fasciola gigantica was 2 ( 0.5% ), Cysticercus tenuicollis was not detected. When fertility rate of cyst hyatids examined, 15 ( 53.6% ) were found to be fertile and 13 ( 46. % ) were found to be infertile. Also, distribution of goat helminths according to months showed difference between helminths species. Fasciola hepatica, Fasciola gigantica and Dicrocelium dendriticum were frequently detected in January, February and March, Cyst hydatid were frequently detected in January, February, March, July and November. When the infection was compared according to number of helminth species, infection with one species, two species and three species were 50%, 31.8% and 18.1% respectively. Key Words: Sheep, Goat, Liver, Helminth, distamatosis end Cyst hydatid Giri Türkiye de k rsal bölgelerin geçim kayna tar m ve hayvanc l kt r. Hayvanc l olumsuz etkileyen büyük sorunlardan biri de paraziter hastal klard r. Geli mekte olan ülkelerde distamatosis, ekinokokkosiz gibi paraziter hastal klar, halk sa l aç s ndan da önemli bir problem olu turmaktad r. Ka Yaz ma adresi/correspondance:hayrunissa ÇAYA, Adana Veteriner Kontrol Enstitüsü Müdürlü ü, TR Adana TÜRK YE, E- posta: hayrunissa@hotmail.com, * Ayn isimli uzmanl k tezinden özetlenmi tir

2 sapl k hayvanlar n kesim sonu muayenelerinde, karaci erlerin büyük bir bölümünde paraziter etkenlerden ileri gelen bir tak m lezyonlar görülmekte, lezyonlu karaci erlerin tam veya k smi olarak imha edilmeleri nedeniyle de önemli ekonomik kay plar n meydana geldi i bilinmektedir. Bütün dünyada insan ve hayvan sa l n tehdit eden distomatosis, Türkiye deki zoonozlar n en önemlilerinden biri olmakla birlikte son konak hayvanlarda ciddi bir klinik belirti göstermeyebilir. Ekinokokkosis insan ve hayvan sa l n dolay s ile ekonomiyi etkileyen, parazitozlardan biridir. Bula ma sadece sindirim yoluyla de il, solunum yoluyla da olabilmektedir. Mezbaha çevresine at lan veya akarsu ile daha uzaklara ta nan enfekte organlar n son konak köpekler taraf ndan yenilmesi ile hastal n yay lmas na yol açmaktad rlar. nsanlara bula ma enfekte köpek d k s ile kontamine su ve g dalar n a z yolundan al nmas ile olmaktad r (15,18). Türkiye genelinde oldu u gibi Çukurova bölgesinde de özel ve belediyeye ait mezbahalarda yakma f r nlar n n olmamas ve akarsu kenarlar nda bulunmalar nedeni ile hidatidosis vakalar na çok s k rastlanmaktad r. nsanlara bula ma, köpek tüyleri ile olabilece i gibi, köpek d k s ile bula k sular n, sulama suyu veya y kama suyu amac yla kullan lmas halinde de olabilmektedir. Hastal k etkeni ba ta karaci er ve akci er olmak üzere di er doku ve organlarda kistlere neden olmaktad r (18). Hayvanlar n geli igüzel bak m ve beslenmesi, gizli açl k olu turmakta ve birçok hastal k etkenine duyarl hale getirmektedir. Sonuç olarak çe itli parazitlerle devaml enfeksiyona maruz kalmakta, parazitlerin konaklar üzerindeki olumsuz etkilerinin devaml olmas na sebep olmaktad r. Bu çal ma ile güncelli ini her zaman koruyan distomatosis, ekinokokkosis ve sistiserkosis in Adana ili mezbahalar nda kesilen küçük ruminantlarda yayg nl ve durumu ile al nan bilgiler nda kontrol ve mücadele tedbirlerinin saptanmas amaçlanm t r. MATERYAL VE METOT 1. Materyal Bu çal mada, Ocak Aral k 2001 tarihleri aras nda Adana - Merkez ve ilçe mezbahalar na gidilerek random usülü ile al nan 600 koyun, 1700 kuzu ve 341 keçi karaci eri muayene edilmi tir. Adana - Merkezde bulunan Birbiçer ve Toros Mezbahalar na haftada bir, Ceyhan, Karata, Karaisal ve mamo lu Belediye Mezbahalar na ayda bir, Pozant ve Akçatekir mezbahalar na aç k bulundu u Haziran, Temmuz ve A ustos aylar nda kesimin yo un oldu u günlerde gidilerek al nan karaci- erlerde helmint türleri ara t r lm t r. Birbiçer özel mezbahas nda Do u Anadolu ve Güneydo u Anadolu men e li, Toros özel mezbahas nda, Ceyhan, Pozant ve Akçatekir belediye mezbahalar nda ç Anadolu men e li küçükba hayvan kesimi yap lmaktad r. Karaisal, Karata ve mamo lu Belediye Mezbahalar nda ise yörede yeti tirilen hayvanlar n kesimi yap lmaktad r. Türler Enfeksiyon Derecesi Hafif (Adet ) Orta (Adet) A r (Adet) Ölüm Nedeni (Adet ) F. hepatica den fazla F. gigantica den fazla D. dendriticum den fazla Tablo 1. Karaci er Trematodlar nda Enfeksiyon Derecesinin Tespiti 2. Metot Laboratuvara getirilen karaci erlerin D.dendriticum yönünden ilk önce safra keselerine bak lm t r. Enfekte karaci- erlerdeki kistlerden pastör pipeti yard m yla s v al nd ktan sonra fertil kist hidatik yönünden incelenmek üzere lam üzerine al n p lamel kapat larak mikroskop alt nda X10 büyütmede incelenmi tir. Protoskoleks görülen kistler fertil, protoskoleks görülmeyenler infertil (steril) olarak de erlendirilmi tir. Enfeksiyonun iddeti, parazitlerin say lar na göre de erlendirilmi tir. Makroskobik ve mikroskobik muayenesi yap lan karaci erler, 1 cm 2 lik enine kesitler al narak l k su dolu kaplara konulmu, kesilen karaci er parçalar elle s k larak parazitlerin ç kmas sa lanm t r. Daha sonra enfeksiyon derecesini tespit etmek için 150 mikronluk süzgeçten geçirilip, süzgeç üzerindeki parazitler 250 cc lik su dolu kaba al nm t r. 25 cc lik bir kepçe ile su içerisinde iyice homojenize olana kadar kar t r l p, sadece bir kepçelik kar m bir cam kavanoza al nm ve bu cam kavanozdaki parazitler petri kaplar na konulmu tur. Daha sonra parazitler teker teker say larak, 10 ile çarp lm ve parazit say s tespit edilmi tir. Parazitlerin say m nda, kesilmi olan parazitlerin sadece ba k s mlar say lm t r. Karaci er trematodlar n n olu turdu u enfeksiyonun iddeti literatürlerdeki verilere ve Tablo 1 e göre de erlendirilmi tir ( 1, 8, 15, 21 ). Bulgular Muayenesi yap lan 600 adet koyun karaci eri, 1700 adet kuzu karaci eri ve 341 adet keçi karaci eri helmint yönünden incelenerek; koyunlar n 40 nda ( %6.6 ) F. hepatica, 19 unda ( %3.1 ) F. gigantica, 72 sinde ( %12 ) D. dendriticum, 218 inde ( %36.3 ) kist hidatik, 29 unda (% 4.8 ) C. tenuicollis, keçilerde ise 3 ünde ( %0.8 ) F. hepatica, 2 sinde ( %0.5 ) F. gigantica, 11 inde (%3.2 ) D. dendriticum, 28 inde ( %8.2 ) kist hidatik bulunmu tur. Keçilerde C. tenuicollis e rastlanmam t r (Tablo-2, Tablo-3 ). Çal mam z n yap ld süre içinde o lak kesimi yap lmad - ndan ve kesimi yap lan 1700 kuzu karaci erlerinde ise karaci er trematodlar na rastlanmad ndan tablolarda yer veril- -13-

3 memi tir. Bu çal mada, koyunlarda en fazla Aral k ay nda % 25 oran nda, Kas m ay nda %15.7 oran nda, Ekim ve Ocak aylar nda %8 oran nda F. hepatica tesbit edilmi tir. Kas m da % 11.4 oran nda F. gigantica, D. dendriticum ise yine s rayla Aral k, Kas m, Ekim ve Ocak aylar nda %31.6, %34.2, %14.2 ve %22 oran nda tespit edilmi tir. Kist hidatik e hemen hemen her ayda rastlanm olup, aylara göre oran %8.3-%25.7 ara s nda de i mektedir. C. teniucollis en fazla Nisan ay nda görülmü ve % 23.3 oran nda tespit edilmi tir ( Tablo 2). Keçilerde ise en fazla Ocak ay nda %4.6 oran nda F. hepatica, Mart ay nda %3.3 oran nda F. gigantica ve Ocak ay nda %6.9 oran nda D.dendriticum tespit edilmi tir. Kist hidatik y l n 6 ay görülmü olup % oranlar aras nda tespit edilmi tir. (Tablo 3 ). Koyunlarda ve keçilerde bir ya da daha fazla helmint türünden ileri gelen enfeksiyon da l m (Tablo-4 ); koyunlar n %33.6 s nda tek tür, %37.3 ünün iki tür, %11.1 inin üç tür, %18 inin ise dört tür ile enfekte oldu u tespit edilmi tir. Yaln z D. dendriticum miks enfeksiyon eklinde görülmü tür (D. dendriticum + F. hepatica, D. dendriticum + F. hepatica + F. gigantica, D. dendriticum + F. hepatica + F. gigantica +Kist hidatik ). C. teniucollis ise koyunlarda tek tür enfeksiyon olarak görülmü tür. Enfeksiyon ekli Enfekte Koyun Enfekte Keçi n % n % Bir türle 127/ /44 50 ki türle 141/ / Üç türle 42/ / Dört türle 68/ Tablo 4.Koyun ve Keçilerde Birden Fazla Helmint Türünden leri Gelen Enfeksiyonlar n Da l m Enfekte keçilerde ise %50 sinin tek tür, %31.8 inin iki tür, %18.1 inin üç tür ile enfekte oldu u tespit edilmi tir. D. dendriticum, koyunlarda miks ekilde görülürken sadece bir keçi karaci erinde tek olarak görülmü tür ( Tablo 4 ). Tablo 5 ve Tablo 6 kar la t r ld nda koyunlarda enfeksiyon oran ve iddeti keçilere göre daha fazla görülmü tür. Bir koyun karaci erinde en az parazit say s F. hepatica 7, F. gigantica 3, D. dendriticum 300, en fazla ise F. hepatica 600, F. gigantica 300, D. dendriticum adet olarak say lm t r. Bir keçi karaci erinde en az F. hepatica 6, F. gigantica 3, D. dendriticum 60, en fazla ise F. hepatica 300, F. gigantica 15, D. dendriticum adet olarak say lm t r. -14-

4 Türler Enfekte Koyun Say s F.hepatica 141 F.gigantica 141 D.dendriticu m 141 Enfeksiyon Seyrine Göre Da l m ( % ) Hafif Orta A r Ölüm Nedeni Tart ma ve Sonuç Ülkemizin de i ik yörelerinde küçükba hayvan karaci erlerinde helmint türlerinin varl n belirlemek ve bunlardan dolay imha edilen karaci erlerin ekonomiye verdi i zarar tespit etmek amac yla birçok ara t rma yap lm t r ( 11, 18, 23 ). Türkiye de yap lan çe itli ara t rmalarda keçilerin % sinde D. dendriticum a, % nde F. hepatica ya rastland buna kar l k F. gigantica ya ise rastlanmad bildirilmi tir ( 5, 26 ). Bu çal mada muayenesi yap lan 341 keçinin karaci erinde %4.6-5 oranlar aras nda F. hepatica, % oranlar aras nda F. gigantica, % oranlar aras nda D. dendriticum tespit edilmi tir. Bu oranlar keçiler üzerinde yap lan di er çal malardan elde edilen oranlardan dü üktür. Bunun nedenini ara t rmam zda materyal al nan 15 ( 10.6 ) 16 ( 11.3 ) 17 ( ) 13 ( 9.2 ) 7 ( 4.9 ) ( 29.7 ) 9 ( 6.3 ) 5 ( 3.5 ) 3 ( 2.1 ) 4 ( 2.8 ) Toplam 40 ( 28.3 ) 19 ( 13.4 ) 72 ( 51.06) Tablo 5. Koyunlarda Karaci er Trematodlar Yönünden Enfeksiyon Derecesi Türler Enfekte Keçi Say s F.hepatica 16 F.gigantica 16 D.dendriticum 16 Enfeksiyon Seyrine Göre Da l m ( % ) Hafif Orta A r Ölüm Nedeni 2 ( 12.5 ) 2 ( 12.5 ) 1 ( 6.25 ) ( 6.25 ) Toplam 3 (18.75) ( 6.25 ) 9 ( ) (12.5) - 11 (68.75) keçilerin genellikle genç ve besi hayvan olmas na ba lamaktay z. Kurtp nar ( 14 ) ruminantlarda fasciolosisin yayg nl n Erzurum ve Kars illerinde %10, A r ilinde %3 olarak bildirmi tir. Vura ener ve ark. ( 32 ) stanbul da muayene edilen koyun karaci erlerinin %21 inde D. dendriticum, % 6 s nda F. hepatica ve %0.1 inde F. gigantica tespit etmi lerdir. Handemir ( 13 ) koyun karaci erlerinde %29.6 oran nda D. dendriticum tespit etmi tir. Beyaz t ( 3 ) koyun karaci erlerinde %5.9 F. hepatica, %0.1 F. gigantica, % 18.7 D. dendriticum tespit etmi tir. Adana da Et Bal k Kurumunda 1989 da yap lan bir çal mada Özyer ( 18 ) küçükba hayvanlar n imha edilen karaci erlerinde %49.4 F. hepatica, % 19 F. gigantica, %18.5 D. dendriticum tespit etmi tir. Bu çal mada, koyunlarda F. hepatica %6.6, F. gigantica %3.1, D. dendriticum oran ise %12 olarak bulunmu tur. Ara t rma sonucu di er bölgelerde ve dünyada fasciolosis görülme oranlar ile yak nl k göstermekle birlikte Adana da daha önceden yap lan çal madan daha dü ük bulunmu tur. Kesi mi yap lan hayvanlar n besi hayvan olmas, meralar n islah çal malar n n ba lat lmas, serbest veteriner hekimli in artmas yla beraber ilaç bulundurma ve satma yetkisinin verilmesi, yeti tiricilere hayvan bak m ve beslenmesi konusunda e itimlerin verilmesine a rl k verilmesi yan nda k rsal kesimde hayvanc l a verilen desteklerin artmas fasciolosis enfeksiyonlar n n görülme s kl üzerinde etkilerinin oldu u dü ünülmektedir. Vural ve ark.( 31 ) Erzurum da kuzularda yapt klar çal mada, F. hepatica n n Kas m ay ndan itibaren görülmeye ba lad n, ancak parazit say s n n çok dü ük bulundu unu belirtmi lerdir. Yine ayn ara t rmac lar (30), kuzularda D. dendriticum yay l n %36, F. hepatica yay l n ise %45 olarak bildirmi lerdir. Bu çal mada ara t rma süresi içinde inceledi imiz kuzu karaci erlerinin hiçbirinde kelebek enfeksiyonlar na rastlanmam t r. Keçilerde D. dendriticum un yay l n n Elaz yöresinde %47, Bat, ç ve Güney Anadolu bölgelerinde %12-19, Erzurum yöresinde %3 oranlar nda oldu u saptanm t r (27 ). Gül ve ark. ( 12 ) 59 keçide 51 trematod etkeni tespit etmi lerdir. Bu çal mada distamatosisli karaci erlerin, koyunlarda % 12, keçilerde ise %3.2 oran nda oldu u tespit edilmi tir. Bu farkl l klar n nedeni farkl dönemlerde Tar m Bakanl taraf ndan yap lan mera slah çal malar sürecinde yeti tircilere verilen paraziter ilaç destekleri olabilir. Erkut ve Kahyao lu ( 9 ) 1965 y l nda Ege bölgesinde Tablo 6. Keçilerde Karaci er Trematodlar Yönünden Enfeksiyon Derecesi -15-

5 yapt klar çal mada distomatosis durumunun ya l aylarda daha yo un görüldü ünü bildirmi lerdir. De er ve Akgül ( 7 ) Van ilinde yapt klar koprolojik çal malarda F. hepatica ya k n %43.6, ilkbaharda %36.9, yaz n %32.7, sonbaharda % 54.3, D. dendriticum a ise s rayla %17.4, %27.3, %26.7, % 26.2 oranlar nda rastlad klar n ifade etmi lerdir. Celep ve Ultav ( 6 ) Samsun da fasciolosis yönünden karaci erlerde imha edilme oran n n en az A ustos ay nda ( %14.2 ), en çok Nisan ay nda ( %39.8 ) oldu unu bildirmi lerdir. Garg l ve ark. ( 10 ), Mart ve Ekim aylar nda koyunlarda F. hepatica n n yayg nl n %3.99, D. dendriticum un ise %23.52 oran nda bulundu unu tespit etmi lerdir. Bu çal mada (Tablo 2 ve 3) di er çal malarda oldu u gibi karaci er kelebeklerinin yayg nl k oranlar n n türlere, mevsimlere, ya ve beslenme durumlar na göre farkl l k gösterdi i belirlenmi tir. Peru da yap lan bir çal mada kist hidatik enfeksiyonlar n n s r, koyun ve domuzlarda %42-50 aras nda oldu u tespit edilmi tir ( 2 ). Tashina ve ark. ( 22 ), Libya da E. granulosus yayg nl n koyunda %20, keçide ise %3.4 olarak bildirmi lerdir. Türkiye de yap lan çal malarda koyunlarda % 3.0-%5.9, keçilerde %1.6 oran nda kist hidatik e rastlanm t r ( 3, 16 ). Bu çal mada muayenesi yap lan 600 koyun karaci- erinin 218 inde ( %36.3 ), 341 keçi karaci erinin ise 28 inde ( %8.2 ) kist hidatik tespit edilmi tir. Muayene sonuçlar nda kist hidatik in daha yayg n oldu u tespit edilmi tir. Bu çal madaki oranlar Türkiye ve dünyada yap lan di er çal malarla uygunluk göstermektedir. Ancak kist hidatik in yayg n olu unun nedeni mezbaha at klar n n imhas nda gereken titizli in gösterilmedi i ortaya ç kmaktad r. Sar mehmeto lu ve ark. (20), C. tenuicollis in yayg nl n koyunlarda %31.8, keçilerde %28.5; Öge ve ark. ( 16 ) ise koyunlarda %26.7, keçilerde %27.9 olmak üzere oldukça yayg n oldu unu bildirmi lerdir. Bu çal mada C. tenuicollis yayg nl Elaz (%2.7 ) ve Bursa da (%4.0) yap lan çal malara (3, 17) yak n oranlarda (% 4.83) olarak belirlenmi, keçilerde ise hiç bulunmam t r. Özyer ( 18 ) imha edilen karaci erlerin muayenesinde %4.1 inde F. hepatica + F. gigantica y miks enfeksiyon eklinde tespit etmi tir. Bu çal mada koyunlar n %33.6 s n n bir türle, %37.3 ünün iki türle, %11.1 inin üç türle, %18 inin dört tür ile enfekte oldu u görülmü tür. Keçilerin ise %50 sinin bir türle, % 31.8 inin iki türle, % 18.1 inin üç tür ile enfekte oldu u bulunmu tur ( Tablo-4 ). Handemir (13), bir koyun karaci erinde D. dendriticum miktar n en dü ük 1.540, en yüksek , F. hepatica miktar n en dü ük 16, en yüksek 9.180, F. gigantica miktar n ise en dü ük 2 ve en yüksek 7 adet olarak bulmu tur. Özyer ( 18 ) ise bir koyun karaci erinde ortalama F. hepatica say s n 36, F. gigantica say s n 41 olarak bulmu tur. Bu çal mada ise koyun karaci erinde F. hepatica miktar en az 7, en fazla 600, F. gigantica miktar en az 3, en fazla 300, D. dendriticum miktar ise en az 300, en fazla adet olarak bulunmu tur. Adana mezbahalar nda kesimi yap lan küçükba hayvanlar n men e ileri daha çok Do u Anadolu ve Güney Anadolu Bölgeleri oldu undan yeti tiricilerin özellikle paraziter mücadele konusunda yeterli bilgi birikimine sahip olmamalar, bölgenin rak m olarak yüksek olmas ve mevsimsel özellikten dolay bahar aylar nda arakonakç lar n bol oldu- u su havzalar nda otlamaya ba lamalar hem mix enfeksiyon oran n hem de enfeksiyona neden olan tremetod say s n n yüksek olmas nda önemli bir etken olarak görülebilir. Dünyada yap lan çal malarda fasciolosise koyunlarda % , keçilerde ise % oranlar aras nda rastlanm t r. ( 4, 19 ) Türkiye de ise yap lan çal malarda bu oranlar koyunlarda % , keçilerde ise % olarak bulunmu tur ( 6, 24, 28, 29 ). Dünyada ve Türkiye de yap lan çal malarda fasciolosisten sorumlu türün koyun ve keçilerde en fazla F. hepatica oldu u görülmü tür ( 4, 6, 12, 19, 25 ). Bu çal mada da koyun ve keçilerde F. hepatica n n bulunma oran n n F. gigantica ya göre daha yüksek oldu u görülmü tür. Bu kelebeklerin koyunlardaki oran (%6.6, %3.1), keçilerdeki oranlar ndan (% 0.8, % 0.5) oldukça dü ük bulunmu tur. Bunun nedeni ise kesimi yap lan hayvanlar n besi hayvan olmas ndan dolay besiye almadan önce her türlü iç ve d paraziter ilaçlaman n yap lm olmas d r. Sonuç olarak; hayvanlar n geli mesini ve kesim sonunda karaci erlerin g da olarak tüketilmesini olumsuz etkileyen distamatosis ve kist hidatik gibi parazitlerle mücadele etmek amac yla kesimlerin ruhsatl mezbahalarda yap lmas sa lanmal, mezbahalarda mutlaka imha i leminin yakma f r nlar nda yap lmas na özen gösterilmelidir. Ekinokokkosis için sokak köpekleriyle mücadele edilmeli, köpeklere belli aral klarla paraziter ilaçlar verilmeli, bu hayvanlar n d k lar n n topra a derin bir ekilde gömülmesi sa lanmal, hayvanlar n d k s yla bula abilece i dü ünülerek ye il sebzeler bol suda y kanmal d r. Distamatosize kar koyun ve keçilere bölgenin mevsimsel özelliklerine göre paraziter ilaçlar verilmeli, meralar slah edilmeli, koyun ve keçiler arakonak sümüklülerin üreyebilece- i sulu ortamlarda otlat lmamal, özellikle sabah n erken saatlerinde, otlaklar n çi li oldu u zamanlarda hayvanlar otlak ve meralara sokulmamal d r. Bunlar n yan s ra zoonoz hastal klar n ciddiyeti ve sosyo-ekonomik boyutlar hakk nda halk m z bilgilendirilmelidir. Kaynaklar 1- Anonim (1984). Laboratuvar için materyal gönderme ve hastal klar kitab. Tar m Orman ve Köyi leri Bakanl Koruma ve Kontrol Genel Müdürlü ü. Güven Matbaas, Ankara. 2- Anonim (2002). Geographical distribution of cestode infection. Eri im : org / DOCREP/ 004/ T0554E/ T0554E04.htm. Eri im Tarihi : 11/21/ Beyaz t A. (1993 ). Bursa E.B.K. kombinas nda kesilen koyunlar n karaci erlerindeki helmint invazyonlar. Etlik Hay. Hast. Ara t. Ens., Ankara, Uzmanl k tezi. 4-Bundy D.A.P., Arambulo P.V., Grey C.L (1983). Fascioliasis in Jamaica; Epidemiologic and economic aspect of a snail-borne parasitic zoonosis. PAHO Bulletein., 17(3):

6 5-Cantoray R., Aytekin H., Güçlü F. (1992). Konya yöresindeki keçilerde helmintolojik ara t rmalar. Veterinarium., 3(2) : 27-30). 6-Celep A., Ultav R. (1988). Çar amba ilçesi belediye mezbahas nda Fascioliasis ten bir y lda imha edilen karaci- er miktar n n tespitine dair ara t rma. Türk. Vet. Hek. Dern. Derg., 55(1) : De er S., Akgül Y. (1991). Van ili Bardakç Köyünde koyunlarda bulunan endoparazitlerin epidemiyolojisi. Y.Y.Ü. Vet. Fak. Derg., 2(1-2) : Demirözü K., Nadas Ü.G., Türkaslan J., Alp, R., Özdemir Ü. (2000). Veteriner hekim el kitab.3.bask. Pendik Vet. Kont. ve Ara t. Enst. Yay. No 13; stanbul. 9-Erkut H.M., Kahyao lu T.(1965): Ege Bölgesinde gevi getiren hayvanlar n baz iç parazitlerden meydana gelen hastal klar üzerinde ara t rma. Bornova Vet. Ar t. Enst. Derg., 6 (11): Garg l A., Tüzer E., Gülanber A., Toparlak M., Efil., Kele V., Uluta M. (1999 ). Trakya da kesilen koyun ve s rlarda karaci er trematod enfeksiyonlar n n yayg nl. Tr. J. Vet. and Anim. Sci., 23 ( 1999 ) Güçlü F., Dik B., Sevinç F., Aydenizöz M. (1996): Konya yöresi koyunlar nda karaci er trematodlar n n mevsimsel da l mlar. Hayvanc l k Ara t. Derg., 6 (1-2): Gül Y., Sonceley Ö.S., Akgül Y., Sancak Y.C. (1990): Van ili belediye mezbahas nda kesilen keçi karaci erlerinde trematodlara ba l patolojik bulgular. Ank.Ünv. Vet. Fak. Derg., 6 (2): Handemir E. (1997). Konya Et ve Bal k Kurumu Mezbahas nda kesilen koyunlarda trematod enfeksiyonlar. T. Parazitol. Derg., 21(3) : Kurtp nar H. (1957). Erzurum, Kars ve A r vilayetleri s r, koyun ve keçilerin yaz aylar na mahsus parazitler ve bunlar n do urduklar hastal klar. Türk Vet. Hek. Dern. Derg., 27( ) : Oytun H. ( 1968 ). T bbi Parazitoloji. Ankara Üniv. T p Fak. Yay. Say : Öge H., Kal nbacak F., G c k Y., Y ld z K. ( 1998 ). Ankara yöresinde kesilen koyun, keçi ve s rlarda baz metasestodlar n ( Hidatid kist, Cysticercus tenuicollis, Cysticercus bovis ) yay l. Ankara Üniv. Vet. Fak. Derg., 45: Özer E., Özcan C., Arslan N., Kalender H., Ang n M. (1996). Elaz Et ve Bal k Kurumunda at lan koyun karaci erlerinde bakteriyel ve paraziter etkenlerle bunlar n olu turdu u ekonomik kay plar. TÜB TAK, Tr. J. Vet. and Anim. Sci., 20: Özyer. ( 1990 ). Adana Et ve Bal k Kurumu nda imha edilen ruminant karaci erlerinde görülen helmint türleri ve ekonomik önemleri. Etlik Vet. Mikrob. Derg., 6 ( 6 ): Sahba G.H., Arfaa F., Farahmandian I., Jalali H. (1972). Animal Fascioliasis in Khuzestan, Shouthwestern Iran Cysticercus tenuicollis in. J.Parasit., 58 ( 4 ): Sar mehmeto lu H.O., Pi kin F.Ç., Gönenç B., Ayaz E. ( 1993 ). Koyun, keçi, s r ve mandalarda yay l. Ankara Üniv. Vet. Fak. Derg., 40 ( 4 ) : Skerman K.D., Hillard J.J. (1966). A Hanbook for Studies of Helminth Parasites of Ruminants. Near East Animal Health Innstitute, Iron Unit United Nations Development Programe/ Special Fund. Executing Agency Food and Agriculture Organization of The United Nations. 22-Tashani O. A., Zhang L. H., Boufana B., Jegi A., McManus D. P. ( 2002 ). Epidemiology and strain characteristics of Echinococus granulusus in the Benghazi area of eastern Libya. Ann. Trop. Med. Parasitol., 96 (4 ): Ta Z. (1997). Van Mezbahas nda kesilen hayvanlarda paraziter fauna tespit çal malar. Y.Y.Ü. Sa l k Bil. Enst., Yüksek lisans tezi. 24-Toparlak M., Gül Y. (1988). Van li Belediye Mezbahas nda kesilen koyunlarda karaci er trematod enfeksiyonlar üzerinde ara t rmalar. Ank. Üniv. Vet. Fak. Derg., 35 (2-3): Toparlak M., Gül Y. (1988). Van li Belediye Mezbahas nda kesilen keçilerde karaci er trematod enfeksiyonlar. Ankara Üniv. Vet. Fak. Derg., 35(2-3) : Toparlak M., Tüzer E. ( 2000). Veteriner Helmintoloji..Ü. Vet. Fak. Przt. A.B.D. 27-Uysal M. (1962). Koyunlarda Helmint nvazyonlar. Bornova Veteriner Kontrol ve Ara t rma Enstitüsü Dergisi, Say : 56, Koyun Hastal klar. 28-Vural A., Onar E., Everett G., Whitten L.K. (1969). Türkiye de koyunlar n parazitleri: Türkiye nin bat s nda de i ik iki iklim bölgesindeki helmint durumunun mukayesesi. PendikVet. Kont. ve Ara t. Enst. Derg., 2(2) : Vural A. (1970):Trakya Bölgesi koyunlar ndaki helmint invazyonlar n n durumunun tespiti ve bunlara kar etkili kombine bir tedavi sisteminin geli tirilmesi.pendik Vet. Mikr. Enst.Derg.,3(2): Vural A., Do ru C., Onar E., Özkoç Ü. (1979). stanbul Bölgesi kuzular nda paraziter fona tespiti ve parazitlerin et verimine olan etkileri. Pendik Vet. Mikrob. Enst. Derg., 11(1) : Vural A., Do ru C., Onar E., Özkoç Ü. (1980). Erzurum Bölgesi kuzular nda paraziter fona tespiti ve parazitlerin et verimine olan etkileri. Pendik Vet. Mikrobiyal Derg., 12(1) : Vura ener C., Çetin B., Akkaya H., Gökçe R. (1998). stanbul da kesilen koyunlarda karaci er kelebekleri üzerine bir ara t rma. T. Parazitol. Derg., 22(4) :