Sakarya Bilim ve Sanat Merkezi UYUM EĞİTİM PROGRAMI. etkinlikler teknikler hedefler kazanımlar formlar

Transkript

1 Sakarya Bilim ve Sanat Merkezi UYUM EĞİTİM PROGRAMI etkinlikler teknikler hedefler kazanımlar formlar SAKARYA

2 Sıtkı DİLMAÇ Komisyon Başkanı Sakarya Bilim ve Sanat Merkezi Müdürü Hazırlayan Yıldıray ÇAMDEVİREN Ankara Üniversitesi E.B.F. Eğitim Programları ve Öğretim Lisans Psikolojik Danışma ve Rehberlik Birimi Başkanı Rehber Öğretmen/Psikolojik Danışman Danışmanlar Bülent ÇETİN Dilek ÜNAL Erdal ERDEM M. Sami AKARYALI Mecit BAŞTAN Murat ŞAHİN Rasim SOYLU Sıtkı DİLMAÇ Zeliyha ÇELİK Bu kitabın bütün hakları SAKARYABİLSEM e ait olup, yazılı izin alınmadan kısmen veya tamamen kullanılmaz, çoğaltılamaz, kopyası çıkarılamaz, fotokopisi alınamaz veya kopya anlamı taşıyabilecek hiçbir işlem yapılamaz. 2

3 İ Ç İ N D E K İ L E R Açıklama 5 BÖLÜM I Proses Uyum Eğitim Programı 6 Programın Amacı 7 Programın Uygulama Süresi 7 Uyum Programı Etkinlik Hedefleri 8 Uyum Programı Etkinlik Kazanımları 10 Etkinliklerin Gelişim Alanları Listesi 12 BÖLÜM II Yöntem ve Teknikler Drama Yöntemi 13 Rol Yapma Tekniği 19 Gösteri Tekniği 21 BÖLÜM III Gelişim Alanları Sosyal Gelişim 23 Bilişsel Gelişim 24 Psikomotor (Devinişsel) Gelişim 27 Duygusal (Duyuşsal ) Gelişim 31 BÖLÜM IV Etkinlikler 1 Nolu Etkinlik: Bilsemin Tanitimi 34 Ben Sakarya Bilim Ve Sanat Merkezi Öğrencisiyim 35 2 Nolu Etkinlik: Çizikli Tanişma 36 3 Nolu Etkinlik: Kuş Kafeste 37 4 Nolu Etkinlik: Koordinat Bulma 38 5 Nolu Etkinlik: Körebe 39 6 Nolu Etkinlik: Geometrik Bütünleme 40 7 Nolu Etkinlik: Kördüğüm 41 8 Nolu Etkinlik: İlgi Odalari 42 9 Nolu Etkinlik: Ayna Gölge Oyunu Nolu Etkinlik: Amip Nolu Etkinlik: Ritm Çalişmasi Nolu Etkinlik: Tangram Yapimi Nolu Etkinlik: Bataklik Nolu Etkinlik: Bu Ne Sesi? Nolu Etkinlik: Boşluk Doldurmaca Nolu Etkinlik: Farkli Çözümler 51 3

4 17 Nolu Etkinlik: Pazar Yeri Nolu Etkinlik: Sesle Duygularin İfadesi Nolu Etkinlik: Zorunda Değilim Ama 55 Çalışma Kağidi Nolu Etkinlik: Aritmatik Testi 57 Çalışma Kağidi Nolu Etkinlik: Benim Dairelerim 59 Çalışma Kağidi Nolu Etkinlik: Sosyal Atom Nolu Etkinlik: Dünyamizin Sorunlarina Çözümler 62 Çalışma Kağidi Nolu Etkinlik: Eşyalar Konuşuyor 64 Çalışma Kağidi Nolu Etkinlik: Karmaşiköykü 66 Karmaşik Öykü 3 67 Karmaşik Öykü 2 68 Karmaşik Öykü Nolu Etkinlik: Satici Olsaydim Nolu Etkinlik: Uzun Kule Nolu Etkinlik: Karar Verdim, Çünkü 72 Çalışma Kağidi Nolu Etkinlik: Bu Adil Mi? Nolu Etkinlik: Saygi Yolları 75 Çalışma Kağidı Nolu Etkinlik: Kaleydo-Döngü Yapımı Nolu Etkinlik: Vücudumuz Öfkeleniyor Nolu Etkinlik: Meslek Bulmacasi 79 Çalışma Kağidı Nolu Etkinlik: Ben Olmasaydim Ne Olurdu? 81 Çalışma Kağidı Nolu Etkinlik: Bulmaca Çözme 83 Çalışma Kağidı Nolu Etkinlik: Çizgi İle Anlat Nolu Etkinlik: Robotlar 86 BÖLÜM V Formlar Öğrenci Performans Gözlem Formu (FORM-1) 88 Veli Gözlem Formu (FORM-2) 89 Öğretmen Gözlem Formu (FORM-3) 91 Kendi İlgi ve Yeteneklerini Tanıma Ölçeği (FORM-4) 93 Kişisel, Sosyal ve Psikolojik Gelişim Bilgileri Formu (FORM-5) 94 Öğrenci Gözlem Kayıt Belgesi (FORM-6) 97 Ebeveyn Tanıma Formu (FORM-7) 98 KAYNAKLAR 99 4

5 AÇIKLAMA Sakarya Bilim ve Sanat Merkezi PDR Birimi koordinatörlüğünde hazırlanmakta olan Sakarya Bilim ve Sanat Merkezi Öğretim Programları ve Klavuzu kitabının bir bölümü olarak ele alınan Uyum Eğitimi Programı Etkinlikler-Teknikler, Hedefler-Kazanımlar kitapçığı siz değerli öğretmenlerin uygulamalarına ışık tutması amacıyla hazırlanmıştır. Bu kitapçıkta; Bilişsel, devinişsel, duyuşsal ve sosyal gelişim alanlarına ait hedefler ve kazanımlar ile otuzyedi adet etkinlik örneği bulunmaktadır. Bu kitaptaki hedefler ve kazanımlar, örnek niteliğinde olup fikir vermek amacıyla kullanılabileceği gibi, konuyla ilgili olmak üzere ilgili kazanımlar değişiklik yapılmadan da kullanılabilecektir. 5

6 BÖLÜM I Proses Uyum Eğitimi Programı Bilim ve sanat merkezi öğretim prosesinde birinci aşama olarak kabul edilen uyum eğitim programına, merkezce oluşturulan programa dayalı ölçekler aracılığı ile sınıf öğretmenleri ve velilerinden alınan bildirimlerle başlanır. Öğrencilerin bilişsel, duyuşsal, sosyal ve devinişsel alanlara yönelik hazır bulunuşlukları, etkinlik temelli olmak üzere uyum eğitimi programı sürecinde yapılır. Öğrencilerdeki ilgi ve yetenek alanı/alanlarını gözlemlemek için değişik ilgi ve yetenek alanlarına hitap eden etkinlikler hazırlanır. Hazır bulunuşluk ölçümleri, örencinin merkeze başladığında hangi ilgi ve yetenek alanlarında öğrenmeye açık oldukları hakkında bilgi sahibi olunmasını sağlar. Yapılan ölçümler sonucunda öğrencilerin merkezce bilişsel, duyuşsal, sosyal ve devinişsel performans düzeyleri belirlenir. Uyum dönemi etkinlikleri öğrencilerin sosyal ve duyuşsal gelişimleri, ilgi ve yetenek alanları göz önünde bulundurularak oluşturulan gruplar hâlinde yapılır. Yapılacak etkinliklerin içeriğinin öğrencilerde merkezlere ait kurum kültürü ve biz bilinci oluşturacak şekilde planlanmasına özen gösterilir. Öğrencilerin kişisel, sosyal ve psikolojik gelişimleri hakkında bilgi toplamayı amaçlayan etkinlikler yapılır. Uyum süreci içerisinde her öğrenci, kendi lider veya danışman öğretmeni başta olmak üzere bütün öğretmenlerce gözlemlenir ve gözlemler yazılı olarak not edilir. Bunun sonunda elde edilen veriler lider veya danışman öğretmen tarafından gözlem defterine yazılarak rehberlik ve psikolojik danışma birimine verilir. 6

7 Programın Amacı Programın amacı; merkezde eğitime başlayan öğrencinin, okul ortamlarından farklı daha geniş ölçekli mekan ve olanaklar sayesinde çok sayıda öğretmenin bulunduğu eğitim uygulamalarında bilişsel, duyuşsal, sosyal ve devinişsel alanlara yönelik becerilerini geliştirmesine yardımcı olmaktır. Programın Uygulama Süresi Bu eğitim program altı haftalık bir destek eğitim süresini kapsamaktadır. Haftada altı etkinlik saati olmak üzere gerçekleştirilen uyum programı, hedeflenen alanlarda geliştirilmek istenen becerilerin hayatla ilişkilendirilmesi ve davranış haline dönüştürülmesi için öğrencilere gerekli fırsatı sunmaktadır. Etkinliklerin Belirlenmesinde Kullanılan Ölçütler Uyum eğitim programı etkinliklerinin belirlenmesinde aşağıdaki ölçütler dikkate alınmıştır. Öğrencinin kişisel, sosyal ve devinişsel özelliklerini fark ettiriciliği ve geliştiriciliği Gerçek hayatta kullanılabilir oluşu İlgi ve yetenekleri fark ettiriciliği Bir sonraki programa hazırlayıcılığı Uygulanabilir oluşu Öğrenciler tarafından zevkle gerçekleştirilebilirliği Öğrenci Değerlendirme Çalışmaları Uyum eğitimi programına devam eden öğrencilerin değerlendirilmesinde, etkinliği gerçekleştiren sınıf öğretmenleri ile rehberlik birimi eşgüdümlü görev almalıdır. Bu süreç içerisinde danışman öğretmenlerce, gerçekleştirilen etkinliklerin sonunda görüşler rapor haline getirilir. Çocukların bilişsel, duyuşsal, sosyal ve devinişsel gelişim alanlarına yönelik geliştirilen ölçütler öğretmenlerce gözlenir. Bu süreçte ebeveyn ve okul öğretmeni ile iletişim kurulur ve onların gözlem/görüşleri alınır. PDR birimince öğrencilerin ilgi-yetenek alanlarını tanımaya yönelik teknikler kullanılır. Gruplardaki Öğrenci Sayılarının Belirlenmesi Öğrenci gruplarındaki sayıların belirlenmesinde, uyum programında kullanılacak etkinliklerinden sağlanacak yarar dikkate alınarak belirleme yapılır. Hedeflenen yararın elde edilebilmesi için etkinlik türlerine göre grupların bir araya getirilmesi de mümkündür. 7

8 Uyum prosesinde kullanılan formlar şunlardır. Kullanılan Formlar Kişisel, Sosyal ve Psikolojik Gelişim Değerlendirme Formu Ebeveyn Gözlem Formu Öğretmen Gözlem Formu Danışman Öğretmen Gözlem Formu Öğrenci Gözlem Kayıt Belgesi Öğrenci Performans Gözlem Formu İlgi Kartı Uygulaması Kendi İlgi-Yetenek Değerlendirme Ölçeği UYUM EĞİTİMİ PROGRAMI ETKİNLİK HEDEFLERİ 1. Akıl yürütme ve ilişkilendirme becerisi kazandırma. 2. Bireylerin sosyal ilişkilerinin farkına varmalarını sağlama. 3. Birlikte hareket edebilme. 4. Bütünsel ve parçalara ayırarak öğrenme becerisi kazandırma. 5. Dikkat becerisi kazandırma. 6. Dikkat geliştirme ve takip edebilme. 7. Düşüncelerini ve duygularını çizgi ile ifade edebilme. 8. Empati kurma becerilerini geliştirme. 9. Empati kurabilme. 10. Etkin dinleme becerisini geliştirme. 11. Evde, okulda ve çevrede üstlenilmesi gereken sorumlulukların farkına varabilme. 12. Farkındalık düzeyini yükseltme. 13. Görsel algılama yeteneğini geliştirme. 14. Grubun parçası olarak bütünün içindeki yeri ve sorumluluğunun farkına varma. 15. Grup içi sinerji sağlama. 16. Grup arkadaşlarıyla iletişim kurarak, birlikte hareket etme becerisini geliştirme. 17. Grup dinamiğini harekete geçirme. 18. Grup sinerjisini oluşturma. 19. Günlük hayatımızı sürdürmemizi kolaylaştıran meslekleri tanıma. 20. Hayal gücünü kullanabilme. 21. Hayal gücünü kullanarak birlikte hareket etme. 22. İletişimde göz kontağı kurma. 23. Karar verme ile sorumluluk arasındaki ilişkiyi kavrayabilme. 24. Kendi bedensel ritmini farketme. 25. Kendini ritim ile ifade edebilme. 26. Kişiler arası ilişkilerde öz denetimin yerini kavrayabilme. 8

9 27. Kuruma yeni gelen öğrencilerin birbirleriyle tanışmalarını sağlama. 28. Kuruma yeni gelen öğrencilerin birbirleriyle tanışmalarını sağlama, ortak ilgiler, ortak beğenileri ortaya çıkarma. 29. Liderlik özelliklerini kullanmalarını sağlama. 30. Liderlik ve sorumluluk alma becerisi kazandırma. 31. Meslekleri analiz etme becerisi kazandırma. 32. Mesleklerin toplumdaki önemini anlama. 33. Mimiklerini kullanabilme. 34. Neden sonuç ilişkisini kurma. 35. Öfkelendiklerinde vücutlarının ne tür tepkiler verebileceğini fark etmelerine yardımcı olma. 36. Öğrencilerin hazır bulunuşluğunu sağlama. 37. Öğrencilerin başkaları tarafından gönderilen mesajlardaki duyguları anlamalarına yardımcı olma. 38. Öğrencilerin benlik algılarını genişletmelerine yardımcı olma. 39. Öğrencilerin çeşitli meslekler hakkında bilgi sahibi olmalarına yardımcı olmak. 40. Öğrencilerin gözlem becerilerini geliştirebilme. 41. Öğrencilerin güven duygusunun önemini kavramalarına yardımcı olma. 42. Öğrencilerin ilgilerini tanımalarına yardımcı olmak. 43. Öğrencilerin kendilerini tanımalarına ve tanıtmalarına yardımcı olma. 44. Öğrencilerin kendileriyle barışmalarına yardımcı olma. 45. Öğrencilerin merkezi tanımalarına yardımcı olma. 46. Öğrencilerin problem çözme becerilerini geliştirme. 47. Öğrencilerin problem çözme yeteneklerini geliştirmelerine yardımcı olma. 48. Olaylar dizisini anlayabilme. 49. Problem çözme becerisi kazandırma. 50. Problem cümlesini anlayabilme. 51. Probleme ilişkin akıl yürütebilme. 52. Saygı gösterilmesi gereken durumları ayırt edebilme. 53. Sebep sonuç ilişkisini kurabilme. 54. Sesin özelliklerini farketme. 55. Sistematik düşünme becerisini geliştirme. 56. Sosyal rol kavramını farketme. 57. Sözcüklerle ritim arasındaki ilişkiyi kavrama. 58. Vokal tını değişikliği yapabilme. 59. Yaratıcı drama yeteneğini geliştirme. 60. Yaratıcılıklarını geliştirebilme. 61. Yaşadığımız dünya ve içinde bulunduğumuz toplumun sorunlarıyla ilgili bilinç geliştirebilme. 62. Yöntem geliştirebilme. 63. Zihinsel algı becerisi kazandırma. 64. Zihinsel işlem becerilerini geliştirme. 9

10 UYUM EĞİTİMİ PROGRAMI ETKİNLİK KAZANIMLARI 1. Akıl yürütme ve ilişkilendirme becerisi kazanır. 2. Alışılmamış, yaşanmamış durumlarla ilgili fikir önerebilir ve uygulayabilir. 3. Arkadaşlık ilişkilerinde yardımlaşmanın önemini fark eder. 4. Başkalarıyla kurduğu iletişimi değerlendirir. 5. Beyin fırtınası yapabilir. 6. Bilinmeyene ilişkin olarak akıl yürütür. 7. Bilseme ilişkin duygularını ifade eder. 8. Çeşitli mesleklerde çalışanların yaptıkları işlerden örnekler verir. 9. Davranışlarının kendisini ve arkadaşlarını nasıl etkilediğini fark eder. 10.Dikkat becerisi gelişir. 11. Duyguların ifadesi ile ses değişikliği arasındaki ilişkiyi farkeder. 12. Duygularını ve düşüncelerini ifade eder. 13. Duygularının, davranışlarını nasıl etkilediğini fark eder. 14. Empati yapabilir. 15. Etkili bir grup üyesinin ve liderinin özelliklerini açıklar. 16. Etkili karar verme unsurlarını kararlarında kullanır. 17. Farklı duygu ifadelerini söyler. 18. Farklı meslek isimlerini sayar. 19. Farklı rollere girip canlandırma yapablir. 20. Gördüğünü uygulama yeteneği kazanır. 21. Gözlem yapabilir. 22. Grup arkadaşlarını tanır. 23. Grup çalışmalarına etkili biçimde katılır. 24. Grup çalışmalarında iş birliğinin önemini ve gerekliliğini açıklar. 25. Grup çalışmalarında liderin önemini açıklar. 26. Grupla birlikte senkronize hareket eder. 27. Güçlü ve zayıf yönlerini fark eder. 28. Güven duygusunun önemini fark eder. 29. Hangi mesleğe ilgi duyduğunu ifade eder. 30. İletişimde dinlemenin önemini fark eder. 31. İletişimde zamanlamanın önemini fark eder. 32. İlgileri ve yetenekleri ile meslek arasındaki ilişki kurar. 33. İlgilerin meslek seçimindeki rolünü fark eder. 34. İlgilerin yaşamındaki rolünü fark eder. 35. İlgilerini fark eder. 36. İyi bir dinleyici olmanın önemini vurgular. 37. Kendi özelliklerini fark eder. 38. Kendini başkasının yerine koyabilir. 39. Kendini karşıdakinin yerine koyarak onun duygu ve düşüncelerini anlar. 40. Kendisinde gördüğü olumlu özellikleri ifade eder. 10

11 41. Kendisinin olumlu özelliklerini fark eder. 42. Mesleklerin birbirine benzer ve birbirinden farklı özelliklerinin olduğunu söyler. 43. Orijinal fikirler üretebilir. 44. Öfkelendiğinde gevşeme ve nefes egzersizlerini kullanır. 45. Öfkenin kontrol edilebilir bir duygu olduğunu fark eder. 46. Öfkenin zaman zaman yaşanabilen doğal bir duygu olduğunu anlar. 47. Öfkesini uygun yollarla ifade eder. 48. Öfkeyi uygun ve uygun olmayan biçimlerde ortaya koymanın sonuçlarını açıklar. 49. Paylaşmanın önemini fark eder. 50. Problemi fark edebilir. 51. Probleme farklı çözüm yoları önerebilir. 52. Problemlere ilişkin olarak akıl yürütür. 53. Rol oynama ve doğaçlamalara katılabilir. 54. Sakarya Bilsem öğrencisinin özelliklerini söyler. 55. Saygısızca bir davranışla karşılaştığında duygularında ne gibi değişiklikler olduğunu ifade eder. 56. Saygısızca bir davranışla karşılaştığında gösterebileceği tutumu ifade eder. 57. Sebep sonuç ilişkisi kurar 58. Sorumluluk duygusunun önemini fark eder. 59. Sorumluluklarını fark eder. 60. Sorumluluklarını yerine getirmemenin sonuçlarını fark eder. 61. Sorun çözme sürecinde dikkat edilecek unsurları açıklar. 62. Sosyal rollerin yaşamdaki önemini fark eder. 63. Topluluk önünde konuşabilir. 64. Verdiği kararları etkili karar verme basamakları açısından değerlendirir. 65. Yaratıcı fikirler üretebilir. 66. Yeteneklerini fark eder. 67. Yorum yapar. 68. Zamanlamanın önemine dikkat ederek iletişim kurar. 69. Zihinsel algı becerisi kazanır. 70. Zihinsel işlem becerilerini geliştirir. 11

12 ETKİNLİKLERİN GELİŞİM ALANLARI LİSTESİ Amip..... Duyuşsal, Sosyal Aritmatik Testi... Bilişsel Ayna Gölge Duyuşsal Bataklik......Bilişsel, Sosyal Benim Dairelerim Bilişsel,Devinişsel Ben Olmasaydim Ne Olurdu?...Sosyal, Bilişsel Bilsemin Tanitimi..... Duyuşsal, Sosyal Boşluk Doldurmaca.... Bilişsel Bu Adil mi? Duyuşsal Bu Ne Sesi?...Bilişsel Bulmaca Çözme.....Bilişsel Çizgi İle Anlat... Bilişsel, Duyuşsal Çizikli Tanişma... Sosyal Dünyamizin Sorunlarina Çözümler... Duyuşsal, Sosyal Eşyalar Konuşuyor.... Duyuşsal Farklı Çözümler.....Duyuşsal, Devinişsel Geometrik Bütünleme..... Bilişsel, Devinişsel İlgi Odaları.Duyuşsal Kaleydo-Döngü Yapımı..... Bilişsel, Devinişsel Karar Veredim, Çünkü....Duyuşsal, Sosyal Karmaşik Öykü.. Bilişsel Koordinat Bulma.... Bilişsel Kördüğüm......Sosyal, Bilişsel Körebe.Duyuşsal Kuş Kafeste.... Duyuşsal, Sosyal Meslek Bulmacası.. Sosyal, Bilişsel Pazar Yeri... Duyuşsal, Sosyal Ritm Çalişmasi... Bilişsel Robotlar.....Bilişsel Satici Olsaydim Duyuşsal Saygi Yollari......Duyuşsal Sesle Duygularin İfadesi...Duyuşsal, Devinişsel Sosyal Atom......Duyuşsal, Sosyal Tangram yapımı Bilişsel, Devinişsel Uzun Kule......Duyuşsal, Sosyal Vücudumuz Öfkeleniyor..... Duyuşsal Zorunda Değilim Ama....Duyuşsal, Sosyal 12

13 BÖLÜM II Yöntem ve Teknikler DRAMA YÖNTEMİ Drama kavramı Yunanca (dran) dan türetilmiş ve dran sözcüğünün yapmak, etmek, eylemekanlamlarını taşıdığı bilinmektedir. Tiyatro bilimi içinde drama özetlenmiş, soyutlanmış eylem anlamına (San, 1990) gelmektedir. Drama, bir bakıma belirsiz bir terimdir. Bir yandan sahne, televizyon ya da radyo için yazılmış bir oyun anlamına gelebilir. Bu oyunlar aynı zamanda yazınsal eser olarak çalışılabilir ya da okunabilir. Türkçe sözlükte, sahnede oynamak için yazılmış oyun, tiyatro yazısını ya da acıklı, üzüntülü olayları, kimi kez güldürücü yönlerini de katarak konu alan sahne oyunu türü (TDK 1983) şeklinde tanımlanmaktadır. Dram sözcüğü dilimize geçişi her iki tanımdan da anlaşıldığı gibi yapmak, uğraşmak biçimindedir ve günümüzde ise drama sözcüğü oyun oynamak, canlandırmak anlamında kullanılmaktadır. Drama; öğrenmek, sahneye çıkmadan ve oyunda rol yapmadan yaşam deneyimini genişletmek demektir. İnsan içgüdüsünü hep inançsız bir ertelemeye isteklidir. Bu içgüdü ve kitabın kapağını ya da gözlerimizi açtığımız anda başlar ve bir hikâye veya oyun için hayallerimizin kontrolünü elimizden alan bir hareketi bekleriz. O harekete inanırız. Kovboyu atın üzerinde seyrederiz ve gerilimi hissederiz. Gerilim pusu yerinin çok yakınındadır. Daha filmin başında kimin erkek kahraman, kimin kadın kahraman ve kimin kötü adam olabileceğini tahmin etmeye çalışırız. Bir anlık bakışla kemerdeki tabancayı görülür, sonra şiddet gelecektir, şiddeti bekleriz, geleceğine inanırız. Bir çocukta bunun aynısını yapar. Bu içgüdüsel bir dramatikleştirmedir. Bu durum okul gösterilerindeki kitapları boyama ya da bayan kostümlerine sahte mücevherler koymaya benzemez, ancak insanın doğasında yatar ki ilk defa kendi varlığından çıkarsanar. İnsan kendi durum larından öğrenir, görür, okur, paylaşmanın heyecanını duyar (Karadağ ve Çalışkan, 2005). Dramanın Çeşitleri Günümüz drama tanımlarına ve çeşitlerini incelediğimiz zaman çok farklı tanımlarla ve sınıflandırmalarla karşılaşmaktayız. Buna karşın en çok kullanılan drama çeşitleri dört bölüme ayrılmaktadır. Bunlar; Yaratıcı drama, eğitici drama, psikodrama ve sosyodramadır. 13

14 Yaratıcı Drama Yaratıcı drama; doğaçlama, rol oynama vb. tiyatro ya da drama tekniklerinden yararlanarak bir grup çalışması içinde bireylerin bir yaşantıyı, bir olayı, bir fikri, bir eğitim ünitesini, kimi zamanda bir soyut kavramı ya da davranışı eski bilişsel örüntülerin yeniden düzenlenmesi yoluyla ve gözlem, deneyim, duygu ve yaşantıların gözden geçirildiği oyun süreçlerden anlamlandırılması, canlandırılmasıdır. (San, 1990) Eğitici Drama Eğitici drama, eğitim amaçlarıyla sınırlandırılmaktadır. Söz konusu olan etkinliğin kapsamı eğitici tarafından belirlenmektedir, çünkü bu etkinlik eğitici dramadır, drama eğitimi değildir. Eğitici drama bir adım sonra ne ile karşılaşacağını bilmeden yaşama ait rolleri yeri gelince oynamak ve bu rolleri yeri gelince oynamak ve bu yolla yaşamı tanımak demektir (Gönen, 1992) Psikodrama Psyche ve drama sözcüklerinden oluşan psikodrama kelime olarak, kişilerin iç dünyalarının eyleme (aksiyona) dönüşmesi anlamına gelmekle beraber (Dökmen, 1995) bir tür dramatizasyondan, ya da başka bir deyişle spontane tiyatrodan yararlanılarak gerçekleştirilen bir ruhsal geliştirme, tedavi yaklaşımı olarak tanımlanabilir (Dökmen, 1995). Sosyodrama Genellikle psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinde kullanılan teknikler arasında sayılan sosyodrama ile toplusal sorunlarla ilgili gerçekleştirilen canlandırma çalışmaları kastedilmektedir. Toplumsal sorunların yanında gruba yönelik ortak sorunlarda sosyodramaya konu olabilir. Drama etkinliklerinde de sosyal sorunların irdelendiği çalışmalar yer alır. Bunlar başlık parası, kızların erken yaşta evlendirilmesi, otobüs durakalırında yaşanan sıraya girip girmeme kavgalarıdır (Bozdağan, 2003). Eğitim-Öğretim Sürecinde Drama Okullarda planlı programlı olarak yürütülen eğitimin formal boyutu, eğitimcilerin neyi öğretelim?, nasıl öğretelim? gibi sorularla karşı karşıya kalmalarına neden olmaktadır. Sürekli artan bilgi miktarı ve kategorileri eğitim programlarının ağırlaşmasına neden olmuş, eğitim sorunlarından bir haline gelmiştir. Eğitim-öğretimde model, yöntem, teknik kavramları ile genellikle bir dersin veya konunun işlenmesinde, öğretilmesinde izlenen yol kastedilmektedir. Nitekim öğrenmeöğretme sürecinde başvurulan çeşitli modeller, yöntemler veya teknikler, öğrenmeyi sağlamak için birer araçtırlar. Bu nedenle her ders veya konu için her zaman ve her durumda geçerli olabilecek tek bir öğretim yönteminden ya da modelinden söz etmek mümkün değildir. Çünkü belirli bir öğretim yönteminin uygulanması, örneğin, bir ders için belirlenen amaçlara o dersin öğretmenine ve o dersteki öğrenci grubunun özelliklerine bağlı olarak farklılık gösterir. 14

15 Dolaysıyla planlanan öğrenme-öğretme etkinliklerinin öğrencilerde arzu edilen öğrenmeyi sağlayabilmesi için, öğretimde farklı öğretim modellerinin kullanılması kaçınılmazdır (Şaban, 2000). Yapılan bir araştırma insanların okuduklarının %10 unu, işittiklerinin %20 sini, gördüklerinin %30 unu, görüp işittiklerinin %50 sini; söylediklerinin %70 ini ve yapıp söylediklerinin %90 ını hatırladıklarını göstermektedir (Büyükkaragöz ve Çivi, 1994). Bu, öğrencinin en iyi öğrenmeyi öğrenme sürecine katılarak gerçekleştirdiğini göstermektedir. Bu yüzden de öğrenciyi derste aktif kılacak yöntemlerin kullanılması hem öğrencinin dikkatini ders çekmek hem de öğretmenin nitelikli olmasını ve kalıcılığını sağlamak açısından önemli görülmektedir. Bir yöntem olarak drama bu ilkelerin çoğunu içeren bir ortam sağlayarak etkili bir öğrenmenin gerçekleşmesini kolaylaştırır. Drama ile öğrenci aktiftir, öğrendikleriyle kendi yaşantıları arasında bağıntı kurar, grup çalışmalarına katılır, konuya motive olur, kendi yaşantılarını da işe koştuğu için kendini konunun bir parçası olarak görür, böylece derse karşı ilgisi artar. Drama oyun yoluyla çocuğun doğasında zaten vardır. Burada önemli olan çocuğa öğretilmek istenilen şeyin önceden belirlenip planlanmasıdır. Çocuk aktif olarak konunun içine girdiğinde, kendi yöntemleri ile ayrıntıları araştırmak ve sonuca ulaşmaktadır. Öylece çocuk, yaşadığı dünyayı gözlemleme, araştırma ve keşfetme şansına sahip olmaktadır. Çocuğun, bir şeyi öğrenmesi, öğrendiği şeyi unutmayıp günlük yaşamına uyarlayabilmesi için bir şeyi öğrenmesi için bir nedene, yani bir gerekliliğe ihtiyaç vardır. İşte bu gerekliliği öğretmen drama aracılığı ile yaratmaktadır (Gönen ve Dalkılıç 1998). Yaşamda bir kez yaşanabilen ve bir daha tekrarlanması mümkün olmayan anlar, durumlar, drama atölyesinde belli ısınma, konsantrasyon ve rahatlama tekniklerinden sonra bütün grubun katılımıyla yeniden yaratılır. Yaratılan durum üzerinde tartışılır, değerlendirilir ve istenirse yeniden oynanır. Bu ortamda öğrenmenin bilişsel yanları kadar duyuşsal ve devinişsel yönleri de etkindir. Birey grupla çalışmasının ve grup içinde ayrı birey olmasının, başkasının rolüne girme, öyleymiş gibi yapma yoluyla kendini ifade etmenin hazzının yaşarlar (Okvuran, 1995). Tüm eğitim kademelerinde ve her yaştan insan uygulanabilecek drama çalışmaları eğitimin sıkıcı kalıplarının kırarak, çağdaş eğitim sistemiyle bütünleştirilebilir ve kendini geliştirme gereksinimini ve heyecanını duyan öğretmen ve öğrenciler yaratabilir (Okvuran, 1995). Sınıf içi dramatik etkinliklerde çocuklar, durumu sadece izliyor görünseler bile, durumu algılama olanağı bulduklarından edindikleri yaşantılar onlar için önemlidir. Dramatize edilen bir konuyu izleyici durunda olanlar olayı yalnızca yaşarken, dramatize edenler açısından hem yapma hem de yaşama olayı söz konusudur (Bilen, 1996). Herhangi bir dersin bir konu başlığı drama yöntemi ile işlenir. Çünkü temelinde yaratıcılık vardır. Burada hem liderin (öğretmen) hem de katılımcının (öğrencinin) yaratıcılığı önemlidir. Lider, çok yaratıcı, yenilikçi olabilir ancak bunu çalıştığı gruba aktaramıyorsa, onlarla aynı dili konuşamıyorsa yaratıcılığı işe yaramaz. 15

16 Drama öğretmen merkezli değil, öğrenci merkezli bir eğitim yöntemidir. Önemli olan, öğrencinin yaratıcılığını harekete geçirmek, bilgiye ulaşmanın yollarının sunmaktır. Çocuk oyun çağında ilkokula başlar. Geleneksek yöntem, öğrenciyi oyun dünyasından alıp ders çalışmaya yönlendirir ve ders kitaplarındaki kalıplara bağımlı kalır. Öğrenci omuzlarına yüklenen sorumlulukları ezberlemeye başlar. Öğrenmeden ziyade ezberleme gerçekleşir ve bilgi, kullanılmadığında unutulmaya mahkûmdur. Eğitimde drama, bir yaşam felsefesidir. İnsanın kendisi başkasının yerine koyarak çok yönlü gelişmesi, bireyin eğitim ve öğretimde aktif rol alması, kendini ifade edebilmesi, yaratıcı olması, yaşamı çok yönlü algılaması, araştırma istek ve duygusunun gelişmesi, bireyin eğitim ve öğrenme isteğini artırıcı bir eğitim yöntemidir (Güneysu, 1991). Arzu edilen birçok eğitimsel hedeflerle birleşebilen drama dil sanatları, fen bilgisi, sosyal çalışmalar ya da güzel sanatlar gibi birçok konu alanının birleşiminde kullanılmaktadır. Tarihte örneğin çocukları Pizzarro un fethini canlandırabilirler; edebiyatta Âlice Harikalar Diyarında öyküsünü, fen bilgisi dersinde kanguru faresinin hayatınınsa bir günü, müzikte bir folk şarkısını canlandırabilirler (Heinig, 1988). Cottrel drama kavramını eğitimle bağlantılı olarak şöyle açıklamaktadır: Drama çocuklar için üç önemli rol oynayan bir sanat olarak tanımlanabilir; performans sanatları öğretim programın önemli bir ortağı olarak; okuryazarlık ve sözel becerilere katkılarından dolayı dil sanatları eğitim programının değerli bir parçası olarak ve çocuklara anlayış, tolerans ve kendilerinden farklı insanlara değer verme, onları takdir etme gibi davranışları kazandırarak onların kültürel uyum ve sosyalleşme becerilerini geliştirmelerinde önemli bir yöntem olarak yer almaktadır (Conrel, 1987). Bugün eğitim sistemimizde yoğun olarak kullanılan anlatım yöntemi gibi tek yönlü iletişime dayanan klasik yöntemler ya da öğreten merkezli yöntemler olarak tanımlanmaktadır. Bu tür yöntemlerden tek düze bilgilerin ve becerilerin verilmesi üzerinde durulmaktadır. Dikkatin daha çok bireysel ve grup çalışmaları üzerinde yoğunlaştığı öğrenen merkezli çağdaş yöntemler de öğrenciler yaratıcılığa, problem çözmeye, kendi fikirlerini geliştirmeye ve bu fikirlerini ortaya koymaya güdülendirilmektedir (Küçükahmet, 1989). Ezberci eğitim ve öğretim bireyin öğrendiklerinin ne işe yarayacağını bile anlamasına olanak vermez, oysa drama yöntemi bireyin bütün öğrendiği bilgileri gelişmekte olan rolü ile birilikte kullanmasını, hatta rolü geliştikçe kendisine gerekli olan bilgiler talep eder hale gelip, kendi kendine ona ulaşmasını sağlar (Levent, 1999). Dramanın Yararları Oyun grubu, bireylerden oluşur. Bireylerin her biri farklı deneyim ve özelliklere sahiptir. Bu yüzden bir drama çalışması bireylerin tüm beklentilerine aynı oranda yanıt veremeyebilir (Adıgüzel, 1993). 16

17 Drama etkinliğine katılanların, en başta grup içi bir çalışmaya hazır olmaları, kendilerini rahat ve güvenli duyumsamaları, kendilerinde yeni ve değişik şeyler keşfetmeye hazırlıklı olmaları gereklidir ve bu bir bakıma yeterli ön koşuldur. Grup içinde daha küçük gruplarla tartışarak fikir alışverişi, eleştirme gibi düşünsel boyutta çalışmaların yapılması da gereklidir. Bunun içinde bir bireyin kendini bu küçük grup ve/veya büyük grupta rahat ve güvenli hissetmesi gereklidir (San, 1992). Özgüven duygusunun gelişmesini; Bilişsel, dil, motor ve sosyal açıdan gelişmesini, Empati yeteneğinin gelişmesini Kendini ifade edebilme yeteneğini, Öğrenilenlerin kalıcılığını, Değişik yaşantıları tanımasını, Eğitim ve öğretim çalışmalarında aktif rol almasını, Rahatlamasını, Kendini ve vücudunu tanımasını, Yaşamı çok yönlü algılamasını, Araştırma istek ve duygusunun geliştirmesini, Farklı görüş açılarına sahip olmasını, eleştirmeyi, tartışmayı öğrenmesini sağlama olarak sıralanabilir. Eğitim Sürecinde Drama Programının Planlanması Eğitimde drama açısından karakteristik olan, oyun yöneticisinin, drama öğretmeninin ya da Fransızların deyimiyle animatörün kişiliğidir. Her toplumda var olan ve vakit geçirmeye dinlenmeye ya da topluluk içinde bir yer kazanmaya yönelik oyunlar için hiçbir formasyon gerekmez ve profesyonel bir oyun yönlendiricisine de gereksinme duymaz. Oysa çocuğun oyun oynama yetisinin korunarak ya da yeniden ortaya çıkarılarak ve geliştirilerek, üzerinde düşünülüp tartışılan ve sorumluluk duyulan bir oynamaya dönüştürülmesi için pedagojik formasyonu olan bir kişiye gereksinme vardır. Bu kişinin aynı zamanda, ısınma çalışmaları, oynama, doğaçlama ve oluşumları, gösterime hazırlamayı, danışma görüşme ve bilgi edinmeyi, oyun grubunun alıştırmalarını yürütmeyi ve en sonunda bu tür çalışmaları grupla birlikte geliştirmeyi öğrenmiş olması gereklidir (San 1991). Dramanın Eğitimdeki Aşamalarını; Isınma Oyunlar Rahatlama Değerlerndirme Olmak üzere dört basamaktan oluşmaktadır. Bu basamakların içerikleri aşağıda açıklanmıştır. Isınma Çeşitli yöntemlerle beş duyuyu kullanma, gözlem, yetisinin geliştiği, bedensel ve dokunsal alıştırmaların yapıldığı; tanışma, etkileşim kurma, güven ve uyum gibi özellikleri katılımcıya 17

18 kazandıran ve oldukça kesin kurallarla belirlenen, grup liderinin yönlendiriciliğinde yapılan çalışmalardır (San 1992). Oyunlar Drama yönteminin oyun aşaması öğrencilerin kendilerine verilen bir rolü, kendi yorumları ile belirli kurallara sadık kalarak oynamaları esasına veya çeşitli gösterim yöntemlerine dayanır. Bu sayede öğrenciler, başka bir kişiliğin arkasında kendi duygu ve düşüncelerini kolaylıkla ifade edilebilirler. Oyun aşamasında seçilen etkinlikte rol alacak öğrenciler seçilir. Bu esnada öncelikler bütün sınıfın oyuna katılmasına gayret edilir, sınıf mevcudunun fazla olması durumunda istekli olan öğrencilere öncelik verilmesine özen gösterilmelidir. Oyuncular seçildikten sonra rol alan öğrencilerin rollerini düşünmeleri için gerekli süre verilerek oyun aşamasına geçilir. Drama sürecinin oyun aşamasının uygulanmasında ulaşılması hedeflenen amaca yönelik kullanılan birçok teknik vardır bu teknikler; Rol oynama Pandomin (Mim) Doğaçlama Parmak oyunu Öykünme (Taklidi oyun) Hayal oyun Rol değiştirme: Zihinde canlandırma Öykü/Olay canlandırma Kukla Rahatlama Rahatlamada hem fiziksel hem de zihinsel rahatlama söz konusudur. Eklem yerlerinin rahat hareket ettirilebilmesi, kasların yumuşatılması ve çocukların sakinleştirilmesi amacıyla oyun etkinliğinden sonra kullanılır (Ömeroğlu, 1990; Aral ve Diğerleri, 2000). Bu amaçla rahatlama çalışmalarına başlamadan önce çocukların mutlu ve memnun olup olmadıklarından emin olmak gerekirlidir. Çünkü mutlu olmayan çocuk rahatlayamaz. Bu nedenle öğretmenin (liderin) sınıfta eğlenceli bir ortam yaratması lazımdır. Vücut yere uzanmış durumdayken rahatlama daha kolay olur. Eğer kol ve bacak kaldırıldığında tekrar yere düşüyorsa rahatlama olmuş demektir. Aslında kişinin vücudunu kontrol etmekten vazgeçmesi kolay bir iş değildir. Fakat zamanla, yapılan rahatlama çalışmalarıyla kişi bu beceriyi kazanacaktır (Ömeroğlu, 1990). Rahatlama çalışmalarına yardımcı olan etken müziktir. Müzik çalınmaya başlamadan önce çevredeki uyarıcılardan etkilenmelerini önlemek amacıyla çocukların gözlerini kapatmaları istenir. Daha sonra müzikle birlikte hayali yaratılacak durum anlatılır ve çocukların kendi hayal 18

19 güçlerini kuvvetlendirmek için müzik bir müddet daha çalmaya devam edebilir. Böylece çocuklar tek bir fikir üzerinde dikkatleri toplanarak rahatlama sağlanır (Çağdaş ve diğerleri; 2003) Değerlendirme Değerlendirme, drama etkinliğinin sonunda grup tarafından yapılır. Herkes hem kendini hem de diğer katılımcıları değerlendirir. Eleştiriler kişiye değil role yapılır. Bu aşamada, "ne yaşadınız?", "neler hissettiniz?", "nerede güçlük çektiniz?" gibi soruların tartışılması, katılımcıların bu soruları yanıtlaması ile çalışmanın iyi olan, aksayan, eğlendiren, değiştirilmesi gereken yanlarının vurgulanması için önemli bir süreçtir. "Değerlendirmenin amacı problemi tanıtmak, ortaya koymak ve probleme yeni çözüm yolları üretmekle (San 1992; Workmann ve Anziona 1993) beraber yukarıdaki aşamaların her birinin ya da bir kaçının ardından tartışma açılması değişik soruların tartışılması ve katılımcılarla yanıtlanması ile yapılabilir. Bu işlemler gerek yazılı gerekse sözlü olarak gerçekleştirilebilir. Diğer taraftan günümüz gereksinimlerine ve çeşitliliğine uygun olarak geliştirilen ve kullanılan ölçme araçlarına göre de farklı değerlendirmelere yer verilebilir. Örneğin test tekniğine uygun objektif ölçme araçları, test dışı ölçme tekniğine uyun olarak hazırlanan anketler, görüşme ve gözlem formları, ölçtükleri özellikler göre hazırlanan başarı ölçme araçları, ilgi envanterleri ve tutum ölçekleri gibi ölçme araçları ile elde edilen verilere dayalı olarak değerlendirme yapılabilir (Üstündağ, 2004). KAYNAK: İlköğretim Birinci Kademesi Öğrencilerinin Drama Yöntemine Karşı Tutumlarının Değerlendirilmesi Dr. Nihat Çalışkan Araş. Gör. Engin Karadağ 2005 pauegitimdergi.pau.edu.tr/dergipdfdetay.aspx?id=97 ROL YAPMA TEKNİĞİ Rol yapma, öğrencinin kendi duygu ve düşüncelerini başka bir kişiliğe girerek ifadeetmesini sağlayan bir öğretme tekniğidir. Öğrencinin iyi rol yapabilmesi için yaratıcı düşünce önemlidir. Rol yapma, sosyodrama olarak da adlandırılır. Diğer bir tanımla sosyodrama, öğrencilere, insan ilişkileri konusunda daha çok bilgi, beceri veanlayış kazandırmayı öngören ve oyun (drama) tekniklerinden yararlanma temeline dayalı deneysel bir eğitim tekniğidir (Oğuzkan, 1974:172). Bu tekniğin uygulanmasında, öğrencilere rol dağıtırken dikkatli olunmalı, özellikle ilk uygulama için gönüllü öğrencilerin rol almasına özen gösterilmelidir. Roller ve oynayacak kişiler belirlendikten sonra sahne düzeni ya da durum öğrencilere açıklanır. Rol yaparken öğrencilerden öğrendikleri diyalogda ya da bir konuşma metninde geçen aynı 19

20 cümleleri kullanma yerine o durumda söylenmesi gereken ve öğrendikleri cümle kalıbına uygun düşen kendi cümlelerini kullanmaları istenir. Aşağıda belirtilen aşamalar rol yapma için önerilen sınıf içi etkinliklerini yönlendirici olabilir: Ortam Yaratmak: Burada temel nokta doğal olmaktır. Öğrenmeye hazır duruma getirecek şekilde grubu güdülemek gerekir. Rol Yapmak İçin Sahneyi Hazırlamak: Eğer hangi sorun ya da olayın rolü oynayacağına karar verilmişse, roller paylaştırılır ve provalar yapılabilir. Kimlerin rol alacağı kararlaştırılmamışsa, sorun grupla birlikte ele alınır. Bunu yapmanın bir yolu, grup liderinin (ki bu lider öğretmen ya da öğrenci olabilir) dört ya da beş öğrenciyi, grubun önünde sorunu tartışmaya davet etmesidir. Tartışma ilerledikçe sorunla ilgili ana noktalar tahtaya yazılır. Bu şekilde olayda yer alan karakterlerin özelliklerinin belirlenmesine ve tanımlanmasına yardımcı olunur. Roller İçin Öğrencilerin Seçilmesi: Rollerin seçimi, önceden ya da grubun sorunu tanımlamasından sonra kendiliğinden yapılabilir. Öğrenciler, rollerinin genel özellikleri açısından aydınlatılır. Rol yapmanın bir uyarlama işi olduğu vurgulanır. Bu vurgulama özellikle ilk defa rol alacaklara bir katkı sağlayabilir. Rol dağıtımı öncelikle, konuyu iyi bilen ve kendilerini rolünü yapacakları kişiliğe iyice adapte edebilenler arasında yapılmalıdır. Rollerin Oynanması: Bu aşamada rol alan öğrenciler rollerini oynar durumda, grubun geri kalan öğrencileri de seyirci olarak olayı izlerler. Olayın Tartışılması: Oyunun sunuluşu tüm grup tarafından, ya da önce küçük gruplar halinde daha sonra da tüm grup tarafından tartışılabilir. Öğrencilerden, oyunun ve oyuncuların güçlü ve zayıf noktalarını söylemeleri istenebilir. Genel bilgileri olmadıkları konularda öğrencilerden rol yapmalarını istememek gerekir. Öğrenciye yapacağı rol hakkında önceden genel bir bilgi verilmesi yerindeolur. Örneğin, çevre kirliliği ile ilgili bir sorun ele alınacak ise öğrencinin çevre kirliliği hakkında genel bilgisi olması ve bu konuyla ilgili yeni sözcükleri bilmesi gerekir. Grup içinde birkaç çeşit grubun rol yapması yerine bir grupla çalışma yapmak daha etkilidir. Çünkü rol yaparken grupta dinleyici gerekir. Seyirci oyuncu etkileşimi kurulmalıdır. Basit roller ise kısa bir çalışma ile gerçekleşebilir. 20