Sedimanter kayaçlar: Yer kabuğunda farklı koşullar altında oluşmuş magmatik, metamorfik ve sedimanter kayaçların genel olarak fiziksel ve kimyasal

Transkript

1 Sedimanter Yapılar

2 Sedimanter kayaçlar: Yer kabuğunda farklı koşullar altında oluşmuş magmatik, metamorfik ve sedimanter kayaçların genel olarak fiziksel ve kimyasal süreçlerle bozunması, dağılması, çözünmesi, değişik şekillerde taşınarak çökelme ortamlarında birikmesi ve diyajenezi sonucunda sedimanter kayaçlar oluşur. Sedimanter kayaları oluşturan bu süreçler sedimanter çevrim olarak adlandırılır. Bozunma---Taşınma---Çökelme/Birikme- --Diyajenez

3 Sedimanter Yapılar: Sedimanların bir çökelme ortamında birikmesi sırasında yada diyajenez evresinde fiziksel, kimyasal ve biyolojik etkiler sonucu oluşan ve saha çalışmaları sırasında gözle görülebilecek büyüklükte yapılardır. Silisiklastik kayaçlarda gözlendiği gibi kireçtaşları ve evaporitler gibi kayaçlarda da gözlenir. Sedimanter yapılar ortam yorumları ve fasiyes analizleri için güvenilir veri kaynaklarını oluştururlar. Bu nedenle araştırıcılar tarafından ayrıntılı çalışılmış ve sonuçta farklı sınıflamalar oluşmuştur. Günümüzde sedimanter yapılar birincil (depolanma sırasında yada hemen sonra oluşan) ve ikincil (diyajenez sırasında oluşan) sedimanter yapılar olmak üzere ikiye ayrılır.

4 1. Taban Yapıları (Sole Structures) A. Aşınma Yapıları (Scour Marks) Bu tür yapılar akıntının yumuşak zemini kendi enerjisi ile oyması ve doldurması ile gelişen yapılardır. Bu tür yapılar akıntının enerjisi ve taşıdığı sedimana bağlı olarak değişik şekillerdedir. Engel Aşındırması/Yapıları (Obstacle scour) Büyük bir tanenin (çakıl, fosil vb.) gibi alttaki yumuşak zemine takılarak akıntıya karşı direnmesiyle kumtaşı tabakasının altında bulunan hilal, at nalı biçimindeki yapılardır. Paleoakıntı yönü hakkında bilgi verir.

5

6 1. Taban Yapıları (Sole Structures) A. Aşınma Yapıları Kaval Yapısı/Oygu İzleri (Flute marks) Aşınma yapılarının bir çeşididir. Akıntının kendi enerjisiyle oluşan, kumtaşı tabakalarının altında U-V şeklinde bulunabilen yapılardır. Türbiditik kumtaşlarında yaygın olarak bulunabilir. Paleoakıntı yönü hakkında bilgi verir. Orhan, Çiner,

7 Kenyon,

8 Kenyon,

9

10 1. Taban Yapıları (Sole Structures) A. Aşınma Yapıları Uzunlamasına Oygu ve Setler (Longitudinal scours) Kumtaşı tabakalarının altlarında uzunlamasına birbirine paralel olarak gelişebilen tepecikler ve çukurluklar halindeki sedimanter yapılardır.

11 1. Taban Yapıları (Sole Structures) A. Aşınma Yapıları Oluk Yapıları (Gutter cast) Bu yapılar genellikle kumtaşı tabanında bulunabilen U-V şeklinde yapılardır. Sığ denizel sedimanlarda fırtına akıntıları ile oluşur.

12 1. Taban Yapıları (Sole Structures) B. Tane Yapıları/Çizilme İzleri Akıntının taşıdığı objelerin ürettiği yapılardır. Aşındırma yapıları akıntının kendi enerjisiyle oluşturduğu yapılar iken tane yapıları akıntının taşıdığı malzemelerle meydana gelmektedir. Yiv İzleri (Groove marks) Bu izler kumtaşı tabaka altında uzunlamasına tepecikler şeklinde bulunur.

13 Kenyon,

14 1. Taban Yapıları (Sole Structures) B. Tane Yapıları/Çizilme İzleri Şevron/Şerit İzleri (Chevron marks) Yiv izlerinden daha az bulunan V şeklinde uzunlamasına çıkıntılardır.

15 1. Taban Yapıları (Sole Structures) B. Tane Yapıları/Çizilme İzleri Sürtünme İzleri (Brush marks) Tane çok düşük bir açıyla yumuşak zemine çarparak bir çıkıntı oluşturur.

16 1. Taban Yapıları (Sole Structures) B. Tane Yapıları/Çizilme İzleri Sıçrama İzleri (Bounce marks) Tane düşük bir açıyla yumuşak zemine çarpar ve hemen akıntıya geri döner.

17 1. Taban Yapıları (Sole Structures) B. Tane Yapıları/Çizilme İzleri Sıkıştırma İzleri (Prod marks) Tane yüksek açıyla zemine çarpar ve tekrar yukarı doğru çıkarak akıntıya döner.

18 Kenyon,

19 1. Taban Yapıları (Sole Structures) B. Tane Yapıları/Çizilme İzleri Zıplama İzleri (Skip marks) Tanenin düzenli aralıklarla zeminde sekerek oluşturduğu yapılardır.

20 1. Taban Yapıları (Sole Structures) B. Tane Yapıları/Çizilme İzleri Yuvarlanma İzleri (Roll marks) Tanenin zemin yüzeyinde yuvarlanarak oluşturduğu yapılarıdır.

21 Orhan, Taban Yapıları (Sole Structures) C. Yük Kalıpları (Load-casted) Bu yapılar çoğu kez çamurtaşı ara tabakalı kumtaşı tabakalarının alt yüzeyinde oluşurlar. Tabaka altı yapılarının bir çeşididir. Genellikle kumtaşı tabakalarının tabanında yuvarlak farklı boyut ve şekildeki düzensiz loblar şeklindedir.

22

23 2. İç Yapılar/Tabaka içi Yapılar Bouma dizisi

24 3. Tabaka-üstü Yapıları (Surface Structures) Ripılmarklar Orhan, 2016

25 3. Tabaka-üstü Yapıları (Surface Structures) Hayvan/Canlı İzleri (Animal trails) Doyle, 1996

26 Orhan, 2016

27 3. Tabaka-üstü Yapıları(Surface Structures) Kuruma/Çamur Çatlakları (Pseudomud cracks) Orhan,

28 3. Tabaka-üstü Yapıları(Surface Structures) Yağmur İzleri (Rain Prints) Gürbüz,

29 4. Tabakalar arası Yapılar (Interbedding Structures) Erozyon Kanalı (Erosional Channel) Orhan,

30 4. Tabakalar arası Yapılar (Interbedding Structures) Slump/Kayma Yapısı (Slump Structure) Su altı kütle çekim akıntısı etkisiyle oluşur. Slump oluşumu için kararsız yamaçta hızlı bir sediman çökelimi gereklidir. Tabakalar arası kıvrım ve kırışıklıklar olarak bilinir. Bu yapılar genellikle depremler ve fırtınaların tetiklediği hareketler ile meydana gelmektedir. Orhan,

31

32 4. Tabakalar arası Yapılar (Interbedding Structures) Alev Yapısı (Flame Structure) Gürbüz,

33 Kenyon,

34 4. Tabakalar arası Yapılar (Interbedding Structures) Olistostromlar

35 Orhan, Büyük Ölçekli Sedimanter Yapılar (Large Scaled Sedimentary Structures) Tabakalar Alt ve üst sınırlarla ayrılmış, sabit fizikokimyasal koşullar altında çökelmiş en küçük litostratigrafi birimidir. Litostratigrafi birimleri: Tabaka-Üye-Formasyon-Grup-Süper Grup Tabakalar 1 cm den kalın olmalıdır. 1 cm den daha ince olanlara lamina adı verilmektedir.

36

37

38 5. Büyük Ölçekli Sedimanter Yapılar (Large Scaled Sedimentary Structures) Çapraz Tabakalanma Orhan, 2016

39 Kırmacı,

40

41 5. Büyük Ölçekli Sedimanter Yapılar (Large Scaled Sedimentary Structures) Biyoherm-Biyostrom Biyoherm: İskeletsel organizmaların kırıntısı, kemiklerin yüksek basınç altında kaynaşması Biyostrom: Kavkılı organizmaların kırıntısı

42 5. Büyük Ölçekli Sedimanter Yapılar (Large Scaled Sedimentary Structures) Yatay Dereceli Tabalanma (Horizontal graded bedding)

43 Kaynaklar Bayhan, E., Stratigrafi-Sedimantoloji Ders Notları Bozcu, M., Sedimantoloji Ders Notları Çiner, A., Sedimantoloji Ders Notları Doyle, P., Understanding fossils, An palaeontology, John Wiley & Sons Publ., 409p. introduction to invertebrate Kenyon, Sedimentary Structures Kırmacı, Z., Sedimantoloji Ders Notları Orhan, H, Stratigrafi-Sedimantoloji Ders Notları

44 _Features/ToolMarks/ToolMarks.htm