İnşaat Mühendisleri ve Şehir ve Bölge Plancıları için, TEMEL HARİTA BİLGİSİ

Transkript

1 İnşaat Mühendisleri ve Şehir ve Bölge Plancıları için, TEMEL HARİTA BİLGİSİ Dr. Öğr. Üyesi Esra TUNC GORMUS ********** Dr. Öğr. Üyesi Nazan YILMAZ Dr. Öğr. Üyesi Okan YILDIZ Dr. Öğr. Üyesi Mustafa DİHKAN Dr. Öğr. Üyesi Deniztan ULUTAŞ KARAKOL

2 YERYÜZÜNÜ TANIYALIM

3 Jeoid (Fr.) Nedir? Basit anlamda jeoid; yeryuvarlağının geometrik olmayan (üzerindeki engebeler düşünülmeksizin) gerçek biçimine denir. Daha teknik bir tanım yapılacak olursa Jeoid; durgun okyanus yüzeyi ile özdeş olan ve karaların altında da devam eden eşpotansiyelli bir yüzeydir. Eğer su bir yüzey üzerinde hareket etmiyorsa bu yüzey bir (yatay) düzlemdir. Örneğin dağları ve karaları kaldırıp, yeryuvarı yüzeyini tamamıyla durgun bir okyanus yüzeyi olarak ele aldığımızda, bu yüzey bir eşpotansiyelli yüzeydir ancak bir elipsoit yüzeyi değildir! Bu yüzeye jeoit denir.

4 Referans Yüzeyler Jeodezik hesaplamalar için Dünyanın gerçek şekline uygun ve matematik modeli basit bir referans yüzeyine ihtiyaç vardır. Dünyanın gerçek şekline en iyi uyan referans yüzeyi jeoid olmasına rağmen, jeoid üzerinde hesap yapmaya uygun bir referans yüzeyi değildir. Jeoid yerine basit ve düşük dereceden analitik fonksiyonlarla ifade edilebilen başka referans yüzeyler seçilir. Jeodezik amaçlara uygun olarak yapılacak ölçmelerde kullanılan geometrik yüzeyler şunlardır: Elipsoid (Ülke, kıta ve Dünya nın tamamı için) Küre (5000 km2 den küçük çalışma alanları için) Düzlem (50 km2 den küçük çalışma alanları için)

5 Haritalarda Projeksiyon Kavramı? Projeksiyon; fiziksel yeryüzünün belli bir koordinat sistemine göre tanımlı bir referans yüzey modeli üzerindeki görüntüsünü (resmini) düzlem üzerine aktarma işlemidir. 1/1000 1/ ölçekteki haritalarda yer küresi elipsoid kabul edilir. 1/ dan daha küçük ölçekteki haritalarda gezegenimiz küre olarak kabul edilir. Dünyada yaygın olarak kullanılan projeksiyon eğik konumlu açı koruyan silindirik projeksiyon, yani UTM dir.

6 Kaynak: FarukYILDIRIM

7 Harita nedir? Yeryüzünün veya bir parçasının belli bir orana göre küçültülerek ve belirli işaretler kullanılarak yatay düzlem üzerinde gösterilmesine harita adı verilir. Haritanın temel işlevi;haritası olduğu bölgenin topografyası ya da bu bölge ile mekansal olarak ilişkili diğer konular (bu bölgenin jeolojisi, iklimi, trafiği, yeraltı kaynakları, değişik bakış açılarından ekonomisi vb.) hakkında bilgi vermektir. Bu haliyle harita, insandan (haritayı üreten- kartograf) insana (harita kullanıcısı) mekansal referanslı bilgi aktaran, genel olarak basılı, bir iletişim aracıdır.

8 Kartoğrafya Her tür ve her ölçekteki harita planlanması, tasarımlanması, üretilmesi, basılması ve kullanılmasına yönelik teknikler geliştirmeyi ve uygulamasını yapmayı kendisine konu edinmiş bir akademik disiplindir ICA (International Cartographic Association): Kartografya, harita ve harita benzeri gösterimlerle iletilecek bilgileri toplama, bu bilgileri işleme, grafik işaretlerle haritada gösterme, harita basma, harita kullanma teknik, bilim ve sanatıdır. Kartografya sözcüğün kökeni: Latince (carta + grapha) sözcüklerinden türemiştir. Carta sert kağıt ve Graphia Latince yazmak, çizerek tasvir etmek anlamındadır.

9 Harita Türleri Haritalar yapıldığı bölgenin özelliklerini taşınabilir yüzeye aktarır ve bu özellikler hakkında kullanıcısına bilgi verir. Bu bilgilerin miktarı ve özellikleri haritanın kullanım amacı ve ölçeğine göre değişmektedir. Bu sebeple haritaları genel olarak aşağıdaki şekilde sınıflandırabiliriz; Haritalar Kullanım Amaçlarına Göre Ölçeklerine Göre Yapım Yöntemlerine Göre

10 Haritalar Harita Türleri Kullanım Amaçlarına Göre Ölçeklerine Göre Yapım Yöntemlerine Göre Topoğrafik Haritalar : Bölgenin topoğrafik yapısını ölçeğin el verdiği oranda yansıtan haritalardır.

11 Haritalar Harita Türleri Kullanım Amaçlarına Göre Ölçeklerine Göre Yapım Yöntemlerine Göre Dünya Haritaları Geniş Bölge Haritaları

12 Haritalar Harita Türleri Kullanım Amaçlarına Göre Ölçeklerine Göre Yapım Yöntemlerine Göre Fay Haritaları

13 Harita Türleri Kullanım Amaçlarına Göre Haritalar Ölçeklerine Göre Yapım Yöntemlerine Göre Ulaşım Haritaları

14 Harita Türleri Kullanım Amaçlarına Göre Haritalar Ölçeklerine Göre Yapım Yöntemlerine Göre Kadastro Haritaları

15 Harita Türleri Kullanım Amaçlarına Göre Haritalar Ölçeklerine Göre Yapım Yöntemlerine Göre Turizm Haritaları

16 Harita Türleri Kullanım Amaçlarına Göre Haritalar Ölçeklerine Göre Yapım Yöntemlerine Göre Büyük 1/ / Orta Küçük Ölçeklerine göre haritalar büyük, orta ve küçük ölçekli haritalar olmak üzere üç başlıkta gruplandırılır

17 Harita Türleri Kullanım Amaçlarına Göre Haritalar Ölçeklerine Göre Yapım Yöntemlerine Göre Yapım yöntemlerine göre haritalar; Yersel yöntemlerle üretilen haritalar Fotogrametrik yöntem, Uzaktan Algılama

18 Harita Üreten Kurumlar? Mülkiyet Haritaları 1/5000 STK Orto foto Haritalar 1/5000 kadar Topoğrafik Haritalar Tematik Haritalar Kabartma Haritalar Gölgeli Haritalar Koşarak Hedef Bulma Haritaları Hava Limanı Yaklaşma Haritası 1/5000 den küçük Diğer : İller Bankası Belediyeler Botaş Tedaş, Teiaş vs. DSİ Tarım Bakanlığı Orman Bakanlığı Vs.

19 İmar Faaliyetleri Kadastro Mühendislik Projeleri, Karayolları, Baraj İnşaatları, Ormancılık, Enerji Dağıtım Hatları, Sulama Demiryolları, Su altı Haritalar(Batimetrik), Savunma Sosyal İçerikli Haritalar Eğitimciler, Coğrafyacılar İstatistikçiler Ziraatçılar Jeologlar Üretim Yelpazesi?

20

21 Ölçme Ölçme, bir nesnenin aynı türden birim seçilmiş bir büyüklüğün katları cinsinden ifade edilmesi olarak tanımlanabilir. Ölçü Birimleri Ölçme işleminde genelde uzunluk ve doğrultular ölçülür. Uzunluk ölçmelerinde ölçü birimi metredir m = 1 Kilometre (km) 100 m = 1 Hektometre (hm) 10 m = 1 Dekametre (dam) 1 m = 1 Metre (m) 0.1 m = 1 Desimetre (dm) 0.01 m = 1 Santimetre (cm) m = 1 Milimetre (mm)

22 Alan birimleri uzunluk birimine bağlı olarak m 2 dir m 2 = 1 Kilometre kare km m 2 = 1 Hektar ha m 2 = 1 Dekar (Dönüm) da 100 m 2 = Ar ar 1 m 2 = 1 Metre kare m m 2 = 1 Desimetre kare dm m 2 = 1 Santimetre kare cm m 2 = 1 Milimetre kare mm 2

23 Hacim birimleri uzunluk birimine bağlı olarak m3 dür m³ = 1 Kilometre küp km³ m³ = 1 Hektometre küp hm³ m³ = 1 Dekametre küp dam³ 1 m³ = 1 Metreküp m³ m³ = 1 Desimetre küp dm³ m³ = 1 Santimetre küp cm³ m³ = 1 Milimetre küp mm³

24 Açıların ölçülmesi için ölçü birimi bir dik açıdır. Uygulamalarda işin türüne göre açı birimi olarak Derece ve Grad sistemleri kullanılır. Bir daireyi 360 a bölersek her bir parça 1 dereceye (1º) karşılık gelir. Bu sistemde Dik açı 90º (90 derece) dir. 1º = 60 (60 dakika) dır. 1 = 60 (60 saniye) dir. Bir daireyi 400 e bölersek her bir parça 1 grad a (1 g ) karşılık gelir. Bu sistemde Dik açı 100 g (100 grad) dır. 1 g = 100 c (100 grad dakikası) dır. 1 c = 100 cc (100 grad saniyesi) dir.

25 Uygulamalarda kullanılan diğer bir ölçü birimi yay birimidir. Yay birimi radyan dır. Radyan, bir çemberde yarıçap uzunluğundaki yay parçasını gören merkez açıya denir. Radyan = yay uzunluğu / yarıçap α radyan = b (m) r (m) = birimsiz Yarıçapı r olan bir çemberin çevre uzunluğu u 2 π r dir Çemberin tümü radyan cinsinden α çember = 2. π.r r = 2. π dir.

26 Üç sistemde çemberin tamamı; Derece cinsinden 360º Grad cinsinden 400 g Radyan cinsinden 2π Buradan, D = G = R ya da D = G = R π π Derece ile Grad arasında G = 10 D 9 ilişkisi vardır.

27 Bir Harita Nasıl Yapılır?

28 Referans Nokta İhtiyacı

33 Referans Nokta İhtiyacı Arazide birkaç saniye içinde cm duyarlılığında konum belirleme gerçekleştirilmektedir.

34 Referans Noktaları Nelerdir? AGA Noktaları: C1 Derece Ağlar ve Noktalar (20 km aralıklı, zemin tesisi pilye) SGA Noktaları: C2 Derece Ağlar ve Noktalar (5 km aralıklı, Zemin tesisi pilye) Alım için Sıklaştırma Noktaları: C3 Derece Ağ ve Noktalar (3 km aralıklı, Zeminde tesis) Fotogrametrik noktalar Poligon Noktaları (C4) Nivelman Noktaları

35 Referans Noktaları Nelerdir?

36 Yersel Yöntemler

37 Fotogrametri

38 Fotogrametri

39 Fotogrametri (Uygulama Alanları)

40 Uzaktan Algılama

41 Uzaktan Algılama Uzaktan algılama bilimi; Bir hedef nesneden yayımlanan veya yansıyan elektromanyetik radyasyonun hedef nesne ile herhangi bir temas olmaksızın uzak bir noktadan bir cihaz veya gözlemci tarafından ölçülerek kaydedilmesi ve toplanan bu ölçümlerin analizi ve yorumlanmasıdır. Uzaktan algılama denince hedef nesne hakkında ölçme ve algılama işlemlerinde elektromanyetik enerjinin kullanıldığı yöntemler kastedilir.

42 Uzaktan Algılama

43 Uzaktan Algılama Örnek GeoEye-1 Görüntüsü

44 KAYNAKLAR Topografya (Ölçme Bilgisi), Cevat İNAL, Ali ERDİ, Ferruh YILDIZ Şubat 1996 Atlas Kitapevi, KONYA Ölçme Bilgisi, Erdoğan ÖZBENLİ, Türkay TÜDEŞ, Karadeniz Teknik Üniversitesi Basımevi, Trabzon Topografya (Ölçme Bilgisi) Prof. M. Gündoğdu ÖZGEN İTÜ İnşaat Fakültesi, Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Bölümü, İstanbul Kadastro Bilgisi, Türkay TÜDEŞ, Cemal BIYIK, Karadeniz Teknik Üniversitesi Basımevi, Trabzon Ölçme Bilgisi I Doç. Dr. İbrahim KOÇ, Şubat 1998 Gökhan Matbaası, İSTANBUL Ölçme Bilgisi I, 2 Celal SONGU, Aralık 1981 Birsen Yayınevi, İSTANBUL Büyük Ölçekli Haritaların Yapım Yönetmeliği, TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası, İstanbul Şubesi 1989 Büyük Ölçekli Harita ve Harita Bilgileri Üretim Yönetmeliği,15 Temmuz 2005 tarih sayılı resmi gazete. Yükseklik Ölçmeleri, Ders Notları, Doç. Dr. Halil ERKAYA, İstanbul Dengeleme Hesabı, Ergün ÖZTÜRK, Karadeniz Teknik Üniversitesi Basımevi, Trabzon Ufuk ÖZERMAN, Topoğrafya Ders Notları, 2007

45 Harita Yorumlama? Haritaya baktığınızda bölgeyi üçboyutlu zihninizde oluşturabilmeniz en önemli noktadır.bunu haritadaki yükselti çizgileri sayesinde yapabilirsiniz.dağın bir yatay kesiti alınır.çizgiler eşit yükseltileri gösterir.yükselti çizgilerinin şekli dağın veya tepenin şeklini verir. Yükselti çizgilerinin şekli dağın şeklini verirken,yoğunlukları eğimi verir.bir süre sonra haritaya baktığınızda arazinin resmini kafanızda oluşturabilirsiniz..