6326 SAYILI PETROL KANUNU ile PETROL KANUNU TASARISI ARASINDAKİ FARKLARDAN BAZILARI İLE İLGİLİ BİR SUNUM

Transkript

1 6326 SAYILI PETROL KANUNU ile PETROL KANUNU TASARISI ARASINDAKİ FARKLARDAN BAZILARI İLE İLGİLİ BİR SUNUM F. Zuhal Argun Avukat Bilindiği üzere, Cumhuriyet döneminde ilk Petrol Kanunu 6 Nisan 1926 tarihinde Resmi Ceride de (Gazete de) yayımlanarak yürürlüğe giren 792 sayılı Kanundur. Petrol sektörü ile ilgili, Cumhuriyet döneminde, ilk yasal düzenleme olan bu kanun, petrol arama ve işletme haklarını hükümete vermekte ve hükümetin bu hakkı bizzat veya kişiler ve şirketler ile kullanacağını belirtmektedir yılında yürürlüğe konulan 2804 sayılı Kanun ile petrol konusunda Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü (MTA) görevlendirilmiş, 1954 yılında ise, petrol faaliyetleri ile ilgili ilk geniş kapsamlı yasal düzenleme olan 6326 sayılı Petrol Kanunu yürürlüğe girmiştir sayılı Petrol Kanunu ile Petrol Dairesi Reisliği kurulmuş ve bu Daire 1973 yılında T.C. Petrol İşleri Genel Müdürlüğü adını almıştır. Petrolün aranması, üretimi, iletimi, rafinajı, depolanması, toptan satışı ile ilgili hususları kapsayan ve 1954 yılında yürürlüğe giren 6326 sayılı Petrol Kanunu, bugüne kadar çeşitli tarihlerde doğan ihtiyaçlara göre müteaddit defalar tadil edilmiştir. Yine bilindiği üzere, enerji sektörünün yeniden yapılanması sürecinde, önce Elektrik Piyasası Kanunu 3 Mart 2001 tarihinde, akabinde de Doğal Gaz Piyasası Kanunu 2 Mayıs 2001 tarihinde yürürlüğe konulmuştur. Doğal Gaz Piyasası Kanunu ile doğal gazın aranması ve üretimi 6326 sayılı Petrol Kanunu kapsamında bırakılırken, doğal gazın ithali, ihracı, depolanması, iletimi ve dağıtımı, ticareti Doğal Gaz Piyasası Kanunu ile düzenlenmiş ve bu kanunun uygulaması ile Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu görevlendirilmiştir. Petrolün arama ve üretimi dışındaki, depolama, rafineri, taşima, iletim, dağtım ve pazarlama faaliyetlerini düzenleyen 5015 sayılı Petrol Piyasası Kanunu da 20 Aralık 2003 tarihinde yürürlüğe girerek, 6326 sayılı Petrol Kanununun bazı faaliyetlerini kendi kapsamına almıştır. Bu kanunun da hükümlerini uygulamak da Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu nun görevleri arasındadır. Petrol ile ilgili arama ve üretim faaliyetleri dışındaki birçok faaliyetin başka kanunların bünyesine alınmış olması, Petrol Kanununun Avrupa Birliği direktiflerine uygun hale getirilmesi gereği ile arama ve işletme hak ve mükellefiyetlerini günümüz koşullarına göre düzenleyen yeni bir yasal düzenleme yapılmasına duyulan ihtiyaçlar, 6326 sayılı Petrol Kanununun yeniden düzenlenme zaruretini ortaya çıkarmış ve bugün yapılacak sunumun konusu olan Petrol Kanunu Tasarısı hazırlanmıştır. 1

2 Genellikle, petrol (ham petrol ve doğal gaz) arama ve üretim faaliyetlerini düzenleyen hükümler içeren Petrol Kanunu Tasarısı, Genel Gerekçe sinde de açıklandığı gibi, arama ve üretim yatırımlarının yerli ve yabanci yatırımcılar için rekabetçi, şeffaf, güvenli ve istikrarlı bir ortam içinde yapılmasını, çalışmaların Kanundaki amaçlar doğrultusunda hızlı, sürekli ve etkin bir şekilde sürdürülerek, ülkemiz petrol kaynaklarının bir an önce değerlendirilmesini sağlamak amacına yönelik hususları düzenleyen hükümler ihtiva etmektedir. Kanunun (Petrol Kanunu Tasarısının) amacı: Halen Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurul da görüşülmek üzere sıra bekleyen Petrol Kanunu Tasarısının 1.maddesinde Kanunun amacının, yukarıda da belirtildiği gibi, ülke petrol kaynaklarının hızlı, sürekli ve etkili bir şekilde aranmasını, geliştirilmesini ve üretilmesini sağlamak olduğu vurgulanmaktadır. Ülkemiz petrol potansiyelinin hızlı ve etkili bir şekilde aranıp geliştirilip, değerlendirilerek her geçen gün artan petrol ihtiyacımız içerisindeki yerli üretim payının artırılması ve teşvik edilmesi amaçlanmıştır. Bu durumda petrol arama ve üretim faaliyetlerinin artırılması için büyük gereksinim olduğunu ortaya koymaktadır. Petrol Kanunu Tasarısı açısında petrol un neyi ifade ettiği : Bu Kanunun uygulanmasında Petrol: ifade etmektedir. a) yerden çıkan veya çıkarılabilen sıvı haldeki doğal hidrokarbonları yani ham petrol u, b) yerden çıkan veya çıkarılabilen gaz haldeki doğal hidrokarbonları yani Doğal gaz ı, c) yerden çıkan veya çıkarılabilen metan gazını hapseden su buzundan oluşan doğal hidrokarbonları yani gaz hidrat ı Aşağıda 6326 sayılı Petrol Kanunu ile Petrol Kanunu Tasarısı arasındaki farklardan bazıları sunulacaktır. - Petrol Kanunu Tasarısı, bu Kanun bakımından Türkiye yi Kara ve Deniz olmak üzere iki Petrol Bölgesine ayırmaktadır sayılı Petrol Kanunu, Türkiye nin bu Kanun bakımından Bakanlar Kurulu kararıyla müteaddid bölgeye ayrılabileceğini belirtmektedir ve Türkiye 18 Petrol Bölgesine ayrılmıştır. Kara ve denizlerdeki faaliyetler de aynı hükümlere tabidir. Petrol Kanunu Tasarısı ile ise kara ve denizlerdeki petrol aramacılığında farklı çalışma koşulları sözkonusu olması nedeniyle Türkiye kara ve deniz olmak üzere 2 2

3 ayrı Petrol Bölgesine ayrılmaktadır. Petrol arama ve üretim çalışmalarının çok az olduğu deniz alanlarımızda, bu aramaların karalardakine kıyasla daha maliyetli olması da gözönüne alınarak denizlerde yapılan faaliyetlerde daha kapsamlı teşvik unsuru taşıyan düzenlemeler getirilmiştir. Örnek olarak; denizlerde üretilen petrolden alınacak Devlet Hissesi, denizlerdeki işletme ruhsatlarında ödenecek Devlet Hakkı gibi hususlar sayılabilir. - Arama Ruhsatnamesi Alma sayısındaki kısıtlama kaldırılmaktadır sayılı Petrol Kanununun hükümlerine göre, şirketler bir petrol bölgesinde en fazla 8 adet Arama Ruhsatı alabilmektedirler. (Halen yürürlükteki bu Kanuna göre sadece Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı bir bölgede 12 adet arama ruhsatı alma hakkına sahiptir.) Petrol Kanunu Tasarısı, Arama Ruhsatı alma sayısının sınırlandırılmasını ortadan kaldırmaktadır. (Ayrıca TPAO ya sayı açısından sağlanan sözüedilen ayrıcalık da ortadan kalkmaktadır.) - Arama Ruhsatnamesi süreleri de değiştirilmektedir sayılı Petrol Kanunu na göre Karada bir Arama Ruhsatnamesinin süresi en fazla 8 yıldır. Şöyleki; karada bir Arama Ruhsatnamesi 4 yıl için verilir. Hüsnüniyetle aramaya devam eden bir arayıcının talebi üzerine bu süre 2 yılı aşmamak üzere uzatılabilir. Ancak, bu uzatılan sürenin sonunda arayıcının çalışmaları keşif ihtimalini doğuracak durumda ise ve uygun bir programla uzatma talebinde bulunması halinde, Bakanlar Kurulu Kararı ile teminat karşılığında Arama Ruhsatnamesinin süresi 2 yıla kadar daha uzatılabilir. Bu nedenle karalarda alınan Arama Ruhsatnamesinin süresi en fazla (4 yıl + 2 yıl + 2 yıl =) 8 olarak özetlenebilir. Denizlerde ise bu süreler % 50 artırılabilir. Petrol Kanunu Tasarısı ile ise bu süreler şirketlerin arama sahalarını daha fazla değerlendirebilmeleri için daha uzun tutulmuştur. Karalarda en fazla (5 yıl +2 yıl +2 yıl =) 9 yıl, Denizlerde ise ( 8 yıl +3 yıl +3 yıl =) 14 yıl olarak düzenlenmiştir. - Arama Ruhsatnamesi Müracaatı için şirketlere tanınan süre uzatılıyor sayılı Petrol Kanunu, arama ruhsatı müracaatlarına, ilk yapılan müracaattan itibaren 4 iş günü süre tanımaktadır. Petrol Kanunu Tasarısında, bu sürenin ilk müracaatın ilanından itibaren 90 gün olarak belirlenmesi, arama ruhsatnamesi için başvurabilecek şirketlerin sayısına artırma ve daha rekabetçi bir ortam yaratmayı hedeflemektedir. 3

4 - Bölgesel Sondaj Mükelefiyeti kaldırılmaktadır sayılı Petrol Kanununa göre, Arama Ruhsatnamesi sahibinin Bölgesel Sondaj Mükellefiyeti bulunmaktadır. Arayıcı, aynı bölgedeki arama sahalarından birinde o bölgeye ait en eski ruhsatnamesinin tarihinden itibaren en geç üç yıl içinde arama sondajına başlamaya mecburdur. Bu mükellefiyeti yerine getirmediği takdirde bu süre teminat karşılığı bir yıl uzatılabilmektedir. Bir bölgedeki arama sahalarınından birinde bir keşif yapan arayıcı, keşfi takip eden 1 yıl içinde aynı bölgedeki diğer bir arama sahasında ve yine bu keşiften itibaren 3 yıl içinde de o bölgedeki mütebaki arama sahalarında arama sondajlarına başlamak zorundadır. Bu hükümler dahilinde arama sondajlarına başlamış bir arayıcı, bu sondajlara, bir kuyunun tamamlanmasıyla bir yenisine başlanması arasında altı aydan fazla müddet geçirilmemek kaydıyla hüsnüniyetle devam etmeye mecburdur. Bu mükellefiyetler yerine getirilmediği takdirde o bölgedeki arama ruhsatlarının tamamını kaybetme ile karşı karşıya kalmaktadır. Petrol Kanunu Tasarısında ise şirketlerin Bölgesel Sondaj mükellefiyeti bulunmamaktadır. Şirketler, Petrol İşleri Genel Müdürlüğüne verdikleri iş programı ve mali yatırım programı çerçevesinde mali yatırımın % 2 sini teminat olarak vereceklerdir. - Gerek Arama Ruhsatı alınır alınmaz, gerek Arama Ruhsatının uzatımlarında teminat alınacaktır sayılı Petrol Kanununa göre; bir arama ruhsatnamesinin ikinci uzatımının talebi üzerine iki yıla kadar süre uzatımı verilmesi halinde ve arayıcının bir petrol bölgesinde sahip olduğu en eski ruhsatnamesinin veriliş tarihinden itibaren en geç üç yıl içinde arama sondajına başlamaması halinde bu süreyi bir yıl daha uzatma talebinin uygun bulunması hallerinde teminat alınmaktadır. Sözüedilen süreler sonunda mükellefiyetler yerine getirilmez ise bu teminatlar irad kaydedilmektedir. Petrol Kanunu Tasarısında ise, bir arama ruhsatı verilir verilmez, ruhsat sahibi yatırım programının % 2 si kadar teminatı hemen verecektir. (İş ve mali yatırım programının yıllık bazda gerçekleştirilmesi halinde buna karşılık gelen teminat tutarı petrol hakkı sahibine iade edilecektir.) Daha önce açıklandığı gibi, bir Arama Ruhsatının süresi karada 5 yıl, denizde 8 yıldır. Karalarda 5. yılın, denizlerde 8. yılın sonunda minimum iş programının gerçekleştirilmeyen kısmına tekabül eden yatırım tutarının % 2 si irat kaydedilecektir. Bu süreler sonunda, yeni yatırım tutarı ve bunun % 2 si tutarında bir teminat ile birlikte en az bir sondaj programı verilmesi halinde, arama ruhsatnamesinin süresi karalarda 2 yıl, denizlerde 3 yıla kadar uzatılabilecek ve bu uzatma süresi sonunda sondaj programını yerine getirmeyen petrol hakkı sahibinin ruhsatı iptal edilerek verilen teminat irat kaydedilecektir. Ancak, sondaj programına başlamış veya yerine getirmiş bir petrol hakkı sahibinin arama süresini tekrar uzatma talebi, ikinci bir sondaj programı ve buna karşılık gelen mali yatırım programının % 2 sini teminat olarak olarak vermesi halinde, karalarda 2 yıl, denizlerde 3 yıl olarak yerine getirebilecek, yine aynı şekilde sözüedilen uzatma süresi sonunda, verdiği sondaj programını yerine getirmeyen petrol hakkı sahibinin ruhsatı düşülerek, verilen teminat irat kaydedilecektir. Görüldüğü üzere, Petrol Kanunu tasarısı arama ruhsatnamesinin verilmesi aşamasında ve her uzatım 4

5 süresinde teminat alınmasını öngörmektedir. Bunun nedeni, spekülatif amaçla ruhsat sahalarının elde tutulmasını engellemek ve yatırımcıları ruhsatlarını kaybetmemek için daha verimli şekilde çalışmasını sağlamak içindir. - Üretim yapsa dahi bir şirketin bir İşletme Ruhsatını en fazla 40 yıl elde tutulabilme sınırlaması kaldırılıyor sayılı Petrol Kanunu hükümlerine göre; bir İşletme Ruhsatnamesi 20 yıl için verilir ve her bir uzatım süresi 10 ar yılı geçmemek üzere 2 defa uzatılabilir. Bu süreler sonunda Petrol İşleri Genel Müdürlüğü bu işletme ruhsatını TPAO nun isteyip istemediği sorar ve istemesi halinde sözkonusu işletme ruhsatı TPAO na verilir, istememesi halinde ise Bakanlar Kurulu kararı ile müzayedeye çıkarılır. Petrol Kanunu Tasarısı ile bu sınırlama, diğer bir ifade ile, bir şirketin bir işletme ruhsatını, üretim yapsa dahi, en fazla toplam 40 yıl elde tutabilmesi şeklindeki kısıtlama kaldırılmaktadır. 30 yıl için verilen İşletme Ruhsatı, bu süre sonunda işletmecinin vereceği üretim programının uygun görülmesi halinde her seferinde 10 ar yılı geçmemek üzere uzatılır. Diğer bir ifade ile, halen yürürlükteki 6326 sayılı Kanun a göre bir işletme ruhsatının her bir uzatım süresi en fazla 10 ar yıl olmak üzere sadece 2 defa uzatılabilmesine ilişkin sınırlandırma kaldırılmaktadır. Böylece şirketlerin üretim faaliyetlerinin devamlılığı güvence altına alınmaktadır. Buna ilaveten, işletme ruhsatı sahası müzayedeye çıkarılmadan önce, Petrol İşleri Genel Müdürlüğünün TPAO na bu ruhsatı isteyip istemediğini sorması ve TPAO nın bu ruhsatnamesini istemesi halinde ruhsatnamenin TPAO na verilmesi hususu da bu Tasarıda yer almamaktadır. - Üretilip depolanan petrolden Devlete ödenen Devlet Hissesi (Royalty) oranı önemli oranda aşağıya çekilmektedir ve ayrıca Devlet Hissesi sabit bir oranda değil, değişen oranlarda alınacaktır sayılı Petrol Kanununa göre, bir arayıcı veya işletmeci, üretip depoladığı petrolün sekizde birini (yani % 12.5 unu) Devlet Hissesi (Royalty) olarak ödemekle yükümlüdür. Petrol Kanunu Tasarısı ile ise, Devlet Hissesi % 2 ila % 12 oranları arasında değişen oranlarda alınacaktır. Devlet Hissesi, üretim miktarlarına göre, kara ve deniz sahalarından üretilmesine, su derinliğine, petrol üretim yöntemine ve üretilen petrolün kalitesine göre değişen oranlarda alınması hükme bağlanmaktadır. Bu oranlar, üreticiye önemli bir teşvik mahiyetinde olduğu gibi, küçük sahalardaki üretimi ve denizlerdeki arama ve üretimi de teşvik etmektedir. Tasarı ya göre alınacak ham petrol ve doğal gazdan alınacak Devlet Hissesi oranları aşağıda belirtildiği gibi olacaktır. 5

6 Karalarda: Üretim sahası bazında Ham Petrol üretimi (Varil/Gün) Alınacak Devlet Hissesi Oranı 500 e kadar % için % için % için % den fazla için % 12 Üretim sahası bazında Doğal Gaz üretimi (M3/Gün) Alınacak Devlet Hissesi Oranı e kadar % için % için % için % den fazla için % 12 Denizlerde: Üretim sahası bazında Ham Petrol üretimi (Varil/Gün) Alınacak Devlet Hissesi Oranı e kadar % için % için % için % den fazla için % 12 Üretim sahası bazında Doğal Gaz üretimi (M3/Gün) Alınacak Devlet Hissesi Oranı e kadar % için % için % için % den fazla için % 12 Su derinliği: metre arasındaki sahalardan yapılan üretimden % 5, 501 metre 1000 metre arasındaki sahalardan yapılan üretimden % 10, metre arasındaki sahalardan yapılan üretimden % 20, 1500 metreden fazla olan sahalardan yapılan üretimden % 30 oranında daha az Devlet Hissesi alınır. 6

7 Gravitesi 16 API dan az olan hampetrolden % 50 oranında daha az Devlet Hissesi alınır. Petrol İşleri Genel Müdürlüğünce kabul edilecek üretimi artırma yöntemleri ile elde edilecek ilave üretimden % 25 oranında daha az Devlet Hissesi alınır. - Devlet Hakkı (petrol işlemi yapma hakkına karşılık arazi genişliğine göre Devlet e ödenen meblağ) sadece İşletme Ruhsatları için ödenecek sayılı Petrol Kanununa göre, Devlet Hakkı hem Arama Ruhsatlarından hem de İşletme Ruhsatlarından alınmaktadır. Denizlerde aramalarında su derinliği ve çalışma şartları gözönüne alınarak Bakanlıkça yüzde elli oranında azaltılabilir. Halen yürürlükteki bu kanuna göre; TPAO, diğer şirketlerden farklı olarak Arama Ruhsatları için Devlet Hakkı ödememekte ve sadece İşletme Ruhsatları için Devlet Hakkı ödemektedir. Özetlemek gerekirse, TPAO dışındaki tüm diğer Şirketler hem Arama sahaları için hem de İşletme sahaları için Devlet hakkı ödemekle yükümlüdür. Petrol Kanunu Tasarısı ile, TPAO ile diğer şirketler arasındaki bu ayrıcalık kaldırılmakta, tüm şirketlerin sadece İşletme Ruhsatları için Devlet Hakkı ödemesi yükümlülüğü getirilmektedir. Arama ruhsatları için Devlet Hakkı ödenmesi yükümlülüğünün kaldırılmış olması, şirketlere yeni ve ilave bir teşviktir. Tasarıda İşletme ruhsatları için ödenecek Devlet Hakkı yılda 1 YTL/hektar olarak belirtilmektedir. Denizlerdeki işletme ruhsatları için ise, bu miktarın dörtte bir oranında tahsil edileceği hükmü getirilmektedir. Bu miktarlar Petrol İşleri Genel Müdürlüğünce Üretici Fiyatları Endeksine (ÜFE) yıllık artışı oranında her yıl Ocak ayında yeniden belirlenecegini de hükme bağlanmaktadır. - Petrol işlemlerinde kullanılacak (Petrol İşleri Genel Müdürlüğünce lüzumlu görülen) malzemelerin gümrük ve diğer vergi, harç ve resimlerden muaf olarak ithal edilmesine ilaveten bu malzemelerin yurt içinden temin edilmesi halinde dahilde alınan her türlü vergi, harç ve resim muaf olması öngörülmüştür sayılı Petrol Kanunu, şirketlerin petrol işlemlerinde kullanacağı malzemeyi, gerek gümrük ve gerekse diğer ithal vergi ve resimlerinden muaf olarak ithal etmelerini sağlamaktadır. Petrol Kanunu Tasarısında da bu hüküm yeralmakta ve buna ek olarak ithale konu malzemelerin dahilden temin edilmeleri halinde, dahilde alınan her türlü vergi, harç ve resim muafiyetinin bunlara da uygulanacağı hükmü getirilmektedir. Bu da arama ve üretim şirketlerine bir nevi mali destek ve yatırım yapmaları için ilave bir teşviktir. - Şirketler, ithal edilmiş sermayelerini aşan transfer edilebilecek net kıymetlerini (karlarını) sadece yılda bir kez değil, cari yıl içerisinde 3 er aylık dönemler sonunda transfer edebilecekler sayılı Petrol Kanununa göre; Petrol hakkı sahipleri, ithal edilmiş sermayelerini aşan transfer edilebilecek net kıymetlerinin transferini ancak Kurumlar Vergisi 7

8 Beyannamesi nin verilme müddeti zarfında her beyannamenin verilmesini takiben transfer talebinde bulunabilirler. Dolayısı ile kar transferlerini senede bir defa yapabiliyorlar. Petrol Kanunu Tasarısı ile transfer edilebilecek net kıymetlerin cari yıl içerisinde üçer aylık dönemler sonunda (yani 4 kez) transfer edebilme hükmü getirilmiştir ki, bu durum da yabancı sermayeli şirketler açısından önemli bir teşviktir. - Petrol Bulgusu (emare) ve Petrol Keşfi tanımlarının Tasarı da yer alması İşletme Ruhsatı verilmesinde karşılaşılan tereddütlü durumları ortadan kaldırmaktadır sayılı Petrol Kanununda, Petrol Keşfi bir petrollü arazinin bulunması şeklinde tanımlanmıştır. Petrol Bulgusu (emare) petrol keşfi tanımı içinde yer almaktadır. Petrol Kanunu Tasarısı nda ise Petrol Bulgusu ve Petrol Keşfi ayrı ayrı tanımlanmışlardır. Petrol Bulgusu: yapılan arama faaliyetleri sırasında bir petrol varlığının tespiti, Keşif: İşletmeye elverişli bir petrol birikiminin bulunması şeklinde ayrı ayrı tanımlanarak, İşletme Ruhsatının verilmesi sırasında karşılaşılabilecek tereddütlü durumları ortadan kaldırılması hedeflenmiştir. - Petrol hakkı sahiplerinin petrol arama ve üretim faaliyetlerine ilişkin olarak yapmış oldukları sözleşmelere ilişkin kağıtların Damga Vergisinden muaf olmaları sağlanıyor. Petrol hakkı sahipleri arama ve üretim faaliyetleri ile ilgili yapmış oldukları sözleşmelerde Damga Vergisinden muaf değiller. Ancak, Petrol Kanunu Tasarısı ile, Damga Vergisi Kanununa ekli (2) sayılı Tablonun IV-Ticari ve medeni işlerle ilgili kağıtlar başlıklı bölümüne 36. Petrol Kanunu kapsamında petrol hakkı sahiplerinin petrol arama ve üretim faaliyetlerine ilişkin olarak yapmış oldukları sözleşmelere ilişkin kağıtlar şeklinde fıkra eklenmesi suretiyle petrol hakkı sahiplerinin Damga Vergisinden muaf olmaları sağlanmaktadır. - Devlet Hissesinin (Royalty) sadece nakden ödenebileceğine dair hüküm getiriliyor sayılı Petrol Kanununa göre Devlet Hissesinin nakden veya Petrol İşleri Genel Müdürlüğünün bildirmesi üzerine aynen ödenebileceğine dair hüküm ihtiva etmektedir. Petrol Kanunu Tasarısı ile ise, Devlet Hissesinin nakden ödeneceği hükmü getirilmektedir. 8