4. BÖLÜM: C FONKSİYONLARI

Transkript

1 4. BÖLÜM: C FONKSİYONLARI C Fonksiyonları C ye yapısal dil olma özelliğini veren önemli etmenlerden biri fonksiyonlardır. Birden çok kez kullanılacak, tekrarlanacak işlemleri programın ana gövdesinden ayırarak başka bir yerde tanımlamak için fonksiyonlar kullanılır. Bu ayırma ile aynı zamanda programın ana gövdesi basitleştirilip kullanılan değişken miktarı da azaltılır. Aşağıda fonksiyonların genel yapısıyla ilgili fikir vermek için matematik kütüphanesinde tanımlı birkaç önemli fonksiyonun prototipleri verilmiştir (Bu fonksiyonlar kullanılırken #include <math.h> yazılmalıdır). Bu prototiplerde fonksiyonun girdi ve çıktı tipleri tanımlanır. double cos(double arg) radyan cinsinden girilen double tipli arg in cosinüsünü yine double cinsinden verir. double exp(double arg) double tipli arg i kullanarak e arg değerini double cinsinden hesaplar. double fabs(double num) double tipli num değişkeninin mutlak değerini double cinsinden hesaplar. double pow(double base, double exp) İki parametre alır: base ve exp. base exp değerini double cinsinden hesaplar. Bu fonksiyonlar program içinde şöyle kullanılırlar. Örnek 30: double x,y; x = ; y = fabs(x); x = pow(2,y); Programcılar kendi C fonksiyonlarını şöyle yazabilirler. Öncelikle programın başına include direktiflerinin ardından fonksiyonun prototipi yazılır. Ardından da fonksiyonunun ardından programın içeriği eklenir. Daha gelişmiş uygulamalarda prototipler ve fonksiyon içerikleri ayrı dosyalarda kaydedilir ve bu suretle yeni kütüphaneler geliştirilebilir. Örnek 31: Aşağıdaki kuvvet adlı fonksiyon, taban ve us adında iki pozitif tamsayı değişkeni parametre olarak alır ve çıktı olarak taban us değerini verir. Bu haliyle yukarıda verilen pow fonksiyonun tam sayılar için uyarlanmış halidir.

2 /* C programi: kuvvet fonksiyonu */ int kuvvet(int taban,int us); int x =10, y=5, z; z= kuvvet(x,y); int kuvvet(int taban, int us) int i,carpim =1; for (i=1;i<=us;i++) carpim = carpim * taban; return carpim; kuvvet fonksiyonunda iki girdi, bir çıktı bulunmaktadır. Çıktı fonksiyonun içinde bulunan return komutuyla ifade edilir. Fonksiyonlardan çıkış return komutu ne zaman çalıştırılırsa o zaman gerçekleşir. Yani fonksiyonun son satıra kadar çalıştırılmasına gerek yoktur. Örneğin yukarıdaki fonksiyon eksi değerli üsler için çalışmayacaktır, bu durumları kontrol etmek bir if kıyaslama ifadesi programa şu şekilde yerleştirilebilir: int kuvvet(int taban, int us) int i,carpim =1; if (us < 0) return 0; else for (i=1;i<=us;i++) carpim = carpim * taban; return carpim; Fonksiyonun bu yeni hali program içinde çağrıldığında eğer üs değeri negatif ise fonksiyon hatayı ifade için sıfır değerini çıktı olarak verecektir. Eğer yukarıda else kısmı yazılmasaydı fonksiyonun işleyişi değişmeyecekti, çünkü return 0 komutu çalıştırıldığında fonksiyonun işleyişi sona erer. C de eğer fonksiyonun çıktı tipi int ise bunu belirtmeye gerek yoktur. Yani int yazılmaksızın kuvvet(int taban, int us) yazılabilirdi. C fonksiyonlarının bir girdisi olması gerekmediği gibi bir çıktısı olması da gerekli değildir. Çıktıların olmadığı durumlar void kelimesiyle ifade edilir. Aşağıdaki fonksiyonlar bu değişik durumları gösterirler: Örnek 32: a) Girdisi ve çıktısı olmayan fonksiyon: void merhaba() clrscr(); printf( merhaba ); 2

3 b) Girdisi olan çıktısı olmayan fonksiyon: /* Bu program ekranı temizleyip n. satıra merhaba yazar */ void merhaba(int n) int i; clrscr(); for (i=1;i<n;i++) printf( \n ); printf( Merhaba ); c) Girdisi olmayan çıktısı olan fonksiyon: /*Bu program matematikte e değerini hesaplar */ double edegeri() return exp(1); Bir fonksiyon diğer bir fonksiyonu kendi içinde çağırabilir. Örnek 33: Aşağıdaki programda kuvvet fonksiyonu üçüncü dereceden polinom değeri hesaplayan pol adlı fonksiyon tarafından kullanılmaktadır. /* C programi: kuvvet ve pol fonksiyonlarinin icice kullanimi */ int kuvvet(int taban,int us); int pol(int x,int a,int b,int c); int sayi = 4; int s; s=kuvvet(4,2); int kuvvet(int taban,int us) int i,carpim =1; for(i=1;i<=us;i++) carpim = carpim* taban; return carpim; int pol(int x, int a,int b,int c) return c+b*x+kuvvet(x,2); Örnek 33 ek: (yeni bir numara ver) Aşağıdaki program bir olasılık uygulamasını içermektedir. Bu uygulamada binom dağılımının girilen n ve p parametreleri kullanılarak dağılıma göre i) belli bir x değerinin gözlenmesi olasılığı ii) belli bir x değeri ya da x den daha küçük bir değerin gözlenmesi olasılığı hesaplanmaktadır. Belli bir x değerinin gözlenmesi olasılığı şu formülle verilir: n x p( x) p (1 p) x n x 3

4 Bu formülde n ve x doğal sayı, 0 < p < 1 bir reel sayıdır. n n! x ( n x)! x! formülüyle hesaplanır. Belli bir x değeri ya da x den daha küçük bir değerin gözlenmesi olasılığı ise şu formülle hesaplanır: P ( x ) p ( x ) x i 0 Böyle bir program tasarlanırken p(x) ve P(x) için bir fonksiyon yazılması programı geliştirmeyi kolaylaştıracaktır. Ayrıca n x kombinezon hesabı için de bir fonksiyon tanımlanmıştır. Programda kombinezon hesabı, formüldeki pay ve payda değerleri çok yüksek değerlere ulaşabildiği için, kesirlerin çarpımı şeklinde hesaplanmıştır: n n n 1 n 2 n x 1 L x x x 1 x 2 1 /*binom olasilik hesabi*/ #include <math.h> float px(int N, float P, int X); float Px(int N, float P, int X); float komb(int N, int X); void int n,x; float p; printf("binom olasılık hesabı\n"); printf("n parametresi="); scanf("%d",&n); printf("p parametresi="); scanf("%f",&p); printf("olasiligi hesaplanacak x degeri="); scanf("%d",&x); printf("x degeri olasiligi=%f\n",px(n,p,x)); printf("x ya da daha kucuk bir deger olasiligi=%f\n",px(n,p,x)); float px(int N, float P, int X) return komb(n,x)*pow(p,x)*pow(1-p,n-x); float Px(int N, float P, int X) float toplamolas=0; int i; for(i=0;i<=x;i++) toplamolas+=px(n,p,x); return toplamolas; 4

5 float komb(int N, int X) int i; float kombvalue=1, xsay=x; for (i=n;i>n-x;i--) kombvalue=kombvalue*i/(xsay); xsay--; return kombvalue; Global ve Lokal Değişkenler C de bir fonksiyonun içinde tanımlanan değişkenler lokal değişkenlerdir. Bir lokal değişken sadece tanımlandığı fonksiyonun içinde geçerlidir. Örneğin yukarıdaki kuvvet fonksiyonu içindeki i ve carpim birer lokal değişkendir. Bu değişkenleri pol veya main fonksiyonları doğrudan kullanamazlar (ama örneğin pol fonksiyonuna parametre olarak almaları sağlanabilir). Global değişkenler ise hiçbir fonksiyon içinde tanımlanmayan değişkenlerdir. Dolayısıyla tanımlanacakları yer main den önceki kısımdır. Yukarıda hiç lokal değişken yoktur. Aşağıdaki örnekte a ve b birer global değişkendir. Global değişkenlere her fonksiyon ulaşıp kullanabilir, değerini değiştirebilir. # include <stdio.h> int a,b; Dikkat edilecek olursa main de özel amaçlı bir fonksiyondur. Şimdiye kadarki örneklerde değişkenler hem main gövdesi içinde tanımlandığından bunlar lokal değişkenlerdi. Örnek 34: Eğer bir programın içinde aynı adda bir global bir lokal değişken bulunursa öncelik lokal değişkendedir. Aşağıdaki programda bu durum açıklanmıştır. /* C programi: ayni adli lokal ve global degiskenler */ void fonk1(); void fonk2(); int sayac; /* Global degisken */ sayac=100; /* global degiskene 100 atar */ fonk1(); void fonk1() fonk2(); printf( sayac %d dir, sayac); /* ekrana 100 yazar */ 5

6 void fonk2() int sayac=50; /*lokal değiskene 50 atar*/ sayac +=200; /*lokal degisken kullanilir sayac 250 olur */ printf( sayac %d dir, sayac); /* ekrana 250 yazar */ Özyineleme (Recursion) Bir fonksiyonun kendi kendini çağırması anlamına gelir. Bazı veri tabanları (örneğin ikili ağaçlar) üzerinde arama vs. gibi bazı işlemler için özyineleme büyük programlama rahatlığı sağlar. Endüstri mühendisliğinde dinamik programlama için de elverişlidir. Örnek 35: Aşağıdaki fonksiyon faktoriyel hesabı içindir. Faktoriyel(int n) int yanit; if(i==1) return 1; else yanit=n*faktoriyel(n-1); return yanit; Bu fonksiyonda cağrılış sırasını gözlemek için return yanit ifadesinden hemen önce printf( yanit = %d,yanit) komutu kullanılabilir. İşaretçiler Şu ana kadar ele alınan konularda değişkenlerin bellekte nerede tutuldukları konusuna girilmedi. Aslında bu işletim sisteminin (örneğin Windows) üzerine aldığı bir iştir. Ancak daha ileri düzey programlar yazmak için bellekte değişkenlerin hangi adreslerde tutulduğunu bilmeye gerek vardır. İşaretçiler (pointers) bellekteki bir adresi (adresin kendisini, içindekini değil) tutan değişkenlerdir. Adlarından anlaşılacağı gibi bir değeri tutmak yerine değerin tutulduğu değişkene işaret ederler. C dilinde işaretçilerle ilgili işlemler önemli yer tutar. Burada konu kısaca ele alınacaktır. Bellek Adresi Bellekteki değişken (burada int tipinde)

7 1005 Yukarıdaki örnekte bellek adresleri birbirini takip eden numaralardan oluşmuştur, 1000, vs. Bu adreslerde tutulan değerler ise 254, 16, vs. değerleridir. İşaretçiler 254 değeri yerine 254 değerinin depolandığı bellek alanının adresini yani 1000 adresini tutarlar. İşaretçi Değişkenlerin Tanımlanması İşaretçiler tanımlanırken ne tür değişkene (int, double, vs.) işaret ettiklerini belirtmek gerekir. Örnek 36: Aşağıdaki program parçasında char, int ve double tipi değişkenlere işaretçiler tanımlanmıştır. Char *p; /* p char tipi bir değişkenin adresini tutar */ int *t, *s; /* s ve t int tipi değişkenlerin adreslerini tutar*/ double *d; /* d double tipi bir değişkenin adresini tutar */ İşaretçilerde kullanılan iki önemli operatör * ve & operatörleridir. * adresinde bulunan anlamına gelir, işaretçilerle kullanılır. & nın adresi anlamına gelir, değişkenlerle kullanılır. Örnek 37: Aşağıdaki program parçasında tamsayi_adr bir tamsayı işaretçisidir, yani int tipi bir değişkene işaret eder. İlk tanımlandığında herhangi bir değişkene işsaret etmemektedir, hangi değişkene işaret edeceği (yani hangi değişkenin adresini tutacağı) programın dördüncü satırında belirtilmiştir. Beşinci satırda ise tamsayi_adr nin işaret ettiği değişkenin, yani adr adlı değişkenin, tuttuğu değer t değişkenine atanır. int tamsayi = 150; int t; int *tamsayi_adr; /*degisken isimlerinde _ bulunabilir*/ tamsayi_adr = &tamsayi; t= *tamsayi_adr; programda işaretçinin tipiyle değişken tipi uyuşmalıdır, int ve int * gibi, bir float değişken için bir int işaretçisi kullanılmamalıdır. İşaretçilerin Atanmaları Aynı tip işaretçilerin tuttukları adresler birbirlerine atanabilir. Örnek 38: Bu programda p1 ve p2 adlı int tipi işaretçilerin tuttukları adresler birbirlerine atanmaktadır. /*C programi: isaretci atamasi */ 7

8 int x; int *p1,*p2; x = 101; p1 = &x; p2 = p1; /* p1 in tutugu adres p2 ye atanır */ printf( Bellekteki %p adresinde, p2); printf( %d degeri bulunmaktadir, *p2); /* %p adresi hexadecimal olarak yazar. */ Fonksiyonların Değerler ve Referans (Adresleriyle) Çağrılması C fonksiyonları temel olarak iki farklı biçimde çağrılırlar. Daha önce değerler yoluyla çağrılması işlenmişti. Aşağıdaki örneğe bakalım. Örnek 39: /* C programi: fonksiyonun degerle cagrilmasi */ int kare(int k); int t=10; printf( %d %d, kare(t), t); int kare(int k) k = k*k; return k; Bu fonksiyonda t değişkeninin 10 değeri fonksiyona parametre (formal parametre) olarak geçer. Bu parametre fonksiyon içinde bir lokal değişken gibi muamele görür. Yani bellekte ayrı bir değişken olarak yer kaplar. k=k*k komutuyla bu lokal değişkenin değeri değiştirilmiş olur. Bu değişiklik t nin değerini değiştirmeyecektir. Bu durum, fonksiyonun sınırlarını belirleyicidir: Fonksiyon dışarıyla, yani kendisini çağıran diğer fonksiyonla ilişkisini sadece girdi ve çıktılar yoluyla yapmalı, ve girdinin de değerini değiştirmemelidir. Çünkü genellikle girdi fonksiyona değiştirilmek üzere verilmez, sadece işlemde kullanılmalıdır. Örnek 40: Örnek 39 daki fonksiyonun t değişkeninin değerini değiştirebilmesi için değişkenin adresiyle çağrılması gerekir. Bu örnekteki fonksiyon bir int tipi değişkenin adresini parametre olarak alacaktır. Dolayısıyla parametresi bir işaretçi olmalıdır. Ana gövde içinde fonksiyon kare(&t) şeklinde çağrılır. Yani fonksiyona girdi t değişkenin adresidir. Böylece kare fonksiyonu çalıştığı sürece fonksiyon içinde tanımlı k işaretçisi artık t değişkenine işaret eder. /* C programi: fonksiyonun referansla cagrilmasi */ int kare(int *k); 8

9 int t=10; printf("%d %d", kare(&t), t); int kare(int *k) return *k**k; Örnek 41: Şimdi aynı mantığı kullanarak iki tamsayı değişkeni alarak bunların yerlerini değiştiren bir fonksiyon yazalım. Yer_Degistir(int *x, int *y) int gecici; gecici= *x; *x=*y; *y=gecici; Yer_Degistir fonksiyonu programda cağrıldığında değişkenler adresleriyle girilmelidir: Yer_Degistir(&a,&b); Diziler (Arrays) Dizi, aynı tipteki birden çok değişkenden oluşan karmaşık bir değişken tipidir. Diziler tek boyutlu veya çok boyutlu olabilir. Tek Boyutlu Diziler Tek boyutlu dizileri yanyana aynı tip kutulardan oluşmuş bir kutu dizisi olarak hayal edebiliriz. Bu tipler int, long int, double, float, char, hatta işaretçilerden oluşabilir. Şimdi int tipi değişkenlerden oluşan bir dizinin nasıl tanımlanacağını görelim: int ornek[10]; Burada örnek 10 adet int tipi değişkenden oluşan bir dizidir. Bir dizi yan yana kutularla gösterilebilir. Kutular 0 dan başlayarak numaralandırılırlar (indeks numaraları): ornek: Örnek 42: Aşağıdaki kısa program 10 büyüklüğünde int tipi bir dizi tanımlayarak dizinin her elemanına kendi indeks numarasını yazdırır: 9

10 /* C programi: bir dizinin indeks numaralari */ int x[10]; int t; for(t=0;t<10;t++) x[t]=t; Örnek 43: Aşağıdaki kısa programsa kullanıcının gireceği 10 sayının ortalamasını hesaplar: /* C programi: dizilerde ortalama hesabi */ int ornek[10],i,ort; for(i=0;i<10;i++) printf( sayı %d:, i); scanf( %d, &ornek[i]); ort=0; for (i=0;i<10;i++) ort+=ornek[i]; printf( sayıların ortalaması= %d, ort/10); C de dizi sınırlarının ihlal edilip edilmediği kontrol edilmez. Bir programda büyüklüğü 10 olarak tanımlı bir dizinin 12. elemanına bir değer atanabilir. Bu durumda program çalışacak ancak atama, diziye değil eğer olsaydı dizinin 12. elemanının bulunacağı yere yazılacaktır. Bellekteki bu alanda eğer başka bir değişken depoluysa veya bu alanı işletim sistemi kullanıyorsa bütün sistemin çökmesi muhtemeldir. Örnek 44: Aşağıdaki program yukarıda bahsedilen gizli bir hata içerir, dolayısıyla çalıştırılmamalıdır. /* C Programi: Hatalı program çalıştırılmamalı */ int yanlis[10],i; for (i=1;i<100;i++) yanlis[i]=i; Bir dizinin elemanlarına başlangıç değerleri şu şekilde atanabilirler: int not[10]=23,45,56,78,88,97,56,67,78,23; Başlangıç değerleri veriliyorsa dizinin kaç elemanı olduğunu yazmaya gerek yoktur. Bu durumda verilen başlangıç değerlerinin sayısı dizinin eleman sayısını belirler. int not[] = 23,56,78 /* notdizisinin üç elemanı var*/ 10

11 Örnek 45: Aşağıdaki programda 10 kişilik bir sınıftaki öğrencilerin notları bir diziye en ilk değer olarak girilmiştir. Program bu notların en küçüğünü bulan bir fonksiyon içerir. Fonksiyonun girdisi bir dizidir. Ancak dizinin boyutu belli değildir, bu yüzden yukarıda belirtilen türden dizinin boyutunu aşan elemanlarla işlemler yapılmasını bir şekilde önlemek gerekir. Bunun için boyutu N sembolü ile belirtilmiştir. N bir değişken değildir, programda define direktifi ile kullanılmıştır. Programların başında kullanılan bu direktifle bir harf ya da kelimenin belli bir sayı olarak işlem görmesi sağlanır. Bu programda define direktifi N simgesini 10 olarak tanımlar. Yani programda bulunan bütün N ler 10 sayısı olarak işlem görür. /* C programi: Bir dizinin en kucuk degerinin bulunmasi*/ #define N 10 enkucuk_bul(int dizi[]); int not[n]=23,45,56,78,88,97,56,67,78,23; int enkucuk; enkucuk=enkucuk_bul(not); printf( en kucuk = %d,enkucuk); enkucuk_bul(int dizi[]) int i,ek; ek = dizi[0]; for(i=1;i<n;i++) if (dizi[i]<ek) ek=dizi[i]; return ek; Örnek 46: Yukarıdaki fonksiyonda ufak değişiklikler yapalım: Aşağıdaki gecer_not_yaz fonksiyonu, parametre olarak girilen dizinin içindeki geçer notları, yani 60 a eşit veya daha büyük notları ekrana yazdırmaktadır. void gecer_not_yaz(int dizi[]) int i; for(i=0;i<n;i++) if (dizi[i]>=60) printf( %d\n,dizi[i]); Örnek 47: Aşağıdaki fonksiyon ise geçer notların ortalamasını hesaplatmaktadır. float gecer_not_ort(int dizi[]) int i,say; /* say, toplam kac adet gecer not oldugunu sayar*/ float ort=0; say=0; for(i=0;i<n;i++) if (dizi[i]>=60) ort+=dizi[i]; say++; 11

12 ort=ort/say; return ort; Çok Boyutlu Diziler Çok boyutlu dizilerin en bilinen örneği matrislerdir. Bir matris 2 boyutlu bir dizi ile ifade edilir. Aşağıda 5x2 ebatlarında bir matris için tanımlanan int tipi m dizisi verilmiştir: int m[5][2]; /* m dizisinin elemanları int tipindedir*/ Bu değişken şu biçimde düşünülebilir. Dizinin ilk boyutunda 5 eleman vardır ve bu elemanların her biri 2 elemanlı tek boyutlu bir dizidir. Diğer bir açıdan değerlendirelim: m[0] programın içinde kullanıldığında 2 büyüklüğünde tek boyutlu bir dizidir (Aynı şekilde m[1],m[2],m[3] ve m[4] de öyledir). Daha önceden tek boyutlu dizilerde geçerli olan, tanımdan sonra başlangıç değeri atama burada da geçerlidir: int m[5][2] = 1, 1, 2, 5, 6, 8, 9, 21, 8, 67 ; Burada gözetilen sıra iki türlü yorumlanabilir: i) aynen bir matrisin i inci satır ve j inci sütunları gibi, ii) 1, 1 sayıları m nin ilk boyutundaki 5 elemandan ilk elemana atanırlar, 2, 5 sayıları 2 inci elemana, ve 8, 67 sayıları 5inci elemana atanırlar. Örnek 48: Aşağıdaki program parçası 10x10 luk bir matris tanımlayarak matrisi bir çarpım tablosu olarak düzenlemektedir. Örneğin birinci satır üçüncü sütundaki eleman 1x3=3 olur. Ancak C de indeks numaraları 0 dan başladığından i indeksli sütun (i+1) inci sütun, ve j indeksli satır (j+1)inci satır olarak değerlendirilmiştir. int i,j,carpim[10][10]; for(i=0;i<10;i++) for(j=0;j<10;j++) carpim[i][j]=(i+1)(j+1); Burada iç içe iki for döngüsü çalışmaktadır. Döngü içinde işlem gören tek satır olduğu için kullanılan küme parantezleri programdan çıkartılabilir, bu sonucu değiştirmeyecektir. Diğer dikkat edilmesi gereken konu matris indekslerinin matematikte kullanılanın aksine 0 dan başlıyor olmasıdır. Yani matematiksel olarak 12

13 ifade edilen bir matrisin 1 inci satırı C de 0 ıncı satır, n inci sütunu C de n-1 inci sütun olarak işlem görür. Bu çok basit bir fark gibi gözükse de matematik notasyonuna alışmış bir kişi için programlamada zorluklar ortaya çıkarır. Örnek 49: Aşağıdaki program 4x4 lük bir matrisin elemanlarına 0 ile 9 arasında rasgele sayılar atamakta ardından her satır ve sütunun toplamlarını hesaplayarak toplamlardan herhangi ikisinin eşit olup olmadığını araştırmaktadır. Programın amacı bu işlemi çok sayıda tekrarlayarak böyle bir eşitliğin % kaç olasılıkla ortaya çıktığını bulmaktır. Bu tip olasılıklar klasik yöntemler kullanılarak bulunamaz. Çözüm için böyle bilgisayar yöntemlerine ihtiyaç duyulur. Programı birkaç aşamada yazalım. Aşağıdaki küçük program böyle bir matris tanımlayarak elemanlarına rasgele sayı atamaktadır. Matris ebatlarının N ye bağlı tanımlanması sayesinde ilerde tek satır değişikliğiyle farklı ebatlarda matrisler için çalışmak üzere program değiştirilebilir. #include <math.h> #define N 4 int A[N][N]; int toplam[2*n]; int i,j; for(i=0;i<n;i++) for(j=0;j<n;j++) A[i][j]=rand()%10; Şimdi programı tam olarak verelim. /* C programi: matrislerde satir sutun toplami*/ #define N 4 #define M 1000 /* benzetim sayisi*/ int A[N][N]; int toplam[2*n]; int i,j,say; int esitlik,esitliksay=0; for (say=0;say<m;say++) /* A matrisine rasgele deger atar*/ for(i=0;i<n;i++) for(j=0;j<n;j++) A[i][j]=rand()%10; /* toplam matrisinin elemanlarini sifirlar*/ for(i=0;i<2*n;i++) toplam[i]=0; /* toplamin ilk dort elemani satir toplamlari*/ for(i=0;i<n;i++) for(j=0;j<n;j++) toplam[i]+=a[i][j]; /*toplamin son dort elemani sutun toplamlari*/ for(j=0;j<n;j++) 13

14 for(i=0;i<n;i++) toplam[j+4]+=a[i][j]; /*hic esitlik var mi?*/ esitlik=0; /* esitlik yok*/ for(i=0;i<2*n-1;i++) for(j=i+1;j<2*n;j++) if(toplam[i]==toplam[j]) esitlik=1; if(esitlik) esitliksay++; clrscr(); printf("esitlik olasiligi= %f",(float)esitliksay/m); Programda ilk önce dikkat edilmesi gereken en dıştaki for döngüsüdür, M kez tekrar etmektedir. Yani M kez matrise rasgele sayılar atanmaktadır. M define direktifiyle 1000 olarak verilmiştir, sadece bu satır değiştirilerek 500 veya yapılabilir. Programda kullanılan toplam matrisinin boyutu 2*N dir. İlk N elemanına N satır toplamı, son N elemanına da N sütun toplamı atanmaktadır. Ardından eşitlik kontrolü içiçe iki for döngüsüyle kontrol edilmektedir. Burada i inci elemanın sırayla i+1 inci, i+2 inci,. elemanlara eşit olup olmadığı kontrol edilmektedir. i indeksi, 0 dan 2*N- 1 e kadar değer almaktadır. Eğer herhangi bir eşitlik bulunursa esitlik adlı değişkenin değeri 1 olur, ardından dış döngülerde o ana kadar bulunan eşitlik sayısını tutan esitliksay değişkeninin değeri 1 artırılır. Eşitlik kontrolü sırasında eşitlik bulunduktan sonra döngülerin devamına gerek yoktur, bu gereksiz tekrarlar nasıl önlenebilir? Toplam dizisi hesaplanırken satır ve sütunlar için iki döngü kullanmak yerine tek döngü nasıl kullanılabilir? Fonksiyon Parametresi olarak iki ve daha Yüksek Boyutlu Diziler Daha önce tek boyutlu dizilerin boyut belirtilmeden bir fonksiyonun parametresi olabileceği belirtilmişti. Ancak iki veya daha yüksek boyutlu dizilerde ilk boyut dışındaki boyutlar için büyüklük belirtmek gerekir: fonk (int uc_boyut[][5][7]); bu prototip fonksiyonun girdisi üç boyutludur. ilk boyutun verilmesine gerek yoktur. Fonksiyon içinde kullanıldığında, örneğin, boyut[0], 5x7 boyutlarında iki boyutlu bir dizi olarak değerlendirilir. Örnek 50: Aşağıda verilen topla_matris fonksiyonu 5 sütunlu ve n satırlı iki matrisi (A ve B) toplamakta sonucu A matrisine yazmaktadır. Satır sayısı n dışarıdan beslenmektedir. void topla_matris(float A[][5], float B[][5], int n) int i,j; for(i=0;i<n;i++) for(j=0;j<5;j++) A[i][j]+=B[i][j]; 14

15 Yukarıdaki fonksiyon, dikkat edilecek olursa bir çıktı vermemektedir. Bu taktirde nasıl olup A nın değerini değiştirmektedir? Bunu anlayabilmek için işaretçilerle diziler arasındaki yakın ilişkiyi incelemek gerekir. Bu konu şimdi ele alınacaktır. Ama kısaca bu sorunun cevabı parametrelerde aslında dizi adreslerinin otomatik olarak fonksiyona geçirilmesidir. İşaretçiler ve Diziler Arasındaki İlişki Bir dizinin adı herhangi bir indeks gösterilmediğinde dizinin ilk adresini verir, yani bir işaretçi gibi davranır. (Bu ilk adrese dizinin baz adresi adı verilir.) Örnek: int Z[10], i; Bu tanımlamada Z, 10 büyüklüğünde int tipi bir dizidir. Bellekte 20 (10x2) byte yer kaplar. Z ifadesi programda tek başına Z dizisinin ilk adresini ifade eder. Yani &Z[0] ifadesi Z ye eşittir. İndeks numarası: Bellek Adresi: Z nin kapladığı bellek alanları byte cinsinden yukarıda verildiği gibi olsun. Bu durumda 0 indeksli elemanın adresi 100, 1 indeksli elemanın adresi 1, vs. olur. İkişer farkın nedeni int tipi değişkenlerin iki byte bellek alanı kaplamasıdır. Bu durumda Z=&Z[0]=100 olacaktır. İşaretçilerde Toplama-Çıkartma İşlemleri: (+, -, ++, --, +=, -= ) Yukarıdaki örnekte Z+1= 102, Z+2= 104, vs. olur. Yani toplama, işaretçinin tipinin (burada int) kapladığı alanın katları olarak artar. Bu kural çıkartma için de geçerlidir. Örnek 51: Şimdi yukarıdaki örnekte Z dizisinin tüm elemanlarını sıfıra eşitleyen bir program yazalım. int Z[10], i; for (i=0;i<10;i++) Z[i]=0; 15

16 Örnek 52: İşaretçilerle ilgili öğrendiğimiz son özellikler yardımıyla bu iş şöyle yapılabilir: int Z[10], *p; /* p int tipi bir işaretçi*/ for(p=&z[0];p<&z[10];p++) *p=0; Örnek 53: Bu program küçük bir değişiklikle şöyle de yazılabilir: int Z[10], *p; /* p int tipi bir işaretçi*/ for(p=z;p<&z[10];p++) *p=0; İşaretçiler yukarıda olduğu şekilde kıyaslanabilirler, ama farklı iki diziye işaret eden işaretçileri kıyaslamak makul bir iş olmayacaktır. Örnek 54: Şimdi aşağıdaki bir program parçasını inceleyelim. Bu programda p1 ve p2 nin tuttukları (işaret ettikleri) adresler arasındaki fark int cinsinden verilecektir. Yani çıktı 3 olacaktır. p1-p2 özel bir tipte üretileceğinden sonucu int tipine çevirmek için (int) cast işlemi yapılmıştır. int Z[10],*p1,*p2; p1=z[3]; p2=z[0]; printf( %d\n, int(p1-p2)); Örnek 55: Son olarak şöyle bir program parçasını inceleyelim: float B[20]; float *p; p=b; int i=7; Bu atamanın ardından şu ifadeler eşit olacaktır: p, &B[0] ve B Aynı zamanda şu ifade grupları da eşit olacaktır: p+i, &B[i] ve B+i, *(p+i), B[i], ve *(B+i) İşaretçilerde NULL İfadesi Bir işaretçi bir bellek alanına işaret etmiyorsa sıfır değerini alır. stdio.h dosyasında 16

17 #define NULL 0 (veya benzeri bir ifadeyle) NULL ifadesi sıfır olarak tanımlanmıştır. Dolayısıyla bir işaretçinin bir yere işaret etmemesi için örneğin p =NULL; komutu kullanılır. NULL her tip işaretçiyle kullanılabilir. (float, int, vs.) Char tipi Diziler Kelimeleri bellekte tutmak için C nin özel bir değişken tipi yoktur. Bunun yerine char tipinde bir boyutlu diziler kullanılır. Aşağıdaki programı parçasını inceleyelim. Örnek 56: char str[9]; int i; for(i=0;i<9;i++) str[i]= A +i; Yukarıdaki program çalışınca str dizisi şu şekli alır: A B C D E F G H str[i] = A +i; komutu şöyle çalışır. A char tipi ve i int tipi olduğuna göre, toplama işleminden önce char tipi değişken int tipine dönüştürülür (char tipi değişkenlerin ASCII karakter setinde bir sayısal karşılıkları vardır). Çıkan sonuç da str[i] ye atanır. Katarlar (String) C dilinde kelimeleri depolamak için katarlar (string) kullanılır. Katarlar için C de ayrıca bir değişken tanımlanmamıştır. Tanımı yukarıdaki örnekte yer alan str değişkenine benzer. Katarların ayırt edici özelliği, bir kelime bittikten sonraki elemana NULL adı verilen \0 işareti konmasıdır. Bu durumda 10 karakterli bir kelimeye depolamak için 11 büyüklüğünde bir katar tanımlamak gerekir: char ktr[11]; Örnek 57: Bir katara klavyeden bilgi girişinin en kolay yolu gets() fonksiyonunu kullanmaktır. Çıkış da benzer şekilde puts() fonksiyonu ile yapılır: 17

18 /* C programi: gets fonksiyonu */ char ktr[11]; printf( Bir kelime giriniz: ); gets(ktr); printf( \ngirdiginiz kelime: ); puts(ktr); Bu program çalıştığında ekrana yazılan 10 veya daha az haneli kelime ktr ye harf harf yazılır. Diyelim girilen kelime Ankara olsun. gets() fonksiyonu çalıştıktan sonra ktr nin son hali şöyle olacaktır: A n k a r a \0 Bu durumda ktr katarının sadece ilk 7 elemanı kullanılmış olur (0-6 indeksli elemanlar) arasında ne olduğu önemli değildir, boş olduğunu düşünebiliriz. C derleyicisi için NULL (\0) işareti kelimenin nerede bittiğini kesin olarak tayin eder. Girilecek kelimenin 10 haneden büyük olmaması kullanıcının sorumluluğundadır, C bu konuda bir kontrol yapmaz, eğer 15 harflik bir kelime ekranda okutulup ktr ye yazdırılırsa bu durumda daha önce diziler bahsinde anlatıldığı gibi istenmeyen sonuçlar doğacaktır. Katarlar üzerinde çalışan özel fonksiyonlar vardır; bunlar string.h başlık dosyasında yer alırlar. Aşağıda bunlardan önemli dört tanesi incelenecektir: strcpy(katar1,katar2) strcat(katar1,katar2) int strlen(katar1) int strcmp(katar1,katar2) katar2 yi katar1 e kopyalar. katar2 yi katar1 in sonuna ekler. katar1 in \0 hariç harf uzunluğunu verir. katar1 ve katar2 yi kıyaslar. Eğer bu iki katar aynıysa 0 değeri verir. Leksikografik olarak (Alfabetik sıraya göre) katar1 katar2 den önce gelirse negatif bir sayı, sonra gelirse pozitif bir sayı döndürür. Örnek 58: Şimdi bu katar fonksiyonlarını bir küçük programda değerlendirelim: /*C Programi: katar (string) fonksiyonlari */ #include <string.h> int k,m; char s1[10], s2[20],s3[30]; strcpy(s1, merhaba ); strcpy(s2, oradaki ); strcat(s1,s2); /*s1 in sonuna s3 eklenir. içerik merhabaoradaki\0 olur. */ 18

19 strcpy(s3,s1); /*s1 in yeni hali s3 e kopyalanır*/ k=strlen(s1); /* k 14 olur */ m=strlen(s2); /* m 7 olur */ printf(s3); printf( %s,s3); /*ikisi aynı işi yapar*/ printf( %s %s,s1,s3); Örnek 59: Şimdi de ekrandan bir kelime okuyup içinde kaç sesli ve kaç sessiz harf oduğunu hesaplayan bir programı ele alalım. Bu program programın içinde verilen bir harfin, ki bu a harfi olarak girili durumda, kullanıcının gireceği bir kelime içinde olup olmadığını kontrol eder. Programda kullanılan strchr() fonksiyonu iki parametre alır, ilki aramanın yapılacağı katar, ikincisi de aranacak karakterdir. Ancak aranacak karakterin önce int tipine dönüştürülmesi gereklidir. Fonksiyon eğer aranan karakter yoksa NULL, aksi taktirde aranan karakterin bulunduğu ilk yerin adresini döndürür. /* C programi: strchr() fonksiyonu */ #include <string.h> char secim='a'; char kelime[30]; puts("bir kelime giriniz: "); gets(kelime); if(kelime[0] == NULL) printf("bir kelime girmediniz"); else if(strchr(kelime,(int)secim)) printf("secilen harf kelimede var"); else printf("secilen harf kelimede yok"); Alıştırma olarak bu programı kullanıcının gireceği herhangi bir karakteri arayacak şekilde geliştiriniz. Daha da ileri bir aşama olarak girilen kelimede kaç sesli harf bulunduğunu hesaplatabilirsiniz. Dosyalar Buraya kadar ele alınan konularda sabit disk veya floppy disketten bir dosyanın okunması veya bir dosyaya veri kaydedilmesi bahsine hiç girilmedi. Ancak bu işlemleri yapmayan bir program gerçek hayatta düşünülemez. Teknik olarak dosyaya veri kaydına giriş (input), veri okunmasına da çıkış (output) işlemi adı verilir. Genel olarak bir disk üzerinde veriler iki şekilde saklanır, metin dosyaları (text files) ve ikili dosyalar (binary files). Metin dosyalarında herşey karakterler şeklinde ifade edilir. Örneğin kaydedeceğiniz sayıları karakterler şeklinde kaydetmek gerekir. Bu durumda sayısını kaydetmek için ondalık hane ayıracını da hesaba katarsak disk üzerinde 8 karakterlik yer gerekecektir. İkili dosyalarda ise sayılar bellekte nasıl korunmuşlarsa diske de öyle yazılırlar. Örneğin sayısı bir float tipi değişkense bellekte 4 byte da depolanacak diske de bu 4 byte olduğu gibi 19

20 kaydedilecektir. Elbette bu durumda ikili dosyayı örneğin Word gibi bir metin editörüyle açıp okumak mümkün değildir. Nasıl bir metin editöründe imleç yazma/silmenin metinin neresinde yapılacağını gösteriyorsa benzer bir imleç de dosyalar üzerinde işlem yapılan yeri gösterir. Bu imleç kayıt işaretçisi dir (Kİ). C de dosyalarla ilgili işlemler için şu fonksiyonlar mevcuttur: fopen() fclose() putc() getc() feof() fprintf() fscanf() fputs() fgets() fwrite() fread() fseek() Dosya oluşturmak ve açmak için Dosyayı kapatmak için. Dosyaya karakter yazmak için. Dosyadan karakter okumak için. Dosya sonuna gelinip gelinmediğini kontrol için. Dosyaya formatlı yazmak için. Dosyadan formatlı okumak için. Dosyaya katar yazmak için. Dosyadan katar okumak için. Dosyaya dizi yazmak için. Dosyadan dizi okumak için. Verilere ragele erişim için. Bir dosyaya veri giriş çıkışı yapabilmek için öncelikle o dosyanın açılması gerekir. Bu işlem için FILE işaretçisi (FILE dosya anlamındadır) tipinde özel bir işaretçiye gerek duyulur. Dosyanın açılması şu şekilde gerçekleştirilir: FILE *di; di = fopen(dosyaadı,modu); Dosya fopen() fonksiyonuyla açılırken adı ve ne amaçla açıldığı bildirilmelidir. Dosya adı bir katardır, ilkdosya.doc gibi doğrudan verilebilir. Turbo C, DOS işletim sistemi altında çalıştığından DOS taki kısıtlamalara uymak gerekir. Bunlar, adın en fazla 8 karakterden oluşması ve tipin de en fazla 3 karakterden oluşmasıdır. Örneğin ilkdosya1.abcd adı bu iki kuralı da ihlal etmektedir. Dosya modları dosyanın hangi amaçla açılacağını belirtir: Metin Dosyaları İçin: rt wt at r+t w+t a+t Yalnızca okuma için açar. Kİ dosya başına konumlanır. Yalnızca yazma için yazar. Eğer aynı adlı dosya varsa içeriği kaybolur, dosya yoksa onu oluşturur. Kİ dosyanın başına konumlanır. Ekleme yapmak için açar. Kİ dosyanın sonuna konumlanır.dosya yoksa onu oluşturur. Okuma ve yazma için açar, Kİ dosyanın başına konumlanır. w ile aynı, ancak okuma da yapabilir. Ekleme için açar. Kİ dosyanın sonuna konumlanır. Eğer dosya yoksa oluşturur. Okuma ve yazma yapabilir. 20

21 İkili Dosyalar İçin: rb wb ab r+b w+b a+b Yalnızca okuma için açar. Kİ dosya başına konumlanır. Yalnızca yazma için yazar. Eğer aynı adlı dosya varsa içeriği kaybolur, dosya yoksa onu oluşturur. Kİ dosyanın başına konumlanır. Ekleme yapmak için açar. Kİ dosyanın sonuna konumlanır.dosya yoksa onu oluşturur. Okuma ve yazma için açar, Kİ dosyanın başına konumlanır. w ile aynı, ancak okuma da yapabilir. Ekleme için açar. Kİ dosyanın sonuna konumlanır. Eğer dosya yoksa oluşturur. Okuma ve yazma yapabilir. fopen() fonksiyonu, bir adres döndürür; bu adres dosya açılmazsa NULL, açılırsa dosya bilgilerinin saklandığı yapının başlangıç adresidir. Bu adres daha sonra diğer dosya fonksiyonlarında kullanılacağı için bir işaretçiye (biz di adını verdik) atanır. Bir dosyanın açılmaması için pekçok neden olabilir. Okumak için açılan dosyanın varolmaması, üzerine yazılmak istenen dosyanın o anda başka bir program tarafından kullanılıyor olması, diskte alan yetersizliği, vs. Dolayısıyla fopen() kullanıldığında dönen adresin NULL olup olmadığı mutlaka kontrol edilmelidir. Örnek 60: Aşağıdaki program parçasında dosyanın fopen() ile açılıp açılmadığı kontrol edilmekte, açılmadıysa exit() fonksiyonuyla program sonlandırılmaktadır. Kıyaslama ilk bakışta uzun ve karışık gelecektir, ama dosya kullanımında kalıplaşmıştır. Dosyalar konusunu yeni öğrenen bir kimse önce di= fopen( ilkdosya.doc ), w ); satırını çalıştırıp ardından di nin NULL olup olmadığını kontrol etmek isterdi. FILE *di; if(di=fopen( ilkdosya.doc, wt ) == NULL puts( DOSYA ACILMASINDA HATA!\n ); exit(0); Örnek 61: Aşağıdaki program kullanıcının gireceği adla bir metin dosyası oluşturur, ardından kullanıcının gireceği ad ve soyadları sırayla bu metin dosyasına kaydeder. Kullanıcı ad soyad yerine enter tuşuna bastığında veri giriş işlemi son bulur. Bu programdan fputs() fonksiyonunun kullanımı rahatlıkla anlaşılmaktadır. Bir dosya ile ilgili işlemler bitirildikten sonra dosyanın kapatılması gerekir, bu fclose() fonksiyonu ike yapılır. Dosya hatasız kapatılmışşsa fclose(), 0 sayısal değerini döndürür. Bu metin dosyası daha sonra örneğin WordPad, veya MS Word ile açılabilir. 21

22 /*C programi: Bir metin belgesine veri girisi*/ FILE *di; char dosya[81],string[256],kr; printf( Dosya adini girin: ); gets(dosya); if (di= fopen(dosya, wt ) == NULL) printf( DOSYA ACILMASINDA HATA!\n ); exit(0); while(1) printf( Adi Soyadi: ); gets(string); if (string[0] == NULL) /* ad soyad girilmesi */ break; else fputs(string, di); fputs( \n,di); fclose(di); Örnek 62: Şimdi yukarıdaki programın tam ters işlemini yapan bir program ele alalım. Bu program yukarıdaki program veya benzer bir programla hazırlanmış bir metin belgesini açarak belgedeki her satırı ekrana yazdırır. Burada kullanılan fgets() fonksiyonunun kullanımı da fputs() a benzemektedir, tek fark programdan okumanın yeni satır işaretine (satır sonu işareti de denir) kadar yapılmasıdır. Bu işaret fputs() veya fprintf() foknsiyonundaki \n ile programa konur. /*C programi: Bir metin belgesinden veri okuma*/ FILE *di; char dosya[81],string[256],kr; printf( Dosya adini girin: ); gets(dosya); if (di= fopen(dosya, rt ) == NULL) printf( DOSYA ACILMASINDA HATA!\n ); exit(0); while(fgets(string, di)!= NULL) printf(string); fclose(di); Yukarıdaki örneklerde dosyaya giriş çıkış fgets() ve fputs() fonksiyonlarıyla gerçekleşti. Bunlar yerine dosyaya formatlı erişim için fprintf() ve fscanf() fonksiyonları kullanılabilir. Bu fonksiyonların kullanımı printf() ve scanf() ile hemen hemen aynıdır. Fark, dosya işaretçisi belirtmek suretiyle giriş çıkışın ekrandan değil bir dosyadan yapılıyor olmasıdır. 22

23 Örnek 63: Aşağıdaki örnekte fprintf() kullanılarak celcius sıcaklık derecesini fahrenhiet sıcaklık derecesine çeviren bir tablo bir dosya halinde üretilmektedir. /* C programi: metin dosyasina formatli giris */ FILE *di; int celcius; float fahrenheit; if((di=fopen("donusum.txt","wt")) == NULL) printf("dosya ACILMASINDA HATA!\n"); exit(0); printf("celcius fahrenheit"); for(celcius= -20; celcius<41; celcius+=2) fahrenheit=celcius*1.8+32; fprintf(di, "%d %f\n",celcius,fahrenheit); fclose(di); printf("islem TAMAM"); Örnek 64: Yukarıda hazırlanan dosyayı açıp ekrana yazdırmak için de fscanf() fonksiyonunu kullanan bir program yazmak gereklidir. Aşağıda verieln program bu işlemi yapar, programda while döngüsünde kullanılan feof() fonksiyonu dosyanın sonuna erişildiğinde doğru, yani sıfırdan farklı bir değer döndürür. Böylece dosya açıldığında kaç satır bulunduğunu önceden bilmeye gerek kalmaz. /* C programi: metin dosyasindan formatli çikis */ FILE *di; int celcius; float fahrenheit; if((di=fopen("donusum.txt","rt")) == NULL) printf("dosya ACILMASINDA HATA!\n"); exit(0); while(!feof(di)) fscanf(di, "%d %f",&celcius,&fahrenheit); printf("%d %f\n",celcius, fahrenheit); fclose(di); printf("islem TAMAM"); Şimdiye kadar metin dosyaları ele alındı. İkili dosyalarda veriler bellekte depolandıkları şekilde, yani o byteların aynen kopyaları alınarak sabit diske kaydedilirler. Örnek 65: Çok basit bir örnek üzerinde 3 değişkeni kaydeden bir program ele alalım. Bu programda değişkenleri kaydetmek için fwrite() fonksiyonu kullanılmaktadır. Fonksiyonun parametreleri sırasıyla kaydedilecek değişkenin adresi, bu değişkenin 23

24 byte cinsinden uzunluğu (bu sizeof() fonksiyonuyla hesaplanır), bu değişkenden kaç adet kaydedileceği ve dosya işaretçisidir. /* C programi: ikili dosyalara giris */ FILE *di; int i = 5; float f = 3.71 ; char c = 'e'; if((di=fopen("veriler.bin","wb")) == NULL) printf("dosya ACILMASINDA HATA!\n"); exit(0); fwrite(&i,sizeof(int),1,di); fwrite(&f,sizeof(float),1,di); fwrite(&c,sizeof(char),1,di); fclose(di); printf("islem TAMAM"); Örnek 66: Aşağıdaki program ise yukarıdaki programda üretilen dosyadan bu verileri okuyup ekrana yazdırır. (Yukarıda üretilen program MS Word gibi bir metin editörü tarafından açıldığında anlamsız semboller belirecektir.) /* C programi: ikili dosyalardan cikis */ FILE *di; int i ; float f ; char c = 'e'; if((di=fopen("veriler.bin","rb")) == NULL) printf("dosya ACILMASINDA HATA!\n"); exit(0); fread(&i,sizeof(int),1,di); fread(&f,sizeof(float),1,di); fread(&c,sizeof(char),1,di); fclose(di); printf("%d %f %c",i,f,c); Yukarıda gösterile fread() ve fwrite() fonksiyonlarının asıl faydası aynı tür çok sayıda verinin yazımı ve okunmasını sağlamasıdır. Bunların en tipik örneği bir dizinin okunması ve yazılmasıdır. Dizinin elemanları, int, float, char olabileceği gibi katarlar, hatta bir sonraki kısımda incelenecek yapılar (structs) olabilir. Örnek 67: Aşağıdaki programda içinde 10 eleman bulunan bir dizi bir ikili dosyaya yazılmaktadır. Programdaki fwrite() fonksiyonunda ilk parametre &a değil a dır. Çünkü a aynı zamanda dizinin ilk elemanının adresidir. fwrite() bu adresten başlayarak 10 adet int değişkeni dosyaya yazar. 24

25 /* C programi: ikili dosyalara dizi girisi */ FILE *di; int a[10]= 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9; int tane,i; if((di=fopen("intdizi.abc","wb")) == NULL) printf("dosya ACILMASINDA HATA!\n"); exit(0); fwrite(a,sizeof(int),10,di); fclose(di); printf("islem TAMAM"); Örnek 68: Yukarıda yazılan matrisi dosyadan okutmak için de benzer bir program yazarız. /* C programi: ikili dosyalardan dizi cikisi */ FILE *di; int a[10]; int tane,i; if((di=fopen("intdizi.abc","rb")) == NULL) printf("dosya ACILMASINDA HATA!\n"); exit(0); fread(a,sizeof(int),10,di); fclose(di); printf("islem TAMAM"); /* okunan diziyi ekrana yazdir*/ for(i=0;i<10;i++) printf("%d ",a[i]); Yukarıdaki örneklerde fwrite() ve fread() fonksiyonları şu şekilde de yazılabilirdi: fwrite(a,sizeof(a),1,di); ve fread(a,sizeof(a),1,di); İlk komutu ele alırsak; a adresinden başlayarak a nın büyüklüğü kadar veri (bir tane) dosyaya yazılır. Benzer bir şekilde kullanıcının klavyeden gireceği üç adet 10 büyüklüğünde vektörü bir dosyaya nasıl kaydedersiniz? Bu programı alıştırma olarak yazınız. Ardından, bu dosyadan üç vektörü okutup bunların toplamını ekrana yazdıran bir program yazınız. 25

26 Yapılar (Struct) Bir yapıda farklı değişkenler bir araya getirilip gruplanır ve tek isim altında anılır. Bir yapı oluşturmak önce yapının şablonunu tanımlamak gerekir: struct tarih int gun; int ay; int yil; struct adres char ad_soyad[30]; char mahalle[15]; char cadde[15]; char sokak[15]; char ilce[15]; char sehir[15]; char ulke [15]; char kod[6]; struct telefon char ad[15]; char soyad[15]; int alan; unsigned long int tel; /* telefon numarası 7 haneli */ Bu şablonlar tanımlandıktan sonra bu şablonlar tipinde değişkenler şu şekilde tanımlanır: struct tarih dogum_gunum, annemin_dogum_gunu; struct adres adresim, hocamin_adresi; Şablonun hemen ardından değişkenleri tanımlamak ta mümkündür: struct tarih int gun; int ay; int yil; dogum_gunum,annemin_dogum_gunu; Yapılardan oluşan diziler de tanımlanabilir. Daha ileride ele alınacağı gibi yapılardan oluşan bir dizi, veri tabanı oluşturmak için elverişli bir altyapı oluşturur. Örneğin telefon defteri oluşturmak için şöyle bir dizi tanımlanabilir: struct telefon telefon_rehberi[200]; Burada telefon_rehberi bir dizidir ve her bir elemanı telefon yapısı tipinde olan 200 elemandan oluşur. 26

27 Bir Mini Veri Tabanı Programı Aşağıdaki program yapılardan oluşan bir dizi üzerine kurulu mini bir veri tabanı programıdır. Bu programda metin ve ikili dosyalar kullanılmaktadır. Program burada detaylı olarak açıklanmayacaktır, programın içinde bazı açıklamalara yer verilmiş olup programın detaylı incelenmesi bir alıştırma olarak okuyucuya bırakılmıştır. Ancak şu hususları belirtmekte yarar vardır. - case komutunun kullanıcı menüler için kullanımı fonksiyonunda gösterilmiştir. - en baştaki MAK tanımı artırılarak program daha büyük bir veri tabanı için adapte edilebilir. Yani böyle bir dönüşüm tek satır değiştirmekle halledilir. - Program şu haliyle en temel bazı işlemleri, yani klavyeden veri girişi, veri arama, dosyaya veri giriş çıkışı gibi işlemleri yerine getirmektedir. Ayrıca programın nasıl geliştirilebileceğine dair bazı fikirlerden programın sonunda bahsedilmiştir. #define MAK 250 #include <string.h> /*eletronik posta adreslerin ve web adreslerinin yazilmasi icin eadres adinda bir yapi olusturduk */ struct eadres char ad[15]; char soyad[15]; char eposta[25]; char web_adres[25]; int tip; /* tip=> 0: ev 1: is tip degiskenine yeni degerler atanmak suretiyle eadres tipi gelistirilebilir ornek: 3: okul */ ; /* ajanda eadreslerden MAK tanesinin yer aldigi bir vertabani dizisi*/ struct eadres ajanda[mak]; void kullanima_hazirla(); void veri_gir(); void menu_yaz(); char secim_oku(); int ilk_bos_kayit(); void veri_sil(); void veri_bul(); void dosya_kaydet(); void dosya_ac(); void metindosyasi_kaydet(); int veri_sayisi=0; /* ajandaya girilmis eadres sayisi */ char secim; int DEVAM=1; kullanima_hazirla(); menu_yaz(); while(devam) 27

28 menu_yaz(); secim=secim_oku(); switch(secim) case 'V': veri_gir(); break; case 'S': veri_sil(); break; case 'P': DEVAM=0; break; case 'B': veri_bul(); break; case 'K': dosya_kaydet(); break; case 'A': dosya_ac(); break; case 'M': metindosyasi_kaydet(); break; void kullanima_hazirla() int i; for(i=0;i<mak;i++) strcpy(ajanda[i].ad,"\0"); strcpy(ajanda[i].soyad,"\0"); strcpy(ajanda[i].eposta,"\0"); strcpy(ajanda[i].web_adres,"\0"); ajanda[i].tip=0; void veri_gir() int i=ilk_bos_kayit(); clrscr(); do printf("adi: "); gets(ajanda[i].ad); printf("soyadi: "); gets(ajanda[i].soyad); while(strlen(ajanda[i].soyad)==0 strlen(ajanda[i].ad)==0); /*mutlaka bir ad ve soyad girilmeli*/ printf("e-postasi: "); gets(ajanda[i].eposta); printf("web ADRES : "); gets(ajanda[i].web_adres); veri_sayisi++; /*girilen soyada gore veri siler*/ void veri_sil() int i,say=0; char soyad[15]; clrscr(); printf("soyadi:"); do 28

29 gets(soyad); while(!strlen(soyad)); /*mutlaka bir soyad girilmeli*/ for(i=0;i<mak;i++) if(strcmp(ajanda[i].soyad,soyad)==0) strcpy(ajanda[i].ad,'\0'); strcpy(ajanda[i].soyad,'\0'); say++; /* silme islemi isin ad ve soyadlari NULL yapmak yeterli*/ printf("girilen soyada sahip %d kayit silindi\n",say); printf("enter tusuna basip ana menuye donebilirsiniz"); getch(); veri_sayisi-=say; /*girilen soyada gore veri arar*/ void veri_bul() int i,no[mak],no_indeks=0; char soyad[15]; clrscr(); printf("soyadi: "); do gets(soyad); while(!strlen(soyad)); /*mutlaka bir soyad girilmeli*/ /* bu kiyas while(strlen(soyad)==0) seklinde de yazilabilirdi */ for(i=0;i<mak;i++) if(strcmp(ajanda[i].soyad,soyad)==0) no[no_indeks]=i; no_indeks++; printf("aradiginiz soyaddaki kayit(lar):\n"); for(i=0;i<no_indeks;i++) printf("adi: %15s", ajanda[no[i]].ad); printf("e-postasi: %25s\n", ajanda[no[i]].eposta); printf("soyadi: %15s", ajanda[no[i]].soyad); printf("web ADRESI: %25s\n", ajanda[no[i]].web_adres); printf("enter tusuna basip ana menuye donebilirsiniz"); getch(); int ilk_bos_kayit() int i; for(i=0;i<mak;i++) if(strlen(ajanda[i].ad)==0) return i; void menu_yaz() clrscr(); 29

30 printf(" ELEKTRONIK ADRES AJANDASI\n\n"); printf("asagidaki Seceneklerden birini parantezli harfi girerek"); printf(" seciniz\n\n"); printf("(v)eri Gir\n"); printf("veri (S)il\n"); printf("veri (B)ul\n"); printf("ajandayi (K)aydet\n"); printf("ajandayi (M)etin dosyasina yazdir\n"); printf("ajanda dosyasi (A)c\n"); printf("(p)rogrami Sonlandir\n"); char secim_oku() char secim; printf("seciminiz: \n"); do secim=getche(); while (strchr("vsbkmap",(int)secim)==null); /*strchr fonksiyonuna bakilirsa karakter int tipinde girilmeli kiyaslama soyle de yazilabilir: while (!strchr("vsbkmap",secim))*/ return secim; void dosya_kaydet() FILE *fp; int i; if((fp=fopen("ajanda.dat","wb"))==null) printf("ajanda dosyasi kaydedilemedi\n"); return; for(i=0;i<mak;i++) if(*ajanda[i].ad) fwrite(&ajanda[i],sizeof(struct eadres),1,fp); fclose(fp); clrscr(); printf("kayit islemi tamamlandi\n"); printf("enter tusuna basip ana menuye donebilirsiniz"); getch(); void metindosyasi_kaydet() FILE *fp; int i; if((fp=fopen("ajanda.txt","w"))==null) printf("metin dosyasi kaydedilemedi\n"); return; for(i=0;i<mak;i++) if(*ajanda[i].ad) fprintf(fp,"adi: %15s ", ajanda[i].ad); 30

31 fprintf(fp," E-POSTASI: %25s\n", ajanda[i].eposta); fprintf(fp,"soyadi: %15s", ajanda[i].soyad); fprintf(fp,"web ADRESI: %25s\n", ajanda[i].web_adres); fclose(fp); clrscr(); printf("kayit islemi tamamlandi\n"); printf("enter tusuna basip ana menuye donebilirsiniz"); getch(); void dosya_ac() FILE *fp; int i; if((fp=fopen("ajanda.dat","rb"))==null) printf("ajanda dosyasi acilamadi\n"); return; for(i=0;i<mak;i++) fread(&ajanda[i],sizeof(struct eadres),1,fp); if(feof(fp)) fclose(fp); clrscr(); printf("ajandadan bilgiler okundu\n"); printf("enter tusuna basip ana menuye donebilirsiniz"); getch(); return; /* BU PROGRAM NASIL GELISTIRILEBILIR (1) PROGRAM BU HALIYLE BUYUK HARF KABUL EDIYOR. ORNEGIN MENUYE k GIRILDIGINDE BU SECIM KABUL EDILMEYECEK. PROGRAM KUCUK HARFLERI DE KABUL EDECEK BICIMDE DEGISTIRILEBILIR (2) eadres YAPISINDAKI tip DEGISKENI KULLANILMIYOR. KULLANIMA SOKULABILIR. (3) KAYIT DOSYALARINA AD VERILEREK KAYIT YAPILABILIR. BOYLECE BIRDEN FAZLA AJANDA OLUSTURULABILIR. */ 31

32 Ek 1: Proje (2000 güz dönemi) /* Bu program ogrencilere proje olarak verilmistir. Odevin konusu: Bir gunun ilk 12 saatlik diliminde akrep ve yelkovanin kac kez ust uste geldigini gosteren bir program yazilmasi Program hassasiyeti gosterir bir parametreyi girdi olarak alip ust uste gelmenin gerceklestigi saat, dakika, saniye ve saliseyi bu parametreye bagli bir hassasiyette yazacak */ #include <math.h> main (void) double akrep= 0; double yelkovan = 0; double ak_epsilon = 0.001; double yel_epsilon; int saat, dakika, saniye, salise; printf("akrebi hangi aci farklariyla ilerleteceksiniz = "); scanf("%lf", &ak_epsilon); yel_epsilon = ak_epsilon * 12; printf("akrep ve Yelkovanin ust uste geldigi saatler:\n"); while (akrep < 360) if (fabs(akrep - yelkovan) < 0.005) saat= akrep/360*12; dakika = yelkovan/360*60; saniye = (yelkovan/360*60 - dakika)*60; salise = ((yelkovan/360*60 - dakika)*60 - saniye)*100; printf("%2d : %2d : %2d : % 2d\n", saat, dakika, saniye, salise); akrep += ak_epsilon; yelkovan += yel_epsilon; if (yelkovan >360) yelkovan -= 360; getchar(); getchar(); Projenin Çıktısı şöyle olacaktır: (Akrebin açı farkı için girildiğinde) 0 : 0 : 0 : 0 1 : 5 : 27 : 24 3 : 16 : 21 : 84 4 : 21 : 49 : 8 5 : 27 : 16 : 32 6 : 32 : 43 : 68 7 : 38 : 10 : 92 8 : 43 : 38 : 16 9 : 49 : 5 : : 54 : 32 : 76 32

33 Ek 2: Aşağıdaki program f(x,y)= x 2 + xy 2 + x 3 - y 3, x ve y tamsayı fonksiyonunun 1 x 10, 1 y 10 bögesindeki maksimum noktasını hesaplar. Dikkat edilecek olursa bu bögede fonksiyon 10x10 = 100 nokta için tanımlıdır. Program bu noktaları içiçe iki for döngüsü kullanarak üretir. Her noktada fonksiyonun değerini hesaplar, daha yüksek bir değer buldukça bunu yeni f değeri kabul eder. Programda kullanılan abs() fonksiyonu tamsayıların mutlak değerini hesaplar ve bir tamsayı olarak döndürür. Bu fonksiyon için stdlib.h başlık dosyasının programın başında eklenmesi (include) gerekir. Aşağıdaki programı inceleyiniz, çalıştırarak maksimum noktayı bulunuz, ve aşağıdaki soruları cevaplayınız. i) Programda aynı maksimum değeri veren birden çok nokta varsa bunların hepsini rapor edecek şekilde programda değişiklikler yapınız. ii) Fonksiyonda değişiklikler yaparak maksimum noktaları hesaplayınız. iii) Programda int tipi değişkenler yerine long int tipi değişkenler kullanmaya hangi durumlarda gerek olabilirdi? iv) Eğer fonksiyon sadece tamsayılar için değil tüm reel sayı düzleminde (R 2 ) tanımlansaydı, 1 x 10, 1 y 10 aralığındaki maksimum noktayı bulmak için programda ne tür değişiklikler gerekecekti? /* C Programi - for dongusu: maksimum bulma */ #include <stdlib.h> int f,fmak,x,y,xmak,ymak; fmak=-32000; for (x=1;x<=10;x++) for (y=1;y<=10;y++) f = x*x+ x*y*y + abs(x*x*x - y*y*y); if (f>fmak) fmak=f; xmak=x; ymak=y; printf("fonksiyonun maksimum noktalari:\n"); printf("x= %d, y=%d\n",xmak,ymak); printf("fonksiyonun aldigi maksimum deger:%d\n",fmak); 33

34 KAYNAKÇA (1) Herbert Schildt, C: The Complete Reference, 3rd edition, Osborne McGraw- Hill, Berkeley, CA, (2) Herbert Schildt, C++ Temel Öğrenim Kılavuzu - çeviri, Alfa yayınları, İstanbul, (3) Rifat Çölkesen, İşte C Programlama Dili, Beta yayınları, (4) Mithat Uysal, C ile Programlama, Beta yayınları,