lyi istihdam imkanlan igin uygun ortam olugturulmasl

Transkript

1 lyi istihdam imkanlan igin uygun ortam olugturulmasl

2

3 Ki,igiik igletmelere yonelik politikalar li Uftll[{am imkanlan --ltlillll?,ffi;il"

4

5 @,LUSLARARAST qaltsma oncutu,.enevre Kiigiik igletmelere yonelik politikalar I I -Ltltllll?,HlJl" I lyi istihdam imkanlan Gerhard Reinecke ve Simon n,tiui pnoou miviru mrrrrzi YAYINLARIN0:709

6 (alrsmanrn orijinal baskrsr, "Policies for small enterprises. Creating the right environment for good jobs"adr altrnda Uluslararasr (alrgma Ofisi, Cenevre taraftndan yaytmlanmtgttr. Telif hakkr. Uluslararasr (alr5ma 0rgutti 2004 TUrkge (eviritelif Hakkr o 2009 Milli Produktivite Merkezi. Gerekli ve gogaltllmrstrr. alrnarak gevrilmis ILO yayrnlarrnrn Birlegmig Milletler pratigine uygun bir Sekilde kullandrgr isimler ve bu yayrnlarda kullanrlan materyalin sunumu, Uluslararast (allsma Orgutti'nun herhangi bir Ulkenin, bolgenin ya da alanrn ya da bunlartn makamlartntn yasal stattisii ile ilgili olarak ya da bunlarrn stnrrlarrnrn gizilmesiyle ilgili olarak herhangi bir fikir ifade ettili anlamtna gelmemektedir. imzalr belgeler, qahgmalar ve diger katkrlarda ifade edilen fikirlerin sorumlulugu sadece yazarlarrna aittir ve yayrnlanmr5 olmast Uluslararast (ahgma 0rgtitu'ni.rn bu yayrnlar iqinde ifade edilen fikirleri destekledigi anlamtna gelmemektedir' Firmalarrn ve ticari rirrinlerin ve stireqlerin isimlerine attfta bulunulmast, Uluslararast Qalrgma 0rgritu'nun bunlarr onayladrgr anlamtna gelmedigi gibi, belirli bir firmantn, ticari tlrunrin ya da srirecin isminin geqmemesi bir onay vermeme durumuna itaret etmemektedir. (eviri: Uzman Tercume Ltd. 5ti. Tel: Baskr ve Cilt: Desen Ofset A.$. Tel: 0.3'l IV

7 igin orriler orusdz v6ruerici6zeri Bu Kitap Hakkrnda MKI istihdamrnrn iki Yonr.i Politika ve Yasalar Neden MKi'ler igin bir Fark Yarattr Yardrm mr Engel mi? MKI istihdamrnda Devletin Rolu Ortak Sorunlar ve iyi Uygulama Ornekleri rlo/seed. BU PROJE iqiru XULLnTtLAN ARASTIRMA BELGEtERi KISALTMALAR r GiRi$ 1.'l Bu Kitap Ne Hakktnda? 1.2 istihdam Sorunu: KuqiJk lsletmelerin Te5viki iqin bir Neden mi? 1.3 i5letme Te;vikinden Elveri5li bir Ortama 1.4 Kargrlagtrrmalr Aragttrma Projesi Aragtrrma Sorularr ve (ergevesi Agrega istihdam Sonuqlartntn Analizi Politika Ortamrnr Haritalandrrma ve Degerlendirme Politika Ortamrnrn ve Yasal Ortamrn Etkisini Degerlendirme 1.5 Bu Kitabrn Yaptst 2 KUqUK iglrrnne isrixornarruda politikanrn RoLU 2.1 Politika Ortamrve MKI'lerde istihdam MKI'lerin istihdama ve GSYIH'e Katkrsr MKI istihdamr ve Politika Ortamr Arasrndaki Baglantr 2.2 MKl'lerdeki i9 Kalitesi: Bir Politika Zorlugu 2.3 Politikalar ve Piyasalar: Kuguk isletmeler Uzerinde (ifte Etki 3 UYGUNLUK: SINIRLARDAN MERKEZE DOGRU BiR YOL 3.1 Yasal ve Di.izenleyici Ortama Yanrtlar 3.2 Arzu Edilen isletme Tutumlarrnrn Te;vik Edilmesi 3.3 Geligme Aract Olarak Uygunluk 4 POLiTiKAORTAM!NIVCYASALORTAMI DEGERLENDiRME 4.1 Ana Politika Alanlarrnrn incelenmesi lzel Kriqi.rk igletme TeSvik Politikalarr 4.1.2i1Hukuk ve Drizenlemeleri ig Politikalarr, Yasalarr ve Yonetmelikleri Vergilendirme Politikalarr, Kanunlarr ve Yonetmelikleri Ticaret Politikalan Finans ve Kredi Politikalarr, Kanunlan ve Yonetmelikleri 4.2 Politika Alanlarrnrn Birlegik Etkisi ile ilgili Bulgular!x i i xii xii vi xxi xxlll I '

8 Kuqrlk lsletmeler igin Politikalar s PoLiTiKA ORTAM N ve yasal ORTAMI GEL!STiRME 5.'l Genel Reform ilkeleri 5.2 Altr Politika Alanrndaki Reform Gundemleri Ozel Kuguk isletme Te;vik Politikalarrnln Tanrtrlmasr Vasrtasryla Gerqeklegen Reformlar Ticaret Kanunlannr ve Yonetmeliklerini Dr]zenleme MKI Sektorrl iqin (alrsma Politikalan, Yasalarr ve Yonetmeliklerinin GeliStirilmesi Vergilendirme Politikalarrnr, Kanunlarr ve Yonetmeliklerini Dr,izenleme I Politika Reformu Sayesinde MKI'ler iqin Ticaret Frrsatlarrnr Arttrrma i MK 'ler igin Finansal Sektor Politikalarr, Yasalarr ve Yonetmelikleri Dr.izenleme Reform Srireci Politika Reformu Suregleri Politika Reformunda Ana Payda5lann rolu Sonuq 153 isrnrixsel ve METoDOLOJiK EK 155 A.1 isletme Olgek Srnrflarrna Gore istatiksel Veriler: Kaynaklar, Tanrmlar ve Ana Gostergeler A.1.1 Kaynaklar ve Tanrmlar A.1.2 MK 'lerin Katklsrnr Olqmek iqin Kullanrlan Bazr Ana Gostergeler A.2 ILO MKI Aragtrrmalarr 2001: Metodoloji, Ornek Kompozisyon ve Analiz A.2.1 Ara5trrma Tasarrmr ve Ornekleri A.2.2 Kayt Ko5ullarrna Uygunlug u 0lgme A.2.3 istihdam ArtrSr Belirleyicileri:(ok DeQigkenli bir Logit Analizi EiBLiYoGRAFYA oizitrt vi

9 TABLOLAR 2.1 Yedl Ulkede Temel Ekonomik ve Sosyal Belirtilerin Aqrklamasr, Yedi Ulkede Sektor BaSrna istihdam Payr, Son Yrllara Ait (Yiizdeler) 2.3 iiletme 0lgegine Gore Uretim $irketlerindeki i5 Niteligi Gostergeleri, Gostergesi Ta nza nya Bi rlesik Cumhuriyeti, (Yuzdeler) 2.4 igletme Olgeklerine Gore ig Kalitesi Gostergeleri, Peru ve lili, igletme Buyukluklerine Gore Gelirdeki Cinsiyet Farkltlrklarr (Erkek/Kadrn Ortalamalan), $ili ve Peru, (alr;anlarrna Yardrm Sunan Yedi Ulkede Ara;trrrlan MK 'ler ve Bagarr Oranr (Yrizdeler) 2.7 Ara5trrrlan MKI'lerde istihdam Kararlarrnr Pozitif Bigimde Etkileyen Etmenler (Ytizdeler ile Belirtilmittir) 2.8 Ara5trrrlan MKI'lerdeki istihdam Kararlarr ile ilgili Devlet Politikalarrnrn Algrlanan Etkisi (Ytizdeler) KayrtTurlerine Gore, Aragtrrrlan MKI'lerin Kayrt Oranlan, 2001 (Yuzdeler) AraStrrrlan MKI'lerinTemelKayrt $artlarrna Uygunlugu,200l (YUzdeler) Arattrnlan MK 'lerin UlusalVe Yerel Makamlara Yaptrrdlklarr ig Kayrtlarr, 2001 (Yrlzdeler) 4.2 Ara5trrrlan MKi'lerden Sosyal Guvenlik Teminatr Saglayanlar, i5letme Olgegine Gore Sosyal Guvenlik Teminatr (Emeklilik Planlarr), tili ve Peru, 1990 ve 2000 (Yrizdeler) 4.4 i5letme Olqegine Gore, igletmelerin Sendika ve Toplu Scizle5me Payr, Guney Afrika, 1999 (Yr,izdeler) Aragtrrrlan MK 'lerin Ozel Sektor Organizasyonlarrna Uyeligi, 2001 (Yrlzdeler) Olgek ve Konuma Gore, Ara5trrrlan MKI'lerin igletme Gelir Vergisi Kaydr Ara5trrrlan MKI'ler igin Ana Piyasalar, 2001 (Yuzde Olarak BahsedilmiStir) I Son iki Senede Devlet Gcjrevlileri Taraftndan Ziyarel EdilmiS Ara5trrmaya Katrlan MK 'ler, (Ytizdeler) A.l incelenen Ulkelerde igletme Olqek Srnrflarrnrn Tanrmlarr A.2 Tahmini MKI Oranlarr, Mevcut En Son Sene Verileri (Toplam i5letme Sayrsrnrn Yrizdeleri) A.3 Tartm Drgr istihdama Mikro Ve Kuguk igletmelerin Katkrsr, Son Yrllara Ait Veriler (Yrlzdeler) A.4 incelenen Ulkelerde Tarrm Drgr istihdamda MKI Payrndaki Degigiklikler A.5 Ara5trrma 0rneginin Kompozisyonu (Yilzdeler) 4.6 MKI'ler igin Temel Kayrt Kopullarrnrn Basitlegtirilmi5 Ozeti A.7 Cinsiyete Gore Ana Kayrt Ko5ullarrna Uygunluk, 200'l (Ylizde Paylarr) A.8 Logit Analizi igin Tahmin Sonuqlarr 22 z

10 Kriguk i5letmeler iqin Politikalar SEKiLLER.l.1 Kavramsal (erqeve 2.,l Tarrm Dr5r istihdamda Mikro Ve Kuguk isletmelerin Payr, En Son Veriler 2.2 GSMH Varyasyonlarr ve MKI istihdam Oranlarr Arasrndaki Yrizdelik Korelasyon, Peru, Vietnamda Yrllrk Olarak Kaytt Alttna Giren Ozel isletmeler, Ara5trrrlan MKI'ler Arasrnda Banka Hesabrnrn Varh$r, 2001 (Yuzdeled 4.3 Aragtrrrlan MKI'lerin '1999 ve 2001 Arasrndaki Donemde Resmi Kredi Eri5imi (Yrlzdeler) Temel Kayrt Kogullarrna Uygunluga Gore Resmi Kredi EriSimi, 2001 (YUzdeler) 122 A.1 MK 'lerin GSYIH'e ve istihdama Tahmini Katktlan (Ytizdeler) KUTULAR 1.1 Mikro ve KuqUk i5letmeleritanrmlama Kriqilk ve Orta Olqekli isletmeler iqin i5 Yaratma Tavsiye Karart, I998 (No. 189) MKI Ara5trrmalart Politikalar ve istihdam Yogunluklu Yattrtmlar: Ktigrik igletmeler iqin Piyasa Kayrt Dr;rhgrTantmlama Rasyonel/Seqim Modellerinin Uygunluk Kararlartna Uygulanmasr Kayrt Masraflart Uygunlugun Yararlart: Filipinler Ornegi Durbandaki, (Griney Afrika) Kayrt Dr5r Ekonomi Politikasr Politika Olugturmada ve Uygulamada i5 Adamlarrnrn Sorunlartnt Dile Getirmesi: Afrika daki Radyo Programlarr 4.1 Politikalardan idari Mekanizmalara: MKI'ler igin Politika Ortaml Katmanlart 4.2 Ozel KLiqi.ik igletme Politikalartntn incelenmesi 4.3 igletme 0lgekleri Tantmlartntn incelenmesi 4.4 Gr.iney Afrika dakl Ki.rqrik i5letme Politikalarr ile ilgili KuruluSlar 4.5 Kriqrik Olqekli Ureticiler iqin Bir Yasal Yapr Olarak Kooperatifler a.6 iyi Uygulama: $ili deki Reform lgin Agrrr Btirokrasinin Denetlenmesi 4.7 (alrsma Politikalarrnrn MKI'lere Uygulanmastntn Ozeti a.8 iyi Uygulama: MKI'lerdekiYeni (alrgma Yasalartntn Etkisini Degerlendirme 4.9 $ilide MK 'ler igin Finans Politikalarr 5.1 ig Kanunlart ve Duzenlemelerinde Yaptlan Reformlar ve Bunlartn Etkileri 5.2 $ilili Mikro igletmelerde ig Hayatryla llgili Kanunlartn Uygulamast: Para Cezalartntn Yerine E0itim 5.3 Sosyal Guvenli$i MKI'lere Yayma: Kore Cumhuriyeti ve Tayland Ornekleri 5.4 Peru daki Vergilendirmeyi Basitlegtirme: Ba5art ve Geriye Kalan Zorluklar 5.5 Politika Reformuna Yardtmct Olacak Araqlar ve Kaynaklar 5.6 Daha Fazla Aragttrma igin Bazr Fikirler A.1 istihdam ArttSt ve Farklr Kayrt DegiSkenleri Arastndaki ilgile5im viii

11 ONSOZ Bu kitap, ILO'nun lnfocus Kuguk isletme Geli5tirme vasltasryla istihdamr Geligtirme Reform Programt'ntn (llo/seed) ve politika reformunun bir parqasr olarak ortaya konulan toplu bir qabantn bir sonucudur. Ayrtca, mikro ve ktiqtik isletmeler iqin politika ortamr ve bu iqletmeler taraflndan olu5turulan istihdamrn niteligi ve miktart arasrndaki iliskiyi incelemek iqin yedi ulkeden olusan bir ara5tlrma projesinin ana sonuqlarrndan bazrlartnr birlegtirmektedir. Kitap, bu ara5ttrma projesi iqin hazrrlanan bir dizi rapordan ortaya qrkmrgtrr. Her zaman bahisleri geemese de bu raporlar kitabrn esas ampirik temelini olu5turmugtur. Oyle ki bu raporlar olmasa bu kitap yaztlamazdr.sayfa xxi'ndeki liste, tum referanslarr igermektedir. Aga$rda isimleri verilen ulusal dantgmanlar seqilen rilkelerdeki aragttrmalarr gergekle5tirmiglerdir: Carolina Flores ($ili), Moussa Kourouma (Gine), KUqLik ve Orta 0lqekli isletmeleri Geliqtirme KuruluSu'ndan Atif Salim Malik (Pakistan), Centro de Estudros para el Desarrollo y la Participacion'dan Juan Chacaltana (Peru), Kamu SoruSturmasr Kurulugu'ndan Jennifer Mollentz (Gtiney Afrika), Ekonomik ve Sosyal Ara5trrma Kurulu5u'ndan Paula Tibandebage (Tanzanya Birlegik Cumhuriyeti) ve Vietnam Ticaret ve Sanayi Odasr'ndan Pham ThiThu Hang (Vietnam). Mikro ve k0quk i5letmelerin arasttrmalarr asagrdaki ara5- trrmacrlar tarafrndan gerqeklegtirilmigtir: Malva Espinosa ($ili), Moussa Kourouma (Gine), Gallup'tan ljaz Gilani (Pakistan), Ministerio detrabajoy Promocion Socialden Meybol Gomez (Peru), DRA'dan Patrick Burton (Gtiney Afrika), Dar es Salam Universitesi'nden Marcelina Chijoriga (Tanzanya BirleSik Cumhuriyeti) ve Vietnam Ticaret ve Sanayi Odasr'ndan Pham Thi Thu Hang. Micheline Goedhuys, yedi Ulke arasrnda ara$trrma sonuelartntn analizine buytik bir katkr saglamr5trr. Yazarlar, bu aragtrrma projesine katkrda bulunan agagrdaki insanlara te5ekkr-ir etmek istemektedir. ILO/SEEDden

12 Kr-rquk llletrneler i gin Politikalar Christine Evans-Klock, Christine Enzler ve Jens Dyring Christensen ara$trrma ekibinin bir parqasrydtlar ve ulr.rsal danrsmanlarr desteklemenin ve izlemenin yanr srra bulgularrrr degerlendirilmesinde teknik yardrm saglanmasryla birlikte bu aragtrrmanrn tasarlanmasrna onernli bir katkrda bulundular. ILO/SEEDdeki diger meslekta5larrmrz, cinsiyet, i5 niteligi ve etkin uygulama boyutlarr ile araltrrma tasanmr ve ara$trrma araqlarrnrn nasrl birle5tirileceqi konusundaki onerilerinin yanr srra daha onceki tasarrlar hakktndaki yorumlarryla katkrda bulunmuglardtr. Bu ki5iler, Gavin Anderson, Martin Clemensson, Gerry Finnegan, Roel Hakemulder, Andrea Singh, Jim Tanburn ve Rie Vejs-Kjeldgaard dtr. Diger ILO birimlerinde de, aralarrnda Peter Auer, Duncan Campbell, Wouter van Ginneken, Jane Hodges ve Terje Tessem'in bulundugu bazr meslekta;lartmtz, daha onceki tasarrlarr okumak ve ayrtntth yorumlarrnr sunmak igin zaman ayrrmr5lardrr. Craig Churchill, Dominique Gross ve Peter van Rooij ulusal dantsmanlara brifing vermek uzere gerekli girdileri saglamrslar ve finans politikasryla ilgili arattrrmanrn sonuqlartnt yorumlamt5lardtr. Hem ILO'nun iqinde hem de drsrndaki bazr gozlemciler, metni geli5tirmemize yardrmct olmugtur. Ozellikle mukemmel redaksiyon igin Charlotte Beauchamp'a ve Yaytnlar Burosu'na qok tesekkur ediyoruz. Bu aragtrrma, aralartnda Jacobo Varela, Mario Tueros, Max lacono, Gopal Joshi, Samina Rauf Hasan, Flora Minja, Andre Bogui ve Bassirou Tidjani bulunan, ILO saha ofislerindeki bir dizi meslektagrmrzdan elde edilen lojistik destek ve teknik geri bildirimden yararlanmrttrr. 0nemli katkrlarr iqin bu ki5ilere te5ekkrir etmek istiyoruz. Diger hatalar ve kusurlardanyazarlan n sorumlu oldugunu soylemeye gerek yoktur. Santiago de Chile Perth, Avustralya Agustos 2003

13 YONETICI OZETI Bu kitap hakkrnda Diinya qaprnda, devletler, sosyalve ekonomik kalkrnmada rnikro ve kuquk i5letrnelerin (MKi'ler) onemli rolu anlamaya ballamr5lardrr. MKI'ler sadece gok sayldai kadrn ve erkek igin istihdam olugturmakla kalmaz, aynr zamanda milli gelire katkrda bulunan verimli faaliyetler gerqekle5tirir ve yoksullugu azaltrrlar. isletme seviyesinde ktiqrik olqekte olan MKI sektorti, ulusal kalkrnma iqin onemli bir araqttr. Birgok devlet, MKI'lerin istihdam olugturma ve yoksullukla mlicadeleye katktda bulunma potansiyelini tanrdlgl halde, pekgok durumda bu potansiyel yerine getirilmemektedir. MKi'lerde qah5an pek qok kiginin gahsma ko5ullarr qok kottidlir ve gelirleri yoksulluktan kurtulmalarrnr saglamayacak derecede duguktur. MKl'lerin iqinde bulundugu politika ortamr ve duzenleyici ortam, devlet tarafrndan belirlenmektedir; ancak bu ortam genellikle gozumrin bir parqast olmak yerine sorunun bir parqasrdrr. Eqit bir oyun sahasr saglamak igin reform yaprlmasrna qok fazla ihtiyag duyulmaktadrr. Bu kitap, devlet tarafrndan belirlenen politikalarrn ve yasalarrn, MK 'lerdeki kadrn ve erkekler iqin daha fazla ve daha iyi i5lerin olu5turulmasrna nasrl katklda bulunacagrnr gostermektedir. Ayrrca, politika ortamtntn ve yasal ortamrn MKi'lerin buyumesine ve yarattrklarr iglerin saytstntn ve kalitesinin artmasrna daha fazla yardrmcr olabilmesi iqin, bu ortamlarda gerekli reformlarrn yaprlmasrnda politika

14 Kiiqrik l5letmeler iqin Politikalar Geligmekte olon yedi iilkede yapilan orijinal ara$trma MKI'ler iinemli iilqiide istihdam saglar yaprcrlara, kalkrnma iqin galrsanlara ve aratttrmacrlara yardrmcrolabilir. Bu kitabrn dayandrgr ara$trrma, ILO taraftndan ba5latrlmrg desteklenmis ve geliqmekte olan yedi ulkedeki - gili, Gine, Pakistan, Peru, Guney Afrika, Tanzanya Birle5ik Cumhuriyeti ve Vietnam - ulusal danr5manlar ve aratttrma kuruluqlarr tarafrndan gerqeklestirilmi5tir. Her bir rllkedeki gahgma, politikalarrn ve yasalarrn dikkatlice haritalandrrrlmasr ve analizini, istihdam ve kurulus verilerinin bir analizini, payda5 goru5meleri ve Eah5taylarrnr politika ortamtna ve yasal ortama verdikleri cevabr analiz etmek iqin yakla5rk 300 MKi'nin ara5trrrlmasrnr iqermi5tir. Bazt ortak sorunlar, bu ara5trrma ve iyi uygulamayr gosteren ornekler tarafrndan ortaya qrkarrlmr5trr. Bu nedenle, burada sunulan bilgiler, bagarr iqin basit tarifler sunmamakla birlikte, daha genig uygulama iqin bir potansiyele sahiptir. Bu yedi ulkede toplanan i5letme seviyesindeki verilerin kullanrlmasryla, politikalarrn i5letmeler yonetilmesi ve performansr uzerindeki etkisine yeni bir rqrk tutulmu$tur. Kitap, yedi ulkedeki MKI'lerin istihdam dinamiklerini analiz etmektedir ve basarrlr istihdam buyumesi ve yatrrrm davranr5rnr, ul kelerdeki pol itika farkhhklarryla il igkilendirmektedir. MKI istihdamrnrn iki yiinfi...mikro ve Kriqtik igletmeler, modern ve dinamik ekonomilerde onemli bir unsur olarak gorulmektedir. istihdam paternleri ve ekonomik sistemler buyuk kuruluqlarrn ya da kamu kuruluslartnrn hakimiyetinden uzaklagtrkqa, politika yaprcrlar ve iktisatqrlar MKi'lerin ig piyasalarr bulma, esneklik ve kendini adapte edebilme yeteneklerine deger vermektedir, incelenen trim yedi tllkede, MKI'ler, tarrm drgr istihdamrn qogunu olu5tururlar ve bu ulkelerden altrsrnda MKI'lerin payr'l 990'larda artrg gostermigtir. Bu, MKI'lerin istihdam sorunlartna bir qozum sunduklarrve yoksullukla sava5a yardrm ettikleri anlamrna mr gelmektedir? Maalesef, birqok durumda, MK 'lerdeki yeni igler, - orne$in, btiytik i5letmelerin ya da kamu sektortinun ktiqulmesi nedeniyle- baqka yerlerdeki ig kayrplarrnrn yerini ahr. $ili ve Peru'dakiveriler, istihdamda MKI'lerin artan paytntn, istatiksel olarak, hrzh ekonomik buyume donemleriyerine

15 Yonetici Ozeti ekonomik gerileme ile baglantlh oldugunu gostermektedir. Ayrrca, MKI'lerdeki birqok ig, duguk kalitelidir: gelirler yoksulluk seviyesinde olabilir; tehlikeli qalgma kogullarr, igle ilgili hastahklar ya da kazalar nedeniyle qaltsanlart kazanqlarrnr kaybetme riski ile kargr kar5rya btrakabilir; az sayrda MKI bu tur risklere kargr qahganlart koruyan sosyal guvenlik sistemleri kapsamtndadtr. incelenen yedi ulkedeki birqok MKl, dogalarr geregi, pi-...oncokmkl'ler yasa frrsatlanna yantt vermekten ziyade hayatta kalmaya yoksulluguyok qalrgmaktadrr. Ozellikle kadtnlartn, genellikle, yetersiz aile etmek iein bir gore gelirlerine katkrda bulunmak iqin bazr gelir tlretme ya da degildir igletme faaliyetleri gerqeklestirmeleri gerekmektedir. En hassas ve istikrarstz mikro i5letmeler ve en dinamik ve zengin kr.iqrik igletmeler arastnda onemli farkhhklar vardrr. Agrkqasr, MKI'lerin artan istihdam payt, ba5h bagrna bir amaq degildir: her gey, isletmelerin ttlrune, mikro isletmelerden kuquk ya da orta olqekli igletmelere donugme olasrhgrna, sahipleri ve qah5anlarrna yonelik i5 niteligine dayanrr. MKI'ler, kalkrnmada onemli bir role sahip olabilir; ancak bunlar issizlik, eksik istihdam ve yoksulluk sorunlartnr otomatik olarak qozen bir qare degildir. Bu, kalkrnma gabalartntn buytik igletmelere odaklanmasr ve kriqrik isletmeleri ihmal etmesi gerektigi anlamtna gelmez. Briytik isletmelere odaklanan kalkrnma stratejileri, 1970'lerde ve 1980'lerde uygulanmttttr ve qogunlukla bu politika tedbirleri tarafrndan dogrudan kayrrrlan ipletmelerin otesinde istihdam frrsatlart yaratmayt basaramamtglardrr. MK 'lerde qah5an qok sayrdaki igqi nedeniyle, geliri ve ig niteligini arttrrarak kueuk gelismeler meydana getiren politika ve yasal ortam degisiklikleri, toplu refaha onemli bir katkrda bulunur. MKl'lerde maagh qahqanlar, buyuk isletm e I e rd e ki ga h 5a n I a ra gore o rta I a m a ol a ra k d a h a azkazamr ; birqok du5rik gelirli gahgan iein serbest qah5an olma uygun bir alternatif olacaktrr. Ayrtca, MKI sahipleri ve yoneticilerinin gogunluqu,zor ko5ullara ragmen, bir igletme sahibiolmanrn gerektigi gelir riretimi ftrsatlartna ve bagrmsrzhgrna deger vermektedir. Sadece GLiney Afrikada ve Tanzanya Birle5ik Cumhuriyeti'nde, arasttrrlan MKI sahipleri ve yoneticilerinin buyrik bir boltlmrl, sektorde olmalanntn ana

16 KriCuk lsletmeler lgin Politikalar MKI'ler, politikalarm ve yasalartn kapsomr dryndo degildir Yiinetmeliklere uygunluk, MKI'ler igin moliyetli olabilir ancok iinemliyarorlor do saglayabilir nedeninin daha onceki islerinin sona ermesi ya da diger i5 frrsatlarrnrn eksiklig i oldu g un u bel i rtm i;tir. Politikalar ve yasalar neden MKi'ler igin bir fark yaratrr Ozellikle kayrt drgr sektorde qah5arrlar olmak uzere, MKi'lerirr genelde kanunlardan ve duzenlemelerden ba- $trnsrz bir gekilde qalrstrklarr dugunulmektedir. Asltnda, birqok MKI sahibi ve yoneticisi, yonetmeliklere uymamayr tercih etmektedir ve MKI ara;trrmalarrmrza gore, birgok MKI sahibi ve yoneticisi, istihdam kararlartnr ve qaltsmalartnr etkileyen ana faktor olarak piyasalarr gormektedir. Buna kar5rn, bu, politikalarrn ve yasalartn onemli olmadrgr anlamrna gelmez. Aqrkgasr, bunlartn etkisi genellikle gorrilmezdir ya da dolayhdrr. Ornegin, kayttan kaqmak igin devlet yetkililerinden saklanan bir MKl, kesinlikle yonetmeliklerden etkilenir; (unkti bu kaqma teqebbusu, i5- letmenin, tanrtrm kullanarak daha gortintir olmastnt ya da geni5lemesini engeller. Birqok MKI sahibive yoneticisi, devletin politikalartna ve yasalarrna uymamayr tercih ettiginde, ya istihdam seviyelerini belirlenen egigin altnda tutarak (ornegin, Pakistan'da, 10dan az qalrsanr olan MKI'lerin bazr qaltgma yasalartna uymasr talep edilmemektedir) ya da kayrt dtgr bir gekilde qahgarak gizli kalmaktadrr. Bu, MKI sektorundeki qalt5anlarrn oldukqa du5uk bir 5ekilde ucretlendirilmesi, bu qaltganlar iqin guvensiz ve tehlikeli bir ortama yerle5tirilmesi gibi bir durum olu5turabilir. Sonug olarak, MKI'let du5uk maliyet ve dusuk uretkenlik tuzagrna dr,i5uritlebilir. Birqok MKl, ne tam olarak kayrth ne de tam olarak kayrt dr;rdrr: bazr yonetmeliklere uygunluk gosterirlerken bazt yonetmel i klerden kaqr n maktadr rla r. Bu ytizden, yonetmeliklere uygunluk, arahksrz bir srireqtir. Yrlksek bir uygunluk seviyesi, hem i5letmeler hem de galrsanlar iqin yararhdrr. Ornegin, arattrrmamrz, temel kayrt kosullartna uygunluk gosteren MK 'lerin finansal hizmetlere daha iyi eri5tigini ve qah5anlarrna daha iyi bir sosyal guvenlik teminatt sa!- ladrgrnr ortaya koymu5tur. Kayrt kogullartna uygunluk gosteren igletmelerin, uygunluk gostermeyen MKI'lere gore - ilk olqek, i5letme yatr ve ekonomik sektor farkhlklarr goz onune alrndrktan sonra bile - zaman iqinde daha fazla

17 istihdam sagladrgr bulunmu5tur. MKI'lere kargr onyargrlr olan politikalar ve yasalar, uygunluk derecesini dusurebilir ve bu sebeple MKl'lerdeki istihdamr azaltabil ir. Diger yandan, uygunlugu kolaylaltrrma, iglerir-r rniktarrnr ve niteligini arttrrrr. Vietnam'da, yeni isletme Yasasr kaydr daha kolay hale getirmi5tir; daha onceki yasada yrlhk olarak yaklagrk 5000 i5letme kayrt olurken bu rakam yeni yasanrn yurtirluge girmesinden sonra yrlhk olarak '15000'e Erkmrgtrr. Bu igletmelerin yakla5rk o/o7o'i, gerqekten yeni i5e baglayan igletmelerken, geriye kalan igletmeler, daha onceki kayrth olmayan igletmelerin yeniden drizen lenmesi n- den olu5maktadrr. Yasalara ve yonetmeliklere uygunlugun her zaman iqin bir maliyeti vardrr; ancak bu uygunluk aynr zamanda buiyuime iqin bazr frrsatlar da sunar. Yararlarr artttrtrken uygunluk maliyetlerini azaltma, MK 'lerin kendi sahipleri ve qahqanlarr iqin bir kazang yaratma qabalarr iqin onemli bir farkhhk yaratrr. Yardrm mt engel mi? MKI istihdamrnda devletin roli,i Birgok ulkede, devletin MKI'lere yaklasrmr, qeligkilidir. Bir yanda, MKI'lere yardrm saglamak igin devlet destekli projeler ve programlar, tasarlanrr ve uygulanrr. Di$er yandan, daha yaygrn politika, yasa ve yonetmelik ortamt, buyuk i5- letmelerle karsrla5trrrldrgrnda kuquk i5letmelerin aleyhine i5lemektedir. Bu ikilem, sadece MKI destek politikalarrnr deqerlendirmek yerine altl adet ana politika alanrndaki politika ortamtna ve yasal ortama bakmamrzr saglayan esas motivasyon kaynagr oldu. Yonetici Ozeti Birgok devlet tarafrndan ele ahnan geleneksel yakla5lm, - Destek ya dogrudan kendi kuruluglarr tarafrndan ya da daha fazla programlannddn piyasa odakl ve hedef gruba yakln olan aracr kurumlar yardtma ortama vasrtasryla - MKI'lere finansal ve ig geligtirme hizmetleri geii$ saglamaktrr, Buna kar5rn, bu hizmetlerin sunumunda genellikle bagansrz olmuglardrr. Bu, esas olarak iki nedenden kayna klanmaktadrr: ilk olarak, devlet programlarr srnrrhdrr ve sadece srnrrh sayldaki igletmelere ulagabilir; ikinci olarak, MK 'lerin qahgtrgr it ortamtnt etkileyen ve ozel devlet programlannrn etkisini azaltabilen daha genis etkiler de mevcuttur.

18 Kugr-ik lgletmeler I gin Politikalar MKI destek programlarr, bir tilkede sadece stnlrlt saytda igletmeye ulasabilirken, politika ortamtndaki ve yasal ortamdaki MKI kar5rtr onyargrlar, bir ulkedeki MKI'lerin qo!unun geli5imini engeller. MKI'ler, orta olqekli ve buyuk isletmelere gore oransal olarak daha yuksek uygunluk maliyeti ile kar5r kargrya kalmaktadrr. Bu tur onyargtlar her zaman kasrtlr olmamast, tam olarak anlagtlmamast ya da hatta gorulmez olmastna ra!men, MKI sahipleri ve yoneticilerinin davrantslart nr oneml i derecede etkileyebil mektedi r. Devletlet MKI faaliyetleri uzerindeki politika krsttlamalannr ve yasal krsrtlamalart ortadan kaldtrarak, MKI sektoruntln ulusal sosyal ve ekonomik amaglara katkrda bulunma kapasitesini artttrtr. Buna kargtn, ktsltlaytct Sartlartn ortadan kaldrrrlmast, kuquk isletmelerin potansiyelini serbest brrakmantn tek yolu degildir. Yonetmelikler, orne0in gahganlart somurucu uygulamalardan korumak ya da tuketicileri saglrk tehlikelerinden korumak iqin gereklidir. Diger yandan, devlet politikalarr, ornegin MKI katkrsr aqtstndan kamu ihalesi prosedurlerini yeniden tasarlayarak ya da MKI'lerin ihracat tesvik planlartna eri5imini saglayarak, piyasa frrsatlart sunarlar. potitika uygulamasr Politikalar genellikle, aqrk bir uygulama stratejisi olmakzorlugu srzrn tasarlanmaktadrr. Birqok durumda, politikalartn ve yasalartn MKI sektorune bildirilmesi yetersizdir. Ornegin, Pakistanba, birqok yasa ve yonetmelik hakkrndaki bilgi, nufusun qogunun sadece Urdu dilini anlayrp okuyabilmesine ra{men, ingilizce olarak haztrlanmrsttr. Ayrtca, saydamhgrn eksikligi ve qe5itli devlet kurumlart arastndaki koordinasyon yetersizligi, politikalartn ve yasalarrn etkin bir 5ekilde uygulanmastnt engeller. Bu qalrgma, MKI sektortlne geli5imsel bir yakla5tm uyarlamak iqin ulusal hukumetler iqin gtiqlu bir argtiman saglamaktadrr. Bu ttir bir yaklasrm, politika ortamtndaki ve yasal ortamdaki MKI karsrtl onyargrlarr ortadan kaldtrtrken, ulusal kalkrnmada MK 'lerin rolunu ve katktstnt maksimum hale getirmek iqin tasarlanmts politikalara ve yasalara uygunlugu kolaylastrrarak MKI buytimesini tesvik etmektedir. xvt

19 Ortak sorunlar ve iyi uygulama iirnekleri Ozellikle MKI'lerin qah5masr ile ilgili altr politika alantntn incelenmesi, politika ortamtndaki ve yasal ortamdaki bir dizi ortak sorunu ortaya koyarken, iyi uygulama orneklerini de ortaya grkarrr. Bu alanlardan her birinde, MKI kar5rtl tehlikelerin yanr srra yenilikqi ve geligimsel yakla5rmlarl benimseyen devletlerin oldugu ornekler de tespit edilmigtir. Bu Yonetici Ozeti analiz, e!er ulusal ko5ullara uygun bir 5ekilde uyarlantrsa, incelenen ulkelerin otesine geqen politika reform unsurlarrsaglayabilir. 6zel kfig0k igletme tegvik politikalan, incelenen yedi Farkh politika r.ilkeden dordtinde h6lihazlrda mevcutken, Gine ve Tan- olonlannr anoliz zanya Birle5ik Cumhuriyeti'nde halen tartr5tlmaktadlr. Bu etme politikalar kendi ba5lartna daha yardtmct politika ortamlarr yaratmamalartna ra{men, politika ve kanunlarrn iyileqtirilmesinde ve MKi'lere hizmet saglanmastna yonelik mekanizmalann oluqturulmastnda bir arae olabilirler. 0rnegin, Guney AfrikaUa, Ulusal Kuqrik i5letmeyasasr (i 996), kilquk i5letmeler uzerinde politikalarrn ve yasalartn etkisini de$erlendirmeleri iqin devlet kurumlartnt teqvik etmektedir ve MKI'lere Temel istihdam Ko5ullarr Yasast'ntn (1997) uygulanmasrna karar verilmeden once ayrtntth bir etki degerlendirmesi gah5masr yaprlmtstrr. Ticaret kanunlarr ve yasalartna uygunluk gosterme, MK 'ler r.izerinde buyuk igletmelere gore daha agrr bir yuk tegkil etmektedir. Birqok durumda devlet gorevlileri bile, bir ktlqrik iqletme kurmak ve qaltgttrmakla ilgili yasalan ve yonetmelikleri bilmemektedir. Ayrrca, birqok yasanrn ve yonetmeli$in aqrk bir gekilde tantmlanmts bir amact olmadtgt gorulmektedir. Bu karmagrk yonetmeliklere uygunluk gostermeye galrsrrken, MKI sahipleri ve yoneticileri, galtgma yasasrna uy-gunluk gostermek ve i5 niteligini geligtirmek iqin harcanmasr gereken enerji ve zaman harcamaktadtr. Durumu geli5tirmek igin, gereklilikleri, herhangi bir amaca hizmet etmeyen gereklilikleri te5his etmek iqin i5 yasalarr ve dtlzenlemeleri incelenmelidir. Farkh kurumlar arasrndaki kayrt kogullarr uyugmazhklan ve qatr$malarr ortadan kaldrnlmahdrr. Raporlama gereklilikleri, devlet kuruluglart arasrnda uyumlagtrrtlabilir (zaman araltklart ve formatlar). Bazr durumlarda, lisanlartn yerine, hti krimet gorevlilerinin keyfi olarak griq kullanmayacaklarr basit kayrt gereklilikleri

20 Krigrik igletmeler igin Politikalar xvilt getirebilir. Birgok rllkede, Sah;ma politikalan MKI ihtiyaqlartna gore ge-killendirilmemektedir. Birgok MKl, yuksek uygunluk maliyetleri ile krsrtlanmaktadtr ve qalrganlar korumastz btrakrlmaktadrr. MKI'lerin qah5ma yonetmeliklerine uygunluk gosterme kapasiteleri konusunda devletlerin daha gerqekqi olmasr gerekirken, MKI'lere temel qaltgma normlarrndan higbir genel muafiyet verilmemelidir. Bunun yerine, agrn derecede karma5rk yonetmelikler basitleqtirilmelidir; belirli normlar, MKI'lerin bunlara uygunluk gosterme kapasitesinin dikkatli bir gekilde degerlendirmesine dayanarak sadelegtirilmelidir; uygulama mekanizmalarr qalrgma tefti5lerinin otesinde geligtirilmelidir. Bunlar, istihdam olugturma ve i5 niteligi amaglartnt yerine getirmek iqin iyi araglardrr. Orne{in, $ili, para cezalartntn yerine MKi'ler iein yasal standartlar e$itimi getiren esnek yasalara vurgu yaprlmr$ilr. MKI'lerin vergilendirme kapsamrnda olmadtgt dtisunulmesine ra!men, bu dil5unce gergekle bagda5mamaktadrr; gunku birgok MKI bir 5ekilde vergi odemektedir. Ashnda, vergiyonetmelikleri, MKI'ler tlzerinde en fazla uygulanan yonetmeliklerdir. incelenen tilkelerin - Guney Afrika dr5rndaki - hepsinde, MKI araqttrma ornegindeki kentsel kriqrik igletmelerin o/o80'i, i5letme gelir vergisi odeme amaoyla kayrt altrna girmigtir. Birqok MKE'nin hassas durumuna bakrldrgrnda, MK 'lerin, birqok vergi sisteminin karmagrkhgrndan ve vergi memurlart taraftndan rahatstz edilme riskinden onemli olqride etkilendigi gorlilmektedir. Bazr rllkeler, vergi sistemlerini sadele5tirmeyi baqarmrstrr. 0rne{in, Peru, vergi idaresini tek bir kurumda toplamt5trr; uygunluk iqin basit prosedurler getirmigtir ve mikro isletmelerin sisteme giriqini kolayla5trran iki adet ozel vergi rejimi olu5turmu$tur. Ticaret politikalarr alantnda, i5letmelerin ihracata yonelmesini kolaylastrrmak iqin tasarlanmts politikalar genellikle, minimum i5lem hacimleri ve agtr idari prosedurler vasrtasryla MKI'leri dtgarrda btrakmtgtrr. Bu nedenle, birqok MKl, ihracat igletmeleri olarak uluslararast ticarete katrhrken, dogrudan ihracatqtlara verilen te5viklerden nadiren yararlanmaktadrr. Bu MKI karsltr onyargt, 1990'larda uygulanan ve 1970'lerde ve 1980'lerde ithal ikameci stratejiler-

21 de bulunan MKI kar-grtr onyargrlart prensip olarak ortadan kaldrran ticari I i berallesme politikalarrntn potansiyel yararlarrnr azaltmaktadrr. Finans politikalan, daha fazla ve daha iyi i5 yaratmak iqin MKI'lerin kapasitelerini n geli5tirmesinde ana faktorlerden biridir, Pro-jeler ve programlar qok sayrda olmastna ragmen, bunlar genellikle stntrlt yardtm saglarlar. Saglam finans politikalarr, finansal kuruluglar iqin iqlem masraflartnt ve risklerini azaltarak, MKl'lerin finansa daha iyi erismesini saglarlar. Tum rllkelerde, diger politika alanlarrndaki isletme kaydr, vergilendirme ve qahgma gibi yasalara ve yonetmeli klere uyg unluk, MKI'lerin resmi kredi saglaytcllart ndan kredi almasrna yardtmcr olur. incelenen ulkeler arastnda, $ili, MKI'leri bankacrhk sistemi ile birlegtirmede oldukqa basarrlr olmu$tur. Bu bagart, ana kamu finans kurulu5u tarafrndan yonetilen mikro igletme kredi hattr; devlet tarafrndan ihale edilen ve ticari bankalar tarafrndan yonetilen MKi kredi limitleri, finansal duzenlemelerin ve bankacrhk sisteminin ileri derecede gelistirilmesi gibi bir dizi faktor tarafrndan sa!lanmrgtrr. Birgok ozel banka, MKI'lere potansiyel m usteriler olarak ulaqmaya qah5maktadrr. Altr politika alanrnrn analizinden altnan dersler, politika reformu iqin onemli olmakla birlikte, her bir tilkenin kendi qozumunu bulmasr gerekmektedir. Bagarrlr reformlar iqin onemli olan birkaq unsur vardtr: mevcut yasalart ve yonetmelikleri degigtirmeden once degerlendirme, MKI'lere ve diger paydaglara kulak verme, ister MKI'leri etkileyen politikalar ve yasalar yrizrinden ortaya qtkstn, isterse daha genig yasal ve ekonomik baglamda koklegmi5 olsun cinsiyet onyargrlarrnr belirleme. Politika ortamtnt ve yasal ortamt duzenlerken, diger rllkelerde iyi uygulama orneklerinin olmasr yararh olabilir. Bu kitabrn politika belirleyicilerine bir kaynak tegkil etmesini ve bu sureqlerle ugragan ki5iler igin savunuculuk yapmasrnr umuyoruz. (alr5mamrz, agtk bir 5ekilde, inceleme ve reformun devam eden bir stireq oldugunu ortaya koymaktadrr. Bu kitap, MKI'lerin buyume ve daha fazla saytda ve daha iyi i5 yaratma potansiyelini engelleyen politika ortamlarrntn ve yasal ortamlartn incelenmesine ve drizenlenmesine krlavuzlu k edebilir. Yonetici Ozeti xlx

22

23 rlo/seed. BU PROJE lqln KULLANILAN ARASTIRMA BELGELERi UITT RAPORLARI Gine Kourouma, M Examen empirique des facteurs determinonts du developpement des micro et petites entreprises et de lo stimulation des emplois en Guinee, unpublished SEED background paper, December (Geneva) Promouvoir un environnement de developpement des micro et petites entreprises guineennes fovorable a la creation d'emplois decents, SEED Working Paper No.54 (Geneva). Gi,iney Afrika Mollentz, ) Creating a conducive policy environment for employment creotion in SMMEs in South Africo, SEED Working Paper No. 35 (Geneva), P ha roa h, R.; Bu rton, P. 200'l. Eva I u ation of th e I nter n ati o n al La bo u r O rg a n i s ati o n's Start and lmprove Your Business Programme in South Africa, unpublished SEED background paper, November (Geneva/Johannesburg, ILO/DRA Development). Pakistan Gallup/BRB Pakistan The influence of the policy and legal environment on micro and small enterprises in Pakistan. A survey of i33 micro ond sm a I I ente r prlses, S E ED Worki n g Pa per (Geneva). SMEDA Creating a conducive policy environment for micro, small and medium-sized enterprises in Pakistan, SEED Working Paper No. 29 (Geneva). Peru Chacaltana, ) Politicas publicas y empleo en las pequehas y microempresasen elperu (Lima).

24 Kriqrik igletmeler igin Politikalar Ministerio de Trabajo y Promotion Social Encuesta de Micro y Pequeha Empresa (lnforme de Avance), unpublished SEED background paper, October (Geneva). $iri Espinosa, M lnforme final encuesta a micro y pequehos empresas (SEED): El caso de Chile, unpublished SEED background paper, December (Santiago). Flores, C. Forthcoming. Creating a conducive policy environment for employment creation in MSEs in Chile, SEED Working Paper (Geneva). Roman, E Buenos politicas para la generacion de buenos puestos de trabajo,unpu blished SEED backg rou nd paper, j uly (Santia go). Tanzanya Birlegik Cumhuriyeti Chijoriga, M.; Olomi, D.; Mwaipopo, L The influence of national policies, lows ond regulations on employment in micro and smoll enterprises, unpublished SEED backgrpund paper, November (Geneva/Dar es Salaam, ILO/University of Dar es Salaam), Tibandebage, P. et al Creating a conducive policy environment for employment creation in micro and small enterprises in Tanzania, SEED Working Paper No.55 (Geneva). Vietnam T.T.H; Nguyen, T.H.; Tran, CD Survey on micro and small enterprises in Viet Nam. Survey report, unpublished SEED background paper, May (Geneva/Hanoi, ILO/Viet Nam Chamber of Commerce and lndustry) Creating a conducive environment for employment creation in small enterprises in Viet Nam, SEED Working Paper No. 31 (Geneva). TEMAT K BELGELER Christensen, J.D.; Goedhuys, M. Forthcoming.lmpact of national policy and legalenvironments on employment growth and investment in micro and small enterprlses, SEED Working Paper (Geneva), Goedhuys, M Employment creotion and employment quality in African manufacturing firms, SEED Working Paper No. 26 (Geneva), Reinecke, G Small enterprises, big challenges. A literature review on the impact of the policy environment on the creation and improvement of jobs within small enterprises, SEED Working Paper No. 23 (Geneva). Xtenina, O Estimation of policy-induced factor price differences between small and large enterpdses, unpublished SEED background paper, May (Geneva). Daha fazla bilgi igin tlo/seed web sitesine baktnrz: lo.orglseed xxii

25 KISALTMALAR PMRB BCRP CASEN DLW DNI ENAHO EOBI EPB EPZ EsSalud ESSt GSMYIH BewD GSMH tlo ILO/SEED KILM KOBi MKi Agence Guineenne pour la Promotion de l'emploi (Gine) Banco Central de Reserva del Peru (Peru) Encuesta de Caracterizacion Socioeconomica Nacional (5ili) (ah;ma Refahr Mtidurltig u Direction Nationale des lmpots (Gine) Encuesta Nacional de Hogares (Peru) (ah5anlann Ya5hh k Yardrmr Kurulu5u (Pakistan) i hracatr TeSvik Btirosu (Pakistan) ihrag urlinleri igleme bolgesi Entidad administradora del Seguro Social de Salud (Peru) istihdam Sosyal Gtiven I ik Kurulu5u (Pakistan) Gayri Safi MilliYurtigi Hasrla Bilyume (ah5masr ve Tekrar Dagrtrm (Gtlney Afrika) Gayri Safi Milli Hasrla Uluslararasr (ah5ma 0rgutu lnfocus KLigtik i5letme Geli5tirme vasrtasryla istihdamr Geligtirme Reform Programt i5 Piyasasr Anahtar Gostergeleri Krigrik ve Orta 0lqekli isletmeler Mikro ve Krlquk igletmeler xxilt

26 Kugtik i5letmeler igin Politikalar MSME Micro-,smallandmedium-sizedenterprise OECD Organisation for Economic Co-operation and Development OLS OPIP Ordinary Least Squares Office de Promotion des lnvestissements Prives (Gine) PPF/NSSF Employment Fund (Tanzanya Birlegik Cumhuriyeti) RDP Reconstruction a nd Development Prog ra mme (G ri ney Afri ka) RER Regimen Especial del lmpuesto a la Renta ($ili) RPED Regional Program on Enterprise Development (Drinya Bankasr) RUR RUT SBP Regimen Unico Simplifica/io ($ili) Rol Unico Tributario (5ili) Single Business Permit (Kenya) SECP Securities and Exchange Commission of Pakistan (Pakistan) SME Small and medium-sized enterprise SMEDA Small and medium-sized enterprise development authority (Pakistan) SMME Small, micro- and medium-sized enterprise SUNAT Superintendencia National de AdministracionTributaria (Peru) TRA Tanzania Revenue Authority KD/ Katma DegerVergisi

27 GrRrS 1.1 Bu kitap ne hakklnda? Mikro ve kuquk olqekli i5letmelerin (MKl'ler) geligimi, is- dnyareh ve tihdam olusturulmastna ve yoksullugun azalttlmastna geligmeyi dogrudan katkrda bulunabilir.r GeliSmekte olan tllkelerin engelleyici bir htlkumetleri, bunun farkrnda olarak bu ttir i5letmeleri des- ortamda MK 'lerin teklemek iqin gaba gostermektedir. Ancak, dtinya qaprnda pozitif yiinde tegviki birqok insan, du5uk gelir elde ettikleri, sosyal guvenlikten parodoksu yoksun olduklarr MK 'lerde tehlikeli 5artlar altrnda qahsmaktadrr. Bu qeligkinin alttnda, MK 'lerin geli5imine yardrmo olmasr ve bu MK 'lerdeki ortam kalitesini artlrmasl gereken ancak pratikte e$itsizlik yaratan ve geli5meyi engelleyici bir politika ve dtizenleyici ortam yatmaktadrr. Bu kitapta, bir dizi geliqmekte olan tilkede MKi'lerin ortamlara bir ele5tirel bir bakrg getirecegiz, bu rilkelerin MKI te;viklerini, vergilendirmelerini, ticaret ve finans ile ilgili politikalarrnr ve ticaret ve ig kanunlartnt analiz edece$iz. Belli politikalarrn ve duzenlemelerin guqlu ve zayf yanlannr ve bunlartn karsrhkh etkilesimlerini vurgulayarak, MKI ortamrnrn bu i5letmelerin buyumesine ve bu ortamrn yarattrgr islerin kalitesinin ve saylslnln artmaslna yardtmct olmast iqin nasrl uyarlanabileceqi ve geli5tirilebilecegini gosterecegiz. Politi ka yaptctlart, geli5tirme dantsmanlartnt ve araftrrmactlarr hedef alan bu kitap, MKI'lerin yoksullugu azaltmak igin yapacaklarr btiyuk katkrya olanak saglamak iqin bu kigilere ve diger payda5lara yardtmct olacakttr. 1 Bu kitapta, bir ve dokuz arannda $qi istihdam eden i5letmelere mikro' isletmeler ve 10 ile 49 arastnda isei istihdam eden i5letmelere kil7ilk isletmeler olarak atita bulunmaktayrz. (bkz. Kutu 1.1.)

28 Kuguk lqletmeler lgin Politikalar Arka plan arost,rmosl yedi adet geligmekte olon iilkede yiiriitiildii istihdam olusturma ve istihdam kalitesini analizin merkezine yerlestirme Tarttgmamrzrn bel kemigini olu;turan aratttrma, ILO'nurr lnfocus Kuguk l5letmeleri GeliStirme (SEED) vasrtasryla istihdamr artttrma Programr tarafrndan desteklendi ve hizmete konuldu ve yedi geligmekte olan ulkenin - tili, Gine, Pakistan, Peru, Guney Afrika, BirlegikTanzanya Cumhuriyeti ve Vietnam - ulusal danrgmanlan ya da ara5trrma enstitrileri tarafrndan ytirrittildu.2 Her ulke qahgmasr, politikalar ile yasalarrn, istihdam ve kurulu5 verilerinin analizini, paydag gorugmelerini ve qah5taylarr ve politika ve yasal ortama kargr tepkilerini analiz etmek igin yaklagrk 300 MKI'nin (kullanrlan MK 'lerin aqrklamasr iqin bakrnlz Kutu 1.1) bir ara$trrmasrnr iqermektedir.3 AraStrrma yaprlan yedi ulke ekonomi, politika ve toplumsal sistem aqrsrndan fark- Itolmalartna ragmen, bu gah5ma, MKI'lerdekiistihdam durumunu - dogrudan ya da dolayh olarak - etkileyen ulusal politika ve yasal ortamlarda bir dizi ortak konu oldugunu ortaya qrkardr. Bu sebeple, burada sunulan bulgular, modelimizin gok otesine geqecek bir uygulama potansiyeline sahiptir. Araqttrma qerqevesinin planlanmaslndan once onceki gahsmalarrn dikkatli bir incelemesi yaprlmrqtr. (bkz. Reinecke, 2002). Bazr kitaplar, kuguk iqletmeler iqin politika ortamrna ve bunun krieuk igletme sektorunun dinamizmi tizerindeki etkilerine deginmigti (orne!in, bkz. Stewart et al,.,1990; Morrison et al., 1994; English and Henault,1995; Snodgrass ve Biggs, 1996). De Soto'nun (1989) etkili qah5- masr, ktlgtik bir i5letmenin kaydr iqin talep edilen para ve zamanr inceleyen bir dizi qalgmayrtegvik etti. Buna kargtn, bu Eah5malar analizlerinin merkezine istihdam olu5turma ve istihdam kalitesini koymamrgtrr. Di$er taraftan llo, istihdam aqtstndan ktiquk igletme konularrna deginen birkaq qahgma yayrnlamrstrr. Bu qah5malar genel olarak mikro i5letmelere odaklanmr5trf ve sadece bir bolgeye veya bir 2 Farkltbolgeleri ve sosyo-ekonomik gelisnte seviyelerini temsil eden bu yedi i)lkenin seqimi, istatistiki verilerin ve ulusal arastrrmaolann mevcudiyetinin yont srra yeterli izlemeyi garanti etmek igin illkedeki mevcut ILO/SEED galtsmalarrnr igeren baz kriterlere dayonmaktaydr. Bu kriterler, skr srkrya uygulanma-makla birlikte Alkelerin seqimlerine rehberlik etti ve karsrla5ilrmalr bir analiz yapmamrza olanak tantdr. j Bu galt5nta iqin hazrlanan aratttrma bildirilerinin tam bir listesi sayfa xxi -xxi i i de yer ol maktad u. 4 Mikro isletmelere odaklanma, bu EaltSmalann birqoqundo kullantlan "kayrt dry sektdr" kavramr tarofindan onerilir.tartttma, son zamanlarda 3. boliim, ksm 3.1'de tarttstrjtmrz gibi doho geni5 bir kovrom olan "kayft dr5t ekonomi" kavramtna (11O,2002b) doqru kaymr5ilr.

29 Giri5 denrrr lrrr irolrrrnurre deginmigtir; ancak bu galrgmala- 4,"ena kavranrsal yakla5rmlarr ve bulgularr, bu kitap iqin r.rnernl r macldelerd r r (ornegi n, Klei n and Tokma, 1 996; Mal donado et al., I 999;Tokman et al., 2001). Kutu 1.1 Mikro ve ki.iqi.ik igletmeleri tanrmlama Bazt uluslararasr kurulu5lar mikro, kliqtik ve orta oleekli i5letmeler ile ilgili kendi tantmlarrnr onermelerine ra$men, bu tanrmlardan hiqbiri evrensel olarak kabul edilmemigtir. igletme olqe$i srnrflarrnrtanrmlamada kullanrlan kriterler, igqilerin ve qalrsanlann sayrsrnrn yanr srra i5letmelerin devri, katma deger ve sermaye varltklarrnr da iqerir. Bazrtanrmlar, bu kriterlerden sadece birine dayanrrken, digerleri, birkaq tanrmrn birle5imini kulla nmaktadrr. U l kelerin kul la ndr klarr tanr m lann fa rkhh kla rr old u kga briyti ktri r. Bu n u n son ucunda, bir rllkede kuquk bir igletme olarak dugtinrilen bir i;letme, bir diger rilkede orta olgekli ya da buy0k bir igletme olarak gorulebilir. OrneQin, Nikaraguada 30 qahgandan fazla qah5anrolan igletmeler"buyuk"itletme sayrlrrken Meksikada 17 ve 100 arastnda qalr5anr olan tlretim igletmeleri"kuguk" i5letme sayrlmaktadrr. Bu kitapta,"mikro ve kuqrlk igletme"(mkl)terimi, tarrmla u!ra5mayan igletmeleri iqermektedir.verilerin kar$rlattrnlmasr amacryla ya da ulusal bir tanrmrn olmadrgr durumlar iqin, bir ve dokuz arasrnda qahganr olan igletmeler mikro i5letme saytltrken, 10 ve 49 qah5anr olan i5letmeler kuqrik i5letme olarak dri5unulmektedir. Serbest qahgan isqiler ise bu tanrm igerisinde mikro i5letmeler olarak tanrmlantr. Hizmete konulan ulke raporlarrndaki politika degerlendirmeleri goz onrine ahndr!rnda, mevcut ulke tanrmlarr genellikle uygulanmaktadrr. Kaynoklar: ILO/SEED ve i5letme boyutu stntfrna gore mevcut istatistiksel veriler Azerine KILM ve SEED ta raf r ndan yapr I an a ra 50 r ma. Burada sunulan arasttrma bulgularr, devletin ve diger paydaglarrn i5letme geligtirme ve i$ yaratma gorevlerinin daha etkin ve daha sllrdurulebi lir olabilecegi yollarr aerklamaktadrr. Farkh oleeklerdeki ttim i5letmeler gal15ma ko5ullarrnr geligtirerek, ulusal ekonomiden, daha qegitli bir ozel sektorden, daha rekabetgive etkin ekonomiden ve daha geni5 bir yeni istihdam imkanr temelinden yararlanacaktrr. 1.2 istihdam sorunu: Ktiqiik igletmelerin tegviki igin bir neden mi? Yeni bin yr[n egiginde, drinya qaplnda 160 milyon i5siz insan ve 530 milyon qah5makta olan fakir insan vardr.s Ashn- 5 Bu tohmin, gilnlilk bir ABD dolan aglk srntrrna dayonmaktadrr. Bu g6stergenin, sadece parasal geliri gdz oniine ahp yoksulluqun diqer boyutlonnt gdz ardr etmesi gergejine raqmen, bu gosterge geleneksel bir gosterge olarak uluslorarot Eapta kullanilu (llo, 2002c).

30 Kuguk lgletmeler lgin Politikalar Odagq biiyilk igletmelerden kiigiik igletmelere kaydrrma dnemliistihdom soglayralan olarak MKI'ler da, dunyadaki yoksullugun azaltrlmasr iein daha fazla istihdam, daha iyi istihdamdan onemli degildir (11O,2002c). Milyonlarca insan yoksulluk iqinde yagamaktadrr; qunku kotu nitelikli i$ler, bu kigileri kazalara ve hastalrklara kargr korumamaktadrr. Aqrkqasr bu durum, istihdamr n te5vikiyle ilgili bir sorundur - acaba bu, kuquk igletmelere odaklanmak igin bir neden midir? ilk bakt$ta, buyuk igletmeler, igletme birimi baqrna daha fazla istihdam saglamalan nedeniyle, i5 yaratma konusunda gekici bir hedef olarak gorrinmektedir. Bir zamanlar, kamu igletmeleri, birqok ulkede onemli bir istihdam kaynagr sagladr. Bu i5letmeler, guvenili rliklerini garanti etmek ve tilke iqin sa$layabilecekleri toplumsal yararlarr arttrrmak amacryla Devlet'in mulkiyeti altrndaydr. Buna karqrn, son birkag on yrldrr, devletin sahip oldugu i5letmelerin verimliligi sorgulanmaya baglandr. Hukumetler, halktan gelen daha buyrik taleplerle kargr kargrya kaldrlar ve dunya ekonomisindeki artan rekabet, devlet tarafrndan sahip olunan i5letmelerin daha az stlrdurtilebilir olmastna sebep oldu. Sonugta gorulen ozelleqtirme ve devletin sahip oldugu birgok ipletmenin kuqtilmesi, bu ttir isletmelerde istihdamrn hrzh bir gekilde azalmastna neden oldu. Ulusal olarak sahip olunan ve qaltgttnlan ya da qok uluslu bir toplulugun pargast olsun veya olmasrn briyuk ozel i5letmeler, hvh pazar degi5ikliklerinden etkilendi. Bu degi5iklikler, isletmelerin daha etkin ve rekabet edici Sekilde qahsmasrnr gerektirdi. BUyrik mal stogu, hiyerargik personel yaprsr ve finansal kaynaklar gibi buytik olqeklerin eski avantajlarr, yeniden degerlendirildi. Antnda stok yonetimi, doz organizasyonel yaprlarr ve ge5itlenen yatrnmlar yaygrn hale geldi. Rekabete katrlmak igin, birqok btiytik olqekli i5letme, daha ktlqtik birimlere bolundtl ve tateronluk dr.izenlemeleri daha yaygrn bir hal aldr. Bunun sonucunda, briyuk igletmelerdeki istihdam azaldr. Son yirmi yrl igerisinde, i5 saglama ile ilgili olarak dikkatler MKI'lere yoneldi. Sayrsal olarak, kriqrlk iqletmelerin i5 saglayrcrlar olarak ro[i, belgelerle agrkqa gorulmektedir. Kendi aragtrrmamrz da bu gerqegi dogrulamaktadtr: inceleme yaprlan yedi ulkenin hepsinde, MKI'lerin tartmla ilgiliolmayan istihdamrn buytik bir bolumtinr-i sagladrgr ortaya konmustur. MKI'lerin goreceli oneminin arttt$tna dair de ilgili bazr gostergeler bu I u n ma ktad I r. 0rneg i n, Lati n Amerika'da

31 1990 ve 1998 yrllarr araslnda, toplam kentsel istihdamda serbest qalrganlartn ve 20 kadar gall5ant olan i5letmelerin istihdam payr,o/o4g'ten %51e qtktt (llo, 1999a). Bizim model ulkelerimizde ise, MKi'lerirr toplam istihdamdaki paylarrnda meydana gelen artrslartn ekonomik canlanma donemlerinden ziyade, gerileme donemlerinde meydana gelme egilimi gostermistir, bu da, MKI'lerin ya buyuk i;letmelerdeki ve kamu sektorundeki istihdam kaytplarrna cevaben ya da basitqe istihdam alternatiflerinin olmamast sebebiyle btiyumus olabilecekleri ne isaret etmektedir.6 inceleme yaprlan tllkelerde, MK 'lerdeki kadrn istihdam payr, buyuk i5letmelerden daha ytiksektir. MKl'lerde qah5an birqok kadtn, drl5uk nitelikli i5lerde qahsmaktadrr; ancak birqok kadrn da kendi dinamik, modern ve bagartll MKI'lerini kurmaktadtr. MK 'lerde kadrnlar iqin i5 niteligini geli5tirme ve kadrnlarrn mulkiyetindeki i5letmelerin potansiyelini fark etme, yoksull ugun ortadan kaldtrtl masrna ve sosyo-ekonomik geli5meye onemli bir katkr yapmaktadrr. Giri5 MKI sektorrinun srrf boyutu, hem politikayr belirleyenlerden hem de gelisme dantgmanlartndan ilgi beklemektedir. Sadece buyuk i5letmelerle ilgili politikalar, daha geni5 bir nrlfus uzerinde onemli bir etki yapmakta ba5artstz olur. incelenen butrln rllkelerde, MKI sektoruntin istihdamrn qoguna katkrda bulunmast gibi, MKI'lerin gahgtrgr ko5ullardaki geli5meler de ulusal ekonomik ve sosyal geli5melere katkrda bulunabilir. Yoksullugun azalttlmast ve istihdam te5viki, dunya qapln- Yoksullukla da hrikrlmetler iqin ana bir sorundur ve genellikle, sosyal savasmak mt yokso ve ekonomik portfoylerin bir kombinasyonunu gerektirir. qok yoksul insanlorr Gelenek, genellikle istihdam konulartnt ig portfoyune yer- daha azyoksul legtirirken, istihdam te5viki ise genellikle ekonomive daha yopmak mr? geni5 ekonomik alanlartn bt.iytimesine baghdrr. Bunun sonucunda, qogunlukla hukumetlerin, yeni islerin yaratrlmastntte$vik etmek iqin geni5 bir sosyalve ekonomik politika araqlarr yelpazesi bulunmaktadtr. Buna ra{men, istihdamrn bagarrh bir gekilde te5viki, aldattct olmaktadtr. Evrensel olarak uygulanabilecek kolay ya da yinelenen bir formril yoktur, Htikumetler, tek baqlarrna i5 yaratamadtklarrnt ve 6 Bttna kar5rn, aro5trrmalara kation birgok MKI sahibi-yoneticisinin, isletme aqmayt bir hayatta kalma strateiisi olorak deqil olumlu bir segim olarak g6rditqit not edilmelidir.