Eğitime Giriş. Editör: Kadir KESKİNKILIÇ. 11. Baskı

Transkript

1 Eğitime Giriş Editör: Kadir KESKİNKILIÇ 11. Baskı

2 Editör: Kadir KESKİNKILIÇ EĞİTİME GİRİŞ ISBN DOI / Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2018, PEGEM AKADEMİ Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca tanınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevrimiçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye de kurulan Turcademy.com ve Pegemindeks.net tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazarlara ait 1000 in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere adresinden ulaşılabilmektedir. 1. Baskı: Eylül 2005, Ankara 11. Baskı: Eylül 2018, Ankara Yayın-Proje: I. Tual Şekercigil Dizgi-Grafik Tasarım: Tuğba Kuşcuoğlu Kapak Tasarımı: Pegem Akademi Baskı: Salmat Basım Yayıncılık Ambalaj Sanayi Tic. Ltd. Şti. Büyük Sanayi 1. Cadde 95/1 İskitler/ANKARA Tel: Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

3 BAŞLARKEN İnsanlarını yetiştirme çabalarında olan ülkelerin ortak hedefleri evreni, sorunları ve çözümleri ortak algılayan bireyler yaratmalarıdır. Durum böyle olunca, sorunu anlama, bilgiye ulaşma, çözüm yolları üretme ve çözümsel bilgileri ileri yaşamlara uygulama gün geçtikçe karmaşık bir hal almaktadır. Eğitim bilimcisi olarak öğretmenlik mesleği her ne kadar yasal ve törel tanımlarla sınırlandırılmaya çalışılsa da farklılaşan beklentiler ve koşullardan dolayı her an yeniden tanımlanma gereği duymaktadır. Bilgiler engelleri aşma ve geleceği yapılandırma gücüdür. Bu günün bilgileri ile geleceğin çocuğunun eğitsel yapılandırılmasının güç olacağını anlamak zor olmasa gerek. Her nesil bir öncekinden daha donanık ve bilgi birikimli bir yaşama başlamaktadır. Değişen zamanda daha gelişmiş olma ihtiyacı hissedecek bir neslin öğretmeni olmak geçmişteki kadar kolay olmayacağı gibi, sancılı bir sürecin de başlangıcı olacaktır. Bu sürece aday olan öğrencilerimizi ve mesleki yaşamlarını coşku ile sürdüren öğretmenlerimizi özverilerinden dolayı kutluyorum. Bu kitap, yaşınıza yakın yaşta ve genç olarak adlandırılacak bir yazar kadrosuyla hazırlandı. Yetiştirirken, geliştirirken, kendi gelişimini de hedef alan bir yazar kadrosuyla Bu çalışmaya destek veren Pegem Akademi Yayıncılık yöneticilerine ve çalışanlarına teşekkür ediyorum. Çalışmanın, yazar kadrosunun öğretmenlerini sevindirecek, öğrencilerini bilgilendirecek güce gelmesini diliyorum. Eylül, 2018 Editör Kadir KESKİNKILIÇ

4

5 Bölümler ve Yazarları Editör: Öğr. Gör. Kadir KESKİNKILIÇ 1. Bölüm: Eğitimle İlgili Temel Kavramlar Dr. Öğr. Üyesi Yahya ÇIKILI Necmettin Erbakan Üniversitesi, Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi 2. Bölüm: Öğretmenlik Mesleği ve Gelişmeler Prof. Dr. Gürbüz OCAK Afyon Kocatepe Üniversitesi, Eğitim Fakültesi 3. Bölüm: Eğitim Bilimlerinde Yöntem Dr. Öğr. Üyesi Güngör KESKİNKILIÇ YUMUŞAK Necmettin Erbakan Üniversitesi, Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi 4. Bölüm: Eğitim ve Kültür Doç. Dr. H. Ömer BEYDOĞAN Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi, Kırşehir Eğitim Fakültesi 5. Bölüm: Eğitim ve Yasal Temelleri Öğr. Gör. Kadir KESKİNKILIÇ Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi, Kırşehir Eğitim Fakültesi 6. Bölüm: Eğitimin Psikolojik Temelleri Dr. Öğr. Üyesi Mehmet Ali ÇAKIR Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Eğitim Fakültesi 7. Bölüm: Eğitimin Toplumsal (Sosyal) Temelleri Dr. Öğr. Üyesi Mustafa SARITAŞ Bursa Uludağ Üniversitesi, Eğitim Fakültesi 8. Bölüm: Eğitimin Tarihsel Temelleri Prof. Dr. Mustafa ŞANAL Giresun Üniversitesi, Eğitim Fakültesi

6 vi Eğitime Giriş 9. Bölüm: Eğitimin Felsefi Temelleri Öğr. Gör. Aysel FERAH ÖZCAN Sakarya Üniversitesi, Eğitim Fakültesi 10. Bölüm: Eğitimin Politik Temelleri Prof. Dr. Rüştü YEŞİL Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi, Eğitim Fakültesi 11. Bölüm: Eğitimin Ekonomik Temelleri Prof. Dr. Perihan ÜNÜVAR Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Eğitim Fakültesi 12. Bölüm: 21. Yüzyılda Eğitimde Yeni Yönelimler Prof. Dr. Gürbüz OCAK Afyon Kocatepe Üniversitesi, Eğitim Fakültesi 13. Bölüm: Öğretim Ortamı Olarak Okul ve Sınıf Doç. Dr. Mustafa ERDEM Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi, Eğitim Fakültesi

7 İÇİNDEKİLER Başlarken... iii Bölümler ve Yazarları...v Şekiller Listesi...xv Tablolar Listesi...xv 1. BÖLÜM EĞİTİMLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR Temel Kavramlar...1 Eğitim...3 Öğrenme...12 Öğretim...17 Ölçme ve Değerlendirme...17 Eğitim-Öğrenme-Öğretim Arasındaki İlişki...18 Program...24 Kaynakça BÖLÜM ÖĞRETMENLİK MESLEĞİ VE GELİŞMELER Öğretmen Yetiştirme...33 Cumhuriyet Döneminde Öğretmen Yetiştirmenin Kısa Tarihi Gelişimi (Öğretmenlik Bugüne Nasıl Geldi?)...33 Öğretmen Yetiştirmenin Bugünkü Durumu...36 Öğretmen Yetiştirme Lisans Programı...41 Öğretmen Yetiştirme Tezsiz Yüksek Lisans Programı...44 Ortaöğretim Alan Öğretmenliği Pedagojik Formasyon Dersleri (2015)...46 Eğitimi Fakültelerinde 2016 Düzenlemeleri Öğretmen Yetiştirme Lisans Programları...50 Gelecek İçin Öğretmen...53 Öğretmen Sorumlulukları...54 Mesleki Gelişim Sorumluluğu (Program, Hedef, İçerik)...55 Öğrenciyi Tanıma Sorumluluğu...55 Karar Verme Sorumluluğu...56 Plan Yapma Sorumluluğu...57

8 viii Eğitime Giriş Ünitelendirilmiş Yıllık Plan...57 Günlük Ders Planı...58 Ders Planı (Standart)...58 Öğretim Sorumluluğu...60 Strateji-Yöntem-Teknik Seçme ve Uygulama Sorumluluğu...61 Materyal Geliştirme ve Kullanma Sorumluluğu...61 Sınıf Yönetimi Sorumluluğu...62 Okul-Aile ve Toplum İlişkilerini Geliştirme Sorumluluğu...63 İzleme, Ölçme ve Değerlendirme Sorumluluğu...64 Öğretmen Yeterlilikleri...65 Kişisel ve Meslekî Değerler-Meslekî Gelişim...65 Geleneksel Öğretmen-Çağdaş Öğretmen...66 Etkili Öğretmen...68 Teknoloji ve Öğretmen...70 Öğretmenlik Mesleğinin Sorunları...72 Meslek Olarak Öğretmenlik...72 Öğretmenlerin Sosyal Statü Sorunları...73 Öğretmenlerin Sınıf Rehberlik Hizmetlerini Yürütmede Karşılaştıkları Sorunlar...75 Hizmet İçi Eğitim Sorunu...76 Öğretmen Meslek Hastalıkları...77 Öğretmen Seçiminde Yaşanan Sorunlar...78 Norm Kadro Uygulaması-Öğretmenlikte Kariyer Basamakları (Stajyer, uzman, başöğretmen)...80 Kaynakça BÖLÜM EĞİTİM BİLİMLERİNDE YÖNTEM Bilim...85 Bilimin Tanımı...85 Bilimin Amacı ve İşlevi...86 Bilim Dalları...86 Bilimin Temel Özellikleri...87 Bilimsel Bilgi Nedir?...88 Bilgi Elde Etme Yolları...90 Bilimsel Yöntem...92

9 İçindekiler ix Bilimsel Araştırma...92 Eğitimde Araştırma Alanları...93 Eğitim ve Bilim...94 Eğitim Bilimleri...95 Kaynakça BÖLÜM EĞİTİM VE KÜLTÜR Kültür...97 Kültürün Özellikleri...99 Kültürün Aktarılma Biçimi Kültürel Farklılıklar ve Görelilik Kültür ve Eğitim İlişkisi Birey-Kültür-Eğitim İlişkisi Eğitimin Kültürel İşlevleri Eğitimin Toplumsal İşlevleri Eğitimin, Siyasi, Sosyal ve Kültürel İşlevleri Eğitimin Siyasal İşlevi Milli Birlik ve Beraberliği Sağlamak Eğitimin Toplumu Değiştirme İşlevi Kaynakça BÖLÜM EĞİTİM VE YASAL TEMELLERİ Eğitim ve Yasal Temelleri Türk Eğitim Sisteminin Düzenlenmesinde Esas Alınanlar Türk Milli Eğitiminin Yazılı Yasal Dayanakları Eğitim Sisteminin Genel Karakteri Türkiye Cumhuriyeti Anayasalarında Eğitim Anayasası Anayasası Anayasası Türk Milli Eğitiminin Genel Amaçları Türk Eğitim Sistemi Türk Eğitim Sisteminin Genel Yapısı...146

10 x Eğitime Giriş Milli Eğitim Bakanlığı Örgütü Milli Eğitim Bakanlığının Görevleri Kaynakça BÖLÜM EĞİTİMİN PSİKOLOJİK TEMELLERİ Giriş Gelişim Psikolojisi Gelişim ve Eğitim Psikolojisi ile İlgili Temel Kavramlar Gelişimin İlkeleri Gelişim Dönemleri ve Görevleri Kişilik Gelişimi Kişiliğin Başlıca Özellikleri Freud un Psikanalitik Kişilik Kuramı Psikoseksüel Gelişim Erikson un Psikososyal Gelişim Kuramı Öğrenme Psikolojisi Davranışçı Yaklaşımlar ve Öğrenme Klasik (Tepkisel) Koşullanma Klasik Koşullanmanın Temel Kavramları Edimsel (Operant) Koşullanma Sosyal Bilişsel Öğrenme Kuramı Sosyal Bilişsel Kuramın Temel İlkeleri Gözlem Yoluyla Öğrenme Süreçleri Öğrenmeyi Etkileyen Faktörler Kaynakça Bölüm EĞİTİMİN TOPLUMSAL (SOSYAL) TEMELLERİ Sosyoloji Eğitim Sosyolojisi Sosyoloji Bilimi Eğitim Sosyolojisi Toplumsal Bir Kurum Olarak Eğitim Eğitimin Bir Kurum Olarak Gelişimi Eğitim Kurumlarının İşlevleri...213

11 İçindekiler xi Kültürel Birikim Aktarma ve Yenilikçi Bireyler Yetiştirme İşlevi Eğitimin Bireyi Geliştirme İşlevi Eğitim ve Toplumsallaşma Toplumsallaşma Kavramı Toplumsallaşmanın İşlevleri Toplumsallaşma Biçimleri Toplumsallaşmada Rol Oynayan Etmenler Çocuğun Toplumsallaşmasında Ailenin Rolü Eğitim Kurumlarının Toplumsallaşmadaki Önemi Eğitim ve Toplumsal Değişme Değişme Kavramı Toplumsal Değişmeyi Sağlayan Faktörler Eğitim-Toplumsal Değişme İlişkisi Eğitim ve Toplumsal Hareketlilik Toplumsal Hareketlilik Kavramı Toplumsal Hareketliliğe Yol Açan Etmenler Toplumsal Hareketlilikte Eğitimin Rolü Kaynakça BÖLÜM EĞİTİMİN TARİHSEL TEMELLERİ Giriş Avrupa da Eğitimin Tarihsel Gelişimi Türklerde Eğitimin Tarihsel Gelişimi İslamiyet Öncesi Dönemde Eğitim İslamiyet Sonrası Dönemde Eğitim Osmanlılarda Batılılaşma Dönemi Öncesi Eğitim Uygulamaları Medreseler Sıbyan Mektepleri Enderun Mektebi Yeniçeri Ocağı Osmanlılarda Batılılaşma Döneminde Eğitim Uygulamaları ( ) Öğretmen Yetiştiren Kurumlar Cumhuriyet Döneminde Eğitim Uygulamaları Özet Kaynakça...260

12 xii Eğitime Giriş 9. BÖLÜM EĞİTİMİN FELSEFİ TEMELLERİ Giriş Felsefe Nedir? Felsefenin Konuları Felsefi Akımlar ve İnsan Anlayışları Eğitim Felsefesi Eğitim - Felsefe İlişkisi Eğitimin Felsefeye Bakışı Felsefenin Eğitime Bakışı Eğitimde Felsefi Akımlar ve Eğitim Anlayışları Eğitim Felsefesinin Geleceğe Açılımı Kaynakça BÖLÜM EĞİTİMİN POLİTİK TEMELLERİ Politika Politika ve Eğitim Eğitim Politikası Eğitimin Politik İşlevleri Demokrasi Demokrasi ve Eğitim Demokrasi Eğitimi Demokratik Eğitim Kaynakça BÖLÜM EĞİTİMİN EKONOMİK TEMELLERİ Giriş Eğitim - Ekonomi İlişkisi Kıt Mal Serbest Mal Alternatif Maliyet / Vazgeçme Maliyeti Ekonominin İlgili Olduğu Kavramlar...327

13 İçindekiler xiii İhtiyaçlar Üretim Gelir Harcama Eğitim ve Kalkınma Eğitim ve Verimlilik Eğitim ve Arz - Talep Eğitim Talebi (İstemi) Eğitim Arzı (Sunumu) Sonuç Kaynakça BÖLÜM 21. YÜZYILDA EĞİTİMDE YENİ YÖNELİMLER 21. Yüzyıl Eğitimine Genel Bakış Basamaklı Öğretim Programı Beyin Temelli Öğrenme Çoklu Zekâ Eleştirel Düşünme İnternet Tabanlı Öğrenme Problem Çözmeye Dayalı Öğrenme Proje Tabanlı Öğrenme Uzaktan Eğitim Yansıtıcı Düşünme Yaratıcı Düşünme Yaşam (Hayat) Boyu Öğrenme Kaynakça BÖLÜM ÖĞRETİM ORTAMI OLARAK OKUL VE SINIF Öğretim Ortamı Olarak Okul Etkili Okul Kaliteli Okul Öğrenen Okul Stratejik Okul...369

14 xiv Eğitime Giriş Öğretim Ortamı Olarak Sınıf Ortak Yaşam Alanı Açısından Sınıf Sınıfta Açıklık, Yakınlık ve Anındalık Sınıfta Her Şeyi Öngörememe Sınıfın Fiziksel Boyutu Eğitim Öğretim Açısından Sınıf Sınıfta Zaman Yönetimi Sonuç Kaynakça Yazarlar Hakkında...379

15 ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 1.1: Eğitim, Öğrenme ve Öğretim Arası İlişki Şeması...18 Şekil 2.1: Hizmetiçi Eğitim Türleri...77 Şekil 5.1: Milli Eğitimin Yasal Dayanakları Şeması Şekil 5.2: Açık Sistem Şeması Şekil 9.1: Eğitim Felsefesinin Konusu Şekil 9.2: Eğitim Felsefesinin Diğer Bilimlerle Komşuluk İlişkileri Şekil 9.3: Toplayıcı Eğitim Felsefesi Şekil 9.4: Disiplinler Arası Eğitim Felsefesi Şekil 9.5: İç Etkiler (Doğrudan Birikim) Şekil 9.6: Dış Etkiler (Dolaylı Etkiler) TABLOLAR LİSTESİ Tablo 2.1: Eğitim Fakülteleri Öğretmenlik Lisans Programlarının Dönemlere Göre Kredi Dağılımı...42 Tablo 2.2: Dört Yıllık Lisans Programı İçinde Yer Alan Öğretmenlik Meslek Bilgisi Dersleri...43 Tablo 2.3: Branş Öğretmeni Yetiştiren Anabilim Dalları...44 Tablo 2.4: Pedagojik Formasyon Dersleri...47 Tablo 2.5: Sınıf Öğretmenliği Derslerinin Alanlara Göre Dağılımı...47 Tablo 2.6: Örnek Meslek Bilgisi Dersleri (Sınıf Öğretmenliği)...49 Tablo 2.7: Eğitim Fakültesi Bölümleri...50 Tablo 2.8: Eğitim Fakültesi Lisans Programları Öğretmenlik Meslek Bilgisi Dersleri...53 Tablo 3.1: Tümevarım ve Tümdengelim Yöntemlerinin İşleyişi...91 Tablo 9.1: Eğitimde Geleceğe Yönelik Gereksinmeler Tablo 9.2: Tübitak ın 2023 Yılı İçin Öngördüğü Eğitim Felsefesini Oluşturan Öğeler Tablo 12.1: Beyin Temelli Öğrenme ve Geleneksel Öğretimin Karşılaştırılması

16

17 1. BÖLÜM EĞİTİMLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR TEMEL KAVRAMLAR Başlangıcı insanlık tarihi ile birlikte ele alınan eğitim, insanlığın en önemli problemlerinden birisini oluşturmuştur. Çünkü tarihe baktığımızda önemli inceleme alanlarından birisinin eğitim kurumu olduğu görülmektedir. Eğitim alanındaki değişme ve gelişmelerin de toplumlar üzerinde önemli bir etkide bulunduğu gerçeği ile karşılaşmaktayız. Glasser a göre Ruslar, ilk aya ayak bastığında Amerika Birleşik Devletlerinin ilk sorguladığı yer eğitim kurumları olmuştur. Tarihte önemli adımların atıldığı zaman dilimlerinde ilk ele alınan ve tartışılan yine eğitim kurumları olmuştur. Örneğin Osmanlı Devleti çeşitli yenilikleri gerçekleştirme sürecinde eğitim alanında da önemli değişikliklere gitmiştir. Bu değişikliklerin bir bölümünde direk eğitimi ile ilgili kararlar olmasa bile eğitim alanında yapılması gereken düzenlemeler zorunlu hale gelmiştir. Atatürk Türkiye Cumhuriyetini kurduğunda yine en çok üzerinde durduğu kurumlardan birisi eğitim olmuştur. Sosyolojik olarak toplumların geçirdiği evrelere baktığımızda da eğitim alanındaki arayış ve yeniliklerle karşılaşmaktayız. Genel olarak toplumların, avcı ve toplayıcı, tarım, ticaret, sanayi, bilgi toplumu evrelerini geçirdiği kabul edilmektedir. Bütün bu evrelerde yine eğitim alanında yapılan yenilik ve değişmeler karşımıza çıkmaktadır. Sanayileşme ve bilgi toplumuna geçiş ile birlikte eğitimin önemi daha da artmıştır. Bütün bu gelişmeler sırasında insanlar en kısa zaman içinde nitelikli bireylerin nasıl yetiştirileceği sorusuna cevap aramışlar ve insanın bildiklerini başka bireylere aktarma gereğini ortaya çıkarmışlardır. Bu durum insanların işbirliği yolu ile birbirlerine bildiği ve yapabildiği bilgi ve becerileri kazandırma sürecini başlatmıştır.