T.C. Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Tüberküloz Daire Başkanlığı TÜBERKÜLOZ

Transkript

1 T.C. Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Tüberküloz Daire Başkanlığı TÜBERKÜLOZ

2 Tüberküloz (verem) hastalığı nedir? Mycobacterium tuberculosis isimli basilin insanlarda yaptığı, tüm organları tutabilen, bulaşıcı ve tedavi edilmezse ölümle sonuçlanabilen bir hastalıktır. 2

3 Nasıl bulaşır? Kaynak Hava yolu Sağlam İnsan Hasta insan Öksürük, aksırık ve Solunumla aldığı TB konuşma ile çıkardığı mikrobu nedeniyle tüberküloz (TB) mikrobu ENFEKTE olur 3

4 Bulaşmada damlacık çekirdeği Konuşma ile partikül Öksürme ile partikül Hapşırma ile partikül çıkarılır. 1 Bulaşma, TB hastasının çıkardığı 1-5 mikron büyüklüğünde olan ve 1-3 canlı basil içeren taneciklerin (damlacık çekirdeği) solunmasıyla olur. 2 Standart ısı ve nemde damlacık çekirdeğindeki TB basillerinin; %60-70 i üç saat, %48-66 sı altı saat, %28-32 si dokuz saat canlı kalabilmektedir. 3 1 Duguid J. Expulsion of pathogenic organisms from the respiratory tract. Br Med J 1946;1:245 2 Riley RL, O Grady F. Airborne infection: transmission and control. New York: Macmillan, Loudan RG, Roberts RM.Droplet expulsion from the respiratory tract. Am Rev Respir Dis. 1967:95 4

5 VEREM HASTALIĞI NASIL OLUŞUR? Solunum yoluyla alınan verem mikrobu verem enfeksiyonuna yol açar. Bu, bir hastalık durumu değildir. Vücutta verem basilinin sessiz durduğu ve adeta hapsedildiği bir durumdur. Enfekte olan kişilerin %5 i 1-2 yıl içinde aktif verem hastası olur, %5 inde ise verem mikrobu vücutta sessiz olarak bekler. Vücut direncinin düştüğü durumlarda, vücutta beklemekte olan verem mikrobu çoğalarak verem hastalığına yol açar.

6 Tüberküloz enfeksiyonu ve tüberküloz hastalığı Tüberküloz basiliyle karşılaşma ve inhale etme Enfekte olmaz Enfekte olur 1-2 yıl içinde bunların % 5 i aktif tüberküloz hastası olur. Tüberküloz hastası İlk 2 yıldan sonra hayatın herhangi bir zamanında % 5 i aktif tüberküloz hastası olabilir. Tüberküloz hastası % 90 ı Enfekte olarak kalır Modified from Self-study modules on TB, CDC (Atlanta,March 1995) 6

7 Tedavi olmayan bir tüberküloz hastası her yıl yaklaşık kişiyi enfekte eder (tedavi olmayan dirençli bir hasta da dirençli mikropları bulaştırır) TB hastası 7

8 Tüberküloz enfeksiyonu ve tüberküloz hastalığı için risk faktörleri TB basili ile enfekte değil Enfekte (latent TB enfeksiyonu) Aktif TB (hastalık) Risk faktörleri Risk faktörleri Yüksek TB prevalanslı yerde yaşamak TB basiliyle karşılaşma olasılığı Karşılaşma süresi Kişinin duyarlılığı AIDS (170 kat fazla risk) HIV infeksiyonu (113 kat risk) Kanser, Diabetes Mellitus (3-16 kat risk) İlaç bağımlıları Kronik böbrek yetmezliği Düşük vücut ağırlığı (standarttan % 10 az olması) Enfekte olduktan sonraki sürenin uzunluğu 8 US-CDC Self Learning Module on Tuberculosis, 1995

9 Tüberküloz Enfeksiyonunun Tüberküloz Hastalığına Dönüşmesini Kolaylaştıran Faktörler 5 yaş altındaki çocuklar, yaşlılar, HIV enfeksiyonu olan kişiler, Bağışıklığı baskılayan tedavi alan kişiler, Silikoz, diabetes mellitus, kronik böbrek yetmezliği, lösemi, lenfoma ya da baş, boyun, akciğer kanseri olanlar, Sigara içenler, ilaç bağımlılığı olanlar ya da alkol kullananlar.

10 Bulaştırıcılığı etkileyen faktörler Hastaya ait faktörler Balgamda basil sayısının fazla olması bulaşmayı artırır (yayma pozitifliği en fazla bulaştırır). Balgamdan ya da diğer materyallerden aerosol oluşması (öksürük, sulu balgam, nebülizör kullanımı) bulaşmayı artırır. Basilin canlılığı bulaşmayı artırır (anti-tüberküloz ilaçlarla bulaşma azalır). Basilin virülansı bulaşmayı etkiler. 10

11 Bulaştırıcılığı etkileyen faktörler Ortama ait faktörler Ortamın havalandırılması basili seyreltir. Havalandırma sisteminin aynı havayı HEPA filtreden geçirmeden ya da UV uygulamadan tekrar geri vermesi bulaşmayı artırır. Ultraviyole, güneş ışığı canlı basil sayısını azaltır. Kaynağa yakın olma karşılaşılan basili artırır (aile bireylerinde latent enfeksiyon ve hastalık uzak temaslılara göre daha fazladır). 11

12 Bulaştırıcılığı etkileyen faktörler Hedef kişiye ait faktörler Hastalığa/basile kişisel direnç (önceki hastalık, koruyucu tedavi, BCG, TB dışı mikobakteri enfeksiyonları) bulaşmayı azaltır. Hastalanmayı artıran durumlar ve diğer hastalıklar bulaşmayı artırabilir. Basil kaynağı ile birlikte geçirilen süre artınca bulaşma artar. 12

13 TEMAS YAKINLIĞINA GÖRE BULAŞMA Suya düşen taş prensibi* Rastlantısal temaslı Aile Kaynak hasta Akraba, arkadaş Enfekte olmayan Enfekte olan * Veen 1992 Hans L. Rieder. Epidemiologic Basis of Tubeculosis Control, IUATLD, S:21 13

14 TÜBERKÜLOZ HALA ÖNEMLİ BİR SORUN MUDUR? TÜBERKÜLOZ, ÜLKEMİZDE VE DÜNYADA ÖNEMLİ BİR HALK SAĞLIĞI SORUNU OLMAYA DEVAM ETMEKTEDİR 14

15 Dünyada Tüberküloz Dünyada her yıl yaklaşık 9 milyon yeni hasta ortaya çıkmakta ve 1,5 milyon insan veremden ölmektedir. 2 milyar insan, yani dünya nüfusunun üçte biri TB basili ile enfektedir. Enfekte olanların %10 unda, aktif hastalık gelişmesi ihtimali vardır. Çok ilaca dirençli hasta sayısı her yıl artmaktadır. 15

16 Dünyada Tüberküloz Dünyadaki TB vakalarının yarısından fazlası Güneydoğu Asya ve Batı Pasifik Bölgelerindedir. Hastaların yaklaşık %35 i Hindistan ve Çin de bulunmaktadır yılında dünya genelinde tespit edilen 9 milyon TB vakasının yaklaşık %13 ünün (1,1 milyon) HIV pozitif olduğu tespit edilmiştir. TB/HIV birlikteliği özellikle Afrika Bölgesinde yüksektir.

17 Dünyada Tüberküloz İnsidans Hızları, 2013 (DSÖ 2014 Raporu) Türkiye nin 2013 yılı TB İnsidans Hızı: Yüz binde 20

18 DSÖ Bölgelerine Göre Tahmini TB Hastalık Yükü, 2013 (DSÖ Küresel Tüberküloz 2014 Raporu) BÖLGE İnsidans ( 'de) Prevalans ( 'de) Mortalite ( 'de) Afrika Bölgesi Güney Doğu Asya Bölgesi Doğu Akdeniz Bölgesi Batı Pasifik Bölgesi ,8 Avrupa Bölgesi ,1 * TÜRKİYE ,42 Amerika Bölgesi ,5 DÜNYA GENELİ *Türkiye, DSÖ Avrupa Bölgesinde yer almaktadır 18

19 Vaka Sayısı Türkiye de Yıllara Göre Yeni TB Olgu Sayıları Türkiye'de Yeni Olgu TB Vaka Sayıları, YIL

20 Yıllara Göre TB Olgu Sayıları ve Olgu Hızları, Yeni Olgular Önceden Tedavi Görmüş Olgular Toplam Olgular Yıllar Yeni Olgu Sayısı Yeni Olgu Hızı ( nüfusta) Önceden Tedavi Görmüş Olgu Sayısı Önceden Tedavi Görmüş Olgu Hızı ( nüfusta) Toplam Olgu Sayısı Toplam Olgu Hızı ( nüfusta) , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,5 20

21 Olgu Hızı ( 'de) Yıllara Göre TB Olgu Hızları YILLARA GÖRE TB OLGU HIZLARI, ,5 28,1 27,9 26,0 25,4 25,2 25,8 23,4 24,0 22,0 22,5 20,6 21,0 19,3 19,4 17,9 17,5 16, ,5 2,7 2,7 2,4 2,0 1,9 1,7 1,5 1, Önceden Tedavi Görmüş Olgu Hızı Yeni Olgu Hızı Toplam Olgu Hızı Yıl 21

22 Türkiye de 2013 Yılında Kayıt Edilen Hastalar Türkiye nin 2013 yılı toplam TB hasta sayısı: Yeni olgu %92 Önceden tedavi görmüş olgu %8 Erkek %59 Kadın %41 Akciğer tüberkülozu %65 Akciğer dışı tüberküloz %35 Yabancı Ülke Doğumlu Hasta 491 %3,7

23 Toplam TB Olgularının Yaş Gruplarına ve Cinsiyete Göre Olgu Hızları ( 'de), 2013

24 Olgu Hızı ( 'de) Bölgelere Göre Toplam TB Olgu Hızı, 2013 Bölgelere Göre Toplam TB Olgu Hızı, ,0 25,0 26,4 20,0 18,7 17,5 15,0 14,6 14,0 12,3 11,6 11,2 10,0 5,0 0,0 Marmara Bölgesi Karadeniz Bölgesi Ege Bölgesi Güneydoğu Anadolu Bölgesi Akdeniz Bölgesi İç Anadolu Bölgesi Doğu Anadolu Bölgesi Türkiye Geneli

25 Toplam Tüberküloz Olgularında İllere Göre Olgu Hızları, 2013

26 Vaka Sayısı Yeni, Önceden Tedavi Görmüş ve Tüm Olgularda ÇİD-TB Vaka Sayıları, Yıllara Göre ÇİD-TB Vaka Sayıları, YIL Yeni olgular Önceden tedavi görmüş olgular Tüm olgular

27 TB/HIV Birlikteliği YIL Toplam TB Hastası HIV Testi yapılan HIV (+) TB Hastası Sayı % Sayı %* ? 1 0, ,5 14 0, ,2 29 0, ,9 45 0, ,5 32 0,24 * tarihinde 2011/14 sayılı Tüberkülozlu hastalarda HIV tanı testi yapılması konulu Genelge yayımlanmıştır. **Yüzdeler toplam TB hasta sayısı üzerinden alınmıştır.

28 Yeni ve Nüks TB Olgularında HIV Prevalansı, 2013 (DSÖ 2014 Raporu) Türkiye nin 2013 yılı HIV pozitif TB hasta sayısı 32

29 VEREM TANISI 29

30 TANI - Semptomlar Solunum Sistemi Bulguları Öksürük Balgam çıkarma Hemoptizi Göğüs ağrısı, sırt-yan ağrı Nefes darlığı Ses kısıklığı Sistemik Bulgular Ateş (intermittan) Gece terlemesi İştahsızlık, kilo kaybı Halsizlik, yorgunluk Hastalığın olduğu organa özgün bulgular (LAP, idrarda kan görülmesi, eklemde şişlik vb.) 2-3 haftadan uzun süren öksürük şikayeti olan ve akciğer bulguları antibiyotik tedavisi ile düzelmeyen hastalarda tüberküloz araştırılmalıdır. 30

31 TANI - Hastalık Öyküsü ve Temas Araştırılması Şikayetlerin başlangıcı ve seyri, Şikayetleri için daha önceden yapılan tetkikler ve uygulanan tedaviler, Daha önce TB tanısının ve tedavisinin olup olmadığı, Aile ve yakın çevresinde TB hastasının varlığı, Hastalık için yatkınlık (HIV(+), Diabetes Mellitus, silikozis, Kronik Böbrek Yetmezliği, steroid kullanımı, bazı kanser türleri ve tedavileri, alkol bağımlılığı, beslenme durumu, stres, v.b..), Diğer dış faktörler: Cezaevinde, bakımevlerinde, sığınma evlerinde kalma, evsizler, sağlık çalışanları, kapalı ortamda fazla sayıda insanın bulunması v.b. 31

32 TANI - Bakteriyoloji Tüberkülozda bakteriyolojik tanı esastır İncelenebilecek Örnekler: Balgam, indüklenmiş balgam, açlık mide suyu, bronkoskopik aspirasyon sıvısı, BOS, plevral mayi, idrar, eklem sıvısı, biyopsi materyali, vb. Mikroskopi: Arka arkaya 3 ayrı günde çıkarılmış sabah balgamında, ziehl-neelsen boyama ile ARB incelemesi. Kültür: Mikroskopisi yapılan materyalin Löwenstein-Jensen katı ve/veya otomatize sıvı besiyerine ekilmesi. İlaç duyarlılık testi: Üremiş kültürde, tedavide kullanılan antitüberküloz ilaçlara duyarlılıklarının araştırılması. 32

33 TANIDA MİKROSKOPİ - Yayma Ziehl Neelsen boyasında TB basillerinin mikroskopik görünümü (kırmızı renkte) Floresan mikroskopide parlak olarak görülen TB basilleri Asit ve alkolle yıkandığında boyasını vermediği için aside rezistan basil (ARB) denir 33

34 TANIDA KÜLTÜR İNCELEMESİ Kültürde tüberküloz basilinin üretilmesi en kesin tanı yöntemidir. Kültürde üreyen M. Tuberculosis kolonileri Kaynak: Core Curriculum on Tuberculosis:What the Clinician Should Know, Fifth Edition 2011, CDC 34

35 TANI - RADYOLOJİ AKCİĞER TÜBERKÜLOZU BULGULARI *PA akciğer filmlerinin aktif TB tanısında duyarlılığı %70-80 dir. *Yalnız radyoloji ile TB tanısı konulamaz. Sol akciğerde infiltrasyon Sağ üst alanda kavite 35

36 TÜBERKÜLİN DERİ TESTİ (PPD) Cilt içine enjeksiyon yapılır saat sonra oluşan kabarıklık ölçülür PPD testinin pozitif olması kişinin mikrobu aldığını (enfekte olduğunu) gösterir. Kesin hastalığı göstermez. Kaynak: Self-Study Modules on Tuberculosis, CDC,

37 Tüberkülin Deri Testinin Değerlendirilmesi BCG lilerde 0-5 mm Negatif kabul edilir 6-14 mm BCG ye ya da *TDM lere bağlı olabilir 15 mm ve üzeri Pozitif kabul edilir BCG sizlerde 0-5 mm Negatif kabul edilir 6-9 mm TDM lere bağlı olabilir 10 mm ve üzeri Pozitif kabul edilir Bağışıklığı baskılanmış kişilerde 5 mm ve üzeri pozitif kabul edilir *TDM: Tüberküloz dışı mikobakteri

38 Hastalığın tuttuğu organlar Akciğer tüberkülozu: Akciğer parankimini veya trakeobronşial ağacı tutan hastalık Verem hastalığı %60-70 oranında AC leri tutar. Parankimde tutulum olmadan plevra efüzyonu veya mediastende lenf bezi büyümesi akciğer dışı kabul edilir. Akciğer dışı tüberküloz: Akciğer parankimi dışındaki organlardan alınan örneklerde ARB gösterilen veya tüberkülozla uyumlu histolojik ve klinik bulgusu olan hastalar En sık akciğer zarları, lenf bezleri, kemikler, böbrekler, beyin zarları tutulur. Vücudun bütün organlarında hastalık yapabilir. Bazı hastalarda hem akciğer, hem de akciğer dışı hastalık olabilir. 38

39 Bildirim ve Kayıt Tüberküloz, bildirimi zorunlu bir hastalıktır. Tanı konduktan sonra 24 saat içinde Halk Sağlığı Müdürlüğüne bildirilmesi gerekmektedir. Tanı konulan verem hastaları VSD lerde kaydedilir. Ülkemizde DSÖ kriterlerine göre tüberküloz eliminasyon fazına girilmiş durumdadır. Bu kapsamda TB sürveyansını güçlendirmek amacıyla 2014/31 sayılı Tüberküloz Aktif Sürveyansı Genelgesi yayımlanarak tüm illerde aktif sürveyansa geçilmiştir. 39

40 TÜBERKÜLOZ TEDAVİSİ 40

41 TEDAVİ İlaç Tedavisinin İlkeleri: 1. Kısa süreli standart tedavi rejimleri seçilmelidir. 2. İlaçlar doğrudan gözetimli tedavi (DGT) ile düzenli kullanılmalıdır. 3. İlaçlar yeterli süre kullanılmalıdır. Düzenli bir tedavi ile % iyileşme sağlanır. Tedavi başlandıktan gün sonra bulaştırıcılık ortadan kalkar. 41

42 Tüberküloz tedavisinde kullanılan birinci seçenek ilaçlar İzoniyazid (H) Rifampisin (R) Pirazinamid (Z) Morfozinamid (M) Streptomisin (S) Etambutol (E) 42

43 Hastanede yatırılması önerilen hastalar Genel durumu bozuk olanlar, ilerlemiş hastalığı olanlar, Menenjit tüberkülozlu hastalar, Önemli hemoptizisi olanlar, Diyabeti kontrol altına alınamayan olgular, Kronik böbrek ya da kronik karaciğer hastalığı olanlar, İlaç alerjisi, ilaca bağlı hepatit ve diğer hastane tedavisi gereken ilaç yan etkileri olan olgular, Yatış gerektiren ek hastalığı olanlar, Tanının kesinleştirilmesi gereken şüpheli olgular, Evsizler, bakıma muhtaç durumda olanlar. 43

44 İlaca dirençli olgu Yeni olgularda ilaç direnci (önceki adlandırması, primer ilaç direnci) Tedavi almış olgularda ilaç direnci (önceki adlandırması, edinsel ya da sekonder ilaç direnci) İlaç Direnci En az bir tüberküloz ilacına dirençli basille hastalanmış olgu. Yeni olguda, yani daha önce tüberküloz ilacı kullanmamış ya da bir aydan daha az süre kullanmış hastada görülen ilaç direnci. Hastanın daha önce bir aydan uzun süre kullanmış olduğu ilaca karşı saptanan dirençtir. Çok ilaca direnç (ÇİD) (İngilizce de multi-drug resistance : MDR). Yaygın ilaca direnç (YİD) (İngilizce de extensivedrug resistance: XDR ) Hem izoniyazide hem de rifampisine direnç olmasıdır. Birlikte başka ilaç direnci de olabilir. ÇİD e ek olarak, bir kinolona ve bir parenteral ilaca (kapreomisin, kanamisin, amikasin) direnç olmasıdır. Birlikte başka ilaç direnci de olabilir. 44

45 Çok İlaca Dirençli TB (ÇİD-TB) Çok ilaca direnç (ÇİD) saptanan hastaların, standart birinci grup ilaçlarla tedavi olasılıkları düşüktür. ÇİD saptanan ve tedavi başarısızlığı olan hastalar, halen Türkiye de belirlenmiş 4 göğüs hastalıkları eğitim ve araştırma hastanesinde (Ankara Atatürk, İstanbul Yedikule ve Süreyyapaşa, İzmir Dr. Suat Seren GHEAH) ikinci grup ilaçlarla tedavi edilmektedirler. Türkiye de 2013 yılında tespit edilen vakanın 228 i ÇİD-TB hastasıdır. ÇİD-TB oranı tüm olgularda %4,1; yeni olgularda %2,5 ve önceden tedavi görmüş olgularda %17,7 dir.

46 DOĞRUDAN GÖZETİMLİ TEDAVİ NEDİR? Dünya Sağlık Örgütü, tedavi başarısını arttırmak için, tüberkülozlu hastaların her doz ilacının her gün bir sağlık çalışanı veya eğitilmiş bir gönüllü tarafından içirtilmesini esas almaktadır. Ülkemizde de Doğrudan Gözetimli Tedavi (DGT) uygulanmaktadır. Doğrudan Gözetimli Tedavi paketi Solda ilaç direnci olmayan hastanın bir günlük ilaç poşeti, sağda ilaç direnci olan hastanın bir günlük ilaç poşetleri görülmektedir. 46

47 Hastanın tedaviye uyumunu sağlamada gereklilikler Bilgili, motive ve güler yüzlü sağlık çalışanları, Hastanın iyi eğitimi ve bu eğitimin devamlılığı, Hasta ile gözetim planı yapılması ve uygulanması, Tedavide aile bireylerinden birisini görevlendirmek, Ev ziyareti yaparak sosyal ve ekonomik durum tespiti ve adres doğrulanması, Tedavi boyunca hastayı ödüllendirme, sosyal ve ekonomik destek sağlamak, İlaçların eksiksiz temini, ücretsiz tedavi. 47

48 Neden DGT? Tüberküloz mikrobu hava yolu ile bulaşmaktadır. Hasta ile aynı havayı solumak, mikrobun bulaşması için yeterlidir. Sağlıklı kişilerin tüm yaşamları boyunca kendilerini korumaları olanaksızdır. Bu nedenle hedefimiz; Hastalanan kişileri en kısa sürede bulmak, Bunların tedavilerini garantileyerek çevresindeki kişilere bulaştırmalarını önlemektir. 48

49 Doğrudan Gözetimli Tedavi Stratejisi (DGTS) Politik kararlılık, Kalite kontrollü balgam bakteriyolojisi ile olgu bulma, Kısa süreli kemoterapi ve gözetimli ilaç içirilmesi, Kesintisiz ilaç desteği, Standart kayıt ve raporlama sistemi. 49

50 DGT uygulamanın temel nedeni, hastaların tedaviye uyumsuz olabilmeleridir. En az 6 ay süreyle her gün ilaç içilmesinin zorluğu, Tedavi başladıktan sonraki bir-iki ay içinde şikayetlerin geçmesi ve kendini iyi hissetme, Eğitim durumu, sosyal konum, yaşadığı ortam, yaş, cinsiyet gibi değişkenler, Olası yan etkilere karşı bilgilenmeme, vb. Hastalar, bu gibi nedenlerle ilaçlarını düzensiz kullanmakta ve tedaviyi terk etmektedirler. 50

51 Düzensiz tedavi ve tedaviyi yarıda bırakmanın muhtemel sonuçları Hastalık tablosunun tekrarlaması, İyileşememe, Bulaştırıcılığın devam etmesi, İlaçlara direnç gelişmesi ve dirençli mikrobun diğer kişilere bulaşması, Ölüm riskinin artması, Tedavi maliyetinin artması. 51

52 Tedavinin Sonlandırılması Hasta, hastalığının özelliklerine uygun tedavi rejimindeki ilaçları yeterli süre ve düzenli kullanması sonunda kontrol edilir. İyileştiğine karar verilen hastanın ilaçları kesilir ve tedavi sonrası kontrollere gelmesi söylenir. Tekrar benzer yakınmaları olursa, hemen sağlık kuruluşuna başvurması öğütlenir. Dispanserdeki tüm dosya ve kayıtları süresiz olarak arşivde saklanır. 52

53 Başarılı Tedavi Sonuçları Kür: Tedavi başlangıcında balgam yayması pozitif olan bir TB hastasının biri idame döneminde, diğeri tedavi sonunda olmak üzere iki defa balgam negatifliğinin gösterilmesidir. Tedavi tamamlama: Öngörülen tedavinin süresi içinde tamamlanması (Akciğer dışı TB hastalarında ve Akciğer TB de tedavi sonunda negatifliği gösterilemeden tedavi süresinin tamamlanması durumunda kullanılır). 53

54 Diğer Tedavi Sonuçları Tedaviyi terk: Tedavisi sırasında bir hastanın, iki ay ya da daha fazla ilaçlarını kullanmaması. Tedavi başarısızlığı: Tedavinin beşinci ay veya sonrasında balgam yayma pozitifliğinin saptanması. Ölüm: Tedavi sırasında herhangi bir nedenle tüberküloz hastasının ölmesidir. 54

55 Tüberkülozdan Korunma Toplumsal korunma Bulaşıcı olan tüberkülozlu hastaları bulmak ve bunları etkin bir şekilde tedavi ederek bulaştırıcı durumdan çıkarmak. Kişisel korunma BCG ile aşılama, İlaçla koruma (kemoprofilaksi). 55

56 BCG ile aşılama Aşının koruyuculuğu çeşitli çalışmalarda %80 e varan oranlarda bulunmuştur.* Bu koruyuculuk ortalama 5-6 yıl sürelidir ancak 15 yıl devam ettiğini de bildirenler vardır.** Özellikle küçük yaşlarda ölümcül seyreden miliyer tüberküloz ve menenjit tüberküloza karşı etkinliği daha fazladır. *Akkaynak S. Tüberkülozda aşı ile immunizasyon, Tüberküloz ve Toraks 31; 40-49, 1983 **Styblo K. Epidemiology of Tuberculosis selected papers, vol:24 Royal Netherlands Tuberculosis Association, The Hague (1991) 56

57 İlaçla koruma Enfekte olmayan sağlam kişilerde, bulaştırıcı TB hastalarının etrafa saçtıkları basillerle enfekte olma riskini azaltmak için. Enfekte olan fakat hastalanmamış kişilerde ise aktif tüberküloz hastalığı gelişme riskini azaltmak için uygulanan koruyucu tedavidir. Genellikle İzoniyazid kullanılır. Genelde toplam koruma tedavisi süresi 6 aydır. 57

58 İlaçla koruma verilmesi gereken kişiler Bulaştırıcı TB hastası temaslısı ve 35 yaşından daha genç olanlar, 15 yaşından küçük TDT pozitif çocuklar, TDT konversiyonu olanlar (son iki yılda BCG yapılmama koşuluyla 6 mm den fazla artış ve pozitifleşme), TB riskini arttıran bağışıklığı baskılanmış ve TDT pozitif kişiler (HIV pozitifliği, AIDS, KBY, uzun süre yüksek doz kortikosteroid almış ve diğer bağışıklığı baskılayan tedavi verilen durumlar, retiküloendotelyal sistem malignitesi olanlar). 58

59 TEMASLI MUAYENESİ Temaslı muayenesinin amacı a) Kaynak vakayı, b) Hastanın basil bulaştırdığı kişileri, c) Hasta ile aynı kaynaktan basil alıp hastalanmış kişileri belirlemektir. 59

60 Temaslılar Kimlerdir? Ev içi yakın temaslılar: Bulaştırıcı hasta ile aynı evde yaşayanlardır; bunlar hasta ile aynı havayı paylaşan kişilerdir. Ev dışı yakın temaslılar: Kaynak vaka ile düzenli bir şekilde, uzun süreli aynı havayı paylaşan kişilerdir; yakın arkadaş, iş arkadaşı gibi Diğer temaslılar: Bulaştırıcı hasta ile aynı ortamda belirli süreler birlikte zaman geçiren kişilerdir: Sınıfta, işte, dernekte birlikte olunan kişiler Okul, öğrenci yurdu, kışla, tutukevi ve cezaevi gibi toplu yaşanan yerlerde tüberküloz hastası belirlenince, aynı odayı paylaşan insanlar da temaslı kabul edilir. Bulaştırıcı TB hastası ile sekiz saatlik uçak yolculuğu yapanlar da temaslı kabul edilir, taranır.

61 Temas yakınlığına göre bulaşma Ev içi temasta %20 Yakın arkadaşlıkta %3,7 İş arkadaşlığında %0,3 Van Geuns HA, etal. Results of contact examination in Rotterdam IUAT Bull 1975; 50: 107 Temaslı muayenesinin önemi Tüberküloz hastasına tanı konulduğunda: Temaslıların % 41 i enfekte bulunmuş %6 sında aktif hastalık tespit edilmiştir Vidal R, Miravitles M, et al. Increased risk of tuberculosis transmission in families with micrepidemics.eur Respir J 1997;10:

62 TB RİSK GRUPLARI Tüberküloz hastalarının temaslıları, Ceza ve tutukevlerinde kalanlar, Bağışıklığı baskılayan hastalığı olanlar (AIDS, kronik böbrek yetmezliği vb.) ya da bağışıklığı baskılayıcı tedavi uygulananlar (TNF alfa inhibitörü kullananlar, hemodiyaliz hastaları, vb). Sağlık çalışanları.

63 Risk Grubu Taramaları Yurt genelinde Halk Sağlığı Müdürlüklerine bağlı olarak 19 Mobil Tarama Ekibi faaliyet yürütmektedir. Bu birimler kendi hizmet bölgelerindeki yüksek risk gruplarının (ceza ve tutukevleri, huzurevleri, çocuk yuvaları) yıllık tarama programı dahilinde yılda en az bir kez tüberküloz yönünden taranmasını sağlarlar. 63

64 ENFEKSİYON KONTROL ÖNLEMLERİ Hasta Triyajı Öksüren hastaların maske takmasını sağlayınız. Öksüren hastalara muayenede öncelik veriniz. Akciğer grafisi vb. tanısal tetkiklerin sıra bekletilmeden yapılmasını sağlayınız.

65 ENFEKSİYON KONTROL ÖNLEMLERİ Ultraviyole Lambaları Üst oda (korumalı) UV cihazları 24 saat açık bırakılmalıdır. Ultraviyole lambalarının etkinliği UV metre ile düzenli olarak kontrol edilmelidir. Yetersiz ultraviyole saptandığında lamba değiştirilmelidir. Ultraviyole lambaları her ay %70 lik alkol ile temizlenmelidir. Ultraviyole lambalarının göze temas etmemesine dikkat edilmelidir. Çalışanların ve hastaların aldıkları ışın miktarının maruziyet limitlerine uygunluğu UV metre ile kontrol edilmelidir.

66 ENFEKSİYON KONTROL ÖNLEMLERİ Filtreli Maskeler (FFP3 veya N95) Aşağıdaki durumlarda mutlaka filtreli maskenizi takınız: Yayma pozitif tüberküloz hastasıyla temas ederken, Tüberküloz hastasında öksürüğe neden olan işlemler (bronkoskopi, balgam indüksiyonu vb.) sırasında, Şüpheli ya da kesin tanılı bulaştırıcı tüberküloz hastasının nakli sırasında, Şüpheli ya da kesin tanılı bulaştırıcı tüberküloz hastasına acil cerrahi girişim ya da diş tedavisi sırasında.