KİMYA ÖĞRETİMİ: Öğretmen Eğitimcileri, Öğretmenler ve Öğretmen Adayları İçin İyi Uygulama Örnekleri

Transkript

1

2 Editörler: Alipaşa AYAS & Mustafa SÖZBİLİR KİMYA ÖĞRETİMİ: Öğretmen Eğitimcileri, Öğretmenler ve Öğretmen Adayları İçin İyi Uygulama Örnekleri ISBN Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2015, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekânik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: Şubat 2015, Ankara Yayın-Proje Yönetmeni: Ayşegül Eroğlu Dizgi-Grafik Tasarım: Ezgi Öz Dincel Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Ayrıntı Basım Yayın ve Matbaacılık Ltd. Sti İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 770. Sokak No: 105/A Yenimahalle/ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

3 ÖN SÖZ Ülkemizde 20 yıl öncesine kadar Alan Eğitimi diye bir kavramdan söz etmek pek mümkün değildi. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı [YÖK]/Dünya Bankası [DB] Milli Eğitimi Geliştirme Projesi ( ) ile birlikte bu kavram konuşulmaya ve gelişmeye başladı. Bu tarihten önce genel eğitim formasyonu daha ön planda idi ve gerek toplumsal anlayışta ve büyük ölçüde de akademik çevrelerde bilen öğretir anlayışı yaygındı. Bu durum son 20 yılda bazı kesintiler yaşansa da önemli bir değişim göstermiş ve Alan Eğitimi hem bir bilim alanı olarak ciddi gelişmeler göstermiş hem de dünya literatürüne yaptığı katkılar ile ülkemizden söz ettirmeye başlamıştır. Bu gelişmelere rağmen alan eğitiminin ileriye dönük yeni ivmeler kazanabilmesi için yapılması gereken birçok iş bulunmaktadır. Bunlar arasında kaynak materyal ihtiyacı önemli bir yer tutmaktadır. Kimya Eğitimi açısından baktığımızda kaynak kitap konusunda YÖK/DB projesi sırasında hazırlanan ve 1997 yılında sınırlı sayıda basılıp dağıtılan Kimya Öğretimi kitabı dışında alana özel kapsamlı bir kaynak henüz hazırlanmamıştır. Uzun yıllar bu kitaba YÖK web sayfasından ulaşmak mümkün iken, ilgili sayfada yapılan güncelleme ile bu kitaba ulaşmak artık mümkün değildir. Bu kitap Kimya Eğitimi alanında var olan kaynak ihtiyacının giderilmesine yönelik hazırlanmıştır. Günümüz dünyasında bilgi üretimi öylesine hızlamıştır ki bu hıza ayak uydurarak her yeni gelişmeyi öğretim sisteminin içerisine almak ve öğretmek imkânsız hale gelmiştir. Bu nedenle bireylere bilinen bütün bilgi kümesini yüklemekten daha önemli olan, onların ihtiyaç duyduklarında hangi bilgiyi nasıl öğreneceklerine yol göstermektir. Öğretme ve öğrenme süreci için ise, bugün onlarca yöntem ve teknikten söz etmek mümkündür. Bu yöntem ve teknikler genel anlamda öğretmen yetiştirme programlarında Öğretim İlke ve Yöntemleri, Genel Öğretim Yöntemleri, Öğrenme-Öğretme Kuram ve Yaklaşımları gibi derslerde ele alınmaktadır. Ancak bu yöntem ve tekniklerin alanlara özgü uygulamalarında (alan eğitimi) ülkemizde kaynak eksiklikleri bulunmaktadır. Elinizdeki bu kitap böyle bir boşluğu Kimya Eğitimi bilim alanında gidermeye yöneliktir. Kitap 34 bölümden oluşmaktadır. Kitabın her bir bölümünün hazırlanmasında ortaöğretim kimya öğretim programında belirtilen, bilgi, beceri, davranış, hedef ve kazanımlarına özel bir önem verilmiştir. Herbir bülüme tartışma soruları ile başlanmış; bölüm içerisinde verilen etkinliklerin kimya öğretim programıyla bağlantıları açıkça belirtilmiş ve bölüm sonlarına ise ölçme-değerlendirme amaçlı sorular eklenmiştir. Bölüm sonu sorularının öğretmen adaylarının ilgili konuda kendilerini test etme imkânı bulabilecekleri gibi KPSS-Alan Eğitimi sınavına hazırlanmaları açısından da faydalı olabileceği düşünülmektedir.

4 Kitap içerisinde teorik bilgilere olabildiğince özet şekilde, etkinlik örneklerine ise olabildiğince geniş şekilde yer verilmiştir. Bu yönüyle hem öğretmen adaylarının mesleğe başlamadan önce takip etmek zorunda oldukları öğretim programını iyice tanımaları sağlanmaya çalışılmış, hem de mevcut öğretmenlerin uyguladıkları programa yönelik yeni etkinlik örnekleri ile karşılaşmalarına hizmet edilmesi amaçlanmıştır. Her bir bölümde üzerinde araştırma yapılıp uygulanabilirlikleri test edilmiş olan İyi Uygulama Örnekleri bölüm yazarları tarafından özenle hazırlanmıştır. Kitap hacminin aşırı yoğun olmasını engellemek amacıyla iyi uygulama örnekleri sayısı sınırlandırılmıştır. Fakat bölüm yazarlarının her bir bölüm sonunda önermiş oldukları kaynaklardan yararlanarak çok daha fazla sayıda iyi uygulama örneğine ulaşmak mümkün olabilecektir. Amacımız kimyanın her bir konusu için yüzlerce hazır örnek sunmaktan öte, kullanıcılara yol gösterici örnekler sunarak kendilerinin yeni etkinlikler geliştirilmesine zemin oluşturmaktır. Bütün dikkat ve özenimize rağmen, her kitapta olduğu gibi, ilk baskının heyecanından kaynaklı hataların, eksikliklerin veya gözden kaçan noktaların olmasının kaçınılmaz olduğu gerçeğinden hareketle siz değerli yararlanıcıların görüş ve önerilerine açık olduğumuzu belirtmek isteriz. Kitap hakkındaki değerlendirmelerinizden büyük bir mutluluk duyacağız. Değerli görüş ve önerilerinizden kitabın daha sonraki baskılarının daha az hata ile basılmasında yararlanacağız. Bu kapsamda görüş ve önerilerinizi bize e-posta yoluyla ulaştırmanızı önemle istirham ederiz. Bu kitabın oluşturulmasında emeği geçen başta bölüm yazarları olmak üzere bütün meslektaşlarımıza ve kitabın dizgi, tasarım basımı sürecinde özverili çalışmalarından dolayı Pegem Akademi yetkililerine ve çalışanlarına teşekkür ederiz. Ayrıca, kitabın alan eğitimi açısından ufuk açıcı yeni bir örnek teşkil etmesini dileri z. Kitabın bütün okuyuculara ve ülkemizde kimya öğretmen yetiştirme sürecine özel bir katkı sağlamasını dileriz. Editörler: Alipaşa AYAS & Mustafa SÖZBİLİR E-posta: & Şubat 2015

5 İÇİNDEKİLER ÖN SÖZ... iii 1. BÖLÜM KİMYA VE KİMYA EĞİTİMİNİN ÜLKEMİZDE GELİŞİMİ Mustafa SÖZBİLİR & Alipaşa AYAS BÖLÜM BASİT MALZEMELER KULLANILARAK KİMYA ÖĞRETİM ETKİNLİKLERİ GELİŞTİRME VE KULLANMA Sevgi AYDIN & Ayşegül TARKIN BÖLÜM KİMYA ÖĞRETİMİNDE YÖNLENDİRİLMİŞ ARAŞTIRMAYA DAYALI LABORATUVAR UYGULAMALARI Emine ADADAN BÖLÜM KİMYA ÖĞRETİMİNDE LABORATUVAR UYGULAMALARI Faik Özgür KARATAŞ, Bayram COŞTU & Canan CENGİZ BÖLÜM KİMYA ÖĞRETİMİNDE BİLİMSEL SÜREÇ BECERİLERİ Canan NAKİBOĞLU BÖLÜM BELGESEL FİLMLERİN BİLİMİN DOĞASI, BİLİM TARİHİ VE KAVRAM ÖĞRETİMİNDE KULLANILMASI Munise SEÇKİN KAPUCU & Gültekin ÇAKMAKCI BÖLÜM KİMYA ÖĞRETİMİNDE PROJE TABANLI ÖĞRETİM UYGULAMALARI Nagihan YILDIRIM, Kader BİRİNCİ KONUR & Sevil KURT

6 vi Kimya Öğretimi: Öğretmen Eğitimcileri, Öğretmenler ve Öğretmen Adayları İçin İyi Uygulama Örnekleri 8. BÖLÜM KİMYA ÖĞRETİMİNDE PROBLEME DAYALI ÖĞRETİM UYGULAMALARI Cemal TOSUN, Erdal TATAR, Erdal ŞENOCAK & Mustafa SÖZBİLİR BÖLÜM KİMYADA SAYISAL PROBLEM ÇÖZÜMÜNDE POLYA NIN PROBLEM ÇÖZME YÖNTEMİNİN KULLANIMI İbrahim BİLGİN BÖLÜM KİMYADA YAŞAM (BAĞLAM) TEMELLİ ÖĞRETİM UYGULAMALARI Nail İLHAN, Sibel Sadi YILMAZ, Hülya DEDE, Mustafa SÖZBİLİR & Ali YILDIRIM BÖLÜM KİMYA ÖĞRETİMİNDE REACT STRATEJİSİ VE UYGULAMA ÖRNEKLERİ Neslihan ÜLTAY & Muammer ÇALIK BÖLÜM KİMYA EĞİTİMİNDE BİLİMSEL OKUR-YAZARLIK VE ARAŞTIRMA- SORGULAMA YÖNTEMLERİ Ajda KAHVECİ BÖLÜM YAPILANDIRMACI KİMYA ÖĞRETİMİ VE 4E UYGULAMALARI Nagihan YILDIRIM, Kader BİRİNCİ KONUR & Sevil KURT BÖLÜM 5E ÖĞRENME MODELİ VE KİMYA ÖĞRETİMİNDEKİ UYGULAMALARI Fatma AĞGÜL YALÇIN, İclal AVİNÇ AKPINAR, Nurtaç CANPOLAT, Samih BAYRAKÇEKEN, Suat ÇELİK & Selçuk KARAMAN BÖLÜM KAVRAM YANILGILARININ DÜZELTİLMESİNDE TAHMİN-GÖZLEM- AÇIKLAMA YÖNTEMİNİN KULLANIMI Buket YAKMACI GÜZEL

7 İçindekiler vii 16. BÖLÜM TAHMİN-TARTIŞ-AÇIKLA-GÖZLE-TARTIŞ-AÇIKLA (TaTGA) YÖNTEMİ VE KİMYA ÖĞRETİMİNDE UYGULAMA ÖRNEKLERİ Bayram COŞTU & Faik Özgür KARATAŞ BÖLÜM KAVRAMSAL DEĞİŞİM METİNLERİNİN KİMYA ÖĞRETİMİNDE KULLANIMI Suat ÜNAL BÖLÜM KAVRAMSAL DEĞİŞİM METİNLERİ YARDIMIYLA ORGANİK KİMYA ÖĞRETİMİ Gülten ŞENDUR BÖLÜM KİMYA ÖĞRETİMİNDE ROL OYNAMA YÖNTEMİNİN KULLANIMI Nusret KAVAK & Havva YAMAK BÖLÜM ARGÜMANTASYON İLE KİMYA ÖĞRETİMİ Betül DEMİRDÖĞEN, S. Nihal YEŞİLOĞLU & Fitnat KÖSEOĞLU BÖLÜM SORGULAMAYA DAYALI KİMYA ÖĞRETİMİ UYGULAMALARI Zeki BAYRAM BÖLÜM KİMYADA KAVRAM ÖĞRETİMİNDE KULLANILAN GRAFİKSEL ARAÇLAR Fatma YAMAN BÖLÜM KİMYA ÖĞRETİMİNDE KAVRAM KARİKATÜRLERİNİN KULLANIMI Filiz KABAPINAR

8 viii Kimya Öğretimi: Öğretmen Eğitimcileri, Öğretmenler ve Öğretmen Adayları İçin İyi Uygulama Örnekleri 24. BÖLÜM KİMYA ÖĞRETİMİNDE İŞBİRLİKLİ ÖĞRENME MODELİ Kemal DOYMUŞ BÖLÜM ÇOKLU ZEKÂ KURAMINA DAYALI OLARAK KİMYASAL VE FİZİKSEL DEĞİŞİMLER KONUSUNUN ÖĞRETİMİ Mustafa TÜYSÜZ BÖLÜM BİLİMİN DOĞASI ANLAYIŞLARININ KİMYA ÖĞRETİM ETKİNLİKLERİ İLE GELİŞTİRİLMESİ Fitnat KÖSEOĞLU S. Nihal YEŞİLOĞLU BÖLÜM ANALOJİLERLE KİMYA ÖĞRETİMİ Nursen AZİZOĞLU BÖLÜM KİMYA ÖĞRETİMİNDE TEKNOLOJİK PEDAGOJİK ALAN BİLGİSİ UYGULAMALARI Mustafa ERGUN BÖLÜM BİLGİSAYAR DESTEKLİ KİMYA ÖĞRETİMİ Haluk ÖZMEN Necla DÖNMEZ USTA BÖLÜM DENEY VİDEOLARI İLE KİMYA ÖĞRETİMİ Bülent PEKDAĞ BÖLÜM GÖRÜNMEYENİ GÖRSELLEŞTİRME: KİMYA EĞİTİMİNDE HAREKETLİ BİLGİSAYAR GÖRSELLERİNİN KULLANIMI Sevil AKAYGÜN

9 İçindekiler ix 32. BÖLÜM ÜSTÜN ZEKÂLI VE YETENEKLİ ÖĞRENCİLERE KİMYA ÖĞRETİMİ Çiğdem Nilüfer UMAR BÖLÜM KİMYA EĞİTİMİNDE ETKİLİ SÖYLEM TEKNİKLERİNİN KULLANIMI VE SINIF İÇİ SÖYLEM NİTELİĞİNİN GELİŞTİRİLMESİ Tuğba ECEVİT Gültekin ÇAKMAKCI BÖLÜM KİMYA ÖĞRETİMİNDE ALTERNATİF ÖLÇME DEĞERLENDİRME TEKNİKLERİNİN KULLANIMI Fethiye KARSLI

10 YAZARLAR HAKKINDA BİLGİ 1 Ajda KAHVECİ (Doç. Dr., Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi) Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; kimyada kavramsal öğrenme ve öğretim, kavram yanılgıları, kimya öğretiminde araştırma-sorgulama yöntemleri, öğretmen eğitimi ve fen/kimya eğitiminde cinsiyet eşitliği yer almaktadır. Alipaşa AYAS (Prof. Dr., Bilkent Üniversitesi) Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; öğrencilerde kavram gelişimi ve yanılgılar; öğretmen yetiştirme; fen programlarının geliştirilmesi ve uygulanması; kavram öğretimine yönelik materyal geliştirme; kavram anlama seviyeleri ve ölçülmesine yönelik araştırmalar yer almaktadır. Ali YILDIRIM (Prof. Dr., Atatürk Üniversitesi) Uzmanlık alanı biyokimya ve kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; enzimler, hücre yapışması, doğal antioksidanlar, fen eğitiminde araştırma-uygulama boşluğu, yaşam (bağlam) temelli (context-based) öğretim ve probleme dayalı öğretim (PDÖ) gibi konular yer almaktadır. Ayşegül TARKIN (Yrd. Doç. Dr., Yüzüncü Yıl Üniversitesi) Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; örnek olaya dayalı kimya öğretimi; bilimin doğası (nature of science) ve öğretimi; pedagojik alan bilgisi (pedagogical content knowledge); öğretmen yetiştirme ve öğrencilerin kimya konuları ile ilgili sahip oldukları yanlış kavramalar gibi konular yer almaktadır. Bayram COŞTU (Prof. Dr., Yıldız Teknik Üniversitesi) Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; öğrencilerde kavram gelişimi ve öğretimi; kavramların anlama düzeylerinin ölçülmesi; öğretmen yetiştirme; fen ve kimya öğretim programlarının geliştirilmesi ve uygulanması; ders kitabı inceleme; bilim tarihi ve felsefesine yönelik araştırmalar yer almaktadır. 1 Sıralama yazar ilk adına göre alfabetik olarak yapılmıştır.

11 xii Kimya Öğretimi: Öğretmen Eğitimcileri, Öğretmenler ve Öğretmen Adayları İçin İyi Uygulama Örnekleri Betül DEMİRDÖĞEN (Yrd. Doç. Dr., Bülent Ecevit Üniversitesi) Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; öğretmenlerin mesleki bilgileri, hizmet içi ve hizmet öncesi öğretmen eğitimi, pedagojik alan bilgisi, öğretmenlerin öz-yeterlik inançları ve öz-düzenleme becerileri, argümantasyon, bilimin doğası ve öğretimi gibi konular yer almaktadır. Buket YAKMACI GÜZEL (Doç. Dr., Boğaziçi Üniversitesi) Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; öğretmen eğitimi, öğretmen eğitimcileri, kavramsal öğrenme ve kavram yanılgıları, pedagojik alan bilgisi, bilginin ve bilimin doğası, fen eğitiminde argümantasyon, fen eğitiminde sosyo-kültürel konular ve üstün yeteneklilik kavramı yer almaktadır. Bülent PEKDAĞ (Yrd. Doç. Dr., Balıkesir Üniversitesi) Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; teknoloji destekli kimya öğretimi; bilim tarihi temelli kimya öğretimi; kimya öğretim programlarının ve ders kitaplarının incelenmesi; kimya öğretimine yönelik materyal geliştirme; kavramsal anlama seviyelerinin ölçülmesi; kimya konuları hakkında öğrenci ilgilerinin belirlenmesine yönelik konular yer almaktadır. Canan CENGİZ (Dr., Karadeniz Teknik Üniversitesi) Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; öğrencilerde üst düzey düşünme becerilerinin geliştirilmesi; laboratuvarda kimya eğitimi; ölçme değerlendirme ve öğretmen yetiştirmeye yönelik araştırmalar yer almaktadır. Canan NAKİBOĞLU (Prof. Dr., Balıkesir Üniversitesi) Uzmanlık alanı Anorganik Kimya ve Kimya Eğitimidir. Araştırma konuları arasında; öğretmen yetiştirme, yanlış kavramlar ve kavramsal anlama, bilişsel yapılar, problem çözme, grafiksel materyaller, bilimsel süreç becerileri, laboratuvar öğretimi ve V-diyagramları yer almaktadır. Cemal TOSUN (Yrd. Doç. Dr., Bartın Üniversitesi) Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; probleme dayalı öğretim (PDÖ), genelde fen özelde kimya eğitimi alanında ölçek ve test geliştirme ve adaptasyon çalışmaları, okul öncesi dönemde fen eğitimi, tehlike sembollerine karşı bireylerin farkındalıkları ve fen başarısı belirleyicileri gibi konular yer almaktadır.

12 Yazarlar Hakkında Bilgi xiii Çiğdem Nilüfer UMAR (Yrd. Doç. Dr., İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi) Uzmanlık alanı üstün zekâlılar eğitimidir. Araştırma ve çalışma konuları arasında; yaratıcı düşünme ve geliştirilmesi; geleceğe yönelik yaratıcı problem çözme program uygulamaları; yaratıcılık ölçüm testleri; eğitim örgütlerinde yetenek yönetimi; eleştirel düşünme; özel eğitimin denetimi; öğrenme güçlükleri; karma öğrenme ortamlarında eğitim ve kimya eğitimi gibi konular yer almaktadır. Emine ADADAN (Yrd. Doç. Dr. Boğaziçi Üniversitesi) Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; öğrencilerde kavram gelişimi ve kavram yanılgıları; kimya kavramlarının öğretiminde çoklu gösterimler (sözel ve görsel/makroskopik, altmikroskopik ve sembolik); kimya kavramlarının ölçülmesine yönelik iki aşamalı test geliştirme; öğretmen eğitimi; öğretmenlerin ve öğretmen adaylarının alan eğitimi bilgisinin doğası ve gelişimi; öğretmen eğitiminde yansıtma; öğretmen eğitiminde elektonik portfolyoların kullanılması yer almaktadır. Erdal ŞENOCAK (Doç. Dr., Gaziosmanpaşa Üniversitesi) Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; probleme dayalı öğrenme, organik kimya, öğretmen yetiştirme, çocuklarda fen kavramaları öğrenimi ve halkın nanoteknoloji anlayışları gibi konular bulunmaktadır. Erdal TATAR (Doç. Dr., Mustafa Kemal Üniversitesi) Kimya eğitimi alanında doktorasını tamamlamış olup halen fen bilimleri eğitimi alanında araştırmalarını sürdürmektedir. İlgi duyduğu araştırma konuları; kavram öğrenimi ve öğretimi, probleme dayalı öğrenme, araştırma-sorgulamaya dayalı (inquiry-based) öğrenme ve etkinlik geliştirme, bilimin doğası, fen-teknoloji-mühendislik-çevre-matematik birleşik konu alanı, fen başarısı belirleyicileri, fen araştırmalarının eğilimi şeklindedir. Faik Özgür KARATAŞ (Yrd. Doç. Dr., Karadeniz Teknik Üniversitesi) Uzmanlık alanı kimya ve mühendislik eğitimidir. Araştırma ilgi alanları arasında; bilimin ve mühendisliğin doğası; okul-dışı ortamlarda fen ve mühendislik eğitimi; hizmet-öncesi ve hizmet-içi öğretmen eğitimi; öğretim programlarının geliştirilmesi ve değerlendirilmesi; bütüncül Fen, Teknoloji, Mühendislik ve Matematik (FeTeMM) öğretimi gibi konular yer almaktadır.

13 xiv Kimya Öğretimi: Öğretmen Eğitimcileri, Öğretmenler ve Öğretmen Adayları İçin İyi Uygulama Örnekleri Fatma AĞGÜL YALÇIN (Yrd. Doç. Dr., Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi) Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; 5E öğrenme modeli, öğrencilerde kavram gelişimi, fen eğitiminde kavram öğrenimi ve öğretimi, kimyada kavram yanılgıları, öğrencilerin bilim insanı imajları gibi konular yer almaktadır. Fatma YAMAN (Yrd. Doç. Dr., Bozok Üniversitesi) Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; kavram öğretimi; kavram öğretimine yönelik materyal geliştirme; araştırmaya dayalı laboratuvar yaklaşımlarının uygulanması; kavram anlama seviyelerinin ölçülmesine yönelik araştırmalar yer almaktadır. Fethiye KARSLI (Yrd. Doç. Dr., Giresun Üniversitesi) Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; kavram öğretimi, bilimsel süreç becerileri, kavram öğretimine yönelik materyal geliştirme; kimya konularında öğrencilerde ve öğretmen adaylarında görülen alternatif kavramlar, öğrencilerde kavramsal anlama seviyelerinin ölçülmesine yönelik alternatif ölçme ve değerlendirme gibi konular yer almaktadır. Filiz KABAPINAR (Doç. Dr., Marmara Üniversitesi) Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; yapılandırmacı fen öğretimi, kimyada kavram yanılgılarının saptanması ve giderilmesi, öğretmen yetiştirme, beceri eğitimi, öğretim yöntemleri, kavram karikatürleri ve süreç aşamalı resimlerdir. Fitnat KÖSEOĞLU (Prof. Dr., Gazi Üniversitesi) Uzmanlık alanı analitik kimya ve kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; öğretmen eğitimi, öğretim programı geliştirme ve değerlendirme, yapılandırıcı öğrenme teorisi, araştırma tabanlı öğrenme, fen öğretiminde argümantasyon stratejileri, bilimin doğası öğretimi ve okul dışı ortamlarda bilim öğretimi gibi konular yer almaktadır. Gültekin ÇAKMAKCI (Doç. Dr., Hacettepe Üniversitesi) Uzmanlık alanı fen eğitimidir. Araştırma konuları arasında; bilim iletişimi, söylem analizi ve bilimin, matematiğin, teknolojinin ve mühendisliğin doğası yer almaktadır.

14 Yazarlar Hakkında Bilgi xv Gülten ŞENDUR (Yrd. Doç. Dr., Dokuz Eylül Üniversitesi) Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; kavram yanılgıları, kavramsal değişim, örnek olaya dayalı öğretim, analoji ve metaforlar, kimya tarihinin öğretimi gibi konular yer almaktadır. Haluk ÖZMEN (Prof. Dr., Karadeniz Teknik Üniversitesi) Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; öğrencilerde kavram gelişimi ve kavram yanılgıları; kavramsal değişim; kimya kavramlarının öğrenimi ve öğretimi, kavram öğretimine yönelik materyal geliştirme; bilgisayar destekli kimya öğretimi ve öğretmen eğitimine yönelik araştırmalar yer almaktadır. Havva YAMAK (Prof.Dr., Gazi Üniversitesi) Uzmanlık alanı analitik kimya ve fen eğitimidir. Araştırma konuları arasında; öğretmen yeterlikleri; pedagojik alan bilgisi; teknolojik pedagojik alan bilgisi; rol oynama yöntemi; alternatif ölçme ve değerlendirme yaklaşımları; fen-teknoloji-mühendislik-matematik (FeTeMM) uygulamaları yer almaktadır. Hülya DEDE (Yrd. Doç. Dr., Kilis 7 Aralık Üniversitesi) Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; yaşam (bağlam) temelli (context-based) öğretim, fen eğitimi araştırmalarının ülkemizde ve dünyadaki eğilimlerine yönelik araştırmalar, öğretmen adaylarının öz yeterlikleri gibi konular yer almaktadır. İbrahim BİLGİN (Prof. Dr., Mustafa Kemal Üniversitesi) Kimya eğitimi alanında doktorasını tamamladı. İlgi duyduğu araştırma konuları; işbirlikli öğrenme yaklaşımı, araştırma-sorgulamaya dayalı (inquiry-based) öğrenme ve etkinlik geliştirme, teknolojik pedagojik alan bilgisi, kimyada problem çözme ve öğrenme stilleri şeklindedir. İclal AVİNÇ AKPINAR (Dr., Atatürk Üniversitesi) Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; fen eğitiminde kavram öğrenimi ve öğretimi, yapılandırmacı yaklaşımla öğretim, aktif öğrenme etkinlikleri geliştirme, 5E öğrenme modeli, fen öğretiminde bilimsel süreç becerileri ve bilimin doğası, Rubrik geliştirme gibi konular yer almaktadır. Kader BİRİNCİ KONUR (Yrd. Doç. Dr., Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi) Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; kavramsal değişim metinleri, temel kimya kavramları öğretimi, kavram öğretimine yönelik materyal geliştirme, kavram anlama seviyeleri, yapılandırmacı öğrenme kuramının uygulanma modelleri, proje tabanlı öğretim uygulamalarına yönelik çalışmalar yer almaktadır.

15 xvi Kimya Öğretimi: Öğretmen Eğitimcileri, Öğretmenler ve Öğretmen Adayları İçin İyi Uygulama Örnekleri Kemal DOYMUŞ (Prof. Dr., Atatürk Üniversitesi) Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; işbirlikli öğrenme modeli; öğretmen yetiştirme; iyi bir eğitim için yedi ilkenin eğitim ortamında uygulanması; fen eğitiminde animasyonların kullanılması yönelik araştırmalar yer almaktadır. Muammer ÇALIK (Prof. Dr., Karadeniz Teknik Üniversitesi) Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; kimyada kavram yanılgıları, kavram öğrenimi ve öğretimi, kavram öğretimine yönelik materyal geliştirme, bağlam (yaşam) temelli (context-based) öğretim, teknoloji destekli sorgulama, sosyo-bilimsel durumlarda kullanılan bilimsel düşünme alışkanlıkları, öğretim programlarının ve fen ve kimya eğitimi araştırmalarının ülkemizde ve dünyadaki eğilimlerine yönelik araştırmalar gibi konular yer almaktadır. Munise SEÇKİN KAPUCU (Yrd. Doç. Dr., Eskişehir Osmangazi Üniversitesi) Uzmanlık alanı fen eğitimidir. Araştırma konuları arasında; ara disiplin, fen ve teknoloji programı, bilimin doğasının öğretimine yönelik araştırmalar yer almaktadır. Mustafa ERGUN (Yrd. Doç. Dr., Ondokuz Mayıs Üniversitesi) Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; teknolojik pedagojik alan bilgisi; öğretmen yetiştirme; Didaktiksel Dönüşüm Teorisi (transpozisyon didaktik) konuları yer almaktadır. Mustafa SÖZBİLİR (Prof. Dr., Atatürk Üniversitesi) Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; fen eğitiminde araştırma-uygulama boşluğu; kimyada kavram yanılgıları, kavram öğrenimi ve öğretimi, yaşam (bağlam) temelli (context-based) öğretim, probleme dayalı öğretim (PDÖ), öğretim programı çalışmaları ve fen ve matematik eğitimi araştırmalarının ülkemizde ve dünyadaki eğilimlerine yönelik araştırmalar ve görme engellilere fen öğretimi gibi konular yer almaktadır. Mustafa TÜYSÜZ (Arş. Gör., Orta Doğu Teknik Üniversitesi) Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; Kimya eğitimi (PCK boyutları, micro teaching), Kimya öğretimi için metot çalışmaları, Çoklu Zekâ Kuramı Uygulamaları, Proje Tabanlı Eğitim, Ölçme değerlendirme için test geliştirme, Disiplinler arası etkileşimli öğretim, Kimya dersine olan Tutum ve Motivasyon araştırmaları, Bilimin Doğası. Kimya Laboratuvarları eğitim ve öğretimi, STEM eğitimi gibi konular yer almaktadır.

16 Yazarlar Hakkında Bilgi xvii Nagihan YILDIRIM (Yrd. Doç. Dr., Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi) Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; kimya öğretiminde analoji uygulamaları, bilimsel sorgulamaya dayalı öğretim; kavram öğretimine yönelik materyal geliştirme, test geliştirme, yapılandırmacı öğrenme kuramının uygulanma modelleri, kavram anlama seviyeleri ve ölçülmesine yönelik araştırmalar yer almaktadır. Nail İLHAN (Yrd. Doç. Dr., Kilis 7 Aralık Üniversitesi) Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; fen eğitimi araştırmalarında kuram ve uygulama; yaşam (bağlam) temelli (context-based) öğretim, eğitimde ölçme aracı geliştirme, öğretmen adaylarının ilgi ve öz yeterlikleri gibi konular yer almaktadır. Necla DÖNMEZ USTA (Yrd. Doç. Dr., Giresun Üniversitesi) Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; bilgisayar destekli öğretim; teknoloji destekli kimya öğretimi, kavramsal anlama düzeyleri ve ölçülmesi; kavram yanılgıları; kavram öğretimi; kavram öğretimine yönelik materyal geliştirme ve öğretim programlarına yönelik araştırmalar yer almaktadır. Neslihan ÜLTAY (Yrd. Doç. Dr., Giresun Üniversitesi) Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; kimyada kavram öğretimi, kavram yanılgılarının belirlenmesi, kavramsal değişim yöntemleri, kavramsal değişimi sağlamaya yönelik materyal geliştirme, bağlam (yaşam) temelli (context-based) öğretim, REACT stratejisi, okul öncesi fen öğretimi gibi konular yer almaktadır. Nursen AZİZOĞLU (Yrd. Doç. Dr., Balıkesir Üniversitesi) Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; kimyada kavram yanılgıları ve kavramsal değişim stratejileri; modeller ve analojik muhakeme; aktif öğrenme teknikleri; kavram öğretimi ve öğrenimi için materyal tasarımı; öğretmen yetiştirme; pedagojik alan bilgisi ve öğretimi; duyuşsal değişkenlerin ölçülmesine yönelik çalışmalar yer almaktadır. Nurtaç CANPOLAT (Prof. Dr., Atatürk Üniversitesi) Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Bir süre ortaöğretimde kimya öğretmenliği yaptıktan sonra üniversitede görev yapan yazarın araştırmaları özellikle kimya eğitimi alanında, kavramsal öğrenme ve kavram yanılgıları belirleme ve gidermeye yönelik çalışmalara yoğunlaşmaktadır.

17 xviii Kimya Öğretimi: Öğretmen Eğitimcileri, Öğretmenler ve Öğretmen Adayları İçin İyi Uygulama Örnekleri Nusret KAVAK (Doç. Dr., Gazi Üniversitesi) Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; öğretmen yeterlikleri; pedagojik alan bilgisi; teknolojik pedagojik alan bilgisi; rol oynama yöntemi; alternatif ölçme ve değerlendirme yaklaşımları; fen-teknoloji-mühendislik-matematik (FeTeMM) uygulamaları; kavram öğretimine yönelik materyal geliştirme; oyunlarla fen eğitimi; fen programlarının geliştirilmesi yer almaktadır. Samih BAYRAKÇEKEN (Prof. Dr., Atatürk Üniversitesi) Uzmanlık alanı kimya ve kimya eğitimi olan yazarın özellikle heterojen kinetik, kömürlerin fiziksel olarak arıtılması, yüzey kimyası, kimya öğretim yöntemleri, kimyada kavramsal öğrenme, bilimin doğası ve öğretmen eğitimi gibi konular yer almaktadır. Selçuk KARAMAN (Doç. Dr., Atatürk Üniversitesi) Uzmanlık alanı bilgisayar ve öğretim teknolojileri eğitimidir. Araştırma konuları arasında; öğrenme nesneleri, öğretim tasarımı, performans teknolojileri yer almaktadır. Uzaktan eğitim ortamlarının yönetimi, bu ortamlara yönelik etkinlik ve materyal geliştirilmesi konusunda araştırma ve uygulamalarda bulunmuştur. Türkiye nin ilk Nesne Ambarı AtaNesA dan sonra ilk kurumsal çevrimiçi açık ders ortamı olan AtademiX in oluşturulmasında rol almıştır. Sevgi AYDIN (Yrd. Doç. Dr., Yüzüncü Yıl Üniversitesi) Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; pedagojik alan bilgisi (pedagogical content knowledge); öğretmen yetiştirme; bilimin doğası (nature of science) ve öğretimi; öğrencilerin kimya konuları ile ilgili sahip oldukları yanlış kavramalar ve öğretmenlerde öz-yeterlik inançlarının incelenmesine yönelik araştırmalar yer almaktadır. Sevil AKAYGÜN (Yrd. Doç. Dr., Boğaziçi Üniversitesi) Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; fen ve kimya eğitiminde görselleştirme, bilgisayar destekli kimya eğitimi, zihinsel modeller, kavramsal değişim, nanobilim/nanoteknoloji eğitimi, fen, teknoloji, mühendislik ve matematik (FeTeMM/STEM) eğitimi yer almaktadır. Sevil KURT (Yrd. Doç. Dr., Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi) Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; kimya öğretiminde analoji uygulamaları, günlük yaşamla ilişkili kimya kavramlarının öğretimi, kavram öğretimine yönelik materyal geliştirme, yapılandırmacı öğrenme kuramının uygulanma modelleri, kavram anlama seviyelerinin ölçülmesine yönelik araştırmalar yer almaktadır.

18 Yazarlar Hakkında Bilgi xix Sevinç Nihal YEŞİLOĞLU (Arş. Gör. Dr., Gazi Üniversitesi) Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; öğretmen eğitimi, bilimin doğası ve öğretimi, bilim tarihi, bilimsel epistemoloji, argümantasyon ve sorgulayıcı-araştırma ile fen öğretimi, fen eğitiminde pratik çalışmalar gibi konular yer almaktadır. Sibel SADİ-YILMAZ (Yrd. Doç.Dr., Kafkas Üniversitesi) Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; Yaşam (bağlam) temelli (context- based) öğretim, fen öğretiminde materyal geliştirme gibi konular yer almaktadır. Suat ÇELİK (Yrd. Doç. Dr., Atatürk Üniversitesi) Uzmanlık alanı kimya eğitimi olan yazar, Milli Eğitim Bakanlığına bağlı ilköğretim okullarında sınıf öğretmeni olarak ve Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsünde Araştırma Görevlisi olarak görev yapmıştır. Bilimin doğası ve öğretimi konularında yüksek lisan ve doktora tezleri, yurt içi ve yurt dışı dergilerde yayınlanmış çalışmaları bulunmaktadır. Suat ÜNAL (Doç. Dr., Karadeniz Teknik Üniversitesi) Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; fen kavramlarına yönelik öğrenci anlamaları ve kavram yanılgılarının tespiti; kavramsal değişimi esas alan öğretim tasarımları ve uygulanması; materyal geliştirme ve uygulama; öğretim programları; fen öğretiminde hikâyelerin ve modellerin kullanılması gibi konular yer almaktadır. Tuğba ECEVİT (Doktora Öğrencisi, Hacettepe Üniversitesi) Uzmanlık alanı fen eğitimi ve kimyadır. Araştırma konuları arasında; söylem analizi, argümantasyon ve bilimin doğası yer almaktadır. Zeki BAYRAM (Yrd. Doç. Dr., Hacettepe Üniversitesi) Uzmanlık alanı fen ve kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; öğretmen yetiştirme; fen ve kimya öğretiminde laboratuvar uygulamaları, sorgulamaya dayalı fen öğretimi, öğrencilerde kavram yanılgıları; fen programlarının geliştirilmesi ve uygulanması; gibi konular yer almaktadır.

19 1. BÖLÜM KİMYA VE KİMYA EĞİTİMİNİN ÜLKEMİZDE GELİŞİMİ Mustafa SÖZBİLİR & Alipaşa AYAS BÖLÜMÜN TEMEL AMACI Bu bölümün amacı kimyanın bilimsel bir alan olarak gelişim sürecini kısaca betimleyerek ülkemize giriş serüvenini, ülkemizde kimya öğretmen yetiştirme sürecinin gelişimini ve bu süreçteki önemli reformları tanıtmak, dünyada ve ülkemizde kimya eğitiminin bir araştırma alanı olarak nasıl bir gelişim gösterdiğini ve kimya eğitiminin hali hazırdaki durumunu ele alıp irdelemektir. KAZANIMLAR Bu bölümü çalışanlar; Kimyanın bir bilim olarak gelişim sürecini tanır. Modern kimyanın ülkemize gelişi ve gelişim süreci hakkında bilgi sahibi olur. Bir alan eğitimi disiplini olarak kimya eğitimin ne anlama geldiğini anlar. Kimya öğretmen yetiştirme sürecini anlar. Kimya eğitimi araştırmalarının ülkemizde gelişimi ve mevcut durumunu fark eder. TARTIŞMA SORULARI 1. Kimyanın teknolojik uygulamalarının binlerce yıl geçmişi olmasına rağmen modern bir bilim olarak gelişiminin çok geç olmasının nedenlerini nasıl açıklarsınız? 2. Ülkemizde modern kimya eğitiminin gelişim serüveninde yer alan temel unsurlar nelerdir? 3. Kimyanın bir modern bilim olarak gelişmesi ile kimya eğitimin bir disiplin olarak ortaya çıkışı arasında nasıl bir ilişki vardır? 4. Kimya öğretmen eğitimi sürecinde ülkemizde yakın dönemde (özellikle 1990 lı yıllarda) yapılan yeniliklerin kimya eğitiminin bir disiplin olarak gelişim sürecini nasıl etkilemiştir?

20 2 Kimya Öğretimi: Öğretmen Eğitimcileri, Öğretmenler ve Öğretmen Adayları İçin İyi Uygulama Örnekleri GİRİŞ Bir yönüyle maddeye dayanan insanoğlunun kendi yapısını ve çevresinde olan maddi dünyayı anlama merakı beraberinde maddenin yapısını anlama merakı doğurmuştur. Çok basit bir şekilde tanımlandığında maddenin yapısını anlama ile uğraşan kimya biliminin gelişim süreci diğer tüm temel bilimlerde olduğu gibi zamanla öğrenilen bilgilerin kullanılabilir olması için gelecek nesillere öğretilmesi ihtiyacını doğurmuştur. Bu ihtiyaç bilginin miktarının ve buna bağlı olarak da kullanım alanının az olduğu ilk zamanlarda usta-çırak ilişkileri yoluyla edinilen bilgi ve becerilerin gelecek nesillere aktarımı şeklinde giderilebilirken, sanayi devrimiyle birlikte hızlı bir şekilde artan yetişmiş insan gücü ihtiyacı her alanda olduğu gibi kimyanın da profesyonelce öğretimini zorunlu kılmıştır. Etkili ve verimli kimya öğretiminin nasıl gerçekleştirileceği sorusuna cevap verebilmek için kimya bilmek kadar kimya eğitimi konusunda da donanımlı olmayı gerektirmektedir. İnsanoğlunun gündelik yaşamını kolaylaştırmak amacıyla gerçekleştirdiği işlemlerde kimya bilgisinin çok eskilerden beri kullanılıyor olmasına rağmen bir bilim olarak ortaya çıkışı XVIII. yüzyıl sonlarına denk gelmektedir (Dölen, 2013a). Antik çağdan itibaren hüküm süren klasik bilim anlayışını takiben XV. yüzyıl da ortaya çıkan bilimsel devrim (Rönesans) günümüzde modern bilim olarak adlandırılan anlayışın temelini oluşturur. Bilimsel devrim ile birlikte bilim ile teknoloji arasındaki mesafe daralmaya ve aralarındaki karşılıklı ilişki giderek artmaya başlamış ve sanayi devrimi bilim ile teknoloji ayrılmaz bir bütün haline getirmiştir. Bu gelişmelerin sonucunda gerek yeni teknolojiler üretmek ve gerekse üretilen teknolojileri uygulayabilmek için bilimsel bilginin üretilmesi zorunlu duruma gelmiştir. Kimyanın gelişimi de bu dönemde olmuştur. Kimya üzerine klasik bilimsel çalışmalar binlerce yıl geriye götürülse de modern kimyanın doğuşu doğru bir element tanımının Robert Boyle tarafından yapılmasıyla gerçekleştiği ifade edilmektedir (Dölen, 2013a, s.22). Boyle elementi kendisinden daha basit maddelere ayrılamayan madde olarak tanımlamıştır. Robert Boyle den yaklaşık yüz yıl sonra element tanımı Fransız kimyacı Antoine Laurent Lavoisier ( ) tarafından yaşama geçirilmiştir. Lavoisier suyun oksijen ve hidrojenden oluşmuş bir bileşik olduğunu, kendisini oluşturan maddelere ayrıştığını veya bu maddelerin birleştirilmesi ile elde edilebildiğini ortaya koyarak suyun çok eskilerden beri ifade edildiği gibi hava, ateş ve toprak gibi dört elementten biri olmadığını göstermiştir. Bunun yanında yanma ve oksitlenme olaylarını inceleyerek havanın bir element olmayıp oksijen ve azot gazlarından oluşmuş bir karışım olduğunu ortaya koymuştur. Suyun ve havanın birer element olmadığının kanıtlanması dört element teorisinin yıkılmasını ve modern kimyanın doğuşunu sağlamıştır. Lavoisier nin görüşlerinin yaygın olarak kabul görmesi ile modern kimya XVIII. yüzyılın sonla-

21 Kimya ve Kimya Eği minin Ülkemizde Gelişimi 3 rından başlayarak çok hızlı bir gelişim sürecine girmiştir. Kimyasal birleşmenin ve reaksiyonların temel ilke ve yasaları belirlenmiş ve bunların sonucunda John Dalton ( ) kimyasal olayların açıklanmasında bir anahtar görevini görecek olan atom teorisini 1808 de ortaya koymuştur. Bunların ardından kimya bilimi ve bu bilime dayalı olan kimyasal teknoloji çok hızlı bir gelişme süreci içine girmiştir (Dölen, 2013a, ss.22-23). Modern kimyanın ülkemize girişi XIX. yüzyılda sadece eğitim ve öğretim amaçlı olmuştur. Kimyanın ülkemizde bir bilim olarak yerleşmeye başlaması ancak XX. yüzyılın başlarına denk gelmektedir de Darülfünun [Bugün ki İstanbul Üniversitesi] a gelen Alman müderrisler arasında yer alan üç kimyacının girişimi sonucunda 1917 de Darülfünun Fen Fakültesi içinde ilk kez meslek olarak kimya öğretimi örgütlenmiş ve kimyagerlik diploması verilmeye başlanmıştır. Bu tarih Türkiye de meslek olarak kimya öğretiminin başlangıcı olarak kabul edilmektedir (Dölen, 2013b) de üniversite reformunu takiben kimyagerlik öğretimi kimya mühendisliği öğretimine dönüştürülmüş ve bunun yanında öğretmenliğe yönelik olarak fizik-kimya lisans öğretimi de sürdürülmüştür yılında Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi kimya eğitimi verilmeye başlanmasıyla kimya eğitimi İstanbul dışına çıkmıştır lı yıllardan Yükseköğretim Kurulu Başkanlığının [YÖK] kurulduğu 1982 yılına kadar açılan üniversite, akademi, yüksekokul ve özel yüksekokullarda farklı amaçlarla kimya lisans, kimyagerlik, kimya mühendisliği ve kimya yüksek mühendisliği öğretimi yapılmıştır. YÖK ün kurulmasıyla üniversitelerde kimya eğitimi kimya, kimya mühendisliği ve kimya öğretmenliği adlarıyla verilmeye başlanmış ve günümüze kadar gelmiştir (Dölen, 2013b). KİMYA ÖĞRETMEN EĞİTİMİ Cumhuriyet dönemi boyunca öğretmen yetiştirme sürecinde değişik kurumlar rol üstlenmiştir. Bunlar arasında öğretmen okulları, köy enstitüleri, iki ve üç yıllık eğitim enstitüleri, yüksek İslam enstitüleri, ticaret ve turizm yüksek öğretmen okulları, eğitim bilimleri fakültesi, yüksek öğretmen okulları ve eğitim fakülteleri sayılabilir. Bu kurumların öğretmen yetiştirmede niteliğin artırılmasına önemli katkıları olmuştur de 2547 sayılı Yüksek Öğretim Kanunu ile öğretmen yetiştirme işlevi Milli Eğitim Bakanlığı [MEB] ndan Üniversitelere devredilmiştir. Ancak, öğretmen eğitiminin nasıl yapılacağı konusunda deneyimi olmayan üniversiteleri bu işi layıkıyla yerine getirmede güçlükler yaşamıştır. Ülkemizin gelecek nesillerinin nitelikli bir şekilde yetiştirilmesinde çok önemli bir alan olan öğretmen eğitiminde YÖK ile MEB nın etkin bir koordinasyonu uzun yıllar sağlayamamıştır. Bu durum hem nitelik hem de nicelik açısından ülke ihtiyaçlarının karşılanamaması sorununu doğurmuştur.

22 4 Kimya Öğretimi: Öğretmen Eğitimcileri, Öğretmenler ve Öğretmen Adayları İçin İyi Uygulama Örnekleri 1990 lı yılların başında yetkililer öğretmen yetiştirmede MEB ile YÖK ün işbirliği yapmalarının bir ihtiyaç olduğunu fark etmişlerdir. Bu yıllarda Dünya Bankası kredisi ile yürütülen Milli Eğitimi Geliştirme Projesi ile eğitim fakülteleri yeniden yapılandırılmış ve YÖK ile MEB arasında öğretmen yetiştirmede koordinasyon sağlanmıştır. Yetiştirilen öğretmenlerin niteliğini artırmayı ve ihtiyaç kadar öğretmen yetiştirmeyi de kapsayan bu işbirliği süreci Fakülte-Okul İşbirliği protokolünün dönemin Milli Eğitim Bakanı ile YÖK Başkanı arasında imzalanması ile yeni bir ivme kazanmıştır. Ancak, bu işbirliği süreci de 2000 lerin başına kadar değişik branşlarda ve özellikle sınıf öğretmenliği alanında öğretmen açığını kapatmaya yetmemiştir den günümüze kadar olan dönemde eğitim fakültelerinde yeniden yapılanmaya göre öğretmenler yetiştirilmeye çalışılmış ancak zaman zaman gerek bazı alanlarda kontenjanların aşırı artırılması ve gerekse öğretim elemanı ile alt yapı eksikliklerine rağmen yeni fakülte ve programların açılması kalitenin istenilen ölçüde yükseltilememesine sebep olmuştur. Ayrıca düzenlenen öğretmen yetiştirme sertifika programları ihtiyaç olan alanlara katkı sağlarken, ihtiyaç olmayan kimya gibi alanlarda kaliteye önemli bir katkı sağlamamıştır. Öğretmen eğitiminde kaliteyi yakalamanın öncü yolu dünya standartlarına yakın ortak bir yetiştirme sürecini akademik olarak kabul etmekle başlar. Aşağıda detaylara girmeden ana alanlardan söz edilecektir. Geleneksel olarak öğretmen eğitimi modelleri çoğu ülkelerde benzerdir ve üç ana bölümden oluşmaktadır. Kimya öğretmenlerinin yetiştirilmesi de aynı süreçleri kapsamaktadır. i. Alan bilgisi: Öğretmen adayının öğretecek olduğu alanla ilgili bilgileri içeren dersler. ii. Pedagoji bilgisi: Öğrenme ve öğretme konularına yönelik bilgileri içeren dersler a) Profesyonel eğitimin teorik temelleri (Genel Eğitim): Bu kısımda eğitim felsefesi, eğitim tarihi, eğitim sosyolojisi ve eğitim psikolojisi ile ilgili dersler öğretmen adaylarına verilir. b) Özel pedagojik formasyon: Özel öğretim yöntemleri ile ilgili pedagojik formasyon dersleri ve okullarda yapılan uygulama çalışmaları. iii. Genel Kültür: Öğretmen adayının kendi hak ve sorumlulukları ile değişik alanlara yönelik kazanacağı bilgi ve deneyimler.

23 Kimya ve Kimya Eği minin Ülkemizde Gelişimi 5 Bu üç ana alanda öğretmen adaylarına kazandırılması gereken bilgi ve becerilerle ilgili temel standartlar Eğitim fakültelerinin yeniden yapılandırılması kapsamında ele alınmış ve kurulan bir komisyon tarafından oluşturulmuştur. Ancak standartların belirlenmesi ile o standartlara ulaşılması garanti altına alınamaz. Bu noktada okul kimyası ile akademik kimya ilişkisi üzerinde durmak faydalı olacaktır. OKUL KİMYASI VE AKADEMİK KİMYA Fen bilimlerinin ve ona dayalı olarak üretilen teknolojinin ülkelerin gelişmesine sağladığı katkılar sayılamayacak kadar çoktur. Bu nedenle fen bilimlerinin ve onun eğitiminin önemi gittikçe artmaktadır. Geleceğin teminatı olarak görülen gençlerin daha iyi yetiştirilmeleri kaliteli bir eğitim-öğretimden geçirilmelerine bağlıdır. Gençler bir yandan çağın gereklerine göre yetiştirilirken öte yandan yeniçağlara önderlik edebilecek bilgi birikimi ile de donatılmalıdırlar. Bu yeni nesillerin geniş bir ufka ve araştırmacı bir ruha sahip olacak şekilde bir eğitimden geçirilmeleri ile mümkündür. Bunun yolu ise daha iyi bir eğitim nasıl sağlanabilir sorusu etrafında yapılacak kapsamlı araştırmalardan geçmektedir. Bir alanda yeni bilgi üretmek veya yeni buluşlar yapmak (akademik bilim) kadar o bilginin genç nesillere kazandırılması da (okul bilimi) önemlidir. Kimya eğitimi veya okul kimyası dediğimiz şey kimyada neleri, niçin ve nasıl öğretelimden başlayarak ne kadar öğretebildik ve öğretilen bilginin niteliği nedir soruları ile ilgilenir. Akademik kimya ise, kimyacıların veya kimyada yeni keşifler yapmak üzere çalışanların uğraştığı kimya olarak tanımlayabiliriz. Akademik kimyacılar teorik ve pratik alanda kimya bilimine katkıda bulunmaktadırlar. Fen-edebiyat ve fen fakültelerinin kimya bölümlerinde yürütülen çalışmalar bu kapsamda değerlendirilebilir. Kısaca belirtmek gerekirse kimya alanında bilimsel araştırmalar yapmak ve bilgi üretmek akademik kimyanın işi, bu bilginin genç nesillere en etkili bir şekilde kazandırılma yöntemlerini araştırmak da kimya eğitiminin (veya okul kimyasının) uğraşı alanıdır. Bu ayrılığın ve ilişkinin farkına vararak kuracağımız bağlar her iki alanında gelişmesine olanak sağlayacaktır. Kimyada sahip olunan bilgi birikiminin okul süresince öğretilebilecek olanın kat kat üstünde olduğu açıktır (Yani, biz fakültede 200 kredilik te kimya dersi okutsak bilinen kimya bilgilerinin tamamını lisansta öğretemeyiz). Bu nedenle okul kimyası programlanırken öğrencilere temel kimyasal kavramlar ve bilgi edinme yollarının öğretilmesi amaçlanmalıdır. İnsanoğlunun bugün sahip olduğu bilgi birikiminin öğrencilere öğretilmeye çalışılması halinde bir yere varılması oldukça güçtür. Böyle bir yaklaşım konuların acele ile öğretilmesine neden olur. Bu da öğrenmenin yüzeysel olmasına ve kısa sürede unutulmasına yol açar.

24 6 Kimya Öğretimi: Öğretmen Eğitimcileri, Öğretmenler ve Öğretmen Adayları İçin İyi Uygulama Örnekleri Gelişmiş ülkelerin çoğunda kimya öğretim programı kapsamında değişik konuların ne şekilde öğretilmesi gerektiği üzerinde ayrı ayrı araştırmalar yapılmaktadır. Elde edilen bulgular ilgili çevrelerce tartışılmakta ve sonuçlar yeni gelişmelere (program geliştirme çalışmalarına ve yeni öğretim tekniklerinin geliştirilmesine) önderlik etmektedir. Ülkemizde ise, öğretim programları üzerine yapılan araştırmaların sınırlılığı dikkati çekmektedir. Bu durum geliştirilen programların batı ülkelerine kıyasla çok daha yetersiz kalmasına neden olmaktadır. Son yılda karşılaştığı sorunlarını kendi uzmanları ile çözme yoluna giden Finlandiya, Polonya, Macaristan gibi bazı gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler eğitime ve araştırmacılara gerekli kaynakları sağlayarak, öğretmen eğitiminde ve okul programlarında kapsamlı reformlar gerçekleştirmişlerdir. Ülkemizde de bu yönde çabaların artmaya başladığını görmekteyiz. Kimya öğretmenlerinin yetiştirilmesi sürecinde Kimya Öğretim Yöntemleri dersi özel bir öneme sahiptir. Bugünkü programlar çerçevesinde ortaöğretim kimyası ile eğitim fakültelerinde öğretilen kimya arasında tam bir çakışmanın olduğu söylenemez. Elbette öğretmen adayı öğreteceği alanla ilgili daha üst düzeyde bir eğitim almış olmalıdır. Ancak eksiklik öğretmen adaylarının öğretecekleri kimya öğretim programını tam tanıyamadan mezun olmalarındadır. Bu nedenle öğretmen adayları göreve başladıkları okullarda neyi nasıl yapacakları konusunda bir bocalama göstermektedirler. Bu bocalama, özellikle deneyimli kimya öğretmeninin bulunmadığı okullarda daha çok sıkıntıya sebep olmaktadır. Çünkü yeni atanmış olan öğretmen stajyer olmasına rağmen derslere girmek zorunda kalmaktadır. Birçok durumda bu stajyer öğretmene başka alanlardan rehber öğretmen görevlendirilmektedir. Bu nedenle kimya öğretmenlerini daha yeterli hale getirebilmek için lise kimya öğretim programı konularının irdelendiği, örnek etkinliklerin yapılıp tartışıldığı bir süreç izlenmesi gerekmektedir. Bu anlamda geleceğin kimya öğretmenleri olarak bugünün kimya öğretmen adaylarına, hali hazırda görev yapmakta olan kimya öğretmenlerinin de güncel gelişmelere uyum sağlayabilmeleri ve bilgilerini güncelleyebilmeleri ve kimya öğretmen eğitimcilerinin yararlanabilmesi için Kimya öğretimi: Öğretmen eğitimcileri, öğretmenler ve öğretmen adayları için iyi uygulama örnekleri başlıklı bu kitabın hazırlanması düşünülmüştür. Elbette burada önerilen etkinliklerin yapılabilmesi için örnek laboratuar sınıflarının olması idealdir. Ancak etkinliklerin önemli bir kısmı normal kimya laboratuarlarında ve hatta sınıflarda yapılabilecek türden etkinlikler de içermesine özen gösterilmiştir. Ayrıca kitapta yer alan tüm iyi uygulama örneklerinin mevcut kimya öğretim programıyla uyumlu olmasına özen gösterilmiştir.