LEKELER SUSUZ ÇIKAR MI?

Transkript

1 LEKELER SUSUZ ÇIKAR MI?

2 Günlük k Yaşam am Olayı: Kuru temizleme nasıl l yapılır? Kimya Konusu : Kimyasal Bağlar Çözeltiler Kimya Konusu Đle Đlişkisi: Çözünme olayında kimyasal bağlar ların n rolü ve günlg nlük k yaşamda amda kullanılan lan çözücülerin seçiminde kimyasal bağlar ların önemi

3 HEDEFLER VE DAVRANIŞLAR 1. HEDEF : Kuru temizlemeyi kavrayabilme. DAVRANIŞLAR : 1.Kuru temizlemenin hangi amaçlarla yapıld ldığını açıklar. 2.Kuru temizlemenin özelliklerini belirtir. 3.Kuru temizlemede kullanılan lan çözücülere örnekler verir. 4.Kuru temizlemenin avantajlarını sıralar.

4 2. HEDEF : Atomları bir arada tutan kuvvetleri kavrayabilme DAVRANIŞLAR : 1-Atomları bir arada tutan kuvvetlerin varlığı ığını bilir ve kimyasal bağ olarak adlandırır. r. 2-Kimyasal bağlar ların n kurulmasının n nedenlerini açıklar. 3-Kimyasal bağ çeşitlerini açıklar. a

5 3. HEDEF: Đyonik bağı ve özelliklerini kavrayabilme. DAVRANIŞLAR : 1.Đyonik bağı ğın n tanımını yapar. 2.Đyonik bağı ğın özelliklerini açıklar. a 3.Đyonik bağı ğın n oluşumunu umunu açıklar. a 4.Đyonik bağlı bileşiklere iklere örnekler verir.

6 4. HEDEF : Kovalent bağı ve özelliklerini kavrayabilme. DAVRANIŞLAR : 1. Kovalent bağı ğın n tanımını yapar. 2. Kovalent bağı ğın özelliklerini açıklar. a 3. Kovalent bağı ğın n oluşumunu umunu açıklar. a 4. Kovalent bağlı bileşiklerin iklerin özelliklerini açıklar. 5-Kovalent bağlı bileşiklere iklere örnekler verir.

7 5. HEDEF : Polar kovalent bağı ve özelliklerini kavrayabilme. DAVRANIŞLAR: 1. Polar kovalent bağı ğın n tanımını yapar. 2. Hibritleşmeyi açıklar. 3. Polar kovalent bağı ğın özelliklerini açıklar. a 4. Polar kovalent bağı ğın n oluşumunu umunu açıklar. a 5. Polar kovalent bağlı bileşiklere iklere örnekler verir. 6. Polar kovalent bağlı bileşiklerin iklerin özelliklerini açıklar.

8 6. HEDEF: Apolar kovalent bağı ve özelliklerini kavrayabilme. DAVRANIŞLAR : 1. Apolar kovalent bağı ğın n tanımını yapar. 2. Apolar kovalent bağı ğın özelliklerini açıklar. a 3. Apolar kovalent bağı ğın n oluşumunu umunu açıklar. a 4. Apolar kovalent bağlı bileşiklerin iklerin özelliklerini açıklar. 5. Apolar kovalent bağlı bileşiklere iklere örnekler verir.

9 ÇÖZELT ZELTĐLERLER 7. HEDEF : Çözelti ve özelliklerini kavrayabilme. DAVRANIŞLAR: 1- Çözünme kavramını açıklar. 2- Çözeltiyi homojen bir karışı ışım m olarak açıklar. a 3- Çözeltinin bileşenlerini enlerini açıklar. a 4- Çözeltilerin özelliklerini açıklar. a

10 8. HEDEF: Suyun yapısal özelliklerini kavrayabilme. DAVRANIŞLAR: 1- Suyun fiziksel özelliklerini açıklar. a 2- Suyun molekül l yapısını açıklar. 3- Suyun neden iyi bir çözücü olduğunu unu açıklar. a 4- Suyun iyi bir çözücü olarak yaşam amımızdaki önemini örneklerle açıklar. a

11 9. HEDEF:Çö Çözelti çeşitlerini kavrayabilme. DAVRANIŞLAR: 1- Çözeltileri hallerine göre g sınıflands flandırır r ve açıklar. a 2- Çözünm nmüş olan madde miktarına göre g çözeltileri sınıflandırır r ve açıklar. a 3- Doygunluk durumuna göre g çözeltileri sınıflandırır r ve açıklar. a 4- Elektrik iletkenliğine ine göre g çözeltileri sınıflands flandırır ve açıklar. a 5- Tüm çözelti çeşitlerine günlg nlük k yaşamdan amdan örnekler verir.

12 10. HEDEF:Maddelerin çözünürl rlüklerini kavrayabilme. DAVRANIŞLAR: 1- Çözünürl rlük k kavramını açıklar. 2- Gazların n sudaki çözünürl rlüğünün n canlılar lar için i in önemini belirtir. 3- Maddelerin sudaki çözünürl rlüklerini karşı şılaştırır. r. 4- Sulu çözeltilerde maddelerin çözünürl rlüğünü ifade eden uygun birimleri kullanır.

13 11. HEDEF:Çö Çözünürlüğe e etki eden faktörleri kavrayabilme. DAVRANIŞLAR: 1- Sıcaklığın çözünürl rlüğe e etkisini açıklar. a 2- Basınc ncın çözünürl rlüğe e etkisini açıklar. a 3- Çözücü türünün çözünürl rlüğe e etkisini açıklar. a 4- Çözünenin türünün t çözünürl rlüğe e etkisini açıklar. a 5- Ortak iyon içeren i bir çözeltideki çözünürl rlüğü örneklerle açıklar. a

14 KURU TEMĐZLEME

15 KURU TEMĐZLEME NEDĐR?

16 HANGĐ AMAÇLARLA KURU TEMĐZLEMEY ZLEMEYĐ KULLANIRIZ?

17 NEDEN KURU TEMĐZLEME DENĐLMEKTED LMEKTEDĐR?

18 KURU TEMĐZLEMEDE HANGĐ MADDELER KULLANILIR?

19 KURU TEMĐZLEME NEDĐR R VE NASIL YAPILIR?

20 Kuru temizlemede leke türlerine t göre g çeşitli çözücüler kullanılır. Bunlar : Apolar yapılı lekeler (Yağ,mürekkep,mum,zift lekesi) Apolar yapılı leke çıkarıcılar CCl4,C,C2Cl4,C2HCl3 Polar yapılı lekeler (oje,kan lekesi) Polar yapılı leke çıkarıcılar Gliserin (C3H8O3 ), aseton (C3H6O ) Đyonik yapılı lekeler (Beyaz şarap,salça,ketçap,ter lekeleri ) Đyonik yapılı leke çıkarıcılar Anyonik,katyonik yüzey aktif maddeler

21 Kuru temizleme işleminde i kullanılan lan leke çıkarıcılar çeşitli çözücülerdir.bu çözücüler apolar,polar ya da iyonik yapılar larına göre g lekelere etki eder ve kendilerine benzer yapıdaki lekeleri çözerek giysi yüzeyinden y lekelerin uzaklaşmalar malarını sağlar.

22 KURU TEMĐZLEME Kazara giysisinin üzerine kerosen döken Joly Belin adında bir Fransız, hayretle bunun giysisinin üzerindeki lekeyi temizlediğini ini görür. g r. Bu işin i in üzerine giden Belin, 1840'lı yıllarda Paris'te ilk kuru temizleme işletmesini i açar. a ar. Bu temizlemeye her ne kadar kuru temizleme deniyorsa da kuru olarak yapılmayan; ancak su, sabun, deterjan v.b. çözücüler kullanılmadan; lmadan; perkloretilen kimyasal çözücüsünün kullanılmas lmasıyla yapılan temizlemedir.

23 Başlang langıçta kuru temizlemede çözücü madde olarak gaz ve kerosen kullanılıyordu. Günümüzde ise hemen hemen tüm t m dünyada d perkloroetilen veya kısaca k perk diye tanımlanan bir çözücü kullanılmakta. lmakta. C2Cl4 Giysilerinizi evde çamaşır r makinesinde yıkarken y kirleri çözen madde sudur.

24 Ancak örneğin yünly nlü kumaşlarda olduğu u gibi, birçok kumaş türünde su etkili olmayabilir. Kuru temizlemede suyun yerine bir petrol ürünü kullanılır. Đnsanlarda ıslaklık, k, suyla temas anlamında nda algıland landığından bu işleme i kuru temizleme denilir. Aslında olay kuru ortamda yapılmaz.

25 Elbiseler, kuru temizleyicide su yerine bu çözücü ile temizlenir. Çözücü buharlaşmas masın, havayı kirletmesin ve tekrar kullanılabilsin labilsin diye her seferinde bir yerde toplanır. Bu şekilde temizlenen giysiler, ütülenince yeni gibi dururlar.

26 Kuru temizlemenin avantajlarından ndan biri de kumaşlar ların çekmelerine ve şekillerini kaybetmelerine yol açmamasıdır.

27 Bu temizlemede kullanılan lan perkloroetilen, HĐDROFĐLĐK özelliğe e sahip (su emerek şişen, kısalan kumaşlar) tekstil liflerini bozmaz. Kumaş liflerinin temizleme sırass rasında aldıklar kları bu kimyasal madde, kurutma esnasında nda uçar. u Çünk nkü perkloroetilen,, 70 derecede buharlaşarak, arak, kumaşı bozmadan, kumaş üzerinde ve bünyesinde b su gibi nemlilik bırakmadan, suda olduğu u gibi kumaşı şişirip irip kısaltmadan ve çektirmeden kumaşı kendi normal boyutunda bırakarak b buhar olarak terk eder.

28 KĐMYASAL BAĞLAR

29 KĐMYASAL BAĞLAR Kimyasal bağ, moleküllerde llerde atomları bir arada tutan kuvvettir. Bir bağı ğın oluşabilmesi için i in atomlar tek başı şına bulundukları zamankinden daha kararlı (az enerjiye sahip) olmalıdırlar. Genelleme yapmak gerekirse bağlar oluşurken urken dışarıya enerji verirler.

30 Atomlar bağ yaparken, elektron dizilişlerini lerini soygazlara benzetmeye çalışırlar. Bir atomun yapabileceği i bağ sayısı,, sahip olduğu u veya az enerji ile sahip olabileceği yarı dolu orbital sayısına eşittir. e Soygazların bileşik ik oluşturamamas turamamasının sebebi bütün b orbitallerinin dolu olmasındand ndandır

31 Suyun molekül l içi i i bağlar ları :

32 Suyun molekülleri lleri arası bağlar ları :

33 ĐYONĐK K BAĞLAR Elektronegatiflikleri farklı olan iki atom arasındaki elektron alış verişi i sonucunda oluşan (+) ve (-)) yükly klü iyonlar birbirlerine iyonik bağlarla bağlan lanır. Bu iyonlar arasındaki bağ elektrostatik çekim kuvvetidir. Metaller elektron vererek (+) değerlik, erlik, ametaller elektron alarak ( )( ) değerlik erlik alırlar. Bu şekilde oluşan (+) ve ( )( yükler birbirini büyük b k bir kuvvetle çekerler. Bu çekim iyonik bağı ğın n oluşumuna umuna sebep olur. Onun için i in iyonik bağlı bileşikleri ikleri ayrış ıştırmak zordur. Elektron aktarımıyla oluşan bileşiklerde, iklerde, kaybedilen ve kazanılan elektron sayılar ları eşit olmalıdır.

34 Örnek olarak NaCl verecek olursak Na (sodyum) bir elektron vererek Na+ katyonunu oluşturur ve bu elektron Cl (klor) tarafından alınır r ve Cl- anyonunu oluşturur. Đki zıt z t yükly klü iyon arasındaki elektrostatik çekim nedeniyle iyonik bir bağ oluşur. ur. Bu kuvvetli çekim kuvvetinden dolayı erime noktaları yüksektir.

35

36 Đyonik katılar belirli bir kristal yapı oluştururlar. Đyonik bağlı bileşikler ikler oda sıcakls caklığında katı halde bulunurlar. Đyonik bileşikler ikler katı halde elektriği i iletmez. Sıvı halde ve çözeltileri elektriği i iletir.

37 NaCl, MgS,, BaCl2 bileşikleri ikleri iyonik bağlı bileşiklere iklere örnek olarak verilebilir.

38 KOVALENT BAĞLAR Elektronegatiflikleri birbirine yakın veya aynı olan atomların n elektronlarını ortaklaşa a kullanmaları sonucunda oluşan bağa kovalent bağ denir. H2, H F2,, Cl2,, O2, O, P4, P, S8S kovalent bağlı moleküllerdir. llerdir. Lewis kuralına göreg

39 Cl ile Cl birer elektronlarını ortaklaşa kullanarak kovalent bağ oluşturur. Bu elektron çifti bağ olarak çizgi şeklinde gösterilir. Cl-Cl Aynı iki atom arasında bir elektron çiftinden daha fazla elektron ortaklaşa kullanılabilir. labilir. Buna çoklu kovalent bağ ismi verilir. Çift bağda, iki atom arasında iki elektron çifti, üç bağda ise üç elektron çifti bulunur.

40 Kovalent Bağlı Moleküllerden llerden Oluşan Maddelerin Özellikleri Kovalent bağlı moleküllerden llerden oluşan maddeler, iyonik ve metalik bağlı maddelere nazaran daha düşük k kaynama ve erime noktasına na ve ayrıca daha düşük d k erime ve buharlaşma ısılarına sahiptirler. Çünk nkü bir iyonik bileşiği i eritirken çok kuvvetli olan iyonik bağlar ları kırmak için i in yüksek y sıcakls caklığa ısıtmak gereklidir.

41 Halbuki moleküllerden llerden oluşan bir katı maddeyi eritmek için i in iyonik bağa a göre g çok daha zayıf f olan moleküller ller arası çekim kuvvetlerini yenmek, gerekeceğinden daha düşük d k bir sıcakls caklığa ısıtmak kafi olacaktır. Düşük k yoğunlukludurlar, gaz sıvıs ve katı haldedirler. Katı halde iken kırılgank ve zayıf f yumuşak veya mumsu bir yapılar ları vardır. r. Elektrik ve ısıyı çok az iletirler. Genellikle organik çözücülerle çözünebilirler.

42 Hidrojen atomları arasında oluşan kovalent bağ :

43 Hidrojen ve Oksijen atomları arasında oluşan kovalent bağ :

44 Şekil :H2 ve HI de Bağ Uzunlukları

45 Tablo : Bazı Yaygın Tekli, Çiftli ve Üçlü Bağların Ortalama Bağ Uzunlukları Bağ türü Bağ uzunluğu (A ) C H 1.07 C O 1.43 C=O 1.21 C C 1.54 C=C 1.33 C C 1.20 C N 1.43 C=N 1.38 C N 1.16 N O 1.36 N=O 1.22 O H 0.96

46

47 POLAR KOVALENT BAĞ

48 POLAR KOVALENT BAĞ Elektronegatiflikleri birbirinden farklı iki atomun oluşturdu turduğu kovalent bağlarda ortak kullanılan lan elektron çifti eşit e olarak paylaşı şılmaz. Daha elektronegatif olan atom tarafından bu elektron çifti daha fazla çekilir ve böyleceb polar kovalent bağ oluşur. ur. Bazı atomlar arasındaki elektronegatiflik sırass rası aşağıda verilmiştir. F>O>N>Cl Cl>Br>C>I>H

49 Cl (klor) atomunun elektronegatifliği i H (hidrojen) atomundan çok fazla olduğu u için i in ortak elektronlar klor atomu tarafından daha çok çekilir ve hidrojen kısmi k pozitif yükle y yüklenirken, klor kısmi k negatif yükle y yüklenir. y Böylelikle dipol moment oluşur. ur. Dipol momenti olan moleküller ller polardır. H+δ - Cl-δ

50

51

52 HĐBRĐTLEŞME Kovalent bağlar, orbitallerin örtüşmesi sonucunda gerçekle ekleşirler. Orbitallerinde örtüşebilmesi için, i in, örtüşmeye katılan orbitallerin birer elektron içermesi i gerekmektedir.her atom çiftleşmemiş elektron sayısı kadar bağ yapabilir. Đki veya daha fazla atom orbitallerini,, birbirleri ile hibritleşmeye uygun simetriye getiriler. Böylelikle B oluşan yeni orbitallere hibrit orbitalleri denir. Hibirtleşmenin gerçekle ekleşebilmesi ebilmesi için i in orbitallerin enerjileri birbirine yakın n olmalıdır.

53 Sigma bağı )

54 pi Bağı P orbitallerinin dikey olarak örtüşmesi ile olur.

55 sp Hibritleşmesi BeF2 örneği i verilerek sp hibritleşmesi açıklanabilir. Öncelikle atomların n elektron dizilimleri yazılır. 4Be : 1s2 2s2

56 9F :1s2 2s2 2p5 Be nin 2 tane bağ yapabilmesi için i in 2 tane yarı dolu orbitalinin olması gerekiyor. Bu nedenle 2s2 deki 2 elektronundan birini bir sonraki kabuğa a uyarır. r. AşağıA ğıdaki gibi bağ yapmaya hazır r 2 tane yarı dolu orbital oluşturur.

57 2 tane F atomunun 2pz deki elektronları bu orbitallere yerleşerek erek sp hibritleşmesi gerçekle ekleştirirler.. BeCl2 bağ açıları 180 olan doğrusal sp hibriti yapar.

58

59

60 sp2 Hibritleşmesi BH3 örneği i verilerek sp2 hibritleşmesi açıklanabilir. Öncelikle atomların n elektron dizilimleri yazılır 5B : 1s2 2s2 2p1

61 1H : 1s1 B nin 3 tane bağ yapabilmesi için i in 3 tane yarı dolu orbitalinin olması gerekiyor. Bu nedenle 2s2 deki 2 elektronundan birini bir sonraki kabuğa a uyarır. r. AşağıA ğıdaki gibi bağ yapmaya hazır r 3 tane yarı dolu orbital oluşturur.

62 3 tane H atomunun da 1s1 deki elektronları bu orbitallere yerleşerek sp2 hibritleşmesini gerçekleştirirler.

63 BH3 molekülü bağ açıları 120 olan üçgen düzlem yapıya sahip sp2 hibritini oluştururlar.

64

65 sp3 Hibritleşmesi H atomunu elektron dağı ğılımı 1H : 1s1 Karbon atomunun elektron dağı ğılımı 6C :1s2 2s2 2p2 şeklindedir.

66 Bu durumda karbon atomunun bağ yapabilecek 2 tane eşlee leşmemiş elektronu gözüküyor. Fakat 4 hidrojen atomu ile bağ yapması bekleniyor. Bu durumda 2s2 deki iki elektrondan biri 2pz orbitaline uyarılır. r. Böylece karbon atomunu 4 tane bağ yapabilecek yarı dolu orbitali oluşur. ur.

67 Böylelikle hidrojen atomu 4 tane yarı dolu orbitale birer elektronunu vererek bağlanma yapar. C bir tane s ve 3 tane p orbitalini kullanarak bağ açıları olan tetrahedral sp3 hibritleşmesini gerçekle ekleştirdi.

68

69 Bu örnekle karbon atomunun her zaman 4 bağ yaptığı ığını gördük. Diğer bir gösterig steriş şekliyle C değerlik erlik bağ elektron sayısı 4 tür r (2s2 2p2) ) Buradaki 4 tane elektron C atomu üzerine tek tek yerleştirilir. H atomunun değerlik erlik elektron sayısı 1 (1s1) olduğundan undan ve 4 tane H atomu bulunduğu için in her bir H atomunun elektronu C atomunun elektronu ile eşlee leşir.

70 Ortaklanmamış elektronlarda sigma bağı gibi düşünülür. d Buna da örnek olarak NH3 (amonyak) verebiliriz. 7N: 1s2 2s2 2p3 Normalde N (azot) H (hidrojen) ile 3 bağ yapıyor yor gibi gözüküyor g ama eğer e er lewis yapısını çizecek olursak, 7N: 1s2 2s2 2p3

71 N nin 3 tane bağ yapabilecek elektronu bulunmaktadır. Buda H atomunun 1 s1 orbitalindeki bir elektron ile 3 tane bağ yapabileceğini gösteriyor.

72 N üzerindeki bağa a katılmayan ortaklanmamış elektronlarda bağ gibi sayılaca lacağından sp3 hibritleşmesi yapacaktır. Ortaklanmamış elektron çifti çekirdeğe e daha yakınd ndır. Bu yüzden y s karakteri artar dolayısıyla yla bağ açısı artar. Bağ elektronları birbirini iter. Ortaklanmamış elektron çiftinin itme kuvveti bağ elektronlarınkinden nkinden daha fazladır. Ortaklanmamış elektronların n itme kuvveti fazla olduğu u için i in beklenen açıdan sapma gösterir.

73 APOLAR KOVALENT BAĞ

74 APOLAR KOVALENT BAĞLAR Aynı elektronegativiteye sahip atomlar arasında kurulan kovalent bağdır.ayn r.aynı ametal atomları arasında bulunur. Örneğin; Đki hidrojen atomu elektronları ortaklaşa kullanarak bağ oluştururlar.

75

76 Benzer şekilde H2, H, F2, F, Cl2,, O2, O, N2, N P4, S8S kovalent bağlı moleküllerdir. llerdir.

77 Su molekülü polardır.. Polar poları çözer prensibine uygun olarak da su, polar molekülleri lleri çözer.bu yüzden y polar moleküllere llere hidrofilik (suyu seven) denir. Apolar moleküllere llere ise suda çözülmedi lmediğinden inden hidrofobik (suyu sevmeyen) denir.örne rneğin yağ bileşiği i suda çözülmez ve hidrofobiktir. Bazı moleküllerde llerde ise bir ucunda polar veya iyonlaşmış bir bölge b, diğer ucunda ise apolar bir bölge bulunur. Yani hem polar hem de apolar özellik gösterirler, g böyle b moleküllere llere ampifatik moleküller ller denir.örne rneğin bu özelliği i hücre h zarının n yapısında görürüz: g Hücre H zarındaki fosfolipidlerin baş kısmı hidrofilik iken kuyruk kısmı hidrofobiktir.

78

79 ÇÖZELT ZELTĐLERLER

80 ÇÖZELT ZELTĐLERLER ÇÖZÜNME OLAYI Bir maddenin başka bir madde içinde gözle görülmeyecek kadar küçük parçacıklar hâlinde dağılmasına çözünme; elde edilen homojen karışıma çözelti denir. Çözünme olayı sırasında örneğin yemek tuzu (NaCl) suda Na+, Cl- iyonlarına ayrılır ve bu iyonlar su içinde homojen olarak dağılır. Çay şekeri suda iyon oluşturmadan moleküller hâlinde çözünür. Maddeler çeşitli fiziksel özelliklerde çözeltiler oluşturabilirler. Genel olarak bir çözelti çözücü ve çözünenden oluşmaktadır.

81

82 Çözeltiler kendi aralarında üçe e ayrılırlar; rlar; a. Doygun çözelti Çözebilece zebileceği i maksimum maddeyi çözm zmüş olan çözeltiye denir. b. Doymamış çözelti Çözebilece zebileceği i kadar maddeyi çözmemi zmemiş olan çözeltiye denir. c. AşıA şırı doymuş çözelti Bazı durumlarda çözeltinin derişikli ikliği i doygunluk sınırını aşabilir. abilir. Bu gibi çözeltilere aşıa şırı doymuş çözeltiler denir. Bu çözeltiler oldukça a kararsızd zdır. Küçük k bir etki ile fazlalıklar çöker ve doygun bir çözelti elde edilir.

83 Çözeltiler çözünenin miktarına göre g ikiye ayrılırlar; rlar; a. Derişik ik çözelti Belli bir miktar çözücüde, fazla miktarda çözünen içeren i çözeltilere derişik ik çözelti denir. b. Seyreltik çözelti Belli bir miktar çözücüde, az miktarda çözünen içeren i çözeltilere seyreltik çözelti denir.

84 Çözeltiler elektrik iletkenliklerine göre ikiye ayrılır: a. Elektrolit olmayan çözeltiler Suda çözündüğünde iyon oluşturmayan maddelerin çözeltileri elektrik akımını iletmez. Bu maddeler elektrolit olmayan maddelerdir. Elektrik ak mını iletmeyen çözeltilere elektrolit olmayan çözeltiler denir. b.elektrolit çözeltiler Suda çözünd ndüğünde nde iyonlar oluşturan ve elektrik akımını ileten çözeltilerdir.

85 ÇÖZÜNÜRL RLÜK Belli bir s caklıkta 100g veya 100 cm3 suda doymuş bir çözelti oluşturmak için çözünebilen madde miktarına çözünürlük denir. Çözünürlüğün birimi g madde/100 g çözücü veya g madde/100cm3 çözücü olarak ifade edilir. Örneğin,25 C de KNO3'ün çözünürl rlüğü, (60 gram/100 ml su dur dur). Yani 25 C de 100 ml su en fazla 60 gram KNO3 çözebilir.

86 ÇÖZÜNÜRL RLÜGE ETKI EDEN FAKTÖRLER 1.Çö Çözünen ve çözücü maddenin türüt 2.Sıcakl caklık 3.Basınç 4.Ortak iyon etkisi

87 Çözücünün türü: Çözünürlük, çözücü ve çözünen maddenin türüne bağlıdır. Örneğin; su (H2O) polar bir çözücüdür. iyonik bir madde olan yemek tuzu (NaCl) suda çok çözünür,apolar bir çözücü olan karbon tetraklorürde (CCl4) çözünmez. Apolar olan moleküller apolar olan çözücülerde çok çözünür. Örneğin, apolar iyot (I2), yine apolar karbontetraklorür içinde oldukça çok çözünür.

88 Genellikle çözücü olarak su kullanılır.su molekülleri lleri bir oksijen atomuna bağli iki hidrojen atomundan meydana gelmiştir ve molekülerin lerin sekli bir V harfine benzer.molekülde lde oksijenin bulunduğu kısım m pozitif yükly klüdür.

89 Bir molekül l farklı atomlardan meydana gelmişse her bir atomun elektronlara karşı ilgisi farklı olur.bunun sonucu olarak molekülün n bir kısmk smında elektron fazlalığı ve bunun sonucu olarak da kısmk smı negatif yük,bir kısmk smında ise elektron noksanlığı ve bunun sonucu olarak da kısmi k pozitif yük y görülür. r. Bu şekildeki moleküllere llere POLAR moleküller ller denir.

90 Su bir polar moleküld ldür,oksijen atomu bölgesi kısmen k negatif,hidrojen atomlari bölgesi ise kısmen k pozitif yük y k gösterir. g Öte yandan elektron dağı ğılımı kutuplaşma göstermeyen veya kısaca k APOLAR moleküller ller denir. Ayni tür t r atomlardan meydana gelen moleküller ller apolar özelliktedir. Örneğin;H2 apolar özellik gösterir. g

91 Çözeltiler için i in genel olarak su kural söylenebilir; Benzer benzeri çözer.yani polar çözücüler polar çözünenleri, nenleri,apolar çözücüler ise apolar çözünenleri çözer. Bunun nedeni şu şekilde açıklanabilir.polar bileşiklerde iklerde moleküller ller arası çekim kuvveti oldukça kuvvetlidir.molekülün n negatif yükly klü kısmı öteki molekülün n pozitif yükly klü kısmı tarafından çekilir.

92

93 Böylece bütün b n moleküller ller arasında bir bağ yapısı kurulur.apolar bir molekül l polar bir moleküldeki ldeki bağ yapısını bozarak çözemez. zemez.karbontetraklorür (CCI4) bir apolar moleküld ldür r ve polar bir molekül olan suda çözünmez. Çünk nkü su molekülleri lleri arasındaki çekim kuvveti karbontetraklorür ile su molekülü arasındaki çekim kuvvetinden çok daha fazladır.

94 Bu iki sıvıs birbiri ile karış ışmaz,iki fazli bir sistem meydana getirir. Đyot(I2) ) bir apolar moleküld ldür r ve yine apolar bir molekül l olan karbontetraklorür(cci (CCI4)) de çözünür. Kati haldeki I2I molekülleri lleri arasındaki çekim kuvveti ile saf CCI4 molekülleri lleri arasındaki çekim kuvveti hemen hemen ayni büyüklüktedir. ktedir. Dolayısıyla yla iyot- karbontetraklorür çekimi mümkm mkündür.bu çekim sonunda iyot molekülleri lleri CCI4 molekülleri lleri ile karişabilir abilir.

95 Bir katının n sıvıs da çözünmesi olay da aynı şekilde açıklanabilir.burada a da polar çözücü için in polar özelliğe e sahip bir katının olması gerekir.buna en iyi örnek sodyum klorürün(naci) suda çözünmesidir. Sodyum klorür r kristalinde pozitif yükly klü sodyum iyonları (NA+) ve negatif yükly klü klorür r iyonları vardır. r. Çözücünün n su olduğu u sistemlerde su molekülleri lleri ile çevrilmiş pozitif veya negatif yüklü iyonlara HIDRATE IYON denir.

96 Örneğin;NACI çözünmesinde etrafı su molekülleri lleri ile çevrilmiş olan NA+ ve CI- iyonları birer hidrate iyondur.pozitiflik veya negatiflik yükly klü iyonların n suda çözünmesi sırass rasında etrafında yer alacak su moleküllerinin llerinin sayısı gelişi i güzel g olmayıp çoğunlukla önceden bellidir.

97 Molekül l Yapısının n Etkisi Yukarıda polarlıklar kları benzeyen maddelerin birbirinde çözünd ndüklerini gördük. Moleküllerin llerin polarlıklar klarını ise molekül l yapılar ları belirlemektedir. Bu nedenle molekül l yapısı ile çözünürl rlük arasında bir ilişki olmalıdır. Vitaminler, moleküllerin llerin yapılar ları ile polarlık ve çözünürl rlük k arasındaki ilişki için i in verilebilecek uygun bir örnektir.

98 A Vitamini H CH3 CH 3 H C C H H C C C H C C H C CH H H 3 CH 3 C C H H C C H H C C H H C O H H O H O C C C Vitamini O O C C H H C O H H H C H O H A ve C vitaminlerinin molekül l yapılar ları.. C vitaminin polar bağ sayısı oldukça a fazladır. A vitamininde ise polar bağlar çok azdır.

99 Vitaminler çözünürl rlüklerine göre g yağda çözünen (A, D, E ve K) vitaminler ve suda çözünen (B ve C) vitaminler olmak üzere iki gruba ayrılırlar. rlar. A vitamini çoğunlukla C ve H atomlarından oluşmu muş apolar bir moleküld ldür. Dolayısıyla yla benzer yapıdaki vücut v yağlar larında çözünebilirler ve suda çözünmezler. Diğer taraftan C vitamini birçok O-H O H ve C-O C O bağlar larını içermektedir. Molekül l yapılar ları polar olanlar suda çözünürler ve yağlarda çözünmezler. Çoğunlukla A vitamini gibi apolar maddelere hidrofob (suyu sevmeyen), C vitamini gibi polar maddelere hidrofil (suyu seven) maddeler de denilir.

100 Sıcaklığın etkisi Maddelerin çözünürlükleri sıcaklıkla değişir. Çözünme olayının ekzotermik veya endotermik oluşuna göre sıcaklık çözünürlüğe etki eder. Isı alarak çözünen maddelerin çözünürlüğü sıcaklıkla artar. Katıların çözünürlüğü genellikle sıcaklıkla artar. Gazların çözünürlü ü ise sıcaklıkla azalır.

101

102 Basınc ncın n etkisi Katılar ların n ve sıvılars ların çözünürl rlükleri üzerine basınc ncın n etkisi çok azdır. Ancak gazların sıvılardaki çözünürl rlüğüne basınc ncın n etkisi oldukça a fazladır. Basınç arttıkça a gazların sıvılardaki çözünürl rlüğü de artar. Örneğin gazoz ve soda üretiminde yüksek y konsantrasyonlarda CO2 ancak yüksek y basınç altında sağlanmaktad lanmaktadır. Soda veya gazoz şişesinin kapağı açıldığında (üzerindeki basınç kaldırıld ldığında) CO2 gazı kabarcıklar klar halinde çıkar ve sıvıs içindeki indeki CO2 konsantrasyonu azalır.

103 Ortak iyon etkisi Bir katıyı saf su yerine, bu katıya ait iyonu veya iyonları içeren bir çözeltide çözersek bu katının çözünürlüğü saf suya göre oldukça azalır. Çözünürlüğün azalmasını bir örnekle açıklayalım. Örneğin sodyum klorür çözeltisi (NaCl (k) Na+1 + Cl-1) içerisinde AgCl(k) katısını çözersek AgCl(k) Ag+ + Cl- şeklinde iyonlaşır. AgCl çözeltisinde NaCl'den gelen Cl- iyonlar Clderişimini arttırdığından sistem bunu azaltmak için geri tepkimeyi hızlandırır. Yani Ag+ ve Cliyonları birleşerek AgCl katısının çökmesine sebep olur. Dolayısıyla AgCl nin çözünürlüğü azalmış olur.

104 5E MODELĐNE GÖRE G DERS EVRELERĐ GÜDÜLEME: Dersin güdüleme g evresinde öğrencilere kuru temizleme günlük k yaşam am olayını vererek ilgilerini konuya çekmeyi amaçlar larım.günlük k yaşam am olayını anlatırım,soru cevap yöntemini y kullanarak öğrencilerin fikir yürütmelerini y sağlamaya çalışırım.

105 KEŞFETME: Öğrencilerin kuru temizleme olayındaki kimyasal bağlar ların çözünürl rlüğe e etkisini keşfedebilmeleri için i in onlara benzer örnekler vererek (asetonunun ojeyi çıkarması; ; suyun içinde inde alkolün çözünmesi gibi) bu maddelerin özelliklerini düşünmelerini d sağlamaya çalışırım.soru cevap yöntemini y kullanırım,onlara yol göstermeye g çalışırım.bundan başka öğrencilere çeşitli çözücülerin özelliklerini araştıracaklar racakları poster çalışması yaptırabilirim.

106 AÇIKLAMA: Öğrencilere sunum yaparak konuyu anlatabilirim.bilgisayarda kimyasal bağlar ları gösterebilecek modeller seçerek erek öğrencilere farklı molekül l modelleri gösteririm. Kavram haritası kullanarak ayrı ayrı kimyasal bağlar ve çözeltiler konularını kısaca gösterebilirim. g

107

108 KĐMYASAL BAĞLAR ĐYONĐK BAĞ KOVALENT BAĞ POLAR KOVALENT BAĞ APOLAR KOVALENT BAĞ

109 UYARLAMA: Farklı tür çözeltilere ve çözücülerin kullanım m alanlarına na günlg nlük k hayattan örnekler verilmesini isteyebilirim.

110 DEĞERLEND ERLENDĐRME: RME: Öğrencilere çoktan seçmeli sorular sorabilirim.kavram haritası ve yapıland landırılmış gridden yararlanabilirim.bundan başka soru cevap yönteminden yararlanabilirim.

111 Aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A. NH3 'ın geometrisi, üçgen piramittir. B. CH4 'ın geometrisi düzgün dörtyüzlüdür. C. CO2 'in geometrisi doğrusaldır. D. H2O 'un geometrisi üçgen piramittir. E. BeCl2 'ün geometrisi doğrusaldır.

112 Aşağıdaki bileşiklerden hangisi iyonik bağa sahiptir? A. BeCl2 B. NH3 C. NaCl D. CO2 E. NO2

113 Azot molekülünde (N2) aşağıdakilerden hangisi atomları birarada tutar? A. Tekli kovalent bağ B. Çiftli kovalent bağ C. Üçlü kovalent bağ D. Đyonik bağ E. Magnetik dipol bağ

114 Aşağıdaki moleküllerden hangisinde bağ daha polardır? (Elementlerin elektronegativite değerleri; H = 2,1 F = 4,0 Cl = 3,0 Br = 2,8 ve I = 2,5) A. H F B. H Cl C. H H D. H Br E. H I

115 SONUÇ: Sonuç olarak öğrencilere kimyasal bağlar ların n maddelerin yapılar larında ve özelliklerinde büyük b k etkiye sahip olduğunu unu çözünürl rlük,kaynama noktası gibi özellikleri belirleyebildiklerini ve kuru temizleme günlük k olayında da apolar maddelerin apolar yapılı çözücülerde çözünd ndüğünü,polar yapılı maddelerin de polar yapılı çözücülerde örneğin suda çözünebilece nebileceğini ini söyleyebilirim. s

116 KAYNAKLAR 1. kimyaegitimi.com 2. kimyaevi.com 3. chemgapedia.de 4. netchemie.de wsg.musin.de 7. uni-bielefeld.de meine-molekuele.de

117 HAZIRLAYAN : ELVĐN N ERTÜRK RK