istanbul TiCARET ODASI YAYlN NO: _' ÇEK-SENET ... SORUNLAR ve ÇOZUM ÖNERİLERi PANEL

Transkript

1

2 istanbul TiCARET ODASI YAYlN NO: _' ÇEK-SENET..... SORUNLAR ve ÇOZUM ÖNERİLERi PANEL 13 ŞUBAT 1990

3

4 içindekiler ÖN SÖZ Sayfa No. AÇIŞ KONUŞMALARI Atalay Şahinoğlu...:... 7 Arif Yüksel PANEL. Prof. Dr.. Seza Reisoğlu Vahit Özbayer... ; Doç. Dr. Sami Selçuk Prof. Dr. Ömer Teaman Süleyman Atilla Uğur... ~...,... :.. 55 Prof. Dr. Saim Üstündağ TARTIŞMA

5

6 ÖN SÖZ Bilindiği gibi Odamız, ekonomik hayatımızı yakından ilgilendiren güncel konularda tartışma ortamı açarak, sağlıklı araştırmalar yapılması ve sorunların çözümüne katkıda bulunmak amacıyla çeşitli çalışmalar yapmaktadır. Çek ve senet konusunda ortaya çıkan sorunlar ekonomik gündemde ön sıralardaki yerini korumaktadır. Karşılıksız çekierin ve protestolu senetierin Otlağan sayıimaya başlaması ticaret düzenini tehdit eder hale gelirken, diğer yandan sorun sürüp giden enflasyon ile de körüklenmektedir. Çek, senet kullanımının çeşitli yönleri ile ele alınarak, sorunları~. ilgili çözüm önerileri getirmek amacıyla Odamız "Çek-Senet Sorunları ve Çözüm Onerileri" konulu bir panel düzenlemiştir. Panelde. yapılan konuşmaların ve tartışmaların yer aldığı bu kitabı, sorunların çözümüne yardımcı olması dileğiyle üyelerimizin ve ilgililerin yararlanmasına sunuyoruz. Genel Sekreter Prof. Dr. i smail özaslan

7

8 istanbul TiCARET ODASI YÖNETiM KURULU BAŞKANVEKiLi ATALAY ŞAHiNOGLU'NUN AÇIŞ KONUŞMASI J3yın bakanım, Adalet Bakanlığı'nın sayın temsijcileri, değerli hukukçularımız, sayın konuklar ve basın mensupları, Ticaret hayatımızda önemli bir konu olan karşılıksız çekler ve senet protestolarındaki artışın yol açtığı problemler, bu seminerimizin konusunu teşkil etmektedir. Hatırlanacağı üzere bundan bir süre önce karşılıksız çek meselesi gündemde idi. Bankalar tarafından çek karnelerinin kullandırılmasında hassas davranılmamasının da etkisiyle karşılığı bulunmayan ve ödenemeyen çekler ticari hayatta büyük sıkıntı ve aksamalara neden. olmuştu Mart'ında çıkarılan 3167 sayılı kanunla çek kullanımına yeni bir.düzenleme getirilmiş ve karşılığı olmadan keşide edilen çekler için müeyyideler ağırlaştırılmıştı. Bir süre için hafiflemjş görünen karşılıksız çek sorunu son yıllarda, senet yerine vadeli çek kullanı rı. ı uygulamasının artması ve yasal önlemlere rağmen karşılıksız çek kullanımının çoğalmasıyla yeniden canlanmış görünmektedir. Ticaret Kanunu'ndaki tanıma aykırı olan vadeli çek ibraziarına karşı bankaların davranışlarını katılaştırmaları bu ters uygulamayı frenleyecek çarelerden biri gibi görünmektedir. Finansman sıkıntısı çeken ve ödeme güçlükleri yaşıyan ticaret sektöründe en büyük problem, alacağın tahsil edilernemesi ve tüccarların devamlı olarak bu tehlikenin baskısı altında bulunmasıdır. Bu sebeple karşılıksız çek dışında senetierin ödenmarnesi ve protesto olması ve daha kötüsü protestonun yaygınlaşarak olağan bir hadise sayıımaya başlanması, ticaret düzeni ve gelenekleri bakımından büyük bir tehdit. oluşturmaktadır. _ Usulüne uygun tanzim edilmiş olan bir ticari senet, bilindiği gibi bir çeşit ödeme vasıtasıdır. Diğer bir ifade ile Merkez Bankası' tarafından çıkarılan banknota benzer şekilde tedavül etme kabiliyetine sahiptir. Bunun tabii bir sonucu olarak ticari senetierin itibarının korunması ve vadesinde ödeneceğine dair herhangi bir şüpheye yer bırakılmaması gerekir. Bu sebepten do-. layı senet bir itibar müessesesi kabul edilmiş ve protesto keyfiyeti keşidecinin ticari itibarı na gölge düşüren ve kaçınılması gereken bir olay telakki edilmiştir. Halbuki son yıllarda bu kavramlar zayıflamış görünmekte ve protesto olan senet adet ve değerinde büyük artışlar meydali'a gelmektedir yılında sadece istanbul'da protesto olan senet adedi 648 bin gibi buyük bir rakama ulaşmış iken 1987 yılında bu sayı 841 bin'e, 1988'de ise 870 bin'e yükselmiştir. Senetierin toplam neminal değeri ise enflasyonun da e'kisiyle daha büyük oranda artmış, 1986'da 414 milyar TL' dan 1987'de 569 milyara, 1988'de ise 950 milyara yükselmiştir. 7

9 Elimizde geçen yıla yani 1989'a ait 1 O aylık rakamlar mevcut olup buna göre protestolu senet sayısında bir miktar azalma varsa da yılın ilk 1 O ayında protestoların neminal değer toplamı1 trilyon lirayı aşarak 1066 milyar TL'nı bulmuştur. Protestolu senetierin eriştiği bu düzey ticari işlemlerin düzenini tehdit. eder mahiyettedir ve önlenmesi gerekir. Bu konuda muhakkak ki alınabilecek çeşitli tedbirler vardır. Evvela, Ticaret Kanunu'muzdaki tarife göre kıymetli evrak sayılan senetlerin bu vasfı korunmalıdır. Diğer bir ifade ile, ekonomide para benzeri olarak adlandırılan ve ticari. usullere uyulmak şartıyla tedavül eden bu evrakın basılması ve ihzar yetkisi, çekler için de geçerli olduğu üzere, bir disiplin altına alınmah, böylece sorumsuz kişilerin senet kullanması bir dereceye kadar önlenmelidir. ikinci olarak karşılıksız çıkan senetierin mueyyidesi yeterli ve caydırıcı bir düzeye çıkarılmalıdır. Ancak bu cezanın ölçüsü ticari hayatın akışını en _gelleyici bir boyuta ulaşmamalı ve bu bakımdan iyi bir denge kurulabilmelidir. Konu bu yönü itibariyle sanırım ticaret hukukunun yanısıra Türk ceza kanunlarının kapsamı içine uzanmaktadır. Meseleye bir başka açıdan bakarsak gerek vadeli ve karşılıksız çek, gerekse protestolu senetierin genel ekonomik şartlarla bağıntılı olarak geliştiği söylenebilir. Enflasyon dolayısıyla faiz oranlarının yüksek oluşu, diğer taraftan ödenmeyen senetler üzerinden gecikme faizinin, belirli bir süre alan prosedürlerden sonra başlaması, borçlu lehine bir faizsiz dönem, böylece dalaylı bir kazanç imkanı sağlamaktadır. Kredi faizlerinin yüksekliği, protesto riskini göze alanların sayısını artırmaktadır. Ekonomik şartlar normale döndüğü ve faiz oranları düştüğü takdirde bu teşvik ortadan kalkacak, çek ve senet karşılıklarının ödenmemesi bu derece avantajlı olmaktan çıkacaktır. Ticari hayatı doğrudan tehdit eden bu önemli konunun halli için Ticaret Odamız elinden gelen girişimlerde bulunmaktadır. Bundan iki yıl kadar önce 1988 Nisan'ında protestolu senetler sorununun çözümü için bir seminer düzenlenmiş ve sayın Adalet Bakanı'mızla değerli hukukçularımızın ve Yargıtay üyelerimizden bazılarının kat~dığı bir seminerde kıymetli öneriler ve fikirler ortaya çıkmıştı. Hatırladığım kadarıyla ihbar mekanizmasının iyi düzenlenmesiyle gereksiz protestoların önlenmesi hususu üzerinde de durulmuştu. Ancak o zamandan bu yana, mevzuat bakımından kayda değer bir değişiklik henüz getirilememiştir. Bu semineri m izde karşılıksız çek ve protestolu senet sorunları birarada ele alınacaktır. Çalışmalarımızın elde edilecek sonuçlar ve ön~rilerin uygulamaya aktarılması bakımından bir önceki seminerden daha verimli olması dileğiyle Sayın Adalet Bakanlığı Müsteşarı'na ve Adalet Bakanlığı'nın sayın temsilcilerine ve değerli hukukçularımıza hoş geldiniz der, hepinizi saygı ile selamlarım. 8

10 ADALET BAKANLIGI MÜSTEŞARI ARiF YÜKSEL'iN AÇIŞ KONUŞMASI Sayın Konuklar, Basının ve TAT'nin Sayın Temsilcileri Değerli Hukukçular istanbul Ticaret Odası tarafından "Çek ve senetlerde uygulamada karşılaşılan sorunlar, alınması gereken tedbirler ve hukuki düzenleme" konulu bir panel düzenlenmesi bizleri memnun ve sunuş konuşmasının Bakanlığımıza tevdi edilmiş olması da son derece mütehassıs etmiştir. Ticari hayatın vazgeçilmez unsurlarından olan çek ve senetlerin, ekonomik hayattaki değişme ve gelişmelere paralel olarak ülkemizde de giderek yaygınlaşan bir uygulama alanı bulunduğu hepimizin bildiği bir gerçektir. Malum oldu.~u üzere senetiere ilişkin hükümler esas olarak Türk Ticaret Kanunu'nun Uçüncü Kitabı'nda yer almakla beraber, diğer kanunlarımızda da senetiere dair hüküm ve düzenlemelere yer verilmiş bulunmaktadır. Konuya ilişkin mevzuatı incelediğimizde; Türk Ticaret Kanunu'nda, hisse senetleri, tahviller, poliçe, bono, çek makbuz senedi, varant, taşıma senedi, konişmento, deniz ödüncü senedi, sigorta poliçesine, Türk Medeni Kanunu'nda ipotekli borç senedi, irad senedi, gayrimenkol karşılığı olarak ihraç edilen senetler, rehinli tahvilata, icra ve iflas Kanunu'muzda, çek, paliçe ve emre yazılı senetlerle ilgili özel t~kip usullerine, Harçlar Kanunu ile Damga Vergiı;;i Kanunu'nda ticari senetlere; ilişkin hükümlerin bulunduğunu görmekteyiz. Ayrıca, 29 Şubat 1984 tarih ve 2983 sayılı Tasarrufların Teşviki ve Kamu Yatırımlarının Hızlandırılması Hakkında Kanunla gelir ortaklığı senedi ile kamu i.ktisadi teşebbüsleri ile bunlara ait tesisiere ilakiki ve hükmi şahısların ortak olması için çıkarılacak hisse senetleri de ekonomik hayatımıza girmiş bulunmaktadır. Senetiere dair hükümlere Türk Ceza Kanunu'nda da yer verilmiş, bu kanunun 343 üncü maddesinde ve 349 uncu maddesinin ikinci fıkrasında emre ve hamile yazılı senetlerle emtiayı temsil eden senetlerdeki sahtekarlık, resmi evrakta sahtekarlık hükmünde düzenlenmiş ve cezalandırılmış 509 uncu maddesinde de beyaza imzanın kötüye kullanılması tecziye olunmuştur. Yukarıda be;ılirttiğim kanunlarımızdaki hükümlerden başka, Tapu Sicili Nizamnamesinde de ipoteku borç senetleri, irad senetleri ve gayrimenkol karşılık olarak çıkarılan senetlerle ilgili hükümler mevcut bulunmaktadır. Senetler içinde, iktisadi hayatın en uygun ödeme araçlarından biri olan - çekiere bilahare temas olunmak üzere, konuşmamın bu bölümünde diğer senetlerle ilgili olarak uygulamada ortaya çıkan sıkıntılar ve bunların giderilmesi için Bakanlığımıza önerilen çözüm yollarına değinmek istiyorum. 9

11 Hisse senedinin hamiline yazılı olmasından doğan sorunlar: Bilindiği gibi hisse senetlerinin hamiline yazılı olması, özellikle çok ortaklı halka açık şirketlerde ortak sayısının belirlenmesi, genel kurul toplantılarında gerekli duyuruların yapılması, kar payının dağıtılması gibi konularda sorunlar yarattığı ndan, buna çözüm olarak Türk Ticaret Kanunu'nun 409 uncu maddesinde değişiklik yapmak suretiyle, Bakanlar Kurulu'na yetki verilerek, gerektiğinde Sermaye Piyasası Kanunu'na göre hisse senetleri halka arz olunan veya olunmuş sayılan anonim ortaklıkların.hisse senetlerinin nama yazılı olarak düzenlenmesi önerilmektedir. Öneride ayrıca, bu şekilde düzenleme yapılmadan evvel nama yazılı hisse senetlerinin ikinci el piyasadasirkülasyonu açısından ortaya çıkaracağı sakıncaları gidermek üzere, problemi çözecek bir "takas kurumu ile merkezi saklama sisteminin" oluşturulmasi lüzumuna da değinilmektedir. Bu ôn~riyi tamamlayıcı olarak da Türk Ticaret Kanunu'ndaki nama yazılı hisse senetlerinin devirlerini engelleyici hükmün kaldırılması için 418 inci maddede buna uygun değişikliğin yapılması keza ileri sürülmektedir. Senedi ibraz keyfiyeti: Türk Ticaret Kanunu'nun 603 üncü maddesinde yer alan, senedin borçluya ikametgahında ibraz keyfiyeti tatbikatta güçlükler arzettiğinden, bu nev' i senetierin ödenmesi için bankaların borçluya gönderdiği ihbarnarnelerin ibraz mahiyetinde sayılması şeklinde maddenin yeniden düzenlenmesi önerilmektedir. Zamanaşımı meselesi: Türk Ticaret Kanunu'nun 644 üncü maddesine göre dava açılması durumunda uygulanacak zamanaşımının ne olacağı hususu doktrin ve uygulamada tartışmalı olduğundan bu maddenin tereddütlere, tartışmalara son verecek şekilde yeniden düzenlenmesi teklif edilmektedir. Türk Ticaret Kanunu'nun 661 inci maddesinde keşideci dışındaki avalist, ciranta gibi diğer müracaat borçlularının sorumlulukları yönünden zamanaşımı süres~nin aynen keşidecinin tabi bulunduğu zamanaşımı süresine çıkartılması suretiyle, iyi niyetli son hamilin çok kısa olan bu süreden dolayı hak kaybının önlenmesinin yerinde olacağı önerilmektedir. Ayrıca Türk Ticaret Kanunu'nun 662 nci maddesi ile Borçlar Kanunu' nun 133 üncü maddesinde yer alan zamanaşımını kesen sebepler bakımından paralellik sağlanarak ikrarın 662 nci maddeye ve ihbarın da Borçlar Kanunu'nun 133 üncü maddesine ilavesi ileri sürülmektedir. Kambiyo Senetlerine mahsus takip usulü: Diğer taraftan, kambiyo senetlerine mahsus takip usulünde en çok kötüye kullanılan, takibin durması:na ve borçlunun zaman kazanmasına sebep olan imza in karı meselesine icra ve ifla~ Kanunu'nda tarih ve

12 Büyük sayılı Kanunla yapılan değişiklikle çözüm getirilmiş, imza inkarının icra dairesine değil, doğrudan icra tetkik merciineyapılması ve bu itirazırı satıştan başka takibi durdurmaması esası hükme bağlanmıştır. Menkul kıymetierde işlenecek sahtecilik suçları: Sermaye piyasasının gelişmesinde, sermaye piyasası araçlarının etkinliği ve önemi büyüktür. Menkul kıymetler, sermaye piyasası araçlarının önemli bir kısmını oluşturmaktadır. Bu araçlarda işlenecek sahtecilik suçlarının sermaye piyasasının temelinde yatan güveni sarsacağı muhakkak bulunduğundan, bunların da Türk Ceza Kanunu'nun uygulanmasında resmi varaka hükmünde sayılması suretiyle, yapılacak sahtekarl ıkiarın resmi evrakta sahtecilik hükümlerine tabi kılınmasının yerinde olacağı mütalaa edilerek, Türk Ceza Kanunu Öntasarısında Türk Ceza Kanunu'nun 349 uncu maddesine tek~_bül eden 276 ncı maddesinde buna imkan veren düzenleme getirilmiştir. Ontasarıdaki bu düzenlemenin öntasarının kanuniaşması beklenmeksizin, 349 uncu maddede değişiklik yapılarak sağlanması konusu da öneriler arasında bulunmaktadır. Çekle yapılan ödemeler konusu: Malum olduğu üzere kambiyo senedi olan çek, ortak bir değer ölçüsü ve değişim aracı olan paranın bu görevini yerine getirmesine yardım ederek ekonomik etkinliğin artmasına yol açmış ve kullananlar ile bankalar ve ülke ekonomisi açısından önemli faydalar sağlamıştır. Çekler yönünden en önemli mesele, karşılıksız çek keşide edilmesi halinde keşidecinin cezalandırılması ve çek hamillerinin korunması huısusudur. Bilindiği üzere, Türk Ticaret Kanunu'nun 695 inci maddesinde karşılıksız çek failinin mali yönden sorumluluğu düzenlenmiş bulunmaktadır. Ancak karşılıksız çek keşide edenleri cezalandıran bir hüküm mevzuatımızda bulunmadığından ve Türkiye C Millet Meclisi'nin taihli tefsir kararında karşılıksız çek keşide etmenin Ceza Kanunu'ndaki dolandırıcılık suçuna tekabül ettiği belirlendiğinden mahkemelerce bir süre bu tefsir kararı doğrultusunda uygulama yapılmıştır. Ancak karşılıksız çek keşide edenler için Türk Ceza Kanunu'nun 503 üncü maddesinin uygulanmasının meseleye yeterli çözüm getirmemesi ve açılan davaların çok defa beraatle sonuçlanması üzerine başka çözüm yolları ararı m ış ve gerek keşideci gerek banka vet gerekse harnil yönünden sağlıklı bir düzenlemenin müstakil bir Kanunda yapılabileceği görüşüne uyularak, 3167 sayılı Çekle Ödemelerin Düzenlenmesi ve Çek Hamillerinin Korunması Hakkında Kanunla konuya ilişkin yeni düzenleme ve hükümler getirilmiştir. Bu Kanunda, çek keşide edenler ile bankalara mükellefiyetler getirilmekte, karşılıksız çek keşide etmek fiili etkili ve caydırıcı müeyyidelere bağlanmakta ve çek hamillerinin korunması yönünden yeni esaslar vazedilnıektedir. Bu Kanunun çıkmasından sonra Türk Ceza Kanunu'nun 503 üncü maddesine göre açılan dava sayısında önemli ölçüde bir azalma olduğu müşahade olunmuştur. Aşağıdaki istatistiki bilgiler de bu hususu teyid eyleımektedir. 11

13 T.C.K.nun 503 üncü maddesine göre açılan dava adedi Yıllar Dava sayısı Ancak bu rakamlar içinde karşılıksız çek dışındaki diğer dolandırıcılık hallerinden dolayı açılan davalar da yer almaktadır. Buna mukabil 3167 sayılı kanuna göre açılan dava adedinde yıllar itibariyle büyük artış görülmüştür. Yıllar Dava sayısı sayılı Kanunun zaman içinde uygulanması ile ilgili olarak bir takım problemlerin, sıkıntıların ortaya çıktığı, bazı hükümlerinin yetersiz olduğu gerçeği ile karşı karşıya kalındığı görülmüştür.. Türkiye Bankalar Birliği Bakanlığımıza gönderdiği bir yazıda müşteriye çek verilmesi işlemlerinin müşteriler için caydırıcı etki yaratan bazı formalitelerden arındırılması gerektiğini bildirmiştir. BaKanlığımızca, 3167 sayılı kanunun uygulamada görülen aksayan yönlerinin ve bunların giderilmesi için gerekli önerilerin neler olduğu hususunda ülkemizin ticart faaliyetleri en yoğun olan büyük illerimizin Başsavcılıkları na, Ticaret Mahkemeleri,!cra Tetkik Merpii Hakimlikleri ve Asliye Ceza Hakimlerinin konuya ilişkin görüşlerinin bildirilmesi istenerek bu hususta gerekli bilgi ve öneriler toplanmış bulunmaktadır. Şimdi sizlere bu önerileri arz ve izaha çalışacağım: 1- Cumhuriyet Başsavcılıklarmdan alınan öneriler: 1) Çok mahdut sayıda olmakla beraber, en sert öneri Kanunun yürürlükten kaldırılarak, karşılıksız çek keşide etmenin suç olmaktan çıkarılması ve eski uygulamanın avdetinin sağlanması, 2) Bu konudaki diğer bir öneri Kanunun 16 ncı maddesindeki davaların şahsi dava haline dönüştürülmesini sağlayacak düzenlemenin yapılması, 3) Kanunun asıl amacı çek hamillerinin korunması olduğuna göre, karşılıksız çek keşide eden kişinin mahkumiyeti kesinleştikten sonra da, feragatın hükümden sonra dahi makbul olacağı ve bu halde hükmü n icrasından 12

14 ve cezanın neticelerinden sartınazar olunması şeklinde düzenleme yapılması, 4) Çeki veren bankalara biraz daha fazla sorumluluk getirilme1si, çekierin kullanım sahasının gibi önerilerdir. daraltılması, ll- Merkez Bankası'nca yapılan öneriler: 1) 3167 sayılı Kanunun 3 üncü maddesinde değişiklik yapılmak suretiyle, karşılıksız çek keşide eden hesap sahipleri hakkında bankaların savcıilk Iara yaptıkları ihbarları, kişilerin açık kimlik ve adres tesbitinin yapılamaması nedeniyle sonuçsuz kalması, davaların açılmasını önlediğinden bu sakıncayı ortadan kaldırmak amacıyla bankalara müşterilerden açık kimlik ve adreslerinin tesbiti için nüfus kayıt örnekleri, ikametgah tezkereleri veya ticaret sici-' li kayıtlarını alma zorunluluğu getirilmesi, 2) ibrazında karşılıksız kalan çek için m uhatap bankaca 1 O uncu madde gereğince hamile yapılan ödeme sonucunda, çekin hamiline iadesi konusunda uygulamadaki tereddütlere açıklık getirilmek amacıyla, 3167 sayılı kanunun 5 inci maddesinde değişiklik yapılmak suretiyle, kısmen ödeme yapan muhatap bankanın çeki hamiline iadesinin öngörülmesi ve bu durumlarda yapılan ödemelerin çekin fotokopisi üzerine hamilin ödeme beyanı, tarih ve imzasının alınması, bunun muhatap banka yetkili memurlarınca tarih ve imza atılması suretiyle ispatlanabilmesi hususunun sağlanması, 3) ihtar mektuplarının uygulamadaki işlerliğinin hızlandırılması amacıyla 3167 sayılı Kanunun 7 nci maddesinde değişiklik yapılmak suretiyle, muhatap bankaca karşılıksız çek keşide eden hesap sahibine çıkartılması gereken ihtar mektubunun ibraz tarihini izleyen bir iş günü içerisinde gönderilmesinin sağlanması, 4) 3167 sayılı Kanunun 8 inci maddesinde değişiklik yapılmak suretiyle, çek bedelinin 1 O uncu madde uyarınca bankaca ödenmesi gereken limitin altında olması ve hamile çek tutarının tamamen ödenmesi durumunda, hamilin herhangi bir zararı söz konusu olamayacağından muhatap bankaca ödenmiş çek için keşideci tarafından çek tutarının gecikme faizi ile birlikte bankaya ödenmesi suretiyle düzeltme hakkının kullandırılması ve ayrıca % 1 O tazminat ödenmemesinin sağlanması, 5) Karşılıksız veya yeterli karşılığı bulunmayan çek keşidesi halinde, bankanın mesul olduğu miktarın belirlenmesinde, Başbakanlık Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı tarafından yayınlanan "Toptan Eşya Fiyatları Yıllık indeksi" yerine Devlet istatistik Enstitüsü Başkanlığı tarafından yayınlanan indeksierin göz önünde bulundurulmasının daha uygun olacağı ileri sürülerek, bunu sağlayacak şekilde 3167 sayılı Kanunun 10 uncu maddesinde de~lişiklik yapılması, 6) Hesap sahibine yapılan ihtar konusu ile ilgili olarak Kanunun 12 nci maddesinin uygulanmasında, uygulamada çıkan tereddütlerin giderilmesi 13

15 amacıyla, bu maddede yapılacak değişiklikle hesap sahibinin hesap açılırken bildirdiği adreste bulunmaması halinde dahi tabligatın yapılmış sayılması, 7) 3167 sayılı Kanunun 13 üncü maddesinin birinci fıkrasında geçerli bir sebebe dayanmaksızın çek karnelerini vermeyenierin ilgili banka tarafından bildirilmesi öngörülmüşken; daha ağır bir cezayı gerektir.en çek keşide etme. yasağı süresi içinde çek keşide edenlerin bildirilmesine ilişkin bir hüküm yer almadığından bunu sağlayacak değişikliğin yapılması, 8) 3167 sayılı Kanunun 14 üncü maddesinde çek bastırabitecek kuruluşlar dışında çek karnesi basan veya bastıranlar hakkında uygulanması hükme bağlanan Türk Ceza Kanunu'nun 323 üncü maddesine göre ceza verilebilmesi için tüm unsurların aranılıp aranmayacağı konusundaki tereddütterin giderilmesini sağlayacak değişikliğin yapılması, 9) Kanunun bankaların genel mesuliyetini belirleyen 2 nci maddesi ile 1 O uncu maddesinde yer alan ödeme yükümlülüğü ne ve çek hesabı sahiplerinden alınacak bir miktar paranın banka adına bloke edilmesi uygulamasına ilişkin yasaklamaya aykırı davranışlar için cezai müeyyide getirilmesini sağlayacak düzenlemenin yapılması, 1 O) Kanunun 16 ncı maddesine göre ceza mahkemesince verilen çek hesabı açma ve çek keşide etme yasağının ceza hukukunda niteliği tartışma konusu olmuş, bu nedenle yasaklama süresinin başlaması, tecil edilip edilemeyeceği, asıl ceza tecil edilmişse yasağın hangi tarihten itibaren başlayacağı, yasaktan indirim ve mahsup yapılıp yapılamayacağı konusunda Kanundaki boşluğun giderilmesi ve aynı borç için verilmiş olsa bile, bir suç işleme. kararının icrası cümlesinden olmak üzere birden fazla çek keşidesinin müteselsil suç sayılması ve bu durumda yasaklama kararlarının da birbirine eklenmek suretiyle karar altına alınması hususuna açıklık getirilmesi amacıyla bu maddede değişiklik yapılması, 11) Kötü niyetli bazı keşidecilerin, 3167 sayılı Kanunla getirilen düzelt-. me işlemlerinden kaçınmak ve diğer müeyyidelerden kurtulmak amacıyla, genellikle keşide tarihi veya keşide yeri eksik unsurlu çek keşide etmek suretiyle,hamilleri zarara uğrattıkları görüldüğü nden, sadece keşide yeri veya keşide tarihi ya da iki unsurun birlikte eksik bırakıldığ: bir çek keşide edenlere de 16 ncı maddedeki cezai müeyyidelerin uygulanması suretiyle, kötüniyetli davranışların.önlenmesi ve esasen geçerli bir şekilde çek keşide ederek hamile verme yükümlülüğünde olan keşidecilerin bu hususta daha dikkatli davranmasını sağlayacak bir maddenin Kanuna eklenmesi, 12) Türk Ticaret Kanunu'our. 694 üncü.maddesi uyarınca, TQrkiye'de ödenecek çeklerde muhatap olarak ancak bir banka gösterilebilir ve diğer bir kimse üzerine çekilen çek havale hükmünde sayılmaktadır. Ancak, bazı kişilerjn, bankalardan başkaları üzerine keşide edilmiş çek adı ve görünümü altında belgeler vererek hamili zarara uğrattıkları görülmektedir sayılı kanun hükümlerinin tatbik edilmediği bu tür belgelerin önlerimasini tem inen müeyyide getirilmesi amacıyla Kanuna bir madde eklenmesi, 14

16 13) Karşılıksız çek keşide edenler hakkında ikame edilen ceza davasına harnilerin müdahale ederek, çeki n karşılıksız kalan kısmını yüzde on tazminatı ve gecikme faizi ile birlikte talep etme imkanı tanıma!< suretiyle hamillerin alacağını bir an önce tahsil edebilmesini sağlayacak bir maddenin Kanuna eklenmesi, 14) 3167 Sayılı Kanuna göre, karşılıksız çek keşide eden keşideci, kanunda öngörülen süre ve şekilde ödeme yapmadığı takdirde 16 ncı madde hükümlerine göre cezalandırılmaktadır. Ancak uygulamada, 8 nci maddede öngörülen süre geçtikten sonra ve belirtilen şeklin dışında da ödeme yapıldığı görüldüğünden, bu durumun ispatı halinde keşideciye hürriyeti bağlayı-. cı ceza verilmemesi, ödemelerin düzenli bir şekilde yapılmasının temini amacıyla da, sadece yasaklama kararı verilmesini sağlayacak bir maddenin Kanuna eklenmesi, 15) Uygulamada suçun işlendiği yer konusunda tereddüt doğduğu ndan, zamari kaybına neden olunmaması ve işlemlerin bir an önce sonuçlandırılmasını teminen, teorik ilkelere ve pratik ihtiyaçlara uygun olarak, çekin, hem keşide yeri hem de ödeme yerinde bulunan mahkemenin yetkili kılınmasını sağlayacak bir maddenin Kanuna eklenmesi, 16) Uygulamada tereddütlerin giderilmesi amacıyla, yabancıı para üzerinden düzenlenen çekierin bankaya ibrazında kısmen veyatamamen karşılıksız kaldığının tesbit edilmesi durumunda da 3167 sayılı Kanun hükümlerinin uygulanmasını sağlayacak bir maddenin Kanuna eklenmesi, önerilmektedir. Öğretide ise, 3167 sayılı Kanunun 16 ncı maddesinin ikinci fıkrasında getiritmiş olan mekanizmanın ceza hukukunun temel ilkeleri ile çeliştiği, eğer bu hükmün düzeltilmesi isteniyor ise, suçla ihlal edilen ve cezayla korunan kamusal yarar bir tarafa bırakılarak suçun takibinin şi kayete bağlı kılınması veya kamu-. sal yarar korunacak ise, suçun takibinin şikayete bağlı suç olmaktan çıkarılması, zararın tazmininin fiilin cezalandırılması şartı haline getirilmesi, Diğer taraftan, 3167 sayılı Kanunun Türk Ticaret Kanunu'ndan ayrı olarak çeke bir biçim getirdiği ve buna göre çekierin banka marifetiyle basılacağı ve bu suretle tedavüle çıkarılabileceği hükme bağlanmış olduğundan bahisle bu durumda bu Kanundaki şartlara uymayan ancak Türk Ticaret Kanunu'nun aradığı bütün şartları gerçekleştiren bir belgenin 16 ncı maddede sağlanan cezai himayeden yararlan ıp yararlanamayacağı hususuna Kanunda açıklık getirilmesi, gibi öneriler ileri sürülmektedir. Halen, Bakanlığımızca 3167 sayılı Kanunun uygulanmasında ~ıörülen aksaklı k ve sıkıntıların giderilmesi için gerekli değişikliklerin yapılması amacıyla Kanun Tasarısı hazırlama çalışmalarına başlanılmış bulunmaktadır. Bu hususta, panele iştirak eden ve tebliğ sunacak olan değerli konuşmacıların ve siz değerli konukların yararlı ve aydınlatıcı fikirlerinden geniş istifade imkanı bulacağız. Ayrıca panelin sonunda ortaya çıkacak olan değerli görüşler de Bakanlığımızca yürütülmekte olan çalışmalara ışık tutacaktır. 15

17 Sözlerime son verirken, paneli düzenleyen istanbul Ticaret Odası sayın yetkililerine şahsım ve Bakanlığım adına teşekkürler eder, hepinize saygılar sunarı m. 16

18 PANEL BAŞKAN: Prof. Dr. Re ha Poroy i.ü. Hukuk Fakültesi. PANELiSTLER: Prof. Dr. Seza Reisoğlu Bankalar Birliği - Vahit Özbayer Merkez Bankası Bankacılık Gen-el Müdür Yardımcısı -Doç. Dr. Sami Selçuk Yargıtay 6. Ceza Dairesi Üyesi. -Prof. Dr. Ömer Teoman i.ü. Hukuk Fakültesi Kara Ticareti Hukuku Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi - Süleyman Atilla Uğur i.t.o. Meclis Üyesi. -Prof. Dr. Saim Üstündağ i.ü. Hukuk Fakültesi Medeni Usul ve icra iflas Hukuku Ana Bilim Dalı Başkanı.

19

20 PROF. DR. SEZA REiSOGLU -BANKALAR BiRLiGi- Sayın konuklar, çek ülkemizde bildiğiniz gibi esas itibariyle Ticaret Kanunu'nda düze'nlenmiş bir konudur. Daha sonra çekle ödemelerin düzenlenmesi ve çek hamillerinin korunması hakkında 3167 sayılı Kanun Ticaret Kanunu'nu tamamlayıcı nitelikte yürürlüğe girmiştir. Çekle ilgili gerek Ticaret Kanunu'nda gerekse çek yasası dediğimiz 3167 sayılı yasada pek çok sorun vardır. Bu sorunlarıri bir kısmı uygulamada mahkeme kararlarıyla, banka uygulamalarıyle bir çözüme kavuşturulmuştur. Bir kısmı ise, sorun olmakta devam etmektedir ve yasal değişiklikleri gerekli kılmaktadır. Sayın Müsteşar bu konuda önerileri açıkladılar. Çalışmalardan söz ettiler. Ben ilk konuşmayı yaptığım için esas itibariyle, çek yasasının hükümlerine ana hatlarıyla değinmek istiyorum. Ticaret Kanunu dediğim gibi çeki esas itibariyle düzenleyen yasadır. Bugün tüm hükümleriyle yürürlüktedir. Sadece çek yasası hükümleri bir iki noktada Ticaret Kanunu hükümlerinden farklılık göstermekte ve ilave hükümler getirmektedir. Çek yasası bankaları. ve Merkez Bankası'nı devreye sokmuş, ayrıca ceza hükümleri getirmiş bulunmaktadır. Çekin sadece Ticaret Kanunu'nda düzenlendiği dönemde büyük sorun, karşılıksız çek çekenlerin nasıl cezalandırılacağı idi. Sayın Müsteşar da bilgi aktardılar. O dönemde dolandırıcılık hükümleri Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin bir yorum kararından da yararlanılarak uygulanıyor idi. Ama bir süre sonra bu hükümler uygulanamaz hale geldi. Çünkü vadeli çekler, ilerki tarihli çekler yaygın bir hal aldı ve Yargıtay burada hamilin çeki n keşide edildiği tarihte çek karşılığı olmadığını bildiği bu nedenle, Ticaret Kanunu'na göre çeki ibraz edebileceği, karşılıksız kaydını koydurabileceği, ama bunun bir dolandırıcılık sayılmayacağı görüşünü benimsedi. Ondan sonraki çalışmalar büyük ölçüde karşılıksız çek Ierin ceza hukuku açısından cezalandırılması üzerinde yapıldı. Bu çalışmalar çek çekilmesi özendirilsin mi? Karşılıksız çek cezalandırılsın mı? şeklindeki tartışmalara yol açtı yılında Banka ve Ticaret Hukuku Enstitüsü bir seminer düzenledi, burada üniversite hocalarının da katıldığı tebliğ sahipleri görüşlerini açıkladılar. Bir taslak hazırladılar ve bu taslağı Adalet Bakanlığı'na sundular. Daha sonra yasalaşan 3167 sayılı yasanın temelini bu çalışma oluşturmaktadır. Bu çalışma esas itibariyle Fransız çek hukukundan esinlenmiştir. Tasarı Meclise intikal ettikten sonra hatta komisyonlardan geçtikten sonra tekrar geri alınmış, çeşitli maddelerinde değişiklik yapılmış ve bu son gördüğünüz şekliyle yasalaşmıştır. Çek yasası neler getiriyor ve ne gibi sorunlara yol açıyor? Bunu şöyle kısaca -çünkü bana verilen süre 20 dakika- madde madde değinmek suretiyle açıklamak istiyorum. Bir kere 2. madde bankalara basiretli, itinalı şekilde hareket etme yükümlülüğünü getiriyor. Şu tartışma hemen ortaya çıkıyor. Zaten Ticaret Kanunu bir tacir olan bankaların müdebbir hareket etmesi esasını getirmektedir. Burada tekrar ikinci maddede bunun tekrar edilmesi, ne anlama gelmektedir. Bu tekrarın bana göre anlattığı husus, bankaların Çek karnesi verirken, herhangi bir tacirin gösterdiği müdeb- 17

21 bir hareket etmeden ileri bir basiret göstermeleridir. Bankalar çek karnesi verirken, bir kredi müşterisi kadar olmasa bile çek karnesi verdikleri kişilerin durumunu inceleme zorundadırlar. Her çek karnesi isteyene çek karnesi verirlerse, bankalar ikinci maddeyi ihlal etmiş olurlar. Öyleyse örneğin bir banka bir yandan takip ettiği, devamlı protesto edilen, acz halindeki bir müşt.erisine çek karnesi verirse, basireti i hareket etmemiş olur. Peki bunun hukuki sonucu nedir? Bana göre hukuki sonucu, karşılıksız çeki n ortaya çıkması halinde hamil, bankanın da uğradığı zarara belli oranda katılmasını isteyebilir. Çünkü, bankanın bu çek karnesini verirken gerekli incelerneyi yaptığını kabul etmek gerekir... Üçüncü madde zaten eskiden beri bankalar tarafından basılan çekleri n, yasal olarak da bankalar tarafından basılacağını düzenlemektedir. Ancak bilgisayar uygulaması sonucu bankalar dışında da bazı müesseselerin çek bastırmaları bir zorunluluk gibi gözükmektedir ve Bankalar Birliği'ne bu tür başvurular vardır. Yasanın değiştirilerak belli izinlerle çekierin bankalar dışında da bastırılm~sı bilgisayar uygulaması açısından yararlı olacaktır. Dördüncü madde, ibraz ve ödeme ile ilgilidir. Bu madde çok maceralı bir gelişme göstermiştir. Hükümetin ilk tasarısında böyle idi. Ama daha sonra komisyon geri aldı tasarıyı ve dördüncü maddeyi değiştirdi. 4. madde meclise indikten sonra tekrar bir öneriyle eski şekliyle yasalaştı. Bu maddenin uygulamada, özellikle bankalar için çıkardığı iki önemli sorun var. Birincisi, kısmi karşılığı olan çeki n ödenmesi ile ilgili, bir banka kısmi karşılığı olan çeki bu maddeye göre ödemek zorundadır banka kısmi ödeme karşılığında kuşkusuz hamilden bir makbuz alabilir. O takdirde, banka kısmen ödendiğini belirtip, çeki hamile iade edecektir. Ancak banka çeki iade ettiği takdirdekeşideciye nasıl başvuracaktır? Çünkü keşideciye rücu edebilmesi için çekin bankanın elinde olması gerekir. 100 milyonluk bir çeki n 95 milyonunu ödeyip, hamile iade ettiği zaman banka, keşideciye rücu ettiğinde, keşideci çek nerede diyebilecektir. Ben böyle çek çekmedim. Bu imza benim değil diyebilecektir. Hamilden bankanın bu çeki alıp alamayacağı ayrı bir sorundur. Bir fotokopi çıkarıp bunu ibraz etmek, hukuken yeterli görülmemektedir. imza aksperleri fotokopi üzerindeki imzanın sağlıklı bir şekilde tespit edilemeyeceğkgörüşü ndedirler. Diğer yandan icra iflas Kanunu'na göre çekin takibe, icraya konulması halinde, aslını ibraz etmek zorunludur. Bir taraftan harnil demektedir ki, ben geri kalan miktar için keşideciyi takip edeceğim, çekimi ver. Banka 'demektedir ki ben sana buçeki verirsem, keşideciye rücu edemem. Bu madde ayrıca bankalara ağır para cezası öngörmüş ve bankalar ile çek hamillerini karşı karşıya getirmiştir. Uygulamada bildiğim kadarıyla bankalar bu kadar büyük bir risk altına girmemekte, hamile demektedirler ki, istersen kısmi karşılığı öderim. Çekin bende olduğuna dair belge de veririm. icraya başvurursan, çeki icraya da yollarım, ama ben sana çeki veremem. Çünkü verdiğim takdirde keşideciye rücu edemem. Keşideci kabul etmediği takdirde ödediğim 18