6. ANADOLU ADLİ BİLİMLER KONGRESİ 6-9 EYLÜL 2007 MANİSA

Transkript

1 CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ ADLİ TIP ANABİLİM DALI 6. ANADOLU ADLİ BİLİMLER KONGRESİ 6-9 EYLÜL 2007 MANİSA EDİTÖRLER DOÇ. DR. MAHMUT AŞIRDİZER & DOÇ. DR. MEHMET SUNAY YAVUZ CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ MATBAASI, MANİSA, 2007.

2 2

3 İÇİNDEKİLER Sayfa no 6. Anadolu Adli Bilimler Kongresi nin Ardından... 5 S-1. Figen Gürsoy, Müdriye Yıldız Bıçakçı, Neriman Aral. Ergenlerin Suça Yönelik Davranış larının Akran Değerlendirmeleri İle Belirlenmesi 7 S-2. Sibel Güllüçayır, Mahmut Aşırdizer, Mehmet Sunay Yavuz, Yıldıray Zeyfeoğlu, Tarık Uluçay. Tourette Sendromlu Olguda Yasal Sorumluluklar 13 S-3. Hacer Yaşar Teke, Nergis Cantürk, Semra Duran, Gürol Cantürk. Magnetik Rezonans Görüntüleme (M RG)Yöntemi İle L1 -L5 Vertebra Lineer Ölçümlerinden Cinsiyet Tespiti 18 S-4. İrem Seyalıoğlu, Gürsel Çetin. Semen Tespitinde Farklı Yöntemlerin Karşılaştırılması 23 S-5. Berna Şenel Eraslan, Naci Koçer, Gürsel Çetin, Civan Işlak, Keramettin Kurt. Bir Genel Beden Travması Olgusunda Klasik Otopsi Ve Virtopsi İle Saptanan Bulguların Karşılaştırılması 24 S-6. Arzu Akçay Turan, Deniz Oğuzhan Melez, Esat Şahin, Ferah Karayel, Ahmet Selçuk Gürler, Berna Şenel Eraslan. 8 Olguda Myocardial Bridging İle Ani Ölüm Arasındaki İlişkinin Değerlendirilmesi 25 S-7. C.Haluk İnce, Şevki Sözen, Halil Ak. Nöroşirurjikal Uygulamalarda Komplikasyon Ve Tıbbi Malpraktis: Olgu Sunumu 26 S-8. Elçin Zorlu, Gürsel Çetin. Giysilerden Elde Edilen Polenlere Göre Kişilerin Belli Bi Saptanması 27 S-9. Gülçin Şenyuva, M. Fatih Yavuz. Fiziksel Şiddet Olgularında Travma Sonrası Stres Bozukluğunun Değerlendirilmesi r Ortamda Bulunup Bulunmadıklarının 28 S-10. M. Yaşar İşcan, Ayşe Solmaz. Cinnet Geçirmek: Bir Sosyokültürel Adli Fenomen 29 P-1. N. Esra Saka, İ.Özgür Can, Erdem Özkara, Serhat Gürpınar. Çocuk Ölümlerinin Çocuk İstismarı Açısından İncelenmesi 30 P-2. Hanifi Sever. Türkiye Cumhuriyeti Nüfus Cüzdanlarının Güvenlik Özellikleri 36 P-3. Hanifi Sever. Türkiye Cumhuriyeti Pasaport ve Damgalarının Güvenlik 37 P-4. Reyhan Turan, S. Merve Aloğlu-Şentürk, Didem Sözen, Banu Sayıner. Üniversite Öğrencilerinin Nikotin İçeren Maddelere Bakış Açısı ve Nikotin Tüketimi 38 P-5. Nursel Türkmen, Bülent Eren, M. Sadık Bilgen, Berna Şenel Eraslan, Recep Fedakar. Çocukta Düşmeye Bağlı Gelişen Kalp Rüptürü 39 P-6. Bülent Eren, Nursel Türkmen, Recep Fedakar, Berna Şenel Eraslan. Otopside Saptanan Bochdalek Hernisi 40 P-7. Birol Demirel, Ahmet Demircan, Taner Akar, Ayfer Keleş, Fikret Bildik. Ülkemizde Trafik Kazalarında Ölenleri n Gerçek Sayısı Nedir? 41 P-8. İkbal Güldal, Nergis Cantürk, Hacer Yaşar Teke, Adli Mikrobiyoloji: Biyoterörizmin Önemini Arttırdığı Bilim Dalı 44 P-9. Tarık Gündüz, Ömür Elçioğlu. Yaz Aylarında Çocukların Kabusu: Bisiklet Yaralanmaları 49 Özellikleri P-10. Burcu Eşiyok, Hacer Yaşar Teke, Semra Duran. Manyetik Rezonans Görüntüleme Yöntemi Kullanılarak Yeniden Yüzlendirme: Olgu Sunumu 53 P-11. Mehmet Toygar, İ. Özgür Can, Yıldırım Karslıoğlu, Abdullah Kılıç, Harun Tuğcu, Mükerrem Safalı. Karaciğer Kist Hidatiği Rüptürüne Bağlı Bir Ani Ölüm Olgusu 56 P-12. Berna Şenel Eraslan, Dilara Türköz Arabacı, Mehmet Özbay, Gürsel Çetin. Düzenek Kurularak Gerçekleştirilmiş Elektrik İle İntihar Olgusu 57 P-13. Rıza Yılmaz, Veli Özdemir, Bahadır Kumral, Sema Demirçin. Guillain -Barre Sendromlu Bir Olguda Mekan ik Ventilatörü Kendi Kendine Çekmeye Bağlı Ölüm 58 P-14. Rıza Yılmaz, Erkut Bulut, Erdal Özer, Mustafa Balkay, Nazım Özdemir, Serhat Gürpınar. Yıldırım Çarpmasına Bağlı Ölümler 62 P-15. Meltem Keloğlanoğlu, Ahsen Kaya, Ekin Özgür Aktaş, Dişlerde Alışkanlıklara Bağ lı Değişiklikler ve Kimliklendirme 63 P-16. Kıymet Köybaşı, Ferah Karayel, Mehmet Özbay, Abdi Özaslan. Yılan Sokması Sonrası Miyokard Enfarktüsüne Bağlı Bir Ölüm Vakası 69 P-17. Nursel Gamsız Bilgin, Halis Dokgöz, İbrahim Üzün, Hakan Kar. Yaşlılık Çağı İntiharlarını n Sosyodemografik Özellikleri 70 P-18. Arzu Akçay Turan, Elif Ülker Akyıldız, Esat Şahin, Deniz Oğuzhan Melez, Gökhan Ersoy, Işıl Pakiş. Çocukluk Çağında Ani Ölüm Nedeni Olarak Kardiak Miksoma 73 P-19. Arzu Akçay Turan, Deniz Oğuzhan Melez, Esat Şahin, Ferah Karayel, İbrahim Üzün. Koroner Arter Anomalileri ve Ani Ölüm, Sol Ana Koroner Arterin Anormal Orijini; Bir Olgu Sunumu 74 P-20. C.Haluk İnce, Eyüp Kandemir, Nurhan İnce, Süheyla Aliustaoğlu. Yanık Nedeniyle Acil Servise Gelen Çocukların Mortalitesini Etkileyen Nedenle r 75 3

4 P-21. Elif Ülker Akyıldız, Cemalettin Makca, Işıl Pakiş, Arzu Akçay Turan, Ferah Karayel, Deniz Oğuzhan Melez. Bronkopulmoner Displazi, Adli Otopsi Olguları. 76 P-22. Gönül Filoğlu, Havva Altınçul, Özlem Bülbül, Gülten Raimoğlu, İmdat Elmas, Salih Cengiz. Y-STR Kromozomunun Türk Populasyonunda Polimorfizmi ve Adli Bilimler Açısından Önemi. 77 P-23. Hülya Güler, Ahsen Kaya, Ender Şenol, Aytaç Koçak, Ekin Özgür Aktaş, Hüseyin Karali, Süheyla Ertürk. Yeni Türk Ceza Kanununun Yürürlüğe Girmesinden Sonra EÜTF Adli Tıp An abilim Dalında Düzenlenen Kesin Raporların Retrospektif Olarak İncelenmesi. 78 P-24. Ahsen Kaya, Hülya Güler, Ender Şenol, Aytaç Koçak, Ekin Özgür Aktaş, Süheyla Ertürk, Hüseyin Karali. EÜTF Adli Tıp Anabilim Dalında 1 Haziran Aralık 2006 Tarihleri Ara sında Düzenlenen Yaş Tayini Raporlarının Retrospektif Değerlendirilmesi 83 P-25. Sema Demirçin, Fatmagül Aslan. Pitbull Cinsi Köpek Tarafından Isırılan Bir Kız Çocuğu Olgu Sunumu 88 P-26. Taşkın Özdeş, Sefa Çelik. Bir Cenazenin Yol Hikayesi 94 P-27. Taşkın Özdeş, Sefa Çelik. Kastamonu daki Traktör Devrilmesine Bağlı Ölümler 96 P-28. Nergis Cantürk, Sait Özsoy, Gürol Cantürk, Birol Demirel. İki Olgu Nedeni ile Sabunlaşma 99 P-29. Mehmet Sunay Yavuz, Mahmut Aşırdizer, Tarık Uluçay, Yıldıray Zeyfeoğlu, Koray Erbüyün, Sibel Güllüçayır. İş Kazası Sonucu Acil Servise Müracaat Eden Olgular 102 P-30. Mahmut Aşırdizer, Mehmet Sunay Yavuz, Sibel Güllüçayır, Yıldıray Zeyfeoğlu, Koray Erbüyün, Tarık Uluçay. CBÜ Hastanesi Acil Servisine Başvuran Ev Kazalarına Bağlı Yaralanmalar 107 P-31. Hakan Oğuz, Nergis Cantürk, Melih Ünal. Asıda Eyleme Engel Olmamak Amacı ile Ellerin Ayaklara Bağlanması: Bir Olgu Sunumu 114 P-32. Nergis Cantürk, Gürol Cantürk, Tülay İşbaşar. Bir Olgu Nedeni İle Gıda Aspirasyonu 117 P-33. Nergis Cantürk, Taşkın Özdeş, Bülent Doğan. Bir Olgu Neden i İle Pika 119 P-34. İsmail Birincioğlu, Ömer Kurtaş, İsmail Çakır, Nurşen Turan, Sadık Toprak. El Yazısı İncelemelerinde Hız Kavramı 121 P-35. İsmail Birincioğlu, Ömer Kurtaş, İsmail Çakır,Nurşen Turan. El Yazısı İncelemelerinde Fulaj Kavramı 125 P-36. A.Bülent Özata, Dilara Türköz, Bora Karaçam, Kasım T.Üstündağ, T.Kaan Gündüz, Gamze Karacahisarlı. İnsan Sesini Etkileyen Larenks Hastalıkları 130 P-37. Mustafa Demirer, Ahmet Küpeli, Çetin Lütfi Baydar, Cemil Dinç Açıkgöz. Farklı Bir İntihar Mekanizması Olgu Sunumu 131 P-38. Melike Topçuoğlu, Hülya Güler, Aytaç Koçak, Ekin Özgür Aktaş, Ender Şenol, Murat Ersel, Bahar Boydak, Ahsen Kaya. Motosiklet ve Bisiklet Kazaları Sebebiyle Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Acil Servisine Başvuran Olguların Özellikleri 132 P-39. Tarık Uluçay, Sibel Güllüçayır, Mehmet Sunay Yavuz, Yıldıray Zeyfeoğlu, Koray Erbüyün, Mahmut Aşırdizer. Celal Bayar Üniversitesi Hastanesi Acil Servisine Başvuran Çocukluk Çağı Travmalarına Bağlı Yaralanmalar 137 P-40. Hacer Yaşar Teke, Ahmet Ziver Başbulut, Hanife Alkurt Alkan, Gürol Cantürk. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Adli Tıp Anabilim Dalına Başvuran Yaş Tashihi Olguları: 13 Yıllık Retrospektif Değerlendirilmesi 142 P-41. Yücel Arısoy, Çağatay Üstün, Çiğdem Eresen, Veli Özer Özbek. Adli Moleküler Genetik İncelemelerin Yasal ve 145 Etik Yönü P-42. Rıza Yılmaz, Zerrin Erkol, Celal Bütün, Ayşegül Ertan, Bora Büken. Elleri Bağlı Bir Ası Olgusu 146 Fihrist

5 6. ANADOLU ADLİ BİLİMLER KONGRESİ NİN ARDINDAN... Adli bilimler ve adli tıp ailesinin değerli üyele ri, 6.Anadolu Adli Bilimler Kongresi 6-9 Eylül 2007 tarihleri arasında Celal Bayar Üniversitesi Tıp Fakültesi Adli Tıp Anabilim Dalımızın ev sahipliğinde, Jandarma Genel Komutanlığı Kriminal Daire Başkanlığı, Emniyet Genel Müdürlüğü Kriminal Polis Labora tuvarları Dairesi Başkanlığı, Asayiş Dairesi Başkanlığı Suç Araştırma ve Soruşturma Eğitim Merkezi (SASEM), Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Adli Tıp Anabilim Dalı ve Adli Bilimciler Derneği'nin bilimsel katkılarının yanı sıra; Celal Bayar Üniversitesi Re ktörlüğü ve Tıp Fakültesi Dekanlığı nın özveri ile sağladığı imkanlar, TÜBİTAK desteği ve sponsor firmaların katkıları ile Manisa da gerçekleşti. Kongreye, bilimsel katkı sunan katılımcı kuruluşların yanı sıra, Adli Tıp Kurumu Başkanlığı ve 22 Üniversite nin çeşitli fakülteleri, yüksek okulları ve enstitüleri görev yapan pek çok adli tıp ve adli bilimcinin yanı sıra, 21 kamu ve özel kurum ve kuruluştan da adli bilimciler katıldılar. Kongreye 180 civarında katılım gerçekleşti. Kongrenin ilk günü, yapılan sa ygı duruşu -istiklal marşı töreni ve açılış konuşmalarının ardından;celal Bayar Üniversitesi Tıp Fakültesi Adli Tıp Anabilim Dalı Başkanı Doç. Dr. Mahmut Aşırdizer, Tarih Boyunca Manisa ve Manisa nın Kurtuluşu konulu slayt gösterisini sundu. Ardından, A nkara Üniversitesi Tıp Fakültesi Adli Tıp Anabilim Dalı Başkanı ve Adli Bilimciler Derneği Başkanı Prof.Dr. İ.Hamit Hancı nın moderatörlüğünde, Pamukkale Üniversitesi Tıp Fakültesi Adli Tıp Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Kemalettin Acar ın, Celal Bayar Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Murat Demet in, Manisa Barosu Temsilcisi Av. Şerife Çıplak ın ve Sosyal Hizmetler Manisa İl Müdürlüğü Sosyal Hizmetler Uzmanı, Bülent Utku nun katıldığı panelde; günümüzün en büyük s orunlarından biri haline dönüşen toplumdaki şiddetin nedenleri, şiddeti besleyen öğeler, şiddet işleyenlerin psikolojik yapıları ve şiddeti önlemede alınması gereken önlemler ayrıntıları ile tartışıldı. Şiddeti önlemede multidisipliner bir davranış modeli sergilemenin önemi vurgulandı. Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Adli Tıp Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Yücel Arısoy un başkanlığında, Atatürk Üniversitesi Tıp Fakültesi Adli Tıp Anabilim Dalı Başkanı ve Erzincan Üniversitesi Hukuk Fakültesi D ekanı Prof. Dr. Ahmet Nezih Kök, Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Nezih Varol, İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Adli Tıp Anabilim Dalı Öğretim Üyesi ve Adli Tıp Kurumu Morg İhtisas Dair esi Başkanı Prof. Dr. Gürsel Çetin in katıldığı 1. konferans oturumunda, sırasıyla, Sağlık Çalışanlarının Hukuki Sorumlulukları ve Karşılaştıkları Riskler, Mesleki Sağlık Sigortası, Adli Bilimlerde Malpraktis konularda bilgi aktardılar. Akdeniz Üniversites i Tıp Fakültesi Adli Tıp Anabilim Dalı Başkanı ve Antalya Adli Tıp Grup Başkanı Yrd. Doç. Dr. Sema DEMİRÇİN başkanlığında gerçekleştirilen öğleden sonraki 2. konferans oturumunda, Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi Adli Tıp Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. M. Akif İnanıcı, Celal Bayar Üniversitesi Tıp Fakültesi Farmakoloji Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Tuğba Gürpınar, Artvin Emniyet Müdürlüğü Olay Yeri İnceleme ve Kimliklendirme Şube Müdürü Emniyet Amiri Cem Mehmet Çetin, Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Adli Tıp Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Aytaç Koçak; sırasıyla, Kan Alkol Düzeyleri ve Etkileyen Faktörler, Rutin Toksikolojik Analizlerde Saptanamayan Toksik Maddeler, Toplu Ölümlerde Kimlik Tespiti KAM Hava Yolları Uçak Kazası Örnek Vaka İncelemesi, Adli Otomotiv konularındaki sunumlarını gerçekleştirdiler. Manisa ilinde ilk ve orta öğretim öğrencileri arasında gerçekleştirilen Şiddetin Tanımlanması ve Önlenmesine Yönelik Olarak Alınması Gereken Önlemler konulu kompozisyon yarışmasında ser gilenmeye değer bulunan 20 kompozisyon ile Bireysel Silahlanmaya Hayır konulu resim yarışmasında seçilen 2 resim kongrenin ilk günü düzenlenen sergide yer aldı. Ayrıca Manisa İl Emniyet Müdürlüğü nde Olay Yeri İnceleme Şube Müdürü Emniyet Amiri, Cem Meh met Çetin in olay yeri incelemesinde delillerin görüntülenmesi ne ilişkin gösterisi, Manisa İl Emniyet Müdürlüğü ve Manisa İl Jandarma Alay Komutanlığı nın olay yeri inceleme ekiplerinin sergisi ilgi çekti. Kongrenin ikinci günü; İstanbul Üniversitesi İst anbul Tıp Fakültesi Adli Tıp Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Doç. Dr. İ. Haluk İnce nin oturum başkanlığında Ankara Kriminal Polis Laboratuarları Müdürlüğü nden Emniyet Amiri Levent Bayram ve Komiser Özgür Bulut ve İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü, Mühendisli k Fakültesi, Bilgisayar Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Ahmet Koltuksuz un katıldığı ilk konferans oturumunda; Delil Olarak Ses ve Görüntü Kayıtları, Adli Fotoğraf Karşılaştırmasında Süper İmpozisyon Tekniğinin Uygulanması, Adli Bilişim konuları ele alınırken; Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi Adli Tıp Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Ahmet Yılmaz ın moderatörlüğünde, Manisa Vali Yardımcısı Haydar Özgün ün, Manisa Barosu Temsilcisi Av. Serhan Özbek in, Manisa İl Ambulans Servisi Başhekimi Dr. Şe bnem Didin Çakır ın ve Manisa İl Emniyet Müdürlüğü nden Emniyet Amiri Murat Aydın ın katıldığı panelde, bireysel silahlanma, sonuçları ve alınması gereken önlemler masaya yatırıldı. Silahların ruhsatlandırılmasının önemine vurgu yapıldıktan sonra, silah d olaşımının engellenmesi, silahların mutlaka üretim aşamasından itibaren sicillerinin tutulmasının gerekliliği vurgulandı. Umut Vakfı tarafından da izlenen etkinlik, TRT tarafından haber bülteni konusu yapılırken, ulusal ve yerel basında da yer buldu. Ankar a Üniversitesi Tıp Fakültesi Adli Tıp Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Gürol Cantürk moderatörlüğünde, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih -Coğrafya Fakültesi Antropoloji Bölümü Öğretim Üyesi ve Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Adli Tıp Anabilim Dalı Adli Antropoloji Laboratuarı Sorumlusu Prof. Dr. Ayla Sevim, Celal Bayar Üniversitesi Tıp Fakültesi Anatomi Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Ertuğrul Tatlısumak, Diş Hekimi Prof. Dr. Sema Aka, Adalet Bakanlığı Adli Tıp Kurumu I. İhtisas Kurulu Üyesi U z. Dr. Hüseyin Sarı nın katıldığı konferans oturumunda; Türkiye de Adli Antropoloji, Frontal Sinüs CT ve Grafilerinin Kimliklendirmede Kullanımı, Dedektif Diş Hekimleri, Ölüm Olaylarında İlliyet Bağı Kurulmasında Eski TCK ve Yeni TCK nun Karşılaştırılma sı konuları ele alındı. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Adli Tıp Anabilim Dalı Başkanı Yrd. Doç. Dr. Ahmet Turla başkanlığında gerçekleştirilen konferans oturumunda ise, Jandarma Kriminal Daire Başkanlığı ndan Parmakizi Uzmanı Özcan Yıldız, Biyolo g Ayşen Çelebioğlu ve Balistik Uzmanı Ergun Kaya ile Aydın Jandarma Bölge Kriminal Laboratuarları Amirliği nden Balistik Uzmanı Aylin Yalçın Sarıbey, Parmakizi İncelemelerinde Karakteristik Sayılarına Bağlı Olarak Olasılık Değerlerinin Tespiti, Mitokondri yal DNA Teknolojisinin Adli Bilimlerde Kullanımı, Adli Balistik Laboratuvarlarda Ateşsiz Silah İncelemeleri ve Güncel Sorunlar, Balistik Arşiv Faaliyetleri ve Arşiv Faaliyetlerinin Tek Merkezde Toplanması konularında bilgi aktardılar. 5

6 Kongrenin 3. günü, Ad alet Bakanlığı Adli Tıp Kurumu III. İhtisas Kurulu Üyesi ve Yeniden Yüzlendirme Birim Sorumlusu Uz. Dr. Sadi Çağdır ın sunduğu; Dünyadaki pek çok ülkeden de rağbet gören Adli Tıp Kurumu Yeniden Yüzlendirme çalışmaları ile ilgili bir sergi ve 1.5 saat süren bir yeniden yüzlendirme gösterisi ile başladı. Bu gösteriyi İstanbul Üniversitesi Adli Tıp Enstitüsü Sosyal bilimler Anabilim Dalı Başkanı ve Alman Hastanesi Adli Tıp Merkezi Direktörü Prof. Dr. M. Fatih Yavuz un oturum başkanlığında, Manisa Cumhuriyet S avcısı Ertan Özbek, Jandarma Kriminal Daire Başkanlığı ndan Jnd. Bnb. Mehmet Sevim, Ankara Polis Kriminal Bölge Laboratuvarı Müdürü Turgay Atakan Özdemir ve Manisa İl Emniyet Müdürlüğü nden Emniyet Amiri İlker Aybar ın konuşmacı olarak katıldıkları Krimi nal Olayların Değerlendirilmesinde Kurumlar Arası Koordinasyon Sağlanması konulu panel izledi. Doç. Dr. Ekin Özgür Aktaş ın yönettiği konferans oturumunda; Ali Suat Ertosun un Cezaevleri ve İnsan Hakları sunumundan sonra, Uz. Dr. F. Nuray Cansunar Adl i Psikiyatri de Simülasyon, Uz. Dr. Sadullah Güzel ise Adli Travmatolojide Terminoloji Yard. Doç. Dr. Meltem Çolak Dişlerde Çip Kullanımı hakkında bilgi verdi. Celal Bayar Üniversitesi Tıp Fakültesi Adli Tıp Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Yıldıray Zeyfeoğlu ve Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Adli Tıp Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Berna Aydın ın kongrenin 3. ve 4. günü yönettikleri 2 oturum halinde sunulan 10 sözel bildiri, Ergenlerin Suça Yönelik Davranışlarının Akran Değerlendirmeleri İle Belirlenmesi, Tourette Sendromlu Olguda Yasal Sorumluluklar, Magnetik Rezonans Görüntüleme (MRG)Yöntemi ile L1 -L5 Vertebra Lineer Ölçümlerinden Cinsiyet Tespiti, Semen Tespitinde Farklı Yöntemlerin Karşılaştırılması, Bir Genel Beden Travması Olgusunda Klasik Otopsi ve Virtopsi İle Saptanan Bulguların Karşılaştırılması, 8 Olguda Myocardial Bridging İle Ani Ölüm Arasındaki İlişkinin Değerlendirilmesi, Nöroşirurjikal Uygulamalarda Komplikasyon ve Tıbbi Malpraktis: Olgu Sunumu, Giysilerden Elde Edilen Polenlere Göre Kişilerin Belli Bir Ortamda Bulunup Bulunmadıklarının Saptanması, Fiziksel Şiddet Olgularında Travma Sonrası Stres Bozukluğunun Değerlendirilmesi, Cinnet Geçirmek: Bir Sosyokültürel Adli Fenomen" başlıklarını t aşımaktaydı. Kongre, Celal Bayar Üniversitesi Tıp Fakültesi Adli Tıp Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Doç. Dr. M. Sunay Yavuz un sunduğu sonuç bildirgesi ve kapanış konuşmalarının ardından sona erdi. Ayrıca kongrenin ikinci ve üçüncü günü adli bilimlerin çeşitl i alanlarındaki bilimsel gelişmeleri konu alan 39 poster bildiri sergilendi. Kongremizi kongre yapan; tüm katılımcılara ve adli bilimler sevdalısı olmasına rağmen, çeşitli nedenlerle kongremizde yer alamayan, ama gönüllerinin bizle olduğunu bildiğimiz, tüm dostlara; Kongremizin gerçekleşmesinde bizlere en büyük desteği sunan; Rektörümüz ve Kongremizin Onursal Başkanı Sayın Prof. Dr. Semra Öncü ye, Rektör Yardımcımız Sayın Prof. Dr. Nurdoğan Can a, Dekanımız ve Kongremizin Onursal Başkanı Sayın Prof. Dr. Kor Yereli ve onların nezdinde, CBÜ SKS Daire Başkanlığı; CBÜ Süleyman Demirel Kültür Merkezi, CBÜ Sinema Salonu, CBÜ Rektörlük Misafirhanesi, CBÜ Basın ve Protokol Müdürlüğü; CBÜ Matbaası idareci ve çalışanlarına; Kongre Düzenleme Kurulu Başkanlarından, Ank ara Üniversitesi Tıp Fakültesi Adli Tıp Anabilim Dalı ve Adli Bilimciler Derneği Başkanı Sayın Prof. Dr. İ. Hamit Hancı ya; Kongre Düzenleme Kurulu Eş Başkanları, Jandarma Genel Komutanlığı Kriminal Daire Başkanı Sayın Jnd. Alb. Burhanettin Cihangiroğlu, E mniyet Genel Müdürlüğü Kriminal Polis Laboratuvarları Dairesi Başkanı Sayın Emn. Md. Seyit Demirci, Emniyet Genel Müdürlüğü Asayiş Dairesi Başkanı Sayın Emn. Md. Hüseyin Özalp e ve kurum ve kuruluşlarına; Kongremize yüksek katılımın sağlanması, fasiyal rek onstriksiyon gösteri ve sergisinin kongremizde sunulabilmesi için verdikleri destekten ötürü, Adli Tıp Kurumu Başkanı Sayın Uz. Dr. Keramettin Kurt a ve Adli Tıp Kurumu Başkanlığı na; Manisa Valisi Sayın Refik Aslan Öztürk ve Manisa Valiliği ne; Manisa Emniyet Müdürü Adem Aydemir başta olmak üzere, Manisa Emniyet Müdürlüğü Olay Yeri İnceleme Şube Müdürü İlker Aybar a ve tüm Manisa Emniyet Müdürlüğü çalışanlarına; Manisa Cumhuriyet Başsavcılığı, Manisa Tugay Komutanlığı, Manisa İl Jandarma Alay Komutanl ığı, Manisa İl Sağlık Müdürlüğü, Manisa Sosyal Hizmetler İl Müdürlüğü, Manisa Öğretmenevi Müdürlüğü ne; Kongremizin destekçisi TÜBİTAK başta olmak üzere; BNT Mak. İnş. Gıda Tem. Mad. Paz. ve San. Ltd. Şti ne; Abdi İbrahim İlaç Sanayi ve Tic. A.Ş. ne; Manis a Tabip Odası na; Manisa yı ve Mesir i Tanıtma ve Turizm Derneği, Manisa Ticaret Odası ve Manisalılar Mesir ve Dayanışma Derneği ne; Kongrenin düzenlenmesi sırasında tüm sıkıntıları beraber paylaştığımız, tüm çözümlere beraber ulaştığımız, dostum demekten gurur duyduğum öğretim üyesi arkadaşım Doç. Dr. Mehmet Sunay Yavuz a ve anabilim dalımızın kuruluşunu beraber gerçekleştirdiğimiz öğretim üyesi arkadaşım Yrd. Doç. Dr. Yıldıray Zeyfeoğlu na; kongremizin yükünü üstlenen asistanlarımız; Sayın Dr. Tarık Uluça y a; Sayın Dr. Sibel Güllüçayır a; Sayın Dr. Mustafa Gökhan Dizdar a; Kongremizin her alanında görev yaparak, bizlere nefes aldıran stajyer ve intern öğrencilerimize; Kongremizi izleyen basın mensubu arkadaşlarımıza; Teşekkür ederiz. Kongre Düzenleme Kuru lu adına Doç. Dr. Mahmut Aşırdizer 6

7 SÖZEL BİLDİRİ 1 ERGENLERİN SUÇA YÖNELİK DAVRANIŞLARININ AKRAN DEĞERLENDİRMELERİ İLE BELİRLENMESİ Figen GÜRSOY 1, Müdriye YILDIZ BIÇAKÇI 1, Neriman ARAL 1. (1) Ankara Üniversitesi Ev Ekonomisi Yüksekokulu Ço cuk Gelişimi ve Eğitimi Bölümü, Ankara. ÖZET Araştırmada ergenlerin cinsiyet, yaş, anne - baba öğrenim düzeyi, aile ilişkileri, ailenin birlikte yaşama durumu ve çocuğun sosyal -spor etkinliklerine katılma durumu değişkenlerinin ergenin arkadaşlarının suça yönelik davranışlarını değerlendirme düzeylerinde farklılık yaratıp yaratmadığının belirlenmesi amaçlanmıştır. Araştırma Ankara il merkezindeki bulunan orta sosyo -ekonomik düzeyde olan liselere devam eden toplam 177 ergen üzerinde yürütülmüştür. Araştırmad a ergenlerin kendileri ve aileleri ile ilgili bilgileri elde etmek için araştırmacılar tarafından hazırlanan Genel Bilgi Formu ile ergenlerin arkadaşlarının sapan davranışlarını değerlendirmeleri için Kaner (2002) tarafından geliştirilen ve geçerlik ve g üvenirlik çalışması yapılan Akran Sapması Ölçeği kullanılmıştır. Akran Sapması Ölçeği hafif ve ağır sapma olarak iki alt boyuttan oluşmakta olup her iki alt boyutun toplanması ile toplam sapma puanı elde edilebilmektedir. Hafif sapma alt boyutunda okulda ki öğrenci rolüne, okul dışında da çocuk/ergen olma rolüne uygun olmayan davranışlarda bulunmayı içeren sekiz madde, ağır sapma alt boyutunda ise evden kaçma, hırsızlık yapma, uyuşturucu kullanma ve satma, polisle sorunlar yaşama gibi daha ciddi sapmayı iç eren altı madde bulunmaktadır. Elde edilen sapma puanlarının yüksek olması ergenin sapan davranışlara sahip arkadaşlarının çok olduğunu göstermektedir. Araştırmadan elde edilen veriler t -Testi ve Tek Yönlü Varyans Analizi ile değerlendirilmiştir. Araşt ırma sonucunda ergenlerin cinsiyeti, aile ilişkileri ve çocuğun sosyal -spor etkinliklerine katılma durumunun ergenin sapan davranışlara sahip arkadaşlarını değerlendirmesi üzerinde etkili olduğu belirlenirken (p<.01, p<.05) yaş, anne baba öğrenim düzeyi v e ailenin birlikte yaşama durumunun ergenin sapan davranışlara sahip arkadaşlarını değerlendirmesi üzerinde etkili olmadığı saptanmıştır (p>.05). Anahtar kelimeler: Ergenlik dönemi, ergen, şuç davranışları, arkadaş ilişkileri. Müdriye Yıldız Bıçakçı, Anka ra Üniversitesi Ev Ekonomisi YO, Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Bölümü, Ankara. mudriyebicakci@yahoo.com GİRİŞ Suç kavramı toplumdan topluma farklı algılandığı için tanımlanması da oldukça güç bir kavramdır. Suç; toplum düzenini bozan, kanunlarca yasaklanan, hukuka aykırı davranışlar olarak tanımlanabilmektedir [1]. Çocuk suçluluğu ise bu tanıma bağlı olarak hukuki ve sosyolojik iki şekilde ele alınmaktadır. Hukuki yönden suç, çocuğun ceza kanunlarınca suç sayılan bir fiili işlemesi sonucunda, yargı organlarının önüne getirilmesi olarak tanımlanmaktadır. Sosyolojik yönden ise, çocuğun gelişiminin desteklenmemesi sonucu ortaya çıkan davranış problemlerine bağlı oluşan suçluluk olarak tanımlanmaktadır [2]. Çocukların yani ergenlerin suça yönelmesinde birçok faktör etkili olmaktadır. Bunlardan birisi sosyolojik tanımda da ifade edildiği gibi bireysel nedenlerdir. Bireysel nedenler arasında; kişilik bozuklukları [3], kimlik duygusu [4], saldırganlık düzeyleri [5], stres [6] ve zeka düzeyi [7] bulunmaktadır. Çevresel faktörlerin altında ise aile ilişkileri [5], akran ilişkileri [8], televizyon vb. kitle iletişim araçları [9] bulunmaktadır. Ayrıca okul çevresi de suça yönelmede etkili olabilmektedir. Bulm ve Zalba [10] ise, ergenlerin suça yönelmesindeki etkenleri teorilere bağlıyarak sınıflandırmışlardır. Bulm ve Zalba ya göre bu teoriler sosyalleşme veya değer gelişimi teorileri, kurumsal hazırlık ve fırsat teorileri, akran grupları ve çete teorileri, aile teorileri ve kişilik ve kimlik teorileri olmak üzere beşe ayrılmıştır [11]. Ergenlik dönemi, kişiliğin toplumsal nitelik kazandığı bir geçiş dönemidir. Bu geçiş döneminde içerisinde ergen, kim olduğunu, neye değer vereceğini, kime bağlanıp inanacağını belirlemeye çalışır. Çevresinde onun gibi olmak istediği kişilerle özdeşim kurarak kişiliğine biçim vermeye başlar. Bu dönemde kimliğini bulma çabası içerisinde olan ergen, duygularını paylaşabileceği grup kimliğini edinebileceği ve ortak onaylama ihtiyacına dayanan akran ilişkisine ihtiyaç duymaktadır [12]. Ergenin akran grubu, ergenin sosyal davranış ve toplumsal kuralları öğrenmesinde etkili olmaktadır. Başlangıçta oyun grubu olarak ortaya çıkan akran gruplarının etkisi özellikle ergenlik döneminde en üst düzeye ulaşmaktadır. Bu dönemde bir gruba ait olma, grup onayını yitirmeme uğruna ergen tamamen akran grubunun kontrolü altına girebilmektedir. Bu durum da ergenin yaşantısına olumlu ya da olumsuz olarak yansıyabilmektedir. Olumsuz olarak yansıyan akran ilişkileri sonucunda; ergen sapan davranışlara yani suça yönelebilmektedir. Bu doğrultuda 7

8 ergenin suça yönelmesinde akran ilişkileri önemli rol oynayabilmektedir [8]. Juvonen ve arkadaşları [13], ergenlerin ilaç kullanımına yönelik yaptığı bir çalışma sonucunda akran grupları arasında birbirinden etkilenme sonucu ilaç kullanımının yaygınlaştığını belirtmişlerdir. Ergenlerin akran ilişkilerini, ergenin anne babalarıyla kurduğu ilişki etkilemektedir. Anne babanın ergene yönelik tutumları, ergenin kişiliğini ve duygusal yaşantısını etkilediği gibi, akran ilişkileri ve çevreyle olan etkileşimlerini de etkilemektedir. Ailedeki düzensiz ve sağlıksız ilişkiler sonucu ergen olumsuz arkadaşlıklara yönelebilmekte ve çete oluşturma olasılığı da artmaktadır. Özellikle ailelerin ergenlere uyguladıkları fiziksel cezalar bu süreci hızlandırmaktadır. Aile, bazı dönemlerde kötü arkadaşlıklar edinmemesi için bazen ergeni cezalandırabilmekte ve bu konuda baskı yapmakta, bazen de ilgisiz kalarak kendi haline bırakmaktadır. Bu ilgisizlik ise ergeni daima kabul ve ilgi görebileceği yeni çevrelere itebilmektedir. Bunun aksine demokratik ortamda yetişen ergenler kendine güvenleri daha fazla olduğundan ve aile içinde kendilerini ifade edebildiklerinden akran ilişkileri de daha sağlıklı olabilmekte, dolayısıyla ergen akran gruplarıyla kendisine kimlik ve güç sağlayabilmektedir [14]. Ailenin ilgisiz ve denetimsiz tutumu karşısında ergen akran gruplarıyla daha yakın ilişkiler kurup daha fazla akranlarının etkisinde kalarak suça yönelebilmektedir. Ergenlik döneminde arkadaş düşünceleri aile düşüncelerinden daha fazla önem kazandığı görülmektedir [15]. Bu durum göz önünde bulundurularak bu çalışmada ergenlerin cinsiyet, yaş, anne- baba öğrenim düzeyi, aile ilişkileri, ailenin birlikte yaşama durumu ve çocuğun sosyal-spor etkinliklerine katılma durumu değişkenlerinin ergenin arkadaşlarının suça yönelik davranışlarını değerlendirme düzeylerinde farklılık yaratıp yaratmadığının belirlenmesi amaçlanmıştır. MATERYAL VE YÖNTEM Evreni ve Örneklem Bu araştırma Ankara il merkezinde bulunan orta sosyo-ekonomik düzeyde olan liselere devam eden ve yaş grubunda bulunan toplam 177 ergen üzerinde yürütülmüştür. Araştırmaya alınan ergenlerin gönüllü olmalarına dikkat edilmiştir. Araştırmanın evrenini ve örneklemini oluşturan liselerin sosyo-ekonomik düzeyleri belirlemek için Devlet İstatistik Kurumu nun verilerinden yararlanılmıştır. Veri Toplama Araçları Genel bilgi formu: Form ergenin cinsiyeti, yaşı, aile ilişkileri, anne-baba öğrenim düzeyi, ailenin birlikte yaşama durumu ve ergenin sosyal-spor etkinliklere katılma durumuna ilişkin sorulardan oluşmaktadır. Akran Sapması Ölçeği : Kaner [16] tarafından geliştirilen bu ölçek hafif ve ağır sapma olarak iki alt boyuttan oluşmakta oluşmaktadır. Hafif sapma alt boyutunda okuldaki öğrenci rolüne, okul dışında da çocuk/ergen olma rolüne uygun olmayan davranışlarda bulunmayı içeren sekiz madde, ağır sapma alt boyutunda ise evden kaçma, hırsızlık yapma, uyuşturucu kullanma ve satma, polisle sorunlar yaşama gibi daha ciddi sapmayı içeren altı madde bulunmaktadır. Ölçekteki maddelerde yer alan davranışlar, cevaplayan bireyin yakın arkadaşlarının gösterdiği davranışlar dikkate alınarak hiçbiri (bir puan), birkaçı (iki puan), yaklaşık yarısı (üç puan), yarıdan fazlası (dört puan), çoğu (beş puan) ve hepsi (altı puan) seçeneklerine göre yanıtlamaktadır. Alt ölçeklerden alınabilecek en yüksek ve en düşük puanlar madde sayısının altıyla çarpımı ile bir arasında değişiklik göstermektedir. Ayrıca ölçekten toplam puan elde edilmektedir. Yüksek puan, ergenin sapan davranışlara sahip arkadaşlarının çok olduğunu ifade etmektedir. Bu araştırmada ağır sapma puanlarının değerlendirmesinde puanların çok düşük çıkması nedeniyle toplam puan değerlendirilmiştir. Araştırma sonucu değerlendirildiğinde araştırmaya dahil edilen orta sosyoekonomik düzeyde bulunan ergenlerin sapan davranışa sahip olan arkadaşlarının hemen hemen hiç olmadığı dikkati çekmektedir. Verilerin Analizi Araştırmadan elde edilen veriler SPSS 10.0 programında (Statistical Package for Social Sciences) değerlendirilmiştir. Araştırma cinsiyetin, ergenin sosyal-spor etkinliklerine katılma durumu ve ailenin birlikte yaşama durumunun ergenlerin sapan arkadaşlarını değerlendirmede etkili olup olmadığı değerlendirmek için TTesti ; aile ilişkileri, ergenin yaşı, anne ve baba öğrenim düzeyinin ergenlerin sapan arkadaşlarını değerlendirme üzerinde farklılık yaratıp yaratmadığını belirlemek amacıyla Tek Yönlü Varyans Testi kullanılmıştır. Ayrıca tek yönlü varyans analizi sonuçlarında önemliliğin hangi gruptan kaynaklandığını belirlemek amacıyla ise Scheefe Testi kullanılmıştır [17]. BULGULAR Ergenlik döneminde akran grubu ergenlerin kişiliğini bulmasında önemli rol oynamaktadır. Bu dönemde ergen ailesine karşı bağımsızlık savaşına girerek akranlarına yönelmekte ve bazı hatalar yapabilmektedir. Bu nedenle araştırmanın sonuçlarının tartışılmasının ergenlik dönemi açısından yararlı olabileceği düşünülmektedir. 8

9 Ergenlerin cinsiyet, yaş, anne- baba öğrenim düzeyi, aile ilişkileri, ailenin birlikte yaşama durumu ve çocuğun sosyal-spor etkinliklerine katılma durumu değişkenlerinin ergenin arkadaşlarının suça yönelik davranışlarını değerlendirme düzeylerinde farklılık yaratıp yaratmadığının belirlenmesi amacıyla yapılan bu çalışmaya dahil edilen ergenlerin % 21 inin tek çocuk, % 42 sinin iki çocuk ve % 37 sinin ise üç ve üzeri çocuk olduğu görülmektedir. Ayrıca araştırmaya dahil edilen ergenlerin % 97 sinin ailesinde ve çevresinde suç işleyen birinin olmadığı, ergenlerin % 3 ünün inin ailesinde ve çevresinde suç işleyen birinin olduğu belirlenmiştir. Tablo 1 de de görüldüğü gibi yapılan t-testi sonucunda ergenlerin cinsiyete göre toplam akran sapması puan ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık olduğu belirlenmiştir [t(175)=1.547, p<.05]. Bu çalışmanın bulguları cinsiyete göre suça yönelen arkadaşlara sahip olmada etkili olduğunu göstermektedir. Erkek çocukların suça yönelen arkadaşlarının kızlara göre daha fazla olduğu dikkati çekmektedir. Tablo. 1 Araştırmaya alınan ergenlerin cinsiyetine göre akran sapmasına ilişkin t testi sonuçları N X SD Kız Erkek T P Cinsiyet T- Testi sonuçları Ergenin akran ilişkileri cinsiyete göre farklılık göstermektedir. Erkeklerin akranlarına daha bağımlı ve akran ilişkilerinin erkek ergenlerin gelişiminde daha fazla etkili gözlenirken [18-20], kızların akran ilişkilerini daha olumlu algılayarak akran ilişkilerinin kız ergenlerin gelişiminde erkek ergenlere göre daha olumlu etkileri olduğu belirlenmiştir [21]. Erkek ergenlerin üzerinde akranların etkilerinin daha fazla olduğu düşünüldüğünde erkek ergenlerin suça yönelmede akranlarından daha fazla etkilenme durumu olabileceği söylenebilir. Devlet İstatistik Kurumunun verilerine göre de erkek ergenlerin kız çocuklarına göre daha fazla suç işledikleri dikkati çekmektedir [22]. Tablo 2 incelendiğinde yapılan varyans analizi sonucunda ergenlerin yaşlarına göre toplam akran sapması puan ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık olmadığı saptanmıştır [F3-176) = 1.729, p>.05]. Tablo. 2 Araştırmaya alınan ergenlerin yaşlarına göre akran sapmasına ilişkin puan ortalamaları, standart sapmalar ve varyans analizi sonuçları Yaş N X SD GENEL VARYANS ANALİZİ SONUÇLARI KT SD KO F P Anlamlı fark Grupiçi Toplam Gruplararası Ergenlerin yaşlarına göre akranlarını suça yönelme konusunda değerlendirmede farklılık olmamasının nedeni suça yönelmede kişilik özellikleri gibi diğer değişkenlerin daha etkili olabilmesi düşünülebilir. Tablo 3 ve Tablo 4 incelendiğinde yapılan varyans analizi sonucunda ergenlerin hem anne [F2-176) =.441, p>.05] hem de baba [F2-176) =.300, p>.05]. öğrenim düzeylerine göre toplam akran sapması puan ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık olmadığı saptanmıştır. Anne babaların eğitim düzeylerinin farklılık yaratmamasında aynı sosyo-ekonomik düzeyde olan ve aynı çevrelerde oturan ailelerin çocuklarının da benzer özellikleri göstermesiyle açıklanabilir. 9

10 Tablo. 3 Araştırmaya alınan ergenlerin anne öğrenim durumuna göre akran sapmasına ilişkin puan ortalamaları, standart sapmalar ve varyans analizi sonuçları N X SD İlkokul Ortaokul Lise-yüksekokul vb GENEL Anne Öğrenim VARYANS ANALİZİ SONUÇLARI KT SD KO F P Anlamlı fark Grupiçi Toplam Gruplararası Tablo. 4 Araştırmaya alınan ergenlerin baba öğrenim durumuna göre akran sapmasına ilişkin puan ortalamaları, standart sapmalar ve varyans analizi sonuçları Baba Öğrenim N X SD İlkokul Ortaokul Lise-yüksekokul vb GENEL VARYANS ANALİZİ SONUÇLARI KT Gruplararası Grupiçi Toplam SD KO F P Anlamlı fark Tablo 5 incelendiğinde yapılan varyans analizi sonucunda ergenlerin aile ilişkilerine göre toplam akran sapması puan ortalamaları üzerinde etkili olduğu ortaya konulmuştur [F2-176) = 3.929, p<.05]. Yapılan Scheffe testi sonucunda farklılığı ailem beni her konuda anlıyor ve destek oluyor diyen ergenlerin puan ortalamaları ile ailem beni dinlemiyor ve anlamıyor diyen ergenlerin puan ortalamaları arasındaki farklılığın neden olduğu saptanmıştır. İnsan yaşamında en riskli dönemlerden biri olarak ifade edilen ergenlik döneminde ergenin ailesiyle ilişkilerinin iyi olması, ailenin ergene destek vermesi, ergenin bu dönemi daha kolay atlatabilmesi ve olumlu sosyal çevreye sahip olması açısından oldukça önemlidir [23, 24]. Bu çalışmanın sonuçları da bu düşünceyi destekler niteliktedir. Elde edilen sonuçlara bakıldığında ailesiyle sağlıklı ilişkiler kuran, ailesi tarafından desteklenen dolayısıyla birçok konuda ailesiyle paylaşımı olan ergenlerin sağlıklı kişilik özelliğine sahip arkadaş seçtikleri dolayısıyla akran gruplarını daha iyi belirledikleri söylenebilir. Tablo. 5 Araştırmaya alınan ergenlerin aile ilişkilerine göre akran sapmasına ilişkin puan ortalamaları, standart sapmalar ve varyans analizi sonuçları N X SD Ailem beni dinlemiyor ve anlamıyor GENEL Aile İlişkileri Ailem beni her konuda anlıyor ve destek oluyor1 2 Ailem zaman zaman benimle ilgileniyor 3 VARYANS ANALİZİ SONUÇLARI KT SD KO F P Anlamlı fark Gruplararası Grupiçi Toplam p*<.05 10

11 Tablo 6 ya bakıldığında yapılan t-testi sonucunda ailenin birlikte yaşama durumuna göre toplam akran sapması puan ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık olmadığı belirlenmiştir [t(175)=.843, p>.05]. Çocukların suça yönelmesinde ailenin parçalanma durumunun etkili olduğu bilinmektedir [25]. Bu çalışmaya katılan ergenlerin çoğunluğunun ailesinin birlikte yaşadığı görülmektedir. Bu nedenle bu sonuç beklenen bir sonuç olarak değerlendirilebilir. Tablo. 6. Araştırmaya alınan ergenlerin ailenin birlikte yaşama durumuna göre akran sapmasına ilişkin t testi sonuçları Ailenin birlikte yaşama durumuna N X SD Evet Hayır T P T- Testi sonuçları Tablo 7 de ise yapılan t-testi sonucunda ergenin sosyal-spor etkinliklerine katılma durumuna göre toplam akran sapması puan ortalamaları üzerinde etkili olduğu saptanmıştır [t(175)=.076, p<.05]. Sosyal ve spor etkinliğine katılmak ergenin fiziksel ve ruhsal anlamda rahatlamasını sağlamaktadır. Bu çalışmaya katılan ergenlerin çoğunluğunun sinema, tiyatro, spor, vb. birçok sosyal kültürel etkinliklere katıldığı dikkati çekmektedir. Bu şekilde rahatlayan ve zamanını geçiren ergen ve akranları kötü alışkanlıklara daha uzak durabilmektedir [26]. Tablo. 7. Araştırmaya alınan ergenlerin sosyal ve spor etkinliklerine katılma durumuna göre akran sapmasına ilişkin t testi sonuçları Sosyal ve spor etkinliklerine katılma durumu N X SD Evet Hayır T P T- Testi sonuçları ÖNERİLER Bu araştırma sonuçlarına göre ortaya çıkan en önemli nokta ergenin suça yönelen arkadaşlarının olmamasının temelinde aile ve aile ilişkilerinin yattığı söylenebilir. Çalışma sonuçları bu araştırmaya dahil edilen ergenlerin genel olarak suça yönelen akranlara sahip olmadıklarını göstermektedir. Fakat genel olarak ergenlik dönemi, suç ve akran ilişkileri için şunlar önerilebilir: Ergenlik dönemi çalkantılı bir dönem olup ergen kendisi ve çevresi ile sürekli tartışma halindedir. Çelişkili düşünce ve davranışlar bu dönem içerisinde doğal olarak karşılanmalıdır. Çocuklukla yetişkinlik arasında kalan bu geçiş döneminde anne ve baba ergene güven vermeleri, onu dinlemeleri ve düşüncelerine saygı göstermelidirler. Ergenlerin yaşları ilerledikçe sapan akranlara daha çok yöneldikleri ve daha riskli davranışlarda bulundukları bilinmektedir. Bu nedenle anne ve babalar çocuklarının arkadaşlarını iyi tanımaları ve çocuklarının arkadaşlarıyla olan ilişkilerini yakından izlemeleri gerekir. Anne-babalara ergenlerin arkadaşlarını beğenmedikleri durumlarda ergene ceza vermek, gereksiz eleştirilerde bulunmak yerine konuşarak, onlara doğru arkadaş seçimiyle ilgili geçerli nedenler göstermelidirler. Okullarda rehberlik servisleri tarafından ergenlere, arkadaşlık, arkadaşlar, grup etkileri konularında bilgiler verilmeli, arkadaşlığın, arkadaşların, grupların olumlu ve olumsuz etkileri konusunda çeşitli örneklere dayalı tartışma toplantıları yapılmalıdır. Ayrıca eğitim kurumlarında eğitimciler ergenleri iyi yönde yönlendirmeleri için çeşitli etkinlikler düzenlemelidirler. KAYNAKLAR 1. Yalçın, A. (1996). Ansiklopedik hukuk rehberi. 419 s. İstanbul: Geçit Kitabevi. 2. Akyüz, E. (2000). Ulusal ve uluslar arası hukukta çocuğun haklarının ve güvenliğinin korunması. s.654, Ankara: Milli Eğitim Yayınevi. Karagöz, Y. M. ve Demircin, S. (1996). Antalya da çocuk suçluluğu. Akdeniz Üniversitesi Tıp fakültesi Dergisi, 13(1),

12 Baklaya, A. (2005). Lise öğrencilerinin kimlik duygusu kazanım düzeylerinin bazı kişisel, sosyal ve ailesel nitelikler ile suç davranışı düzeyi bakımından incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi. Erdoğdu, M.Y. (2005). Suça yönlendirilen ve yönlendirilmeyen çocukların aile ilişkileri ile saldırganlık davranışlarının karşılaştırılması. Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı Dergisi, 12(3), Basut, E. ve Erden, G. (2005). Suça yönelen ve yönelmeyen ergenlerin stres belirtileri ve stresle başa çıkma örüntüleri yönünden incelenmesi. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi, 12(2), Çopur, M., Saraç, Ş., Tüzün, B. ve Elmas, İ.(1998) yaşları arasındaki çocuklarda suç ve farik mümeyyizlik. İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 6(1), Uluğtekin, S. (1991). Hükümlü çocuk ve yeniden toplumsallaşma. 224s, Ankara: Bizim Büro Yayınevi. 9. Turla, A., Aydın, B., Kocakaya, M. ve Sataloğlu, n. (2006). Çocuk suçluluğunda televizyonun rolü. Adli Psikiyatri Dergisi, 3(1), Blum, A. and Zalba, S.R. (1979). Understanding and overcoming delinquency. Helping clients with special concerns (S. Einsenberg and L.E. Patterson). Boston: Hoghton Mifflin. Cooperation. 11. Ergene, T. (1992). Ergen suçluluğunun önlenmesi ve tedavi yöntemleri. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi(7), Çağdaş, A.& Seçer-Şahin, Z. (2002). Çocuk ve ergende sosyal ahlak gelişimi. Ankara: Nobel Yayıncılık. 13. Juvonen, J.; Martino, S.C.; Ellickson, P. L. and Longshore, D. (2007). But others do it! : do misperceptions of schoolmate alcohol and marijuana use predict subsequent drug use among young adolescents? Journal of Applied Social Psychology, 37(4), Erwin, P. (2000). Çocuklukta ve ergenlikte arkadaşlık (Trans:O. Akınay). İstanbul: Alfa Yayıncılık. 15. Erol, Ö.(2000). Ankara da ve Balıkesir de ilköğretim 8.sınıfı ve lise 2. sınıf öğrencileri üzerinde gençlik kültürünün karşılaştırılması. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi). 16. Kaner, S. (2002). Akran ilişkileri ölçeği ile akran sapması ölçeği geliştirme çalışması. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi. 33 (1-2); Büyüköztürk, Ş. (2002). Veri Analizi El Kitabı. Ankara: Pegem Yayıncılık. 18. Burlingame, W.V. (1967). An investigetion of the correletions of adherence to the adolescent peer culture. Washington : Seattle Collage of Education 19. Moore, S. & Boldero, J (1991). Psychosocial development and adolescence sexroles. A Journal of Research, 25(9-10), Ünlü, H. (2001). Lise öğrencilerin algıladıkları sosyal desteğin ve ego kimlik statülerinin sosyo ekonomik düzey ve cinsiyete göre incelenmesi. Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). 21. Goodenow, C.& Kathleen. G. (1992). The relationship of scool belonging and friends values to academic motivation amog urban adolenscent students. Journal of Experimental Education, 62(1), (Erişim Tarihi: ) 23. Gürsoy, F. ve Yıldız Bıçakçı (2003). Sigara Kullanan ve Kullanmayan Gençlerin Yalnızlık Düzeylerinin İncelenmesi. Toplum ve Sosyal Hizmet Dergisi, 14(2), Liu, Y.L. (2006). Paternal/maternal attachment, peer support, cocial expectations of peer interaction, and depressive symptoms. Adolescence, 41(164), Delikara, İ.E. (2000). Ergenlerin akran ilişkileri ile suç kabul edilen davranışlar arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi. 26. Yavuzer, H. (1990). Çocuk ve suç. İstanbul: Remzi Kitabevi. 12

13 SÖZEL BİLDİRİ - 2 TOURETTE SENDROMLU OLGUDA YASAL SORUMLULUKLAR Sibel GÜLLÜÇAYIR 1, Mahmut AŞIRDİZER2, Mehmet Sunay YAVUZ2, Yıldıray ZEYFEOĞLU3, Tarık ULUÇAY1. (1) Celal Bayar Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Adli Tıp Anabilim Dalı, Manisa. ÖZET Tourette Sendromu (TS), çocukluk çağında ortaya çıkan, genellikle adolesan dönemde kötüleşen ve erişkin dönemde kalıcı hale gelen, bir veya daha fazla sesli tikin istemsiz çok sayıda motor tiklere eşlik etmesiyle karakterize, sıklıkla dikkat eksikliğ i, dikkat eksikliği hiperaktivite, obsessif kompulsif rahatsızlıklar, agresyon ve duyguların kontrol güçlüğü, duygulanım bozuklukları, kendine zarar verme davranışları ve zayıflamış dürtü kontrolü gibi tablolara eşlik eden, istem dışı müstehcen hareketler in yapılması ve müstehcen sözlerin söylenmesi şeklinde görülebilen bir klinik tablodur. Bugüne kadar TS lu populasyonda disinhibisyon davranışları nedeniyle hukuki olaylara karışma prevalansını saptamaya yönelik kapsamlı ve kontrollü çalışmalar yapılmamışt ır. Bu çalışmada, TS lu olgu, bir futbol maçı sırasında hakeme küfretme suçuna karşı yasal sorumluluğu olup olmadığı yönünden ve 25 yıldır otobüs şoförü olarak çalışması nedeniyle, mevcut durumunun profesyonel sürücü olarak çalışmasına engel teşkil edip et meyeceği değerlendirilmiştir. Ayrıca bu olguda hukuki yönden sorulmamış olsa da; TS lu kişilerin askerlik hizmetleri, silah ruhsatı almaları veya evlenmeleri gibi günlük yaşamda adli tıp uzmanlarının karşılaşabilecekleri diğer yasal problemler yönünden de irdelenmiştir. Anahtar Kelimeler: Tourette Sendromu, Cezai Ehliyet, Hukuki Sorumluluk. Sibel Güllüçayır, Celal Bayar Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Adli Tıp Anabilim Dalı, Manisa. sibel_g77@yahoo.com.tr GİRİŞ Tourette Sendromu (TS) (Tourette nin Sendromu, Tourette nin Hastalığı, Gilles de la Tourette Sendromu veya GTS olarak da adlandırılmaktadır) frontal-subkortikal yolaklardaki dopamin metabolizması ve nöronal iletimindeki değişikliklerle ilişkili, genetik geçişli nöropsikiyatrik bir hastalıktır [1-4]. TS, çocukluk çağında gelişen, genellikle adolesan dönemde kötüleşen ve erişkin dönemde kalıcı hale gelen tik bozukluklarının bir formudur [4-7]. TS, erkeklerde kadınlara göre 3-4 kat daha yaygın olmak üzere, tüm kültürlerde, ülkelerde ve ırklarda görülebilmektedir [8-11]. TS, bir veya daha fazla sesli tikin istemsiz çok sayıda motor tiklere eşlik etmesiyle karakterizedir [1-5]. Bu tikler, mutlaka bir arada görülmemekle birlikte, en azından bir yıldan daha uzun bir periyotta, hemen her gün ve gün içersinde pek çok kez meydana gelmektedir [1-2]. Motor tikler, basit (örneğin; göz kırpma, baş sallama) veya kompleks (örneğin; tırnak yeme) olarak ortaya çıkabilmekte olup; kasların kasılma fonksiyonlarıyla ilişkili olarak tekrarlayıcı ve istemsiz niteliktedir [1]. Bazen başkalarının yaptığı el hareketlerini tekrar etme şeklinde olabileceği gibi (ekopraksi), el hareketleri yapma şeklinde de (kopropraksi) izlenebilen motor tikler görülür. Vokal tikler sıklıkla multipldir. Bunlar patlar tarzda tekrarlanan sesler çıkarma şeklinde olabildiği gibi (ekolali, ekopraksi, palilali) sözcük uydurma, havlama, boğaz temizleme ve homurdanma, bazen müstehcen kelime ve deyimlerin söylenmesi şeklinde de görülebilmektedir [5]. Koprolali (uygun olmayan, istem dışı küfretme) yaygın olmayıp, hastaların yalnızca %10-15 inde görülmekte ve genellikle 15 yaş civarında başlamaktadır [3]. TS, direkt bir maddenin psikolojik etkileri veya genel sağlık durumu ile ilişkili olmasa da, meydana çıkan rahatsızlık; sosyal, mesleksel ve diğer önemli fonksiyonlarda belirgin sıkıntı veya önemli zararlara neden olabilmektedir [4]. Olguların çoğunda, bu hastalığa maruz kalan kişiler, uyku rahatsızlıkları, öğrenme güçlükleri ve anksiyeteden şikayetçidir [6, 7]. TS, sıklıkla dikkat eksikliği, dikkat eksikliği-hiperaktivite, obsessif kompulsif rahatsızlıklar, agresyon ve duyguların kontrol güçlüğü, duygulanım bozuklukları, kendine zarar verme davranışları ve zayıflamış dürtü kontrolü gibi tablolara eşlik eder [1, 3, 6, 12]. İlk TS olgusu olan Marquise de Dampierre, 1825 de Itard tarafından ve daha sonra 1885 de Georges Gilles de la Tourette tarafından kaydedilmiştir [12]. TS önceleri nadir olarak düşünülmüş ve 1970 lere kadar literatürde çoğunlukla olgu sunumları şeklinde yer almıştır [9,12]. Ancak son yıllarda, dikkatli şekilde uygulanan toplum temelli epidemiyolojik çalışmalar, TS nin önceki yıllarda tahmin edilenden daha yaygın olduğunu göstermiştir [3, 12]. Hastalığın prevalansı hakkındaki genel kabul, oranının 1000 de 0.5 olduğu yönünde ise de (yaklaşık ABD de hasta ve Birleşik Krallıkta hasta); son zamanlarda yapılan epidemiyolojik çalışmalar, 13

14 5-18 yaş arası çocukların % inde ve prevalansının % 2-3 olduğuna işaret etmektedir [13-15]. Özel eğitime ihtiyaç duyan çocuklarda yapılan retrospektif çalışmalarda, özellikle TS nun prevalansının oldukça yüksek olduğu gösterilmiş [12] ve bu çocuklarda matematik ve edebiyat öğrenme, akıcı konuşma, iyi motor koordinasyon, visyo-motor integrasyon ve dikkatini toplama yeteneklerinin yetersiz olduğu belirlenmiştir [1, 9, 16]. Suç işlemeye yönelik davranışlara yol açan mental bozukluklar; dağılımları, sonuçları ve bu durumun yargı tarafından değerlendirilip, değerlendirilmemesi yönünden karmaşık ve duyarlı bir konudur [17]. Bir ceza davası sırasında, suçu işlediği anda akıl sağlığının yerinde olmadığı şeklindeki savunma; sıklıkla saldırgan tarafından bir mazeret olarak gösterilmekte, kendilerine isnad olunan suç sırasında mental olarak hasta oldukları ve dolayısıyla yasaları ihlalden dolayı sorumlu tutulamayacakları iddia edilebilmektedir [18]. Burada hekimlerin dikkat etmesi gereken unsur; kişide ceza ehliyetini etkileyen akıl hastalığının yasal tanımlaması ile akıl hastalığının psikiyatrik tanımlamasının tamamen farklı oluşudur. Yasal tanımlamada, kişinin akıl hastası olması yeterli bir kriter olmayıp, suç sırasında bu hastalığın etkisi ile kişide şuur, hareket ve irade serbestisinin ortadan kalkması, önemli derecede azalması yada azalması şartları aranmaktadır [19]. Keza ceza sorumluluğu tarifi, bir yargılama prosedüründen diğerine değişmektedir. Türk Ceza Kanunu na göre, cezai sorumluluk 12 yaşın doldurulması ile başlamaktadır (Madde 31/1). Eğer 12 yaş ile 15 yaş arasındaki bir çocuk bir suç ile itham edilmiş ise, suç sırasında algılama ve davranışlarını yönlendirme yetisinin var olup, olmadığı araştırılmakta (Madde 31/2); 15 yaşını doldurmuş çocuklar ve erişkinlerde ise, akıl hastalığı veya zeka geriliğinin bulunmaması, yasal sorumluluğun belirlenmesinde önemli bir kriter olarak kabul edilmektedir [20]. Ayrıca akıl hastalıkları ve zeka geriliklerinden bazıları, medeni hakların kısıtlanma nedenlerinden biri olarak değerlendirilmektedir. Türk Medeni Kanunu na göre, herhangi bir erişkinde, toplum sağlığını tehlikeye atacak şekilde herhangi bir akıl hastalığı veya zeka geriliği, alkol veya madde bağımlılığı, ciddi bulaşıcı hastalıklar veya kötü yaşama tarzı saptanmış ve başka bir şekilde onu korumak için önlem alınamıyorsa, o kişi, tedavi, eğitim veya ıslah edilmek üzere uygun bir kuruma yerleştirilebilmektedir [21]. Literatürde TS ve yasal sorumluluklarıyla ilgili sınırlı sayıda bilgi olmasına karşın, bu hastaların medeni haklarının kısıtlanması hakkında herhangi bir yayına rastlanmamıştır. Bu sunumda tanımlanan TS lu olgu, bir futbol maçı sırasında hakeme küfretme suçuna karşı yasal sorumluluğu olup olmadığı yönünden değerlendirilmiş, 25 yıldır otobüs şoförü olarak çalışması nedeniyle, mevcut durumunun profesyonel sürücü olarak çalışmasına engel teşkil edip etmeyeceği yönünden ele alınmış ve TS lu olguların günlük yaşamda karşılaşabilecekleri yasal sorunlar değerlendirilmiştir. OLGU 52 yaşındaki erkek olgu, 2007 nin Nisan ayında, mahkeme tarafından cezai sorumluluğunun bulunup bulunmadığı ve halen sürdürmekte olduğu profesyonel şoförlük mesleğine devam etmesinde bir engel olup olmadığı hakkında adli rapor düzenlenmek üzere Celal Bayar Üniversitesi Tıp Fakültesi Adli Tıp Anabilim Dalı na gönderilmişti. Adli tahkikat dosyasında yer alan bilgilerden, evli ve iki çocuk babası olan olgunun; askerlik hizmetini tam olarak yaptığı, kendisindeki tik bozukluğunun klinik bulgularının ilk olarak askerlik sırasında ortaya çıktığı anlaşılmaktaydı. Muayene sırasındaki anamnezinde; birisi ona bağırdığında, kendisinin de buna karşılık elinde olmaksızın bağırıp küfrettiğini ve kendisine ani ve beklemediği şekilde bir harekette bulunulduğunda da, yine bağırıp küfrettiğini veya vurduğunu ifade etmekteydi. Birisinin elbiselerini çıkarttığını gördüğünde, kendisinin de soyunduğunu; futbol maçı izlediği sırada, futbolcuların topa vurma veya kafa atma hareketlerini tekrarladığını; istemeden karşısındaki kişilerin hareketlerini tekrarlaması nedeniyle, düğün, nişan gibi gürültülü toplantılara katılamadığını; bu durumun eşiyle arasında sorunlara yol açtığını; yaptığı tuhaf davranışlar nedeniyle kendisine şaka yaptıklarını ve bundan dolayı günlük yaşantısında sık sık sorun yaşadığını ifade ediyordu. Aşırı titizlik davranışı veya dikkat eksikliği tanımlamıyor ancak sık sık öfke nöbeti tarif ediyordu. Çocukluk çağı boyunca herhangi bir tik davranışının olmadığını, ancak aşırı hareketli olduğunu; okuldayken başarılı bir öğrenci olmadığını, ilkokuldan sonra eğitimine devam etmediğini, bir otobüste muavinlik yapmaya başladığını; tiklerini bir hastalık olarak görmediği için bugüne kadar tedavi görmediğini belirtmekteydi. Ailesinde de bu tür bir davranış bozukluğu olup olmadığı sorulduğunda; babasının bir uyaranla karşılaştığı zaman ayak kaşıma, dedesinin ise küfür etme şeklinde tikleri olduğunu ifade etmişti. Olgumuz, 5-6 ay kadar önce bir futbol maçı izlemek için stadyuma gittiğini; diğer seyircilerin hakeme küfür etmesi üzerine, kendisinin de elinde olmayarak ve istemeyerek küfür ettiğini; bu davranışından dolayı utanç ve pişmanlık duyduğunu; daha önce böyle bir davranış nedeniyle yargılanmadığını; 25 yıldır profesyonel otobüs şoförü olarak çalıştığını, mesleğini yaptığı süre içersinde 9 yıl önce sadece bir kez trafik kazası yaptığını ifade ederek; bu kaza sırasında yaşlı bir adamın öldüğünü belirtmişti. 14

15 Bu olayla ilgili olarak soruşturma dosyasında yer alan belgelere göre; olgunun kullandığı otobüsün kırmızı ışık yandığı sırada yolun karşısına geçmekte olan yaşlı bir adama çarptığı; aynı dosyada yer alan mahkeme kararında, kusur oranının 2/8 olarak kabul edildiği ve kendisine verilen cezanın ertelendiği kaydedilmişti. Bu olaydan sonra olgumuz, şoförlük mesleğine devam etmişti. Muayenesinde; sistem bulguları normaldi. Ani hareketler ve yüksek sesle yapılan uyaranlar karşısında, birden ayağa kalkıp küfrettiği, muayene eden doktorun ani hareketlerini tekrarladığı izlendi. Herhangi bir obsesif kompulsif bozukluk saptanmadı ve hasta konsültasyon için psikiyatri kliniğine gönderildi. Psikiyatri konsültasyonunda; öz bakımının normal, görüşmeye katılımının istekli, kooperasyonunun tam, psikomotor aktivitesinin normal, kişi yer - zaman oryantasyonunun tam, spontan ve istemli dikkatinin normal, anlık yakın - uzak hafızasının iyi, duygu - durum ve duygulanımının depresif ve agresif olduğu; duraksayarak ve az konuştuğu, düşünce, algı, muhakeme, sosyal mesleki - ailevi işlevselliğinin normal bulunduğu; vokal ve motor tikler, ekolali, ekopraksi saptandığı; bu tiklerin uyaranların çok olduğu yerlerde daha sık gözlendiği tanımlanmıştı. Olgunun değerlendirilmesi sonrasında düzenlenen adli raporun sonuç bölümünde, kendisinde doğumsal olarak var olan ve gençlik yıllarında aktif hale geçen, sözel ve davranışsal tikler ile seyreden, tikler sırasında davranışlarını ve konuşmalarını kontrol etmesine engel olacak nitelikte bir psikiyatrik hastalık olan Tourette Sendromu saptandığı; bu nedenle kendisine isnat olunan futbol karşılaşması sırasında hakeme küfür etme suçuna karşı davranışlarını kontrol etme ve yönlendirme yeteneğinin önemli derecede azalmış olduğu ve bu nedenle belirtilen suç karşısında, cezai ve hukuki sorumluluğunun bulunmadığı; mevcut rahatsızlığının halen yapmakta olduğu şoförlük mesleğini sürdürmesine engel olacak şekilde günlük aktivitelerini engelleyeceği, bu nedenle bu mesleğe devamının kendisi ve toplum sağlığı için risk oluşturacağı belirtilmişti. TARTIŞMA Azalmış yasal sorumluluk ve ceza ehliyeti terimleri işlenen suça karşı verilecek cezanın derecesinin saptanmasında kullanılmaktadır [22]. Adli psikiyatristler bu terimler ile topluma uygunsuz davranışlar, öfke ve şiddet sergileme gibi suç kabul edilen durumlara yol açan epilepsi, frontotemporal demans, şizofreni ve posttravmatik beyin yaralanmaları gibi nörobiyolojik durumlar arasında kesin bir korelasyon olduğunu göstermişlerdir. Ancak bu kavramların hukuki kullanımı, yalnızca davalının akıl sağlığının bozulduğu durumlarla ilişkili olmayıp, aynı zamanda kişinin suç sırasındaki davranışının istemli olup olmaması ile de ilişkili bulunmuştur [22-25]. Comings ve Comings, TS lu olgu serilerinde, % 61 oranında kızgınlık ve şiddetin eşlik ettiği önemli disiplin problemleri ve / veya sorunlar, % 54 oranında hiperaktivitenin eşlik ettiği dikkat eksikliği bozukluğu, erkeklerin % 15.9 unda ve kadınların % 6.1 inde eksibitionizmin bazı düzeyleri, % 32 sinde obsesif-kompulsif davranışlar bulunduğunu gözlemlemişler [26]; Robertson ve arkadaşları, TS lu 90 hastanın üçte birinde (%33) kendini yaralama davranışı tanımlamışlardır [27]. Sunulan olgudaki davranış, TS lu hastalarda sıklıkla görülen ekolali ve koprolalinin bir formu olarak ortaya çıkmıştı. Bu davranış, istemli davranışların dışında meydana gelmişti ve olgumuz, bu davranışları engelleme yeteneğine haiz değildi. Dolayısıyla bu davranışından dolayı yasal olarak sorumlu tutulamazdı sayılı Trafik ve Karayolları Kanunu na istinaden düzenlenmiş, Sürücü ve Sürücü Adaylarında Tıbbi Muayene ve Sağlık Durumu Hakkında Yönetmelik in 4. maddesinde, sürücü belgesi alacak kişilerin işitme kaybı, denge problemleri, malin tümörler, uyku bozukluğu, eklemlerde kısıtlılık, ekstremite kaybı, kas, tendon ve bağ dokusunda lezyonlar, ciddi diabetes mellitus, kardiovaskuler hastalıklar, organ yetmezlikleri, santral ve periferik sinir sistemi veya kas hastalıkları, epilepsi, mental hastalıklar, alkol - psikotrop madde bağımlılıkları, çeşitli göz hastalıkları gibi hastalıkların olup olmadığının değerlendirilmesi gerektiği kaydedilmiştir [28]. Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü nün Sağlık Kurullarınca Verilecek Sürücü Olur Raporlarının Düzenlenmesine Esas Olan Sağlık Muayenesinde Sürücü Adaylarında Aranılacak Sağlık Şartları ile Muayenelerine İlişkin Esaslar a ilişkin genelgesinde, ciddi davranış bozuklukları veya tepki kontrol bozukluğunu içeren kişilik bozuklukları veya nörotik hastalıklara sahip kişilerin sürücü belgesi alamayacakları belirtilmiştir [29]. Sunulan olgu, 27 yaşında ehliyet almış ancak uzman bir hekim muayenesine gerek görülmemişti. Oysa ki ani hareket tekrarı ve soyunma davranışı şeklindeki tikleri, ilk kez 20 yaşında askerdeyken ortaya çıkmıştı. Bu durum belki de uzman muayenesi istenilmemesi nedeniyle, TS nun gözden kaçtığını gösteriyordu. Keza Jankovic ve arkadaşlarına göre; TS, sıklıkla sağlık çalışanları tarafından iyi anlaşılamamaya ve yanlış tanımlanmaya devam etmektedir [22]. Celal Bayar Üniversitesi Tıp Fakültesi Adli Tıp Anabilim Dalı nda hastanın mevcut rahatsızlığının halen yapmakta olduğu şoförlük mesleğini sürdürmesine engel olacak şekilde günlük aktivitelerini engelleyeceği, bu nedenle bu mesleğe devamının kendisi ve toplum sağlığı için risk oluşturacağı yönünde karar verilmesi geç de olsa bu yönde atılan önemli bir adım olmuştur. 15

16 Bu olguda hukuki yönden sorulmamış olsa da; TS lu kişilerin askerlik hizmetleri, silah ruhsatı almaları veya evlenmeleri gibi durumlar, günlük yaşamda adli tıp uzmanlarının karşılaşabilecekleri diğer yasal problemler olarak düşünülmektedir. 08/10/1986 tarihli 86/11092 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Sağlık Yeteneği Yönetmeliği nin 18. maddesi hükümlerine göre, hafif derecede tik bozukluğu bulunan kişiler askerlik hizmeti yapmaya uygun görülürken, ciddi tik bozukluğu olanlar askerliğe kabul edilmemektedir [30]. Bu bağlamda, TS bulunan kişilerin askerlik hizmetinden muaf tutulmaları gerekliliği ortaya çıkmakta ise de; genellikle hastalık, askerlik hizmetine girişte basit tik bozukluğu formunda belirtiler göstermesi ve askerlik hizmetinin yerine getirildiği geç adolesan döneminde şiddetlenerek gerçek formun belirgin hale gelmesi nedeniyle gözden kaçabilmekte olup; basit tik bozukluğu saptanan askerlerin düzenli kontrolleri ile TS nun tanımlanması, askerin kendisini ya da bir başkasını istem dışı yaralamasının önüne geçecektir. Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü nün, tarihli, 2004/74 sayılı Silah Ruhsatı Alacak Kişilere Verilecek Raporlar a ilişkin genelgesinde; psikiyatrik hastalıklar, kişilik bozuklukları, alkol ve madde bağımlılığı, dürtü kontrol bozukluğu gibi hastalıklara sahip olan kişilerin taşıma ve bulundurma şeklinde silah ruhsatı alamayacakları belirtilmiştir [31]. TS, DSM kriterlerine göre, bir dürtü kontrol bozukluğu olarak değerlendirilmekte olup; bu çerçevede, silah ruhsatı alımı için sınırlandırılması gereken bir durumu oluşturmaktadır. Evlenmeye ilişkin esaslar ele alındığında; Umumi Hıfz-ı Sıhha Kanunu nun 123. maddesinde; frengi, bel soğukluğu ve yumuşak şankr ve cüzzama ve bir marazı akliye müptela olanların evlenmesi memnudur. Bu hastalıklar usulü dairesinde tedavi edilip sirayet tehlikesi geçtiğine veya şifa bulduğuna dair tabip raporu ibraz olunmadıkça musapların nikahları akt olunamaz hükmü yer almış [32]; Türk Medeni Kanunu nun 125. maddesinde evlenme şartları arasında ayırd etme gücüne sahip olma şartı aranmış; aynı kanunun 13. maddesinde ayırd etme gücü yaş, akıl hastalığı, akıl zayıflığı, sarhoşluk ve bunlara benzer sebepler ile ilişkilendirilerek akla uygun olarak davranma kriteri ile tanımlanmıştır. TS her ne kadar Umumi Hıfz-ı Sıhha Kanunu nda tanımlanan marazi akıl hastalığı veya Türk Medeni Kanunu nda tanımlanan akla uygun olarak davranma kriterine aykırı bir akıl hastalığı niteliğinde değilse de [33]; ortak yaşam üzerinde ciddi bir olumsuz etkide bulunacağından, Türk Medeni Kanunu çerçevesinde yeniden değerlendirilmesi gerekecek bir durumdur. SONUÇ TS lu kişiler nadiren suça karışmakla beraber, dikkat eksikliği, dikkat eksikliği-hiperaktivite, obsessif kompulsif rahatsızlıklar, agresyon ve duyguların kontrol güçlüğü, duygulanım bozuklukları, kendine zarar verme ve zayıflamış dürtü kontrolü gibi davranış bozuklukları ile birlikte olduğunda, çeşitli suçlarda yargılanabilmektedir. Ayrıca medeni hukuk açısından, TS lu hastalar karşılaşabilecekleri hukuki sorunlar nedeniyle de dikkatli bir şekilde değerlendirilmelidir. Bu konunun özellikle adli tıp ve adli psikiyatri alanında çalışan hekimler tarafından iyi anlaşılması, bu kişilerin mahkemeler tarafından yanlış değerlendirilmelerinin önüne geçecektir. KAYNAKLAR 1. Lavoie ME, Thibault G, Stip E, O'Connor KP. Memory and executive functions in adults with Gilles de la Tourette syndrome and chronic tic disorder. Cognit Neuropsychiatry. 2007; 12(2): Lemay M, Termoz N, Lesperance P, Chouinard S, Rouleau1 GA, Richer F. Postural control anomalies in children with Tourette syndrome. Exp Brain Res. 2007; 179(3): Robertson MM, Cavanna AE. The Gilles de la Tourette Syndrome: a principal component factor analytic study of a large pedigree. Psychiatr Genet. 2007; 17(3): ICD9DATA.COM. Free 2007 ICD-9-CM Database. Accessed; May 21, World Health Organization, ICD-10, Version: 2007, Chapter V, Mental and behavioural disorders. Accessed; May 21, Leckman JF. Tourette's syndrome. Lancet. 2002; 360 (9345): Lin H, Yeh CB, Peterson BS, Scahill L, Grantz H, Findley DB, Katsovich L, Otka J, Lombroso PJ, King RA, Leckman JF. Assessment of symptom exacerbations in a longitudinal study of children with Tourette's syndrome or obsessive-compulsive disorder. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry. 2002; 41(9): Robertson MM. The Gilles de la Tourette syndrome: the current status. Br J Psychiatry. 1989; 154: (Abstract). 9. Como PG. Neuropsychological function in Tourette syndrome. Adv Neurol. 2001; 85: Staley D, Wand R, Shady G. Tourette disorder: a cross-cultural review. Compr Psychiatry. 1997; 38(1): Tanner CM, Goldman SM. Epidemiology of Tourette syndrome. Neurol Clin. 1997; 15(2): Kadesjo B, Gillberg C. Tourette's disorder: epidemiology and comorbidity in primary school children. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry. 2000; 39(5): Eapen V, Laker M, Anfield A, Dobbs J, Robertson MM. Prevalence of tics and Tourette syndrome in an inpatient adult psychiatry setting. J Psychiatry Neurosci. 2001; 26(5):

17 14. Mason A, Banerjee S, Eapen V, Zeitlin H, Robertson MM. The prevalence of Tourette syndrome in a mainstream school population. Dev Med Child Neurol. 1998; 40(5): Robertson MM. Tourette syndrome, associated conditions and the complexities of treatment. Brain. 2000; 123 Pt 3: Brookshire BL, Butler IJ, Ewing-Cobbs L, Fletcher JM. Neuropsychological characteristics of children with Tourette syndrome: evidence for a nonverbal learning disability? J Clin Exp Neuropsychol. 1994; 16(2): Shaw J, Hunt IM, Flynn S, Meehan J, Robinson J, Bickley H, Parsons R, McCann K, Burns J, Amos T, Kapur N, Appleby L. Rates of mental disorder in people convicted of homicide. National clinical survey. Br J Psychiatry. 2006; 188: Giorgi-Guarnieri D, Janofsky J, Keram E, Lawsky S, Merideth P, Mossman D, Schwart-Watts D, Scott C, Thompson J Jr, Zonana H; American Academy of Psychiatry and the Law. AAPL practice guideline for forensic psychiatric evaluation of defendants raising the insanity defense. American Academy of Psychiatry and the Law. 19. Oral G. Adli Psikiyatri. Adli Tıp Cilt III de (Eds: Soysal Z, Çakalır C.). İstanbul Üniversitesi Basımevi ve Film Merkezi, 1999: Türk Ceza Kanunu Erişim tarihi; 21 Mayıs Arikan R, Appelbaum PS, Sercan M, Turkcan S, Satmis N, Polat A. Civil commitment in Turkey: reflections on a bill drafted by psychiatrists. Int J Law Psychiatry. 2007; 30(1): Jankovic J Tourette s syndrome. N Engl J Med 2001, 345; Treiman DM. Violence and the epilepsy defense. Neurol Clin. 1999; 17(2): (Abstract). 24. Mychack P, Kramer JH, Boone KB, Miller BL. The influence of right frontotemporal dysfunction on social behavior in frontotemporal dementia. Neurology. 2001; 56(11 Suppl 4): S11-5(Abstract). 25. Munkner R, Haastrup S, Joergensen T, Kramp P. The temporal relationship between schizophrenia and crime. Soc Psychiatry Psychiatr Epidemiol. 2003; 38(7): Comings DE, Comings BG. Tourette syndrome: clinical and psychological aspects of 250 cases. Am J Hum Genet. 1985; 37(3): Robertson MM, Trimble MR, Lees AJ. Self-injurious behaviour and the Gilles de la Tourette syndrome: a clinical study and review of the literature. Psychol Med. 1989; 19(3): (Abstract). 28. Sürücü ve Sürücü Adaylarında Tıbbi Muayene ve Sağlık Durumu Hakkında Yönetmelik Erişim tarihi; 21 Mayıs Sağlık Kurullarınca Verilecek Sürücü Olur Raporlarının Düzenlenmesine Esas Olan Sağlık Muayenesinde Sürücü Adaylarında Aranılacak Sağlık Şartları ile Muayenelerine İlişkin Esaslar hakkında Sağlık Bakanlığı, Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü Genelgesi Erişim tarihi; 21 Mayıs Türk Silahlı Kuvvetleri Sağlık Yeteneği Yönetmeliği Erişim tarihi; 21 Mayıs Silah Ruhsatı Alacak Kişilere Verilecek Raporlar hakkında Sağlık Bakanlığı, Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü Genelgesi. Erişim tarihi; 21 Mayıs Evlilik Öncesi Yapılması Gereken Testler. tarihi; 21 Mayıs Türk Medeni Kanunu. Sözkesen Matbaacılık. Tic. Ltd. Şti. Ankara,

18 SÖZEL BİLDİRİ - 3 MAGNETİK REZONANS GÖRÜNTÜLEME (MRG)YÖNTEMİ İLE L1-L5 VERTEBRA LİNEER ÖLÇÜMLERİNDEN CİNSİYET TESPİTİ Hacer Yaşar TEKE 1, Nergis CANTÜRK2, Semra DURAN3, Gürol CANTÜRK1. (1) Ankara Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Adli Tıp Anabilim Dalı, Ankara., (2) Adli Tıp Kurumu, Ankara Grup Başkanlığı, Ankara., (3) Ankar a Numune Hastanesi, Radyoloji Kliniği, Ankara., ÖZET Giriş: Adli tıpta kimliklendirme çalışmalarının önemli aşamalarından birisi cinsiyet tespitidir. Özelikle parçalanmış ve/veya sadece kemik yapıların kaldığı cesetlerde cinsiyet tespiti için kemik yapıla rdan yararlanılabilir. Çalışmadaki amacımız, lumbal vetebra lineer ölçümleri kullanılarak cinsiyet tespitinin ne oranda yapılabileceğini belirlemektir. Materyal ve Method: Çalışma grubunu 1 Nisan - 1 Haziran 2007 tarihleri arasında Ankara Numune Hastanesi Radyoloji Kliniğine başvuran ve kompresyon fraktürü veya derin schmorll nodülüne bağlı vertebra korpus yüksekliğinde azalma olmayan, operasyon geçirmeyen ve vertebral füzyon gibi konjenital vertebral anomalisi bulunmayan 70 kadın, 64 erkek olgu oluşturmakt adır. MRG işlemi 1.5 T Excite MR cihazında, supin pozisyonunda ve kontrast madde kullanılmadan yapılmıştır. T1A koronal görüntüler kullanılarak T1A ve T2A sagittal ve T2A aksiyel görüntüler elde edilmiştir. Ölçümler T2A sagittal kesitlerde midsagittal plan da yapılmıştır. Vertebra korpusunda süperior ve inferior end plate arası orta noktadan ölçülerek yükseklik, yüksekliğin orta noktasından geçecek şekilde korpusun anterior ile posterior arası ölçülerek anteroposterior ölçümler elde edilmiştir. Veriler SPSS 13.0 programı kullanılarak ve diskriminant analiz yapılarak değrlendirilmiştir. Bulgular: Diskriminat analiz sonucunda L1 vertebra ölçümlerinden % 82.8, L2 vertebra ölçümlerinden % 76.9, L3 vertebra ölçümlerinden % 76.1, L4 vertebra ölçümlerinden % 73.1, L 5 vertebra ölçümlerinden % 76.9 oranında cinsiyet tespit edilebilir. Tartışma: Ölçümlerde MRG nin, direkt grafiye tercih edilmesinin nedeni lomber yan grafide ışın, L3 vertebra spinöz procesin 8cm. önüne gelecek şekilde santralize edilmesinden dolayı ışın ların süperior ve inferiora doğru yayılarak ilerlemesi ile vertebra korpus yükseklik ölçümünü etkilemesinden dolayıdır. Ayrıca yine direkt grafide hasta pozisyonu ise anteroposterior ölçümleri de etkilemektedir. Sonuç: Lumbal birinci vertebranın lineer öl çümleri daha etkin olmakla beraber lumbal vertebralardan cinsiyet tespiti yapılabilir. Ayrıca toplumsal verilerin oluşturulması o toplumda yapılacak olan kimliklendirme çalışmalarına olumlu katkılar sağlar. Anahtar Kelimeler: -. Hacer Yaşar Teke, Ankara Ü niversitesi, Tıp Fakültesi, Adli Tıp Anabilim Dalı, Ankara. hgulderen2004@yahoo.com GİRİŞ VE AMAÇ: Adli tıpta kimliklendirme çalışmalarının önemli aşamalarından birisi cinsiyet tespitidir. Özelikle parçalanmış ve/veya sadece kemik yapıların kaldığı cesetlerde cinsiyet tespiti için kemik yapılardan yararlanılabilir. Ayrıca hem fiziksel antropoloji hem de radyoloji bilinmeyen insan kalıntılarının kimliklendirilmesinde uzun süredir kullanılmaktadır [1]. Günümüzde kimliklendirme yapılırken antemortem ve postmortem radyografilerin karşılaştırılması esnasında bakılan özeliklerin standardizasyonu yoktur [1]. Vertebraların radyografik karşılaştırılmasında transvers proçes, spinöz proçes, pedikül, vertebra korpusunun kenarları ve ölçümleri gibi morfolojik özelliklerden yararlanılmaktadır [2, 3]. Bu nedenle toplumumuza ait vertebra özelliklerinin belirlenmesi ve bunun kimliklendirmede kullanılması son derece önemlidir. Çalışmamızın amacı, lumbal vertebra lineer ölçümleri kullanılarak cinsiyet tespitinin ne oranda yapılabileceğini belirlemektir. GEREÇ VE YÖNTEM: MRG işlemi 1.5 T Excite MR cihazında, supin pozisyonunda ve kontrast madde kullanılmadan yapılmıştır. T1A koronal görüntüler kullanılarak T1A ve T2A sagittal ve T2A aksiyel görüntüler elde edilmiştir. Ölçümler T2A sagittal kesitlerde midsagittal planda yapılmıştır. Lumbal vertebra korpusunda superior ve inferior end plate arası orta noktadan ölçülerek yükseklik, yüksekliğin orta noktasından geçecek şekilde korpusun anterior ile posterior arası ölçülerek anteroposterior ölçümler elde edilmiştir. Veriler SPSS 13.0 programı kullanılarak ve diskriminant analiz yapılarak değerlendirilmiştir. 18

19 BULGULAR : Çalışmamıza katılan kişilerin yaş ortalaması 41.05±10.27 olarak bulundu. Grafik 1: Olguların doğum yerlerine göre dağılımları Tablo 1:Lumbal vertebra lineer ölçümlerinin ortalama ve standart sapma değerleri Kadın Erkek p t ± ± ± ± ± ± ± ± ± L4 yükseklik ± ± L4 A-P ölçümü ± ± L5 yükseklik ± ± L5 A-P ölçümü ± ± n Ortalama S.S n Ortalama S.S L1 yükseklik ± L1 A-P ölçümü ± L2 Yükseklik ±1.73 L2 A-P ölçümü L3 yükseklik 70 L3 A-P ölçümü *Ölçümler mm cinsindendir. L1 vertebra lineer ölçümleri için yapılan diskriminant analiz sonucunda aşağıdaki formül bulundu: Cinsiyet = L1 vertebra yüksekliği x L1 vertebra A -P ölçümü x Modelimiz bağımlı değişken olan cinsiyetteki varyansın % 44 ünü açıklayabilmektedir.l1 vertebra linner ölçümleri kullanılarak kadınlarda % 81.4, erkeklerde % 84.4 ve ortalama olarak % 82.8 doğrulukla cinsiyet tespiti yapılabildiği anlaşıldı (Tablo 2). 19

20 Tablo 2: L1 vertebra lineer ölçümler inden cinsiyet tespiti Cinsiyet (gerçek) Cinsiyet (tahmini) Toplam Kadın Erkek Kadın 57 (% 81.4) 13 (% 18.6) 70 Erkek 10 (% 15.6) 54 (% 84.4) Toplam L2 vertebra lineer ölçümleri için yapılan diskriminant analiz sonucunda aşağıdaki formül bulundu: Cinsiyet = L2 vertebra yüksekliği x L2 vertebra A -P ölçümü x Modelimiz bağımlı değişken olan cinsiyetteki varyansın % 34 ünü açıklayabilmektedir. L2 vertebra linner ölçümleri kullanılarak kadınlarda % 77.1, erkeklerde % 76.6 ve ortalama olarak % 76.9 doğrulukla cinsiyet tespiti yapılabildiği anlaşıldı (Tablo 3). Tablo 3: L2 vertebra lineer ölçümlerinden cinsiyet tespiti Cinsiyet (gerçek) Cinsiyet (tahmini) Toplam Kadın Erkek Kadın 54 (% 77.1) 16 (% 22.5) 70 Erkek 15 (% 23.4) 49 (% 76.6) Toplam L3 vertebra lineer ölçümleri için yapılan diskriminant analiz sonucunda aşağıdaki formül bulundu: Cinsiyet = L3 vertebra yüksekliği x L3 vertebra A -P ölçümü x Modelimiz bağımlı değişken olan cinsiyetteki varyansın % 29 ünü açıklayabilmektedir. L3 vertebra linner ölçümleri kullanılarak kadınlarda % 78.6, erkeklerde % 73.4 ve ortalama olarak % 76.1 doğrulukla cinsiyet tespiti yapılabildiği anlaşıldı (Tablo 4). Tablo 4: L3 vertebra lineer öl çümlerinden cinsiyet tespiti Cinsiyet (gerçek) Cinsiyet (tahmini) Toplam Kadın Erkek Kadın 55 (% 78.6) 15 (% 21.4) 70 Erkek 17 (% 26.6) 47 (% 73.4) Toplam L4 vertebra lineer ölçümleri için yapılan diskriminant analiz sonucunda aşağıdaki formül bulundu: Cinsiyet = L4 vertebra yüksekliği x L4 vertebra A -P ölçümü x Modelimiz bağımlı değişken olan cinsiyetteki varyansın % 28 ini açıklayabilmektedir. L3 vertebra linner ölçümleri kullanılarak kadınlarda % 78.6, erkeklerde % 67.2 ve ortalama olarak % 73.1 doğrulukla cinsiyet tespiti yapılabildiği anlaşıldı (Tablo 5). Tablo 5: L4 vertebra lineer ölçümlerinden cinsiyet tespiti Cinsiyet (gerçek) Cinsiyet (tahmini) Toplam Kadın Erkek Kadın 55 (% 78.6) 15 (% 21.4) 70 Erkek 21 (% 32,8) 43 (% 67.2) Toplam 20