SERA GAZLARI EMİSYON ENVANTERİ ÇALIŞMA GRUBU 2006 TASLAK RAPORU

Transkript

1 SERA GAZLARI EMİSYON ENVANTERİ ÇALIŞMA GRUBU 26 TASLAK RAPORU NİSAN 26

2 İçindekiler Sayfa 1. Tarihçe 3 2. Sera Gazı Emisyon Hesaplamaları IPCC Metodolojisi Yanma Kaynaklı Emisyonlar Tarım Sera Gazı Emisyon Hesaplamaları 9 3. Planlanan Çalışmalar 26 Kaynaklar 27 Ekler 27 2

3 1. Tarihçe yılında Rio de Janerio'da yapılan Birleşmiş Milletler Çevre ve Kalkınma Konferansı'nda, İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (UNFCCC) imzaya açılmıştır. Sözleşmeye bugüne kadar 174 ülke ve Avrupa Birliği taraf olmuştur. Sözleşmenin temel amacı; atmosferdeki sera gazı konsantrasyonunun iklim sistemini daha fazla etkilemeyeceği seviyede tutmaktır. Türkiye, Sözleşmenin amacını benimsemekle birlikte, taraf olan OECD ülkelerinin sera gazı emisyonlarını yılı seviyesine indirmeleri ve gelişme yolundaki ülkelere teknik ve malii yardımda bulunma yükümlülüğü getirdiğinden, Sözleşmeye ve yılında 3. Taraflar Konferansı'nda kabul edilen Kyoto Protokolü'ne protokolün son yılında taraf olmuştur. Türkiye uzun bir süre sözleşmeye taraf olmamasına rağmen, Sözleşme gereğince ülkelerin hesaplamaları gereken sera gazı emisyonları ile ilgili çalışmalara başlamıştır. Uluslararası İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi Sekreteryası, ülkelerin sera gazı emisyonlarının kıyaslanabilir olması amacıyla, Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli (IPCC: Intergovernmental Climate Change Panel) Rehberi'nin kullanılmasını önermektedir. İklim Değişikliği Koordinasyon Kurulu (İDKK), Teknik Çalışma Komisyonu İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi kapsamında, iklim değişikliğinin zararlı etkilerinin önlenmesi için gerekli tedbirlerin alınması, yapılacak çalışmaların daha verimli olabilmesi, kamu ve özel sektör kurum ve kuruluşları arasında koordinasyon ve görev dağılımının sağlanması ve bu konuda ülkemizin şartlarına uygun iç ve dış politikaların belirlenmesi amacıyla çalışmalara 4 Mart tarihinde /1 sayılı toplantısı ile başlamıştır. Ülkemiz, 24 Mayıs tarihi itibariyle Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesine (BMİDÇS) 189. taraf olarak katılmıştır. Bu çerçevede ihtiyaç duyulan çalışmaların yapılabilmesi amacıyla alt çalışma grupları oluşturulmuştur. Bu çalışma gruplarından biri de Sera Gazları Emisyon Envanteri Çalışma Grubudur. Bu çalışma grubunun koordinator kurumu Türkiye İstatistik Kurumu Başkanlığı olup üyeleri, Çevre ve Orman Bakanlığı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Elektrik Üretim A.Ş.(EUAS), üniversiteler ve ilgili özel kurum/kuruluşlardır. 18 Mayıs tarihinde TÜİK Başkanlığınca gerçekleştirilen toplantı ile, emisyon hesaplamalarında IPCC rehberinde önerilen metodolojinin kullanılacağı kararlaştırılmıştır. 7 Temmuz tarihinde yapılan üçüncü toplantı ve 14 Temmuz tarihinde yapılan dördüncü toplantı sonucunda ise, emisyon hesaplarında SO2 emisyonu dışında IPCC 1. Yaklaşımının kullanılmasına; SO2 içinse, Elektrik sektöründe her termik santral için EUAS tarafından hesaplanan ülke faktörlerinin kullanılmasına ve bildirimde kullanılacak tabloların biçim ve içeriğine karar verilmiştir. 11 Mart 25 tarihinde Çevre ve Orman Bakanlığında yapılan ve tüm çalışma gruplarının katıldığı İklim Değişikliği Ulusal Bildirime Hazırlık Projesi Koordinasyon Toplantısı ile ortak bir değerlendirme gerçekleştirilmiş ve İklim Değisikliği Ulusal Bildirim Proje Yönetimi tarafından onay sürecine girecek rapor hakkında bilgi verilmiştir. Ulusal Bildirime Hazırlık Projesi 3

4 kapsamında hazırlanan taslak rapora ilişkin görüş ve önerilerimiz 18 Mart 25 tarihinde Çevre ve Orman Bakanlığı na iletilmiştir. 2 Mayıs 25 tarihinde yapılan Ulusal Bidirime Hazırlık Toplantısında, Ulusal Bildirime esas teşkil edecek çalışmalara yönelik Hazırlık Raporunda yer alan çalışmalar için belirlenmiş olan sürelerde gerekli etkinliklerin gerçekleştirilebilmesi amacıyla üniversiteler ile kamu kurum ve kuruluşları arasında bir işbirliği ve çalışma metodolojisinin geliştirilebilmesine ve Ulusal Bildirim kapsamında yapılacak faaliyetlerin süreklilik arz etmesi, kamu kurum ve kuruluşlarımızın gerekli bilgi ve araştırma ihtiyaçlarının üniversiteler tarafından yapılacak çalışmalarla temin edilebilecek olması hususları dikkate alındığında, TÜBİTAK tarafından kamu kurum ve kuruluşları için geliştirilen Kamu Kurumları Araştırma Projelerini Destekleme Programı na 31 Mayıs 25 tarihine kadar sunulacak projelere mali kaynak sağlama imkanının iklim değişikliği kapsamında kullanılabilmesine yönelik bir değerlendirme gerçekleştirilmiştir. Ulusal Bildiriminin hazırlanmasına yönelik yapılan emisyon envanteri çalışmalarına yön verilebilmesi ve geleceğe yönelik planlamanın yapılabilmesi amacı ile; 1) Sera gazı emisyon envanteri grubu koordinatörü olan TÜİK tarafından, yapılan ve yapılamayan çalışmalar hakkında bilgi verilmesi, 2) Sera gazı emisyon envanteri hazırlanmasında hesaplama yapılamayan sektörlere yönelik olarak; hesaplama yöntemi, veri toplama, verilerin güvenilirliği ve doğruluğunun analizi, CRF tablolarının doldurulması, daha detaylı hesaplama yapılabilmesi için veri toplama yönteminin belirlenerek raporlanması aşamalarından oluşacak çalışma metadolojisinin ve takviminin belirlenmesi gündemi çerçevesinde 5 Temmuz 25 tarihinde yapılan toplantıya katılım sağlanmıştır. TÜİK tarafından hesaplama yapılamayan sektörler şu şekildedir: Petrol ve doğalgaz üretiminden, taşımacılığından ve depolanmasından kaynaklanan kaçak emisyonlar (ham petrolün taşınması hariç) Solvent kullanımı HFCs, PFCs, SF6 ların kullanımı, tüketimi Atıksu arıtımı (Vahşi) çöp depolama sahaları Arazi kullanımı ve arazi kullanım değişiklikleri Gübre yönetiminden kaynaklanan N2O emisyonları Ulaştırma sektörü Denizcilik ve Sivil Havacılık Toplantıda TÜİK tarafından hesaplama yapılamayan sektörler tartışılarak katılımcı üyeler, ilgili kurum/kuruluşlar ve üniversitelerden çözüm önerileri değerlendirilmiştir. Emisyon hesaplamalarındaki eksikliklerin giderilebilmesi amacıyla 7-9 Şubat 26 tarihleri arasında TUİK te bir çalışma toplantısı düzenlenmiştir. Sözkonusu toplantı ile mevcut durum değerlendirilip, kurumlarca üretilen ve üretilecek çalışmalar planlanmıştır. Ayrıca yapılan ikili 4

5 görüşmeler ile bugune kadar üretilen ve üretilecek olan verilerin konusunda bilgi alışverişinde bulunularak, ülke kıyaslamaları yapılmıştır. 2. Sera Gazı Emisyon Hesaplamaları 2.1. IPCC Metodolojisi Yanma Kaynaklı Emisyonlar Emisyonların üretilmesinde yakıt içeriklerinin açığa çıkmasından meydana gelir. Bu nedenle ulusal emisyon tahminleri yakıt miktarına ve yakıtın içerik yüzdesine dayandırılır. CO2 emisyonu()= FC (1 toe)xcc (TJx1 toe)-1)x FOCxEF(ton karbonxtj-1)x (CO2 /C)x1-1 FC= Tüketilen yakıt miktarı CC=Dönüşüm katsayısı ( TJ 1 toe-1) FOC= Oksitlenen karbon fraksiyonu EF= Emisyon faktörü CO2 /C= 44/12 CH 4, N 2, NO X, CO, NMVOC Emisyonlar ()=FC (1 toe)x EFx CC (x1-6kg-1) FC= Tüketilen yakıt miktarı EF= Emisyon faktörleri CC= Dönüşüm katsayısı Yakıt miktarı kullanılarak yapılan hesaplamalarda (Kullanılan yakıt miktarları Enerji ve Tabi kaynaklar Bakanlığından temin edilmiştir.) Birincil yakıtların üretim miktarları İthal edilen birincil ve ikincil yakıt miktarları İhraç edilen birincil ve ikincil yakıt miktarları Yakıt stoklarındaki net artış ve azalışlar, kullanılmaktadır. Hesapları etkileyen önemli noktalar: Depolanan Karbon: Bütün yakıtlar enerji amaçlı kullanılmaz. Bunların bazıları ürün üretimi için hamadde olarak (örneğin; nafta plastik üretiminde) kullanılır. Bunkerler (uluslararası denizcilik ve havacılıkta kullanılan yakıtlar): Bunkerlerden kaynaklanan emisyonların çoğu ülke sınırları dışında meydana gelmesine rağmen IPCC bu emisyonları hesaplarına dahil eder ve bu emisyonları bir alt toplam olarak gösterir. Biyokütle: Biyokütleden kaynaklı CO2 Emisyonları toplam CO2 Emisyonları hesabına dahil edilmez. Çünkü hasat edilen biyokütleden kaynaklanan CO2 emisyonu ile biyokütle üretiminden kaynaklı CO2 alımı birbirine eşittir. Okside olmayan karbon: Yakıtların içindeki tüm karbon oksidasyona uğrayıp CO2 e dönüşmez. 5

6 Enerji Birimleri: Karşılaştırmada kolaylık olması için bütün birimler ortak bir birime çevrilir ki IPCC metodolojisinde bu birim Terajoule dür. Gaz Kaçakları Kömür Üretiminden Kaynaklı CH4 Emisyonları: Kömürün oluşumu sırasında (coalification) CH4 ve diğer ürünler meydana gelir. Kömürleşme derecesi CH4 miktarını belirler. CH4 kömür içinde depolanmıştır ve sıcaklık, basınç gibi etkenlerle kontrol altında tutulur. Basınç herhangi bir nedenle ortadan kalktığında (erozyon ya da kömürün işlenmesi) CH4 açığa çıkar. CH4 miktarı; Basınç Derinlikle doğrudan ilintilidir. Bu nedenle yeraltı madenciliğinden kaynaklı CH4 miktarı yüzey madenciliğinden kaynaklı olana göre daha yüksektir. CH4 emisyonlarının bir kısmı kömürün işlenmesi, taşınması ve kullanılması sırasında açığa çıkar. Taşımacılık (kömürün yüzeyi havayla doğrudan temasa geçer), kömürün yüzey alanı ne kadar büyürse CH4 emisyonu o kadar artar. Hesaplama Metodu; Kömür üretimi Emisyon CH4= (Yeraltıve yerüstü) * Faktörü (ton) (m 3 CH4/ton) Emisyon Faktörü Yeraltı Madenciliği Yüzey Madenciliği Maden Çıkarımı Maden işleme Petrol ve Gaz Kaçaklarından Kaynaklı CH4 Emisyonları Bu kategori üretimden, işletimden, taşımacılıktan ve benzin ve doğal gazın kullanımından ve üretim dışı yanmadan kaynaklanan tüm emisyonları içerir. Emisyon Kaynakları; Benzin ve gaz üretimi esnasında havalandırma ve tutuşmadan kaynaklı emisyonlar, kronik sızıntılar Tamirat ve bakım esnasında açığa çıkan emisyonlar Sistemin bozulması ya da kazalar esnasında açığa çıkan emisyonlar Hesaplama Metodu; Benzin ve gaz üretim aktivitelerinin her tip için değeri Emisyon Faktörü 6

7 Tarım Sera gazları tarımsal faaliyetlerde başlıca, Evsel canlı hayvanlar: Enterik fermentasyondan ve gübre amenajmanından, Prinç ekimi, Tarımsal atıkların yakılmasından ortaya çıkar. Enterik Fermentasyondan ve Gübre Amenajmanından Kaynaklı CH4 Emisyonları Metan emisyonları hayvancılıkta hayvanların geviş getirmesi esnasında yan ürün olarak karbonhidratları mikroorganizmaların parçalaması sonucu açığa çıkar ve buna ek olarak gübrenin oksijensiz ortamda parçalanması sonucu metan açığa çıkar. Enterik Fermentasyon için hesaplama yöntemi; Her tip canlı hayvan için hayvan sayıları Her tip canlı hayvan için Emisyon Faktörleri Gübre amenajmanı için hesaplama yöntemi; Her tip canlı hayvan için hayvan sayıları Her tip canlı hayvan için Emisyon Faktörleri Sıcaklık verileri (Emisyon Faktörleri hesaplanırken bölgedeki sıcaklık verileri hesaba katılır). Hayvan Atıkları Yönetiminden Kaynaklı N2O Emisyonları Hayvanların yemlerinde belirli miktarda azot yeralır. Bu azotun bağırsaklarda sindirim sistemi boyunca indirgenmesi sonucu N2O açığa çıkar. Alınan azotun ne kadarının atılacağı hayvan tipine, alınan kuru madde miktarına ve bunun azot içeriğine bağlıdır. Hesaplama yöntemi; Her tip için hayvan sayısı Hayvan tipine göre atılan azot miktarı (kg N/ animal/ yr) Her hayvan tipi için yüzde olarak gübreye hangi amenajman tipinin uygulandığı Tarımsal Atıkların Alanda Yakılması Tarımsal atıkların %4 ı gelişmekte olan ülkelerde açıkta yakılmaktadır. Tarımsal atıkların enerji amaçlı yakılması enerji bölümünde incelenmiştir. Hesaplama Metodu; Yakılan ekin artıklarının en önemli olanları belirlenir. Yıllık ekin üretimi Artık / Ekin miktarı oranı Kuru madde oranı Alanda yakılan miktarın oranı Oksidasyona uğrayan miktar Her atığın karbon oranı 7

8 Azot/Karbon oranı Karbondan karbondioksit ve karbon monoksite ve azotdan azotoksitler ve N2O ya geçmek içn çevrim faktörü Çeltik Ekimi Sulu çeltik alanlarında organik maddenin oksijensiz olarak ayrışması sonucu CH4 açığa çıkar. CH4 Emisyonları sıcaklığa, gübre uygulamasına, toprak tipine ve dokusuna göre değişir. Hesaplama Metodu; Emisyon Faktörü (g/m 2 ) Yıllık hasat edilen alan miktarı (m 2 /yr) (Bu ekili alan miktarı ile yıl içindeki ekim yapılan gün sayısı çarpılır.) Ölçek Faktörü (Bu değer çeltik ekosisteminin sulu çeltik ekosistemlerine olan oranıdır). Düzeltme Faktörü (Bu değer kullanılarak organik zenginleştirmeye maruz kalan çeltik alanları için sonucu düzeltiriz). Tarımsal alanlardan kaynaklı doğrudan N2O emisyonları hesabı; 1. Gübre kullanımının hesabı Kullanılan sentetik gübre miktarı Sentetik gübreden kaynaklı azot salınım miktarı 2. Canlı hayvanlardan atılan azot miktarı Farklı gübre amenajman metodlarında üretilen azot oranı (AWMST) Gübre olarak kullanılan hayvan atıklarından kaynaklı azot (FAW) Hayvan dışkılarının yakıt olarak kullanılan kısmının azot oranı (FracFUEL) Otlama esnasında canlı hayvanların toprağa attığı azotun oranı (FracGRAZ) Toplam azot atığının NOX ya da NH3 olarak açığa çıkma oranı (FracGASM) hayvan sayıları her hayvan atık amenajmanına göre atılan azot miktarı (kg/yr) F AW = (N ex (1-(Frac FUEL +Frac GRAZ +Frac GASM ) N ex = (N T +N ex(t) ) N ex(awms) = (N T +N ex(t) +AWMS (T) 8

9 2.2. Sera Gazı Emisyon Hesaplamaları Sera gazı emisyonlarının hesapları ile ilgili çalışmalar yılından bu yana TÜİK tarafından yürütülmektedir. Bu kapsamda hesaplanan emisyonlar arasında, sektör bazında yakıt yanmasından kaynaklanan emisyonlar (enerji, endüstri, taşıma ve diğer) kömür madenciliği ham petrolün taşınması endüstriyel prosesler tarımsal faaliyetler (pirinç ekimi, tarımsal artıkların yanması, enterik fermentasyon ve gübre yönetimi) katı atık (düzenli depolama sahaları) bulunmaktadır. Hesaplamalarda IPCC Metodolojisi 1.Yaklaşımı (Tier 1) kullanılmaktadır. Yaklaşıma göre emisyonların hesaplanmasında IPCC Metodolojisinin önerdiği emisyon faktörleri ülke faktörü olarak kullanılmaktadır. Halihazırda bazı verilerin olmaması nedeniyle hesaplama yapılamayan sektörler bulunmaktadır. Bu sektörler şu sekilde sıralanabilir; petrol ve doğalgaz üretiminden kaynaklanan kaçak emisyonlar (ham petrolün taşınması hariç), solvent kullanımı HFCs, PFCs, SF6 ların tüketimi atıksu arıtımı vahşi çöp depolama sahaları arazi kullanımı ve arazi kullanım değişiklikleri gübre yönetiminden kaynaklanan N2O emisyonları Bu doğrultuda - yılları için yapılmış çalışmalar ve elde edilen grafikler ve değerler ise aşağıda verildiği şekildedir; Emisyon hesaplamaları incelendiğinde sera gazlarının en önemli kaynağı olarak yakıt tüketimi öne çıkar. Özellikle sera etkisine en büyük katkıyı yapan CO2 emisyonlarının yaklaşık %9 ı yakıt tüketiminden kaynaklanmaktadır. Bu nedenle enerji üretimi ve kullanımdaki değişim ile enerji politikalarındaki değişimler sera gazı emisyonları üzerinde etkin bir role sahiptir. Şekil 1 de yakıtların yanmasından kaynaklanan CO2 emisyonunun sektörlere göre dağılımı verilmiştir. - arasında yavaş bir artış eğilimi gösteren emisyonlar, - yılları 9

10 arasında daha hızlı bir artış eğilimi gösterdikleri görülmektedir. - arasında CO2 emisyonları sabit kalırken, yılında yüksek bir değere ulaşmıştır. CO2 emisyonu e kadar düzenli bir artış göstermektedir. Türkiye deki CO2 emisyonlarındaki en fazla artış %132.5 ile elektrik üretiminde olmuştur. Bunu, %79.5 ile sanayi, %57.3 ile ulaştırma ve %27.8 ile diğer sektörler takip etmiştir. Toplam CO2 emisyonunda ile arasında %75.7 lik bir artış olmuştur. Sektörlere göre yakıtların yanmasından kaynaklanan CO 2 emisyonları Elektrik Üretimi Sanayi Ulaştırma Diğer Şekil 1. Sektörlere göre yakıtların yanmasından kaynaklananco2 emisyonları CO2 emisyonlarının, - yılları sektörlerel dağılımı Şekil 2a ve Şekil 2b de verilmiştir. yılında tüm sektörlerdeki emisyonların dağılımları yaklaşık aynı iken, yılında ulaştırma ve diğer sektörlerde azalma görülmüş, sanayi sektörünün dağılım yüzdesi değişmemiş, fakat elektrik üretiminden kaynaklanan CO2 emisyonu büyük bir artış göstermiştir. TUİK tarafından hesaplanan CO2 emisyon tahminler, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı nca hazırlanan Enerji Denge ve Petrol Denge Tahmin Tabloları kullanılırak yapılmıştır. Tabloların mevcut veriler kullanılarak tahmin (extrapolate) edilmesinden dolayı, geleceğe yönelik emisyon tahminleri de her yıl yapılan tahminlerden sonra değişim gösterebilmektedir. 1

11 23% 24% 21% 32% Elektrik Üretimi Sanayi Ulaştırma Diğer Şekil 2a. Enerji sektöründen kaynaklanan CO2 emisyonlarının dağılımı (%) 17% 35% 17% 31% Elektrik Üretimi Sanayi Ulaştırma Diğer Şekil 2b. Enerji sektöründen kaynaklanan CO2 emisyonlarının dağılımı (%) - yılları arasında endüstriyel proseslerden kaynaklanan CO2 emisyonlarında düzenli sayılabilecek bir artış gözlenmiştir (Şekil 3). -21 yılları arasında ise emisyonlarda düşüş yaşanmıştır

12 Şekil 3. Endüstriyel proseslerden kaynaklanan CO2 emisyonları Şekil 4 de enerji sektöründen ve endüstriyel proseslerden kaynaklanan toplam CO2 emisyonları görülmektedir. yılına kadar yer yer azalma eğilimleri olmasına rağmen, CO2 emisyonları, - yılları arasında toplamda %21.9 luk bir artış göstermiştir. yılında CO2 emisyonunu en yüksek değerine ulaşarak, 21 yılında azlmış ve sonraki yıllarda düzenli bir artış sergilemiştir. Toplam CO 2 emisyonları Enerji Endüstriyel prosesler Şekil 4. Toplam CO2 emisyonları Şekil 5 de yakıtların yanmasından kaynaklanan diğer emisyonlar (CH4, N2, NOX, CO, NMVOC) görülmektedir. Buna göre, yakıtların verimli yanmamasından kaynaklanan, en büyük emisyonlar CO emisyonlarıdır. CO i sırasıyla NOx, NMVOC, CH4 ve N2O izlemektedir. Yakıtların yanmasından kaynaklanan diğer emisyonlar CH4 () N2O () NOx () CO () NMVOC () 12

13 Şekil 5. Yakıtların yanmasından kaynaklanan toplam CH4, N2, NOX, CO, NMVOC emisyonları Şekil 6, 7, 8 ve 9 da CH4 emisyonları verilmektedir. Tarımdan ve enterik fermentasyondan kaynaklanan CH4 emisyonları (- yılları arası %3.1 lik azalış gösterirken, den e kadar %23.5 lik bir azalış göstermiştir (Bakınız Şekil 7). Gübre yönetiminden kaynaklanan CH4 emisyonu ise e kadar %25.5 artmış ve daha sonra büyük bir değişim göstermemiştir (Bakınız Şekil 8). Pirinç ekiminden kaynaklanan CH4 emisyonları de %24.5 azalarak, daha sonra e kadar arada değişimler göstererek, %42.9 artmıştır (Bakınız Şekil 9). Kömür madenciliğinden kaynaklanan CH 4 emisyonları Şekil 6. Kömür madenciliğinden kaynaklanan CH4 emisyonları Enterik fermentasyondan kaynaklanan CH 4 emisyonları Şekil 7. Enterik fermentasyondan kaynaklanan CH4 emisyonları 13

14 Şekil 8. Gübre yönetiminden kaynaklanan CH4 emisyonları Şekil 9. Pirinç ekiminden kaynaklanan CH4 emisyonları Tarımsal atıkların açıkta yakılmasından dolayı, en çok CO emisyonu ortaya çıkmıştır (Şekil 1). CO emisyonu dalgalanmalı bir değişim göstererek, - arasında %9.2 lik bir artış sergilemiştir. Diğer gaz emisyonlarının (CH4, NOx ve N2O ) eğilimide CO emisyonundan farklı değildir. 14

15 N2O NOx CH4 CO Şekil 1. Tarımsal artıkların açıkta yakılmasından kaynaklanan CO, N2, NOX, CH4 emisyonları Şekil 11 de düzenli depolamadan kaynaklanan emisyon eğilimi verilmiştir. Grafiğe göre CH4 emisyonu ten 21 e kadar düzenli ve hızlı bir artış gösterirken (%9.3), daha sonra düşüş gözlenmiştir. Şekil 12 de ise düzenli depolama dışındaki deppolamadan kaynaklanan CH4 emisyonları verilmiştir. Bu alanda da - arası hafif bir artış gözlenmiştir. Düzenli Depolamadan Kaynaklanan CH4 Emisyonları CH4 Emisyon (gg) 7, 6, 5, 4, 3, 2, 1,, Yıllar Şekil 11. Düzenli depolamadan kaynaklanan CH4 emisyonları 15

16 Düzenli Depolama Dışındaki CH4 Emisyonları CH4 Emisyon () Şekil 12. Düzenli depolama dışındaki depolamadan kaynaklanan CH4 emisyonları Şekil 13 de endüstriyel proseslerden kaynaklanan CH4 emisyonları yıllar itibariyle verilmiştir. - yılları arasında %4.5 lik bir artış varken, CH4 emisyonları ve 21 yıllarında düşüş göstermiştir. CH 4 3, 2,5 2, 1,5 1,,5, Yıllar Şekil 13. Endüstriyel proseslerden kaynaklanan CH4 emisyonları Endüstriyel proseslerden kaynaklanan N2O emisyonları (Şekil 14), yılına kadar azalmış, daha sonra a kadar hafif artarak en yüksek ikinci değerine ulaşmıştır. 21 de yine oldukça düşük bir düzeye inen N2O emisyonları, e kadar çok büyük bir değişim göstermemiştir. 16

17 18, 16, 14, 12, 1, 8, 6, 4, 2,, N 2 O Şekil 14. Endüstriyel proseslerden kaynaklanan N2O emisyonları NOx emisyonlarında da - yılları arasında artan ve azalan bir eğilim sergilemiştir (Şekil 15). 24, NOx 23, 22, 21, 2, 19, 18, Şekil 15. Endüstriyel proseslerden kaynaklanan NOx emisyonları Şekil 16 te endüstriyel proseslerden kaynaklanan CO emisyonlarının - arasındaki dağılımı gösterilmiştir. 17

18 CO Şekil 16. Endüstriyel proseslerden kaynaklanan CO emisyonları Şekil 17 da gösterilen endüstriyel proseslerden kaynaklanan SO2 emisyonları, yılına kadar bir artış göstererek, daha sonra azalmaya başlamıştır. SO Şekil 17. Endüstriyel proseslerden kaynaklanan SO2 emisyonları Şekil 17 den endüstriyel proseslerden kaynaklanan NMVOC emisyonlarının e kadar yükseldiği ve sonra öncesi seviyelerinde salınımlar yaparak kaldığı görülmektedir. 18

19 7, NMVOC 6, 5, 4, 3, 2, 1,, Şekil 18. Endüstriyel proseslerden kaynaklanan NMVOC emisyonları Tablo 1 de sektörel sera gazı emisyonları, hesaplamaları yapılması için gereken veriler, veri kaynakları ve hesaplamaların hangi yıllar için yapıldığının ayrıntıları bulunmaktadır. Ham petrol, tanker taşıma verileri TÜİK e ulaşmadığından, hesaplamaları yapılamamıştır. Bunun yanında, yakıtların yanmasından kaynaklanan 22 yılına kadar emisyon tahminleri (projeksiyon) hesaplamaları da yapılmıştır. Tablo 1. TÜİK Emisyon Hesaplamalarında veri kaynakları, hesaplanacak emisyon türleri ve hesaplanan yıllar. Sektörler Sera Gazı Emisyonları Veri Kaynağı Hesaplanan Yıllar Enerji Yakıtların yanmasından kaynaklanan emisyonlar (enerji, ulaştırma, endüstri ve diğer) CO2, CH4, N2O, NOX, CO, NMVOC Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı - (25, 21, 215, 22 projeksiyonlar) Kömür Madenciliği CH4 TÜİK, Kömür İşletmeleri -21 Ham Petrol-Tanker Taşıma CH4 Petrol İşleri Genel Müdürlüğü Veriler ulaşmamıştır Endüstriyel Prosesler Endüstriyel Prosesler TÜİK, Çimento Müstahsilleri Birliği, SEKA, CO2, CH4, N2O, TÜPRAŞ, ATAŞ, ŞİŞECAM, NOX, CO, EÜAŞ, MOPAK, SEKA, NMVOC Türkiye Taşkömürü Kurumu - vb. Tarımsal Faaliyetler Enterik fermentasyon ve gübre yönetimi CH4 TÜİK, DMİ - Pirinç Ekimi CH4 TÜİK, DMİ - Tarımsal Artıkların Yakılması CH4, N2O, NOX,CO TÜİK - Katı Atık Katı Atık (Düzenli Depolama) CH4 TÜİK -, 21-19

20 3. Planlanan Çalışmalar IPCC Metodolojisi emisyon ölçümleri için 1. Yaklaşım yanısıra 2. ve 3. Yaklaşım lar da önerilmektedir. Bu yöntemlerin uygulanması için detaylı veri/bilgiler gerekmektedir. Bu kapsamda Türkiye İstatistik Kurumu Başkanlığı tarafından EUROSTAT a önerilen Türk İstatistik Sisteminin Geliştirilmesi programı dahilinde döneminde IPCC 2. ve 3. Yaklaşımları konusunda metodoloji aydınlatılmasına yönelik çalışmalar yapılması planlanmaktadır. Kaynaklar 1. IPCC - Greenhouse Gas Inventory Reference Manual - Revised IPCC Guidelines for National Greenhouse Gas Inventories. 1. IPCC Good Practice Guidance and Uncertainity Management in National Greenhouse Gas Inventories IPCC National Grennhouse Gas Inventories Programme. 2. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (Enerji Denge ve Petrol Denge Tabloları ve tarihli e-posta yazıları ile TÜİK ye gönderilen veriler kullanılmıştır). 3. Türkiye İstatististik Kurumu (Tarımsal, Sanayi Üretim verileri, -; Katı Atık (Düzenli Depolama), -, 21-). 2

21 EKLER: Tablo A. IPCC Metodolojisi (Yakma Kaynaklı Emisyonlar). IPCC REVİZE 2 IPCC REVİZE 3 yaklaşım 1 yaklaşım 2-3 yaklaşım 1 yaklaşım 2-3 Sabit kaynaklar Hesaplama için gerekli veriler Hesaplanan Kirletici Parametreler Yakıt türüne göre net tüketilen miktarlar 24 çeşit yakıt dikkate alınmıştır. CO2 Sektörlere göre tüketilen yakıt cinsleri, miktarları, kazan tipleri ve emisyon kontrol performansları. CO2, CH4, N2O, NOx, NMVOC Yakıt türüne göre net tüketilen miktarlar 3 çeşit yakıt dikkate alınmıştır. CO2, CH4, N2O, NOx, CO, NMVOC Sektörlere göre tüketilen yakıt cinsleri, miktarları, kazan tipleri, konfigürasyonu ve emisyon kontrol performansları. CO2, CH4, N2O, NOx, CO, NMVOC Hareketli kaynaklar Hesaplama için gerekli veriler Hesaplanan Kirletici Parametreler Yakıt türüne göre net tüketilen miktarlar CO2 Ulaştırma tipi ve yakıt tipine göre tüketilen yakıt miktarları CO2, CH4, N2O, NOx, CO, NMVOC Ulaştırma sektöründe tüketilen yakıtların türüne ve ulaştırma tipine göre yakıt miktarları. CO2, CH4, N2O, NOx, CO, NMVOC Kara taşıtları için: taşıt tipi, yaş grubu, mevsimsel kullanım, taşıt teknoloji verileri ve bu ayrıma göre yakıt tüketimleri, CO2, CH4, N2O, NOx, CO, NMVOC 21