GÖZ HASTALIKLARI HEMŞİRELİK BAKIM REHBERİ 2011

Transkript

1 T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI TEPECİK EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİ GÖZ HASTALIKLARI HEMŞİRELİK BAKIM REHBERİ 2011 Derleyenler: Düzenleyenler: Doç. Dr. Gamze MEN Hem. Narin ÖZÇİFTÇİ Doç. Dr. Önder KALENDERER Hem. Dilek TURAN Hem. Ayşen ÖZEL 1

2 ÖNSÖZ Hemşirelik bilim ve sanattan oluşan bir sağlık disiplinidir. Ekonomik ve sosyal değişimler, hemşireliğin profesyonelleşme süreci, yeniliklerin getirdiği değişimler, bakımda kaliteyi artırma gereksinimi hemşirelerin bilgilerini güncellemeleri zorunluluğunu getirmiştir. Bu nedenlerle Tepecik Eğitim ve Araştırma Hastanesi hemşirelik hizmet içi eğitimi kapsamında hemşirelik bakım hizmetlerinin kalitesinin artırılması ve meslektaşlarımızın çalıştığı birimlerdeki uygulamalarında kaynak olabilmesi amaçlı bu rehber hazırlanmıştır. Etkinliğini ve saygınlığını bilgi birikiminden alacağına inandığımız meslektaşlarımıza bu rehberi hazırlarken, zor çalışma koşulları altında vakit ayırıp derleme yapan değerli hemşirelerimize, bilimsel danışmanlığı ile katkıda bulunan değerli hekimlerimize, hemşirelik mesleğine her konuda destek olan, özellikle bu rehberlerin hazırlanması sırasında her türlü imkanı sağlayan Başhekimimiz Prof. Dr. Orhan Gazi Yiğitbaşı ve çalışmalarımızda her zaman yanımızda olan Başhemşiremiz Gülşen İpekoğlu na teşekkürlerimizi sunarız. Hemşireler bakımın belirleyicisi ve biçimlendiricisidirler Ayşen Özel Dilek Turan Önder Kalenderer 1

3 İÇİNDEKİLER GÖZ ANATOMİSİ VE FİZYOLOJİSİ 4 STANDART GÖZ MUAYENESİ 9 ÇOCUKLUK ÇAĞINDA GÖZ MUAYENESİ 11 GÖZ KAPAĞI BOZUKLUKLARI 13 ORBİTAL HASTALIKLAR 13 GÖZYAŞI BOŞALTIM SİSTEMİ HASTALIKLARI 14 ŞAŞILIK VE GÖZ TEMBELLİĞİ 15 GÖZ ENFEKSİYONLARI 16 KURU GÖZ 17 REFRAKSİYON (KIRMA) KUSURLARI 17 KORNEA BOZUKLUKLARI 18 KATARAKT 19 GLOKOM 20 ÜVEİT 22 ENDOFTALMİ 23 RETİNA HASTALIKLARI 23 2

4 FLORESEİN ANJİOGRAFİ (FA) 24 İNTRAVİTREAL ENJEKSİYON 25 DİYABETİK RETİNOPATİ (DR) ve LAZER FOTOKOAGÜLASYONU 26 YAŞA BAĞLI MAKULA DEJENERASYONU (YBMD) 27 RETİNAL ARTER TIKANIKLIKLARI 29 RETİNA YIRTIKLARI VE RETİNA DEKOLMANI 30 PREMATÜRE RETİNOPATİSİ (Retinopathy Of Prematurity, ROP) 30 YABANCI CİSİMLER 32 TRAVMA VE YARALANMALAR 34 KÜNT GÖZ TRAVMALARI 34 DELİCİ GÖZ YARALANMALARI 35 OPTİK SİNİR HASTALIKLARI 38 KAYNAKLAR 40 3

5 GÖZ ANATOMİSİ VE FİZYOLOJİSİ Göz küresi, gözyaşı bezi, göz dışı kaslar, bunları kontrol eden sinirler ve damarsal yapıların bulunduğu orbita boşluğunda yer alır. Göz küresi gözyaşının göz yüzeyine dağılması, koruyuculuk ve gözyaşı pompa fonksiyonu işlevlerini yerine getiren göz kapakları ile büyük ölçüde örtülüdür. Kornea ışınların göze girdiği saydam kısımdır. Kornea dışında kalan göz küresi yüzeyi ve göz kapaklarının iç kısmı konjunktiva adı verilen ve göz kapağıgöz küresi arasında devamlılık gösteren ince bir tabaka ile kaplıdır. Kapak konjunktivası ile göz küresini kaplayan konjunktivanın birleşim yerine forniks adı verilir. 1.Vitreus boşluğu 1.Vitreus bo lu 2.Retinanın 2.Retinan n ön sınırı: Ora serrata 3-4.Silier 5. Göz kas ve zonuller PGöz içi sıvısının direne olduğu 7. schlemm 8 kanalı 6. Pupilla 7. Ön kamara 8. Kornea İris Lens korteksi ar mat 11. Lens nukleusu ven, Göz içi sıvısını salgılayan silier 25.Maku rektus uzantılar kas, Konjunktiva Şekil 1: Göz Anatomisi 14. Alt oblik kası 15. Alt rektus kası, 16. İç rektus kası, 17. Retinal arter ve venler, 18. Optik disk, 19. Dura mater,20. Santral retinal arter, 21. Santral retinal ven, 22. Optik sinir, 23. Vortex veni, 24. Tenon kılıfı, 25.Makula, 26. Fovea, 27.Sklera,28. Koroid, 29. Üst rektus kası, 30.Retina Gözü oluşturan katmanlar dıştan içe doğru değerlendirilecek olursa; Göz küresine sağlamlığını veren tabaka kornea çevresinde ve konjunktiva altında yer alan sklera tabakasıdır. Sklera tabakasının içinde damarlardan zengin olan besleyici koroid tabakası ve en içte görmeden sorumlu olan retina tabakası yer alır. 4

6 Işığın göze girdikten sonra geçtiği katmanlar değerlendirilecek olursa; Kornea arka kısmında ise sırasıyla gözün renkli kısmını oluşturan iris tabakası ve gözün temel kırıcılığını sağlayan göz içi merceği (lens) bulunur. Kornea arka yüzeyi ile iris ve lens ön yüzeyi arasında kalan boşluk göz içi sıvısı ile doludur ve ön kamara olarak isimlendirilir. İris arka yüzeyi ve lens arasında kalan boşluk yine göz içi sıvısıyla doludur ve arka kamara olarak isimlendirilir. Lens arka yüzeyi ve retina tabakası arasında kalan boşluk ise vitreus adı verilen jöle benzeri bir sıvı ile doludur ve vitreus boşluğu olarak isimlendirilir. Vitreusun arkasında retina tabakası yer alır. Retina arkasında ise sırasıyla koroid tabakası ve sklera bulunmaktadır. Retina gözün ışığa duyarlı kısmıdır. Retina tabakası fotoğraf makinesindeki filmin işlevini görür. Işınlar bu tabakanın üzerinde yoğunlaşır ve oluşan görüntüler elektriksel sinyallere dönüştürülerek beyine iletilir. Retina ve beyin arasındaki iletim optik sinir ile sağlanır. Görme beyin tarafından gerçekleştirilir. Görme fonksiyonunun eksiksiz gerçekleşmesi için her iki gözden beyine ulaşan görüntülerin net ve devamlı olması gerekir. Beyine net görüntü ulaşamadığı durumlarda ilgili görme merkezi gelişemez, gerekli hücresel bağlantılar kurulamaz. GÖZ HASTALIKLARINDA GENEL HEMŞİRELİK BAKIMI Hemşirelik bakımı hastanın öyküsü, tanısı ve tetkik sonuçları göz önünde bulundurularak planlanır. Hasta odasının düzeninin sağlanması ve temizliğinin denetlenmesi de hemşirenin görevleri arasındadır. Hastalar mutlaka ek hastalıklar konusunda sorgulanmalıdır. Bu hastalıklara göre hastanın diyeti ayarlanır, düzenli aldığı ilaçlar not edilerek sakınca olmayanlara devam edilir. El yıkama tüm göz hastalıkları için önemlidir. Bütün hastalara el yıkamanın nasıl yapılması gerektiği anlatılmalıdır. Görmesi bozuk olan hastalara ayağa kalkışlarında refakat edilmelidir. Görme fonksiyonunu yitirmiş, görmesi kısmen engellenmiş ya da gözünde pansuman bulunan hastalar için uygun güvenlik önlemleri alınmalıdır. Bu hastalarda oryantasyon bozukluğu ve psikolojik sorunların gelişmesi önlenmeye çalışılmalıdır. Göz kapağı ve kirpik diplerine yapışmış olan sekresyonlar prezervan içermeyen suni gözyaşı damlaları ile yumuşatılarak ve steril gazlı bez veya pamuklu çubuklar kullanılarak dikkatli bir şekilde temizlenmelidir. 5

7 Ameliyat olmuş ve travma geçirmiş olan hastaların gözlerine temizleme işlemi sırasında bastırılmamalıdır. Gözler duyarlı yapılar olduğundan göze ilişkin uygulamalarda hastalar başlarını geri çekip gözlerini kapayabilirler. Bunu önlemek için hastaya ne yapılacağı ve hastanın nasıl yardımcı olacağı açıklanmalı ve uygun pozisyon verilmelidir. Hastalar gözlerine dokunmamaları konusunda uyarılmalıdır. Göze damla ve pomad uygulamadan önce göz çevresindeki tüm sekresyonların temizlendiğinden emin olunmalıdır. Damla uygulaması sırasında hastadan yukarı bakması istenir. Alt göz kapağı hafifçe aşağı çekilerek alt göz kapağı ve göz küresi arasındaki boşluğa damla damlatılır. İşlem sırasında damla şişesinin ucu kesinlikle göze veya kirpiklere dokundurulmamalıdır. Göz bebeğini büyüten damlaların uzağa bakışta ışık parlamalarına neden olacağı, yakına bakışta ise görme bozukluğuna yol açacağı hastalara anlatılmalıdır. Göz bebeği büyütülmüş kişilerin araba kullanmalarının sakıncalı olduğu anlatılmalıdır. Göz enfeksiyonu gözlenen hastalar izole edilmelidir; operasyon geçirmiş ya da geçirecek olan hastalar ile aynı odaya alınmamalıdır. Korneası incelmiş ve göz delinmesi riski bulunan hastalara ve operasyon sonrasında hafif sızıntı devam eden bazı hastalara baskılı göz bandajı uygulaması yapılır. Baskılı bandaj çok katlı gazlı bez/rondel ve sıkı flaster kullanılarak uygulanabilir. Saydam plastikten yapılan göz koruyucular (shield) tek gözlü hastalarda hem görmeyi sağlamak hem de gözü travmadan korumak için kullanılır. Shield ayrıca çocuk hastaların uyku sırasında gözlerine zarar vermelerini önlemek için de kullanılır. Bir gözde problem olmasa da iki gözün birlikte kapatılması göz hareketlerini azalttığı için korneayı çizen cisimlerden şüphe duyulan durumlarda faydalı olabilir. Konjunktivite bağlı yoğun sekresyonu bulunan hastalara ve blefariti bulunan hastalara kirpik dibi temizliği öncesinde ılık su ile pansuman yapılmalı; bu yol ile sekresyonların yumuşaması sağlanmalıdır. Blefariti bulunan hastalara günde iki kez ¼ bebek şampuanı içeren ılık su ve pamuklu çubuk ile nasıl kirpik dibi temizliği yapılacağı gösterilmelidir. Göz damlaları ve pomadları açıldıktan sonra buzdolabında saklanmalıdır. Üretici firma tarafından önerilen kullanım süresi ilaçlar açıldıktan sonra yaklaşık 15 gündür. 6

8 Göz pansumanı sırasında daima steril malzeme (gazlı bez, tek kullanımlık suni gözyaşı damlaları, antibiyotik içeren damla ve pomadlar) kullanılmalıdır. Enfekte göz varsa çapraz bulaşmayı önlemek için, tedaviye önce enfekte olmayan gözden başlanmalı ve her göz için ayrı malzeme kullanılmalıdır. Steril gazlı bez veya yuvarlak şekilde kesilmiş içinde pamuk bulunan gazlı bez (rondel) ve flasterden oluşan göz bandajı gün içinde sık olarak değiştirilmelidir. AMELİYAT ÖNCESİ DÖNEMDE HEMŞİRELİK BAKIMI Ameliyat öncesinde yapılacak işlem konusunda hastaya bilgi verilmeli, hastalar rahatlatılmaya çalışılmalıdır. Gerekli durumlarda hekimin önerdiği sedatif ilaçlar hastalara verilmelidir. Aspirin benzeri antiagregan ilaçlar ve heparin benzeri antikoagülan ilaçlar ameliyat sırasında kanamaya yol açabileceği için bu ilaçların kullanımı özellikle sorgulanmalıdır. İlaç ve besin alerjileri sorgulanmalıdır. Genel anestezi sırasında gerekirse kapiller dolaşımın belirlenebilmesi için renkli ojelerin silinmesi istenir. Hastaların aç olup olmadığı kontrol edilir. Vital bulgular ve açlık kan şekeri ölçümleri yapılır. Hastaların düzenli kullandığı ilaçlar çok az su ile hastaya verilir. Diyabetik hastalara gereken durumlarda insülin ile nötralize edilmiş dekstroz solüsyonları hazırlanır. Katarakt ameliyatı gibi büyük göz bebeği gereken ameliyatlardan önce pupilla dilatasyonu elde etmek için hastalara damla damlatılır. Hastanın ameliyata iyi bir şekilde hazırlanmış olması için doktor istemindeki ilacın belirtilen zamanda uygulanması önemlidir. Ameliyat öncesinde hastalar gereksinimleri için tuvalete gönderilir. Ağız ve diş bakımı sağlanır. Takma diş ve takılar çıkartılır. Hastalara ameliyat gömleği ve ameliyat bonesi giydirilir. Hastaların isim bantlarının doğruluğu ve ameliyat olacak gözün işaretli olup olmadığı kontrol edilir. Görme fonksiyonunun yitirilme olasılığı korku yaratan bir durum olduğundan, göz ameliyatı olacak hastalar çok endişelidir. Endişelerin giderilmesi için hasta rahatlatılmalı, soru sormasına izin verilmelidir. 7

9 AMELİYAT SONRASI DÖNEMDE HEMŞİRELİK BAKIMI Ayılma/derlenme odasından gelen hasta dikkatli bir şekilde yatağına alınır. Lokal anestezi ile ameliyat olmuş hastalar da ameliyat sonrası erken dönemde yatak istirahatine alınmalıdır. Hastanın yaşam bulguları ve bilinç durumu kontrol edilir. Ameliyat sonrası dönemde hastaların vital bulguları yakın olarak izlenmelidir. Yaşam bulgularının normal sınırlarda seyrettiği ve değişmediği belirlenene kadar bulgular 15 dakika gibi sık aralıklarla kontrol edilmelidir. Gerekli sıvıların akışının uygun olup olmadığı kontrol edilir. Diyabetik hastalarda kan şekeri ölçümü yapılır. Hastanın ameliyattan iki-üç saat sonra hafif yiyecekler ile beslenmesi sağlanmalıdır. Ameliyat uygulanan göz kanama ve şişlik yönünden kontrol edilmelidir. Oküloplastik cerrahi geçiren hastalarda ödemi azaltmak için yatak başı yükseltilmelidir. Oküloplastik cerrahi geçiren hastalarda hematom gelişme olasılığı bulunduğu için sık yara yeri kontrolü yapılmalıdır. Hastalara ilk 24 saat içinde düzenli yatak istirahati yapması gerektiği anlatılmalıdır. Oküloplastik cerrahi geçiren hastaların pansumanları sırasında odada sağlık personeli dışında kimsenin bulunmamasına özen gösterilmelidir. Ameliyat sonrası ilk mobilizasyon için hasta önce yatak içinde oturtulur. Bir süre yatağında oturan hastanın bacakları sarkıtılıp beklenir. Bir süre de bu şekilde oturan hastaya destek olunur ve yürümesi istenir. Hastanın idrar ve gaita çıkarıp çıkarmadığı kontrol edilmelidir. Ameliyat sonrası dönemde yapılan sakıncalı bazı hareketler göz içi basıncını artmasına, yara yerinin veya göz içi lensinin pozisyonunun bozulmasına ve hemorajiye neden olabilir. Hastalar bu konuda uyarılmalıdır. Ameliyat sonrası erken dönemde sakıncalı olan hareketler şunlardır: 1. Göze basınç uygulamak 2. Ağır kaldırmak, ıkınmak, öğürmek Ameliyat sonrasında yaklaşık on gün hasta çenesini kaldırarak başını yıkamalı ve gözüne su temas ettirmemelidir. Her türlü travma, göz içi girişimi ve operasyonundan sonra hastalar ağrı, görme azalması, kızarıklık ve şişlik gibi endoftalmi ile ilgili olabilecek semptomlar açısından bilgilendirilmelidir. Bu yönde yakınma ortaya çıktığı takdirde hastalara acil olarak göz hastalıkları kliniğine başvurmaları gerektiği anlatılmalıdır. 8

10 STANDART GÖZ MUAYENESİ Görme keskinliği ışıklı bir panoda yer alan harfler okutularak belirlenir. Bu panolara görme eşeli adı verilir. Şekil 2: Snellen görme eşeli Gözün ön segmentinin muayenesi biyomikroskop (slit-lamp/yarık lamba) ile gerçekleştirilir. Resim 1: Biyomikroskop ve applanasyon tonometresinin görünümü Biyomikroskop; ince ışık demeti oluşturabilen düşük büyütmeye sahip bir mikroskoptur. Oküler ve ışığın ekseni biyomikroskobun parçaları oynatılarak değiştirilebilir. Bu muayene ile göz kapakları, sklera, konjunktiva, kornea, iris ve lens ayrıntılı olarak değerlendirilebilir. 9

11 Resim 2: Biyomikroskop ile normal ön segment görünümü Biyomikroskopik muayene için hasta bir tabureye oturtulur ve cihaz üzerinde bulunan özel bölüme hastanın çenesi yerleştirilir. Alın bölgesinin kafa ön kısmında bulunan şerite temas etmesi sağlanır.biyomikroskopik muayene sırasında pamuk uçlu çubuk gibi künt ince bir alet ile üst göz kapağı çevrilerek göz kapağının iç kısmını kaplayan konjunktiva muayene edilebilir. Biyomikroskopik muayene sırasında floresein boyası emdirilmiş steril şeritler gözyaşı ve kornea tabakalarının değerlendirilmesi için kullanılabilir. Turuncu renkli bu boya gözyaşı yardımı ile gözden uzaklaşır. Göz içi basınç ölçümü biyomikroskopi sırasında applanasyon tonometre ucu veya hava üfleyen sistemler ile kornea düzleştirilerek gerçekleştirilir. Göz arka segmentinin detaylı muayenesi için göz bebeğinin (pupilla) büyütülmesi gereklidir. Pupilla dilatasyonu sağlayan damlalar damlatıldıktan yaklaşık yarım saat sonra ayrıntılı fundus muayenesi yapılabilecek göz bebeği genişliği elde edilir. Resim 3: Fundus kamera ile alınmış normal fundusa ait görüntü 10

12 Göz bebeği büyütülmesi hastalarda birkaç saat süren özellikle yakın mesafelerde belirginleşen bulanık görmeye ve ışık parlamalarına neden olabilir. Renk görme muayenesi renkli plakalarda gizlenmiş bulunan rakamların okutulmasıyla (ıshihara testi) veya ton benzerliklerine göre renkli tabletlerin sıralanmasıyla (D-15 testi) yapılabilir. Test sırasında uygun aydınlatma sağlanmalıdır. Resim 4: A, Ishihara renk görme testi, B, C. D-15 testleri ÇOCUKLUK ÇAĞINDA GÖZ MUAYENESİ Bebeklik ve erken çocukluk döneminde görme keskinliği ölçümü mümkün olmamakla birlikte bazı yöntemler ile görme düzeyi halkında fikir edinilebilir. Bebeğin cisimlere fiksasyon yapması, onları takip etmesi, cismin hareketi durduğunda takip işleminin de durması bebeğin görmesinin kötü olmadığını gösterir. Tek gözü kapatıldığında huzursuz olan bebekte ilgili gözün iyi gördüğü; diğer gözün ise iyi görmediği düşünülebilir. Ayrıca şekil ve çizgilerden oluşan testler de görme düzeyinin belirlenmesi için kullanılabilir. Görme fonksiyonunun belirlenmesi için görsel uyarılmış potansiyel (visually evoked potentials, VEP) ölçümleri yapılabilir. 11

13 Bebek ve Çocuk Hastanın Muayenesi Bir sedye üzerinde kafa kollar arasında kalacak şekilde bebek kollarından tutulur ve hem kafa hem de kolların hareket etmesi önlenir. Daha büyük çocuklarda kooperasyon sağlanamıyorsa genel anestezi altında muayene yapılabilir. Resim 5: A. Bebeğin muayene için direkt tutuluşu, B. Bebeğin yeşil bez yardımı ile tutuluşu Bebek ve çocuklarda sık görülen hastalıklar Nazolakrimal kanal tıkanıklığı Bakteriyel konjunktivit Alerjik konjunktivit Preseptal sellülit Şaşılık Bebek ve Çocuklarda Nadir Görülen Ancak Erken Tanısı Önemli Olan Hastalıklar Konjenital glokom (büyük göz küresi ve korneada beyazlaşma, sulanma ve ışıktan rahatsız olma görülebilir) Retinoblastoma (beyaz pupilla refleksine yol açan göz içi tümörü) Proptozis-gözün öne doğru yer değiştirmesi (orbita tümörleri veya lenfoproliferatif hastalıklar bu duruma neden olabilir) Resim 6: Konjenital glokoma bağlı göz küresinde büyüme (buftalmus) ve korneada opaklaşma. 12

14 GÖZ KAPAĞI BOZUKLUKLARI Göz kapaklarının görevi gözleri korumaktır. Her göz kırpmada göz kapaklarının hareketi ile göz yüzeyinin nemlenmesi sağlanır. Göz kırpma ayrıca göz yüzeyinden toz, kir ve benzeri parçacıkların uzaklaştırılmasını da sağlar. Gözümüze bir cisim yaklaştığında refleks olarak gözlerimizi kapatırız. Bu refleks gözleri birçok durumda yaralanmadan korur. Göz Kapak Bozuklukları Göz kapaklarının bakteriyel enfeksiyonu: İmpetigo Göz kapak kenarında enfeksiyon: Blefarit-kirpik dibi iltihabı/hordeolum-arpacık Göz kapaklarında lokalize inflamasyon: Şalazyon Göz kapağında içe dönme: Entropion Göz kapağında dışa dönme: Ektropion Göz kapağında düşüklük: Ptozis Göz kapağında anormal kasılmalar: Blefarospazm ORBİTAL HASTALIKLAR Preseptal Sellülit Orbita septumu ön kısmında yer alan yumuşak dokuların enfeksiyonudur. Genellikle böcek ısırması, cilt yaralanmaları, kapak, diş ve sinüs enfeksiyonları sonrasında ortaya çıkabilir. Ekstraoküler kaslar ve optik sinir etkilenmediği için göz hareketleri her yöne serbesttir; görme keskinliği azalmamıştır. Göz kapaklarında şişme, kızarıklık ve duyarlılık artışı görülür. Konjunktiva hafif ödemli olabilir. Tedavide sistemik (tercihen intravenöz) antibiyotik preparatları kullanılır. Zamanında tedavi edilmeyen enfeksiyon, septumu aşarak orbital sellülite dönüşebilir. Bu nedenle hastalığın vakit geçirmeden etkin tedavisi önemlidir. Orbital Sellülit Enfeksiyon optik sinir de dahil olmak üzere orbitada bulunan bütün yapıları etkileyebildiği için preseptal sellülite oranla daha ciddi bir durumdur. Acil olarak sistemik antibiyotik tedavisi başlanmalıdır. Göz dışı kasların tutulması bakış kısıtlılığı, orbitada abse oluşumu proptozis ile kendisini gösterebilir. Optik sinir etkilenirse görme azlığı ortaya çıkabilir. 13

15 Propitozis - Tiroid Orbitopati Gözün orbita boşluğunda normalden önde durması proptozis olarak isimlendirilir. Yer kaplayan herhangi bir orbita lezyonu göz küresinde ileri itilmeye neden olabilir. Tiroid hastalığına bağlı orbitopatide artmış göz dışı kas hacimleri nedeniyle göz küresi ileri doğru itilir. Tanıda radyolojik görüntüleme yöntemleri ve tiroid hormon düzeyleri kullanılır. Tedavi nedene yönelik olarak planlanır. GÖZYAŞI BOŞALTIM SİSTEMİ HASTALIKLARI Gözyaşı; orbitada yerleşen lakrimal bez tarafından salgılanır, göz yüzeyini ıslatıp toz ve kirleri tamizledikten sonra göz kapağı iç kısımlarında bulunan punktum adı verilen deliklerden süzülerek göz yaşı kesesine pompalanır. Her göz kırpma hareketi gözyaşının pompalanmasını sağlar. Gözyaşı kesesi sonrasında nazolakrimal kanal yolu ile gözyaşı burun boşluğuna ulaşır. Resim 7: Lakrimal sistem anatomisi ve sık görülen darlık bölgesi Sık Gözlenen Gözyaşı Boşaltım Sistemi Hastalıkları Çocuklarda görülen nazolakrimal kanal tıkanıklığı: sıklıkla ilk dokuz ayda kendiliğinden düzelir. Tedavide masajın yanı sıra dirençli olgularda sondalama işlemi uygulanabilir. Çocuklarda sıklıkla burun kenarında sert şişlik olarak kendisini gösterir. Embriyolojik döneme ait farklı kökene ait hücrelerin çoğalması bu dokunun gelişimine neden olur. İleri yaşta görülen nazolakrimal kanal tıkanıklığı: Sıklıkla kadınlarda görülür. Tedavisinde eksternal veya endoskopik olarak gözyaşı boşaltım sistemi ile burun arasında anastomoz oluşturulur. Dakriosistit: Gözyaşı kesesinin iltihabıdır. Tedavisinde sistemik antibiyotikler ve abse oluşumu varsa abse drenajı uygulanır. 14

16 Göz Yaşı Boşaltım Sistemi Hastalıklarında Hemşirelik Bakımı Bebeklerde gözyaşı kesesi masajının nasıl yapılacağı, ortaya çıkan sekresyonların nasıl temizlenebileceği aileye anlatılmalıdır. Gözyaşı kesesi masajı: Kese bölgesine bası uygulamasını takiben parmak burun kökünden alta ve dışa doğru baskı yaparak hareket ettirilir. ŞAŞILIK VE GÖZ TEMBELLİĞİ Şaşılık gözlerin bakış pozisyonlarında paralelliğini kaybetmesidir. Şaşılık her yaşta ortaya çıkabilir. Doğumsal değişiklikler, travma ve paralizi şaşılığa neden olabilir. Resim 8: Sol gözde iç şaşılık Belirti ve bulgular Göz çevresinde ağrı Baş ağrısı Paralel olmayan gözler Eğik baş pozisyonu Bazı olgularda gözlerin ritmik titremesi (nistagmus) Çift görme (diplopi) Eşlik eden hastalığa ait ptozis, bakış kısıtlılığı, katarakt ve retina skarı gibi bulgular. Tanı yöntemleri Açma kapama testleri kaymanın özelliği hakkında bilgi verir. Kayma derecesi prizmalar yardımı ile ölçülebilir, üç boyutlu görme stereopsis testleri ile değerlendirilebilir. Tedavi Çocukluk çağında görülen şaşılıkların önemli bir kısmı kırma kusurlarının gözlük ile düzeltilmesiyle iyileşme gösterir. Doğumsal şaşılıklarda tedavi genellikle cerrahidir. Paralitik şaşılıklarda botulinum toksini ile düzelme sağlanabilir. Göz tembelliği Şaşılık, kırma kusuru ve çocukluk çağında geçici olarak görmeyi engelleyen hastalıklar görme ile ilgili beyinde bulunan merkezde uyaran eksikliğine ve ilgili göz tarafından oluşturulan görüntünün ihmal edilmesine neden olur. 15

17 Şaşılık ve Göz Tembelliğinde Hemşirelik Bakımı Bazı şaşılık türlerinin yalnızca gözlük kullanımı ile düzeltilebileceği ve gözlük kullanımının önemi aileye anlatılmalıdır. Göz tembelliğinin önlenmesi için uygulanması gereken kapama tedavisi, tedavinin süresi ve önemi konusunda bilgi verilmelidir. GÖZ ENFEKSİYONLARI Resim 9: Blefarit ve keratit görüntüsü Gözde bakteri, mantar ve virüs gibi birçok etken enfeksiyona neden olabilir. Enfeksiyonlar gözün farklı tabakalarını tutabilir; bir veya iki gözde enfeksiyon ortaya çıkabilir. Gözde en sık görülen enfeksiyonlar konjunktivit ve arpacıktır. Kornea enfeksiyonu (keratit) daha nadir olarak gözlenir. Yoğun ve özellikli hemşirelik bakımı gerektiren bir hastalıktır. Belirti ve bulgular Kızarıklık: göz enfeksiyonlarının en önemli belirtisidir Yanma Batma hissi Sulanma Çapaklanma Göz kapağı veya konjunktiva ödemi Arpacık-şalazyonda göz kapağında lokalize şişlik Konjunktivit hastalarında kaşıntı Keratit hastalarında bulanık görme ve korneada beyazlaşma (kornea infiltrasyonu) GÖZ ENFEKSİYONLARINDA HEMŞİRELİK BAKIMI Viral konjunktivit bulunan hastalar soğuk uygulama (soğuk kompres), arpacık bulunan hastalar ise sıcak uygulamadan fayda görürler. Konjunktivitlerde sıcak uygulama yapılmamalı, gözler hiçbir zaman kapatılmamalıdır. 16

18 Keratit varlığında göz steril gazlı bez ile kapatılabilir. Bu kornea iyileşmesinin kapak hareketi ile bozulmasını önler. Göz enfeksiyonları bulaşıcıdır. Hastaların izolasyonu sağlanmalıdır. Hastalara sık sık el yıkamaları ve enfeksiyon bölgesine dokunmamaları gerektiği anlatılmalıdır. Havlu gibi kişisel eşyaların evdeki diğer bireyler ile paylaşılmaması gerektiği anlatılmalıdır. Bir gözün enfekte olduğu olgularda enfekte göze kullanılan ilaçlar sağlam göze kullanılmamalıdır. Hastalara belirtiler düzelse de antibiyotik içeren damla ve pomadların en az bir hafta süreyle kullanılması gerektiği anlatılmalıdır. KURU GÖZ Gözyaşı yapısında bozulma, miktarında azalma veya gözyaşının fazla buharlaşması sık görülen bir oküler yüzey hastalığı olan kuru göz hastalığına neden olabilir. Göz yaşı miktarının azalmasına neden olan lakrimal bez hastalıkları, göz yaşının yapısını bozan konjunktiva hastalıkları ve daha birçok etken kuru göz hastalığına neden olabilir. Hastalar sıklıkla gözde yabancı cisim ve kuruluk hissinden, kızarma ve yanmadan şikayet ederler. Tanıda biyomikroskopi ve göz yaşı miktarını ölçen kağıt şeritler (shirmer testi) kullanılır. Kornea ve konjunktiva epitelinde ufak defektler, filament adı verilen korneaya yapışan ince fibriller bu hastalıkta görülebilir. Tedavide suni gözyaşı preparatları, cerrahi yol ile gözyaşı direnajını sağlayan kanalların tıkanması, kapalı ve nemli ortam yaratan özel gözlükler kullanılabilir. Oda havasının nemlendirilmesi de tedavide faydalı olan yöntemlerdendir. KURU GÖZ HASTALARINDA HEMŞİRELİK BAKIMI Kuru göz hastalığının kronik bir hastalık olduğu, tedavisinin kesintisiz uygulanması gerektiği hastalara anlatılmalıdır. REFRAKSİYON (KIRMA) KUSURLARI Kornea göze gelen ışınları kontrol eden ve yoğunlaştıran bir pencere görevi görür. Eğer kornea yüzeyi düzenli değilse ışığın bu tabaka tarafından kırılarak görme tabakası üzerinde düzgün bir şekilde yoğunlaşması gerçekleşmez ve görüntüler bulanık hale gelir. Çoğunlukla kornea tabakasından kaynaklanan bu bulanık görme durumuna rafraksiyon kusuru adı verilir. 17

19 Miyopi: Yakını net uzağı bulanık görme durumudur. Hipermetropi: Yakını bulanık, uzağı net görme durumudur. Presbiyopi: Yaşlanma ile birlikte ortaya çıkan yakını bulanık görme durumudur Astigmatizma: Hem uzak hem de yakına bakarken ortaya çıkan netleşme problemidir. Refraksiyon kusurları gözlük ve kontakt lensler ile düzeltilebilir. Erişkin hastalarda söz konusu olan diğer bir tedavi seçeneği de refraktif cerrahidir. Düzeltilmemiş kırma kusurları net görme güçlüğünün yanı sıra şaşılık, gözlerde ağrı ve baş ağrısı gibi yakınmalara neden olabilir. Gözlük ya da kontakt lens kullanılması kırma kusurunun ilerlemesini durdurmaz. Yalnızca erken dönemde düzeltilen kırma kusurları çocuklarda bu kusurlara bağlı olarak ortaya çıkabilecek göz tembelliğini önlemesi açısından önemlidir. KORNEA BOZUKLUKLARI Kornea, görünen ön kısmında yer alan kubbe şeklinde saydam tabakasıdır. Gözün zararlı maddelerden korunmasını ve ışınların uygun açıyla kırılarak görme tabakası üzerinde yoğunlaşmasını sağlar. Alerji, kuru göz, enfeksiyon ve travmalar kornea tabakasında yapısal ve fonksiyonel değişikliklere/bozukluklara neden olabilir. Bunlardan en sık gözlenen kornea ülserleri genellikle travma ve enfeksiyon sonucunda ortaya çıkar. Kaynak yapanlarda sık görülen kornea probleminin nedeni ultraviyole ışınlara bağlı olarak ortaya çıkan hafif yanıktır. Benzer durum yoğun güneş ışınlarına maruz kalındığında da gözlenebilir. Kornea distrofilerinde ise sıklıkla genetik bazı nedenler sonucunda kornea tabakasında madde birikimi ve korneanın saydamlığını kaybetmesi söz konusudur. Kornea ödemi genelikle ameliyat sonrasında ortaya çıkan kornea tabakasının su içeriğinin artması ve saydamlığını kaybetmesidir. Kornea hastalıklarında gözlenen belirti ve bulgular Bulanık görme Ağrı Işıktan rahatsız olma Kızarıklık Sulanma Gözde yabancı cisim hissi Korneanın saydamlığını kaybetmesi ve leke oluşumu (lökom) 18

20 Tedavi Kornea hastalıklarında tedavi topikal ve sistemik ilaçlar, gözün bandaj ile kapatılması terapötik kontakt lensler, gözün amnion zarı ile örtülmesi, terapötik lazer uygulamaları ve keratoplasti ile sağlanır. Kornea problemi yüzeysel ise genellikle bir iki gün içinde tam düzelme sağlanır. Kornea ödemi tedavisinde suni göz yaşları, konsantre NaCl çözeltileri ve bazı özel durumlarda topikal silikon yağı preparatları kullanılır. KORNEA HASTALIKLARINDA HEMŞİRELİK BAKIMI Hastalara göz makyajı yapmamaları gerektiği söylenmelidir. Kontakt lens kullanan hastalara kontakt lens kullanımına ara verilmesi gerektiği anlatılmalıdır. Kaynak ile veya kimyasal maddeler ile çalışan kişilere koruyucu gözlük kullanmaları gerektiği hatırlatılmalıdır. Işıktan rahatsız olan hastalara güneş gözlüğü kullanımı önerilebilir. KATARAKT Resim10: Kataraktın biyomikroskopik görüntüsü Katarakt göz merceğinin saydamlığını kaybederek bulanıklaşmasıdır. İntrauterin enfeksiyon veya genetik bazı nedenlerle katarakt bebeklerde de ortaya çıkabilir. Yaşamın ilk bir ayında ortaya çıkan katarakt, konjenital katarakt olarak adlandırılır. Göz kliniklerinde en sık olarak görülen katarakt tipi erişkin kataraktıdır. Katarakt yavaş ilerleyen ağrısız görme kaybına neden olur. Katarakt bulanık, sisli görmeye, renk yoğunluğunun azalmasına ve tek gözde çift görmeye neden olabilir. Hastalar ayrıca gece görme zorluğundan, ışık etrafında halo görüntüsünden ve ışık parlamalarından rahatsız olabilirler. Tanı: Standart göz muayenesi ve biyomikroskopi tanı için genellikle yeterlidir. Tedavi: Kataraktın tedavisi cerrahi yol ile saydamlığını kaybetmiş olan lensin çıkarılmasıdır. Olguların hemen tümünde yapay bir lens kataraktın alınması ile ortaya çıkan boşluğa yerleştirilir. 19

21 Hastalar genellikle operasyondan sonraki birinci günde kontrole çağırılır. İlk kontrole kadar gözün steril gazlı bez/rondel ile kapatılması genellikle önerilir. İlk kontrolden sonra hastalar eğer isterlerse dış ortamlarda güneş gözlüğü takarak rahatsız edici ışıktan korunabilir. Ameliyat sonrasında hastanın durumuna göre sıklığı değişen steroid ve antibiyotik damlaların kullanılması önerilir. Steroid içeren damlalar genellikle ameliyat sonrasında 3-4 hafta süre ile kullanılır. Hastalar taburcu edilirken daima ağrı, kızarıklık ve şişlik gibi enfeksiyon bulguları; baş ağrısı bulantı, bulanık görme ve şiddetli göz ağrısı gibi göz içi basınç artışı bulguları konusunda uyarılmalıdır. Yukarıda sayılan durumların ameliyat edilen bir hastada ortaya çıkması aciliyet taşımaktadır. Hastalar bu gibi durumlarda acilen ilgili kuruma başvurmaları konusunda bilgilendirilmelidir. Fakoemulsifikasyon ile katarakt cerrahisi uygulanmış olan hastalara genellikle sütürasyon yapılmadığı için yara yerinde sızdırma ve enfeksiyon riski vardır. Enfeksiyon önlenmesi için hastalara kirli el ile göz çevresine dokunmamaları, gözlerine bastırmamaları, tozlu ve kirli ortamlardan uzak durmaları gerektiği söylenmelidir. GLOKOM Glokom yaşlılıkta sık gözlenen genellikle yüksek göz içi basıncı (GİB) ile seyreden bir optik sinir hastalığıdır. Primer glokomun görülmesinde yüksek göz içi basıncının yanı sıra aile öyküsü gibi genetik özellikler ve ırk özellikleri de rol oynar. Sekonder glokom ise geçirilmiş cerrahi girişimlere, travmalara, katarakta ve kullanılan göz içi tampon maddelere bağlı olarak ortaya çıkabilir. Belirti ve bulgular Işık çevresinde halo görme Göz ağrısı Baş ağrısı Bulantı-kusma Tüp görme (periferik görme alanı kaybı) Görme bulanıklığı Tanı yöntemleri Biyomikroskopide kornea ödemi, glokom tipine göre ön kamara darlığı, psödoeksfoliasyon, pigment birikimi, iris anomalileri görülebilir. Göz içi basıncı 20