mik çevrelerde çeşitli yazarlar tarafından yayımlanan Stratejik Yönetim kitapları bu alanda çalışma yapanların hizmetine sunulmuştur.

Transkript

1 İLK SÖZ Türkiye de planlama çalışmaları, 1933 yılında makro düzeyde yapılan Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı ile başlamıştır. * Bu ilk planın başlıca amacı, Cumhuriyet Dönemi nde devletin ekonomik faaliyetlerini yönlendirmekti ve devletçi bir karakter taşımaktaydı. Bu yönü ile oldukça eleştiri toplamış olan bu ilk plan sayesinde ülkemizde gerçek sanayileşme fikri yerleşmiş ve uygulamalarla Sümerbank, Etibank gibi kuruluşlar hayata geçirilmişti. İlerleyen yıllarda bu devlet kuruluşları, özel sektör girişimcilerine ilham vermiş ve ayrıca özel girişim kuruluşlarının gelişmesi için gerekli olan yönetici kadroların yetişmesine katkı sağlamıştı yıllarında da yine makro düzeyde planlama çalışmaları yapılmış ama dönemin politik çalkantıları ve ekonomik alanda sıkıntı ve sıkışıklıklar nedeni ile beklenen sonuçları vermemişti yılında başlayan çalışmalarla, ülke kaynaklarının daha verimli kullanılarak belirli büyüme hızı kazandırılmasına yönelik olarak kurulmuş olan Devlet Planlama Teşkilatı, Hollandalı Prof. Jan Tinbergen in de katkıları ile dönemini kapsayan Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı nı devlet kuruluşları için emredici, özel sektör kuruluşları için de yol gösterici bir anlayışla hazırlamıştı. Bu planı İkinci Beş Yıllık Plan takip etmişti. Özel sektörde, bilimsel temele dayalı ve sistemli ilk uzun vadeli planlama çalışmaları, 1970 li yıllarda Koç Holding bünyesinde başlamıştır. Dönemin en önemli planlama uzmanlarından biri olan California Üniversitesi öğretim üyesi Prof. George Steiner, İstanbul a davet edilmiş ve onun hazırladığı rapor doğrultusunda holding bünyesi içinde yer alan Planlama Koordinatörlüğü, 1971 yılında, Gündüz Pamuk yönetiminde faaliyete geçirilmiştir. Gündüz Pamuk ve planlama koordinatörlüğündeki çalışma arkadaşları, uzun vadeli planlama konusunda birikim ve deneyimlerini, 1978 yılında Boğaziçi Üniversitesi yayınlarından çıkarmış oldukları Uzun Vadeli Planlama kitabına taşımışlardır. Bu kitap ülkemizde, uzun vadeli planlama konusunda akademik çevrelere ve uygulamaya yönelik olarak hazırlanmış ilk çalışmadır. Üniversite çevresinde işletmelerin uzun dönemde yaşamlarının sürdürülmesine yönelik ilk akademik ders kitabı Prof. Dr. Kemal Tosun tarafından İşletme Politikası adı altında yayımlanmıştır. Sonraki yıllarda Prof. Dr. Erol Eren ve Prof Dr. Esin Ergin, Stratejik Planlama, İşletme Politikası, Stratejik Yönetim gibi çeşitli başlıklar altında kitaplar yayımlayarak bu alanda öncü olmuşlardır. Son 20 yılda ise akade- * Ülkemizde uzun vadeli planlama çalışmaları ile ilgili bilgiler Can Kıraç ın Anılarla Patronum Vehbi Koç ; Milliyet Yayınları 1995, kitabından derlenmiştir. v

2 mik çevrelerde çeşitli yazarlar tarafından yayımlanan Stratejik Yönetim kitapları bu alanda çalışma yapanların hizmetine sunulmuştur. Elinizdeki, uygulamaya yönelik hazırlanan İşletmelerde Stratejik Planlama El Kitabı, ülkemizde makro ve mikro düzeyde stratejik planlama çalışmalarına öncülük etmiş, katkıda bulunmuş kişilere ithaf/armağan edilmiştir. vi

3 SUNUM Bazı bireylerde az bazılarında çok olan insan doğasındaki geleceğini düşünme eğilimi ve geleceği bilme isteği, sosyal canlı olarak kabul edilen işletmelerde de vardır. İnsanın, kendi geleceğinin bilinmezliğini bilinir hâle getirmek için falcılar, medyumlar ve doğa üstü güçlere sahip olduğunu varsaydığı diğer kişilerden yararlanmak gibi bilimsel olmayan yollara, sistematik ve rasyonel analizlere dayanan bilimsel yöntemlere kadar pek çok yola başvurduğu bilinmektedir. Bunun yanında, bazı bireylerin de geleceği düşünmek yerine sadece günü yaşamak anlayışına sahip olduğu ve yaşamını bu felsefeye göre düzenlediği de bilinmektedir. Bireysel düzeydeki bu tercihler tamamen kişiseldir ve sonuçları ilgili bireyi ilgilendirir. Bu anlamda planlama bir dünya görüşü veya yaşam tarzıdır. Sosyal canlı olarak kabul edilen işletmelere gelince durum biraz farklılaşmaktadır. İşletmeler bireysel, ailesel ve toplumsal refahın artmasını sağlayan kurumlardır. Dolayısıyla bu kurumlar başarılı olmak zorundadır. Başarılı olmak ve başarıyı sürdürebilmek için geleceğin sürprizlerine ve gelecekte karşılaşacakları koşullara hazır olmaları gerekmektedir. Bu nedenle işletmelerin, geleceğin bilinmezliğini sistematik ve rasyonel bir analiz ile araştırmaları; gelecekte karşılaşılabilecek olayları tahmin ederek bugünden kaynak kullanımını düzenlemeleri gerekir li yıllardan sonra, sosyal, ekonomik, teknolojik, kültürel, uluslararası ilişkiler olmak üzere yaşamın her yönünde ortaya çıkan hızlı değişim ve gelişmeler, geleceğin belirsizliğini daha belirli hâle getirebilmek için geleceğe daha sistematik ve rasyonel analizlerle bakmak gerektiği fikrini daha da önemli hâle getirmiştir. İşte geleceğe uzun vadeli olarak bakmak, bugünkü terminoloji ile stratejik olarak bakmak için kullanılan araçlardan biri stratejik yönetim ve planlama dır. Sayın Dr. Kadri Mirze, hazırlamış olduğu bu kitapla, işletmelerde sistematik ve rasyonel bir bakış açısının nasıl geliştirilebileceğini, bu yöntemde izlenmesi gereken adımları ve yapılması gereken çalışmaları açıklamaktadır. Kitap, planlama olayını, tüm ekonomiyi kapsayan makro planlama yerine işletmeler düzeyindeki mikro planlamayı, teorik olarak değil uygulayıcılar açısından incelemektedir. Stratejik yönetim ve planlama anlayışının uygulamaya nasıl aktarılabileceğini, uygulamacıların neyi nasıl yapmaları gerektiğini açıklayan bu kitap, bu çerçevede Türk İşletme Yönetimi literatürüne büyük bir katkıdır. Dr. Kadri Mirze yi bu başarılı çalışması için kutluyorum. Prof. Dr. Tamer Koçel İstanbul Kültür Üniversitesi vii

4

5 GİRİŞ Değerli okuyucular, İşletmelerin uzun dönemde yaşamını devam ettirmesini ve sürüdürülebilir rekabet üstünlüğü elde ederek varlık değerlerini yükseltmesini isteyen iş adamları, yöneticiler ve uygulamacılar, günlük işleri ile uğraşırken uzun dönemli stratejik planlama çalışmaları ile de ilgilenmek zorundadırlar. Basit anlamı ile stratejik planlama, işletmelerde geleceğin tasarlanması ile ilgilidir. Doğal olarak bu tasarım sürecinde başarılı olabilmek için faaliyette bulunulan çevrede oluşan fırsat ve risklerin erken saptanması ve yönetimi; sektörel rekabetin nasıl yönetileceği ve ayrıca tüm bu gelişmelere karşı işletmenin iç çevresindeki tüm unsurların tanımlanması, hazırlanması ve uygun bir şekilde kullanılması konuları önem taşır. İşletmelerin uzun dönemde geleceklerinin tasarlanmasına yönelik stratejik planlama, süreç, yöntem, teknik ve uygulamaları ile ilgili bilgiler veren bu eser, bir el kitabı (manual) olarak hazırlanmıştır. Dolayısyla konulara teorik yaklaşımdan ziyade uygulama yönü ile yaklaşılmış, açıklamalar da bu yönde basit ve aşamalar hâlinde uygulamaya yönelik olarak yapılmıştır. Bu yönü ile kitap, öncelikle stratejik uygulamalar ve kararlar alan üst yöneticiler, stratejik planlama birimi yönetici ve çalışanları, stratejik planlama alanında analizci, uzman ve danışman olarak çalışanlar için yararlı olacaktır. Bunun yanında işletme yönetimi ve stratejik yönetim lisans ve yüksek lisans öğrencileri, ders kitaplarında öğrendikleri teorik bilgileri pekiştiren örnek olay veya sektör analizleri ile ilgili uygulamalı çalışmalarında bu kitaptaki ölçme ve analiz tekniklerinden yararlanabileceklerdir. İş yaşamında stratejik planlama çalışmalarının ne olduğu, nasıl yapıldığı ile ilgili açıklamalar kitabın ilerideki çeşitli bölümlerinde ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Bu nedenle, giriş bölümünde sadece temel kaynaklar, yazım tekniği ve içerik hakkında bilgiler verilecek ayrıca okuyucuların el kitabından etkin yararlanabilmesi konusunda bazı öneriler yapılacaktır. Kitapta Yer Alan Bilgilerin Temel Kaynakları Öncelikle şu hususu belirtmek isteriz: Bu kitapta yer alan uygulamalar ile ilgili tüm açıklamalar bilimsel kaynaklardan sağlanan bilgilerden oluşturulmuştur. Yazarın çeşitli üniversitelerde lisans ve yüksek lisans düzeyinde yürüttüğü eğitim ve öğretim sırasında yararlandığı ve öğrencilerine aktardığı bilimsel bilgiler el kitabında yer alan açıklamaların temelidir. Burada iki hususu belirtmek istiyorum: ix

6 Bu el kitabının hazırlanmasında yararlanılan temel kaynak, Prof. Dr. Hayri Ülgen ile birlikte lisans ve yüksek lisans düzeyindeki öğrenciler için yazdığımız, TÜBA-Türkiye Bilimler Akademisi nin 2009 yılı Sosyal Bilimler alanında en iyi ders kitabı ödülünü alan İşletmelerde Stratejik Yönetim, 5. Baskı, Beta Yayınları, İstanbul, 2010, adlı kitaptır. Açıklamaların, şekillerin, grafiklerin hazırlanmasında esas olarak söz konusu kaynak kitaptan yararlanılmış, bazı metin, şekil ve grafikler kısmen veya aynen aktarılmıştır. El kitabının iş yaşamında uygulamacılara yönelik olması nedeni ile teorik açıklamalar yerine, doğal olarak, uygulama tekniklerine odaklanılmıştır. Bu nedenle uygulama ve açıklamaların temeli olan teorik bilgi kaynak ve referansları kitapta yer almamaktadır. Ama uygulamaların temel aldıklar teorik çalışmalar ve kaynakları hakkında daha derin bilgi sahibi olmak ve ilgili bilimsel refranslara ulaşmak isteyen okuyucularımıza, yukarıda belirttiğimiz temel kaynak kitabı önermek isterim. O kitapta teorik açıklamalar ve bilimsel referanslar ve kaynaklar kapsamlı olarak her bölüm sonunda verilmiştir. Yukarıda adı geçen temel kaynak kitap yanında, ayrıca T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı tarafından hazırlanan Kamu İdareleri İçin Stratejik Planlama Kılavuzu, 2. Sürüm, Haziran 2006 ve T.C. Maliye Bakanlığı Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan Performans Esaslı Bütçeleme Rehberi (Pilot Kurumlar İçin Taslak), Aralık 2004 kılavuzlarından da geniş ölçüde yararlanılmıştır. Kâr amaçlı olmayan işletmeler ve kamu kurumlarında stratejik planlama çalışma ve uygulamaları konusunda farklı ve çeşitli kaynak ihtiyacında olan okuyucularımıza bu iki kıymetli eseri de önermekteyim. Uygulamaya yönelik olarak basit ve anlaşılabilir bir şekilde kaleme alınmış bu el kitabının yazımında, yazarın 30 yılı aşkın iş yaşamında elde ettiği yönetim deneyimlerinin de büyük bir payı olduğunu belirtmek isterim. Dolayısıyla, bilimsel bilgiyi temel alan ve onu deneyimlerle pekiştiren bu eser, stratejik planlama konularında çalışmalar yapacak konu uzmanları, yöneticiler ve çeşitli düzeydeki uygulayıcıların başvuracağı kapsamlı uygulamalar içeren bir el kitabıdır. Yazım Tekniği Kitapta yer alan açıklamalar sorulara verilen cevaplar şeklinde kaleme alınmıştır. Açıklamalar basit ve anlaşılabilir bir şekilde ifade edilmeye çalışılmıştır. Stratejik planlama süreci birbiri ile ilişkili eşzamanlı ve ardışık aşamalardan oluşmaktadır. Ancak yazım tekniği açısından aşamalar, birbirini takip eden bölümler hâlinde kaleme alınmıştır. Bu nedenle, konuların açıklamasında, o konunun ilişkili olduğu diğer konulara da yönlendirmeler ve göndermeler yapılmıştır. Okux

7 yucularımızın bu el kitabını bölüm içlerindeki yönlendirme ve göndermeleri dikkate alarak okumalarının daha yararlı olacağını belirtmek isterim. İçerik Kâr amaçlı ve kâr amaçlı olmayan işletmelerin stratejik planlama çalışmalarında yararlı bir kaynak olacağına inandığımızı bu el kitabı, giriş bölümü haricinde dokuz bölüm olarak hazırlanmıştır. Birinci bölümde, stratejik planlama ile ilgili yaklaşımlar, terim ve kavramlar konusunda açıklamalar yapılmıştır. İkinci bölüm, stratejik planlamada yapı ve süreçler konusunda bilgileri içermektedir. Üçüncü bölüm, stratejik planlama analiz aşamasına ayrılmıştır. Dördüncü bölümde, stratejik analizler sonucu işletmenin nereye, nasıl yönlendirilmesi gerektiği konusunda bilgiler bulunmaktadır. Beşinci bölüm, yönlendirme aşamasının devamı niteliğinde stratejiler, planlar ve faaliyetler konusunda açıklamaları içermektedir. Altıncı bölüm, strateji, plan ve faaliyetlerinin bütçe ile ilişkilendirilmesi aşamasına ayrılmıştır. Yedinci bölüm, stratejik planlama sürecinin her aşamasında gerekli olan kontrol teknikleri hakkında bilgiler vermektedir. Sekizinci bölümde, stratejik planın nasıl yazılacağı konusu yer almaktadır. Dokuzuncu ve son bölümde stratejik planlama hakkında son sözler ve yazarın önerileri yer almaktadır. Değerli okuyucular, Stratejik planlama çalışmalarınızda uygulamaya yönelik bu el kitabının yararlı olacağını ümit eder, sizlere iş yaşamınızda bol fırsatlı, az tehditli günler, sürdürülebilir başarılar ve tüm yaşamınızda esenlikler dilerim. İstanbul, Ağustos 2013 S. Kadri Mirze xi