Editörler: Doç. Dr. Şeref TAN ÖĞRETİMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

Transkript

1 12 Baskı

2 Editörler: Doç Dr Şeref TAN ÖĞRETİMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ISBN Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarına aittir 2016, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay Eğt Dan Hizm Tic Ltd Ştine aittir Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz Bu kitap TC Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır I Baskı: Şubat 2008, Ankara 12 Baskı: Şubat 2016, Ankara Yayın-Proje:Didem Kestek Dizgi-Grafik Tasarım: Didem Kestek Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Vadi Grup Ciltevi AŞ İvedik Organize Sanayi 28 Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: wwwpegemnet E-ileti: pegem@pegemnet

3 Doç Dr Şeref TAN Şeref TAN 1967 yılında Rize dee doğmuş, ilk ve ortaöğrenimini Hopa/Artvin de tamamlamıştır 1988 yılında Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri, Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme Anabilim Dalındaa Lisans, 1990 yılında Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü nden Ölçme ve Değerlendirme programında bilim uzmanlığı derecesini almıştır 1993 yılında ABD de doktora öğrenimi görmek için YÖKK bursu kazanmıştır Doktora öğrenimi boyunca; Ölçme ve Değerlendirme, Çok Değişkenli İstatistiksel Yöntemler ve Bilimsel Araştırma Yöntemleri alanlarında öğrenim görmüştür 1997 yılında Chicago Loyola Üniversitesi nden Araştırma Yöntemleri (Research Methodology) bölümünde, Ölçme ve Testler (Measurements and Tests) T programında doktora derecesini almıştır Şeref TAN, hâlâ Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü, Ölçme ve Değerlendirme Anabilim Dalında öğretim ö üyesi olarak çalışmaktadır iii

4 ÖN SÖZ Bu kitabın temel amacı; öğretmen adaylarımızın ve öğretmenlerimizin, öğretimde ölçme ve değerlendirmeyle ilgili olarak öğretmenlik mesleğinin gereği birtakım temel bilgi ve becerilerini daha üst düzeylere çıkarmaktır Kitap 12 ünite olarak düzenlenmiştir Kitapta, eğitimde ölçme ve değerlendirmenin yeri ve önemi, ölçme ve değerlendirmeyle ilgili temel kavramlar, test geliştirmede ve ölçümlerin güvenirliğinin ve geçerliğinin hesaplanması için gerekli bazı istatistiksel teknikler, geçerlik, güvenirlik, ölçmenin standart hatası, test geliştirme, sınav türleri ve soru yazımı, öğrenci başarısının değerlendirilmesi, alternatif değerlendirme konuları detaylı olarak ele alınmıştır Kitapta, örnek sınıf-içi uygulama etkinliklerine olabildiği kadar yer verilmiştir Böylece okuyacağınız eser daha etkili bir ders kaynağı hâline getirilmiştir Kitabın öğrencilerimize kendilerini sınamaları ve sınavlara hazırlanmaları açısından daha da faydalı olması için, KPSS de çıkan çoktan seçmeli test maddelerine de yer verilmiştir Kitapta, her ünite ile ilgili olarak KPSS de çıkan sorulara örnekler, çözümleriyle birlikte ünite sonlarında verilmiştir Ayrıca, bu kitap öğretimde ölçme ve değerlendirme ile ilgili konular için de bir KPSS el kitabı niteliğindedir Kitabın iyileştirilmesine yönelik önerilerde bulunan Yrd Doç Aynur Pala, Yrd Doç Dr Hale Yetim, Uzman Gülşen Altıntaş, Öznur Baykan, Altan Çakmak, Selin Ayhan ve Nuray Tan a çok teşekkür ederim Kitabın geliştirilmesinde, gerek benimle yüz yüze görüşerek gerekse yoluyla çok büyük katkıları olan değerli öğretim elemanları ve öğrencilerimize ve kitabın basımında katkıları olan tüm Pegem Akademi çalışanlarına çok teşekkür ederim Kitabın ileriki baskılarının daha kaliteli olabilmesi, bugüne kadar olduğu gibi değerli meslektaşlarımızın ve öğrencilerimizin önerileriyle sağlanabileceğinden bu konudaki yardımlar beni mutlu edecektir Aşağıdaki e- mail adresime kitabın iyileştirilmesine yönelik önerilerinizi yollarsanız çok sevinirim Kitabın tüm öğretmen ve öğretmen adaylarımızın kendilerini geliştirmelerine katkıda bulunması dileğiyle e-posta: sereftan4@yahoocom Şubat, 2016 Doç Dr Şeref TAN iv

5 İÇİNDEKİLER Ön Söz iv İçindekiler v EĞİTİMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMENİN YERİ VE ÖNEMİ Ünite 1(ss1-40) Öğretimin Planlanması Gerekliliği 3 Eğitimde Sistem Yaklaşımı 5 Eğitimde Sistem Yaklaşımına Göre Verimliliği Etkileyen Faktörler 7 Eğitim Sisteminin Girdi Öğesi 7 Eğitim Sisteminin Süreç Öğesi 10 Eğitim Sisteminin Çıktı Öğesi 11 Eğitim Sisteminin Değerlendirme Öğesi 12 Eğitim Sisteminde Ölçme ve Değerlendirmenin İşlevleri 12 Eğitimde Program Geliştirme Sürecinde Ölçme ve Değerlendirmenin Yeri ve Önemi 14 Öğretim Programının Öğeleri 15 Hedef ve Davranışlar 17 İçeriğin Düzenlenmesi 17 Öğrenme-Öğretme Aktiviteleri 18 Eğitim Durumu 18 Ölçme ve Değerlendirme 20 Program Geliştirme Sürecinde Süreklilik İlkesi Açısından Ölçme ve Değerlendirmenin Yeri ve Önemi 21 Ölçme Teorisini Bilmenin Önemi 22 Öğretmenlerin Ölçme ve Değerlendirmeyle İlgili Temel Becerileri Kazanmasının Önemi 25 Özet 27 Sınıf İçi Uygulama 28 Ünite Soruları 29 Kpss Soru Örnekleri 30 Kpss Soru Örneklerinin Çözümleri 36 ÖĞRETİMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMEYLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR Ünite 2(ss 41-77) Öğretimde Ölçme ve Değerlendirmenin Temelleri 42 Ölçme ve Değerlendirme ile İlgili Temel Kavramlar 43 Nitelik 43 Nicelik 43 Ölçme Kuralı 44 Ölçme 44 Ölçme İşleminin Aşamaları 45 Ölçüm 46 Ölçüt 46 Değerlendirme 47 v

6 Eğitimdeki Ölçmelerde Karşılaşılan Temel Güçlükler 50 Ölçülen Değişkenin Yapısından Kaynaklanan Güçlükler 51 Ölçme Örnekleminden Kaynaklanan Güçlükler 52 Ölçme Türleri 53 Ölçme Sonuçlarının İfade Edilmesi 55 Ölçmede Birim 55 Ölçmede Sıfır Noktası 57 Ölçmede Ölçekler 58 Özet 64 Ünite Soruları 66 Sınıf İçi Uygulama 66 KPSS Soru Örnekleri 67 KPSS Soru Örneklerinin Çözümleri 73 TEMEL İSTATİSTİK TEKNİKLERİ Ünite 3 (ss ) Temel İstatistiksel Teknikler 80 Merkezi Yığılma Ölçüleri 80 Mod 81 Ortanca 81 Aritmetik Ortalama 82 Yayılma Ölçüleri (Değişim Ölçüleri) 83 Ranj 83 Çeyrek Sapma 84 Standart Sapma 85 Normal Dağılım Eğrisi 89 Birim Normal Dağılım 90 Ham Puanların Standart Puanlara Dönüştürülmesi 91 Öğrenci Başarısını Yorumlamada Kullanılan Diğer Dağılımlar 93 İstatistikle İlgili Bazı Temel Kavramlar 94 Evren 94 Örneklem 95 Değişken 95 Süreksiz Değişken 95 Sürekli Değişken 96 Yapay Süreksiz Değişken 96 Bağımlı ve Bağımsız Değişken 96 Korelasyon 97 Pearson Momentler Çarpımı Korelasyon Katsayısı 100 Çift Serili Korelâsyon Katsayısı 103 Nokta Çift Serili Korelasyon Katsayısı 107 Korelasyon ve Sebep Sonuç İlişkisi (Causality) 109 Özet 110 Ünite Soruları 112 Sınıf İçi Uygulama 113 KPSS Soru Örnekleri 123 KPSS Soru Örneklerinin Çözümleri 133 vi

7 ÖLÇÜMLERİN GÜVENİRLİĞİ VE STANDART HATASI Ünite 4 (ss ) Ölçümlerin Güvenirliği ve Standart Hatası 140 Ölçümlerin Güvenirliği 140 Ölçmede Hata Türleri 143 Güvenirlik Kestirme Yöntemleri 145 Ölçmenin Standart Hatası 157 Hesaplanması 157 Yorumlanması 158 Gerçek Puan İçin Güven Aralığının Bulunması 158 Öğrenci Başarısını Değerlendirmede Ölçmenin Standart Hatasının Kullanımı 161 Güvenirliği Etkileyen Faktörler 161 Özet 169 Ünite Soruları 170 Sınıf-İçi Uygulama 172 KPSS Soru Örnekleri 182 KPSS Soru Örneklerinin Çözümleri 188 ÖLÇÜMLERİN GEÇERLİĞİ Ünite 5 (ss ) Ölçümlerin Geçerliği 194 Geçerlik Kestirme Yöntemleri 196 Kapsam Geçerliği 196 Ölçüt Geçerliği 203 Yapı Geçerliği Teorik Yapıyı Destekleme 205 Görünüş Geçerliği 207 Geçerliği Etkileyen Faktörler 208 Amaca Uygunluk 208 İstenmedik Değişkenlerin Ölçümlere Karışması ve Test Yanlılığı 209 Normlar 209 Güvenirlik 210 Ölçme Araçlarında Kullanışlık 213 Özet 213 Ünite Soruları 214 Sınıf İçi Uygulama 215 KPSS Soru Örnekleri 219 KPSS Soru Örneklerinin Çözümleri 226 vii

8 BAŞARI TESTİ GELİŞTİRME Ünite 6 (ss ) Başarı Testi Geliştirme 232 Madde Analizi 236 Bazı Madde ve Test İstatistikleri 242 Klasik Test Teorisinin Sınırlılıkları 257 Özet 259 Ünite Soruları 259 Sınıf İçi Uygulama 261 KPSS Soru Örnekleri 266 KPSS Soru Örneklerinin Çözümleri 273 SINAV TÜRLERİ VE SORU YAZIMI Ünite 7 (ss ) Sınav Türleri 280 İzleme Testleri 282 Soru Yazımı 284 Soru Sorma ve Test Hazırlamada Dikkat Edilecek Genel Hususlar 284 Bilişsel Alan 290 Bilişsel Alanla İlgili Davranışların Sınıflandırılması 290 Farklı Zihinsel Becerilerin Ölçülmesine Soru Yazımı 291 Özet 299 Ünite Soruları 300 Sınıf İçi Uygulama 300 KPSS Soru Örnekleri 302 KPSS Soru Örneklerinin Çözümleri 308 YAZILI VE SÖZLÜ YOKLAMALAR Ünite 8 (ss ) Yazılı Yoklama 312 Yazılı Yoklamaların Özellikleri 314 Yazılı Yoklamaların Etkin Kullanımı için Öneriler 319 Sözlü Sınavlar 325 Sözlü Sınavların Temel Özellikleri 325 Sözlü Sınavların Etkili Olduğu Durumlar 328 Sözlü Sınavların Uygulamasına Yönelik Bazı Öneriler 328 Özet 329 Ünite Soruları 330 Sınıf İçi Uygulama 331 KPSS Soru Örnekleri 332 KPSS Soru Örneklerinin Çözümleri 336 viii

9 KISA CEVAPLI VE DOĞRU YANLIŞ TESTLERİ Ünite 9 (ss ) Kısa Cevaplı Testler 340 Kısa Cevaplı Testlerin Temel Özellikleri 341 Kısa Cevaplı Testlerin Etkin Kullanımı 343 Doğru Yanlış Testleri 346 Doğru-Yanlış Testlerinin Temel Özellikleri 346 Doğru-Yanlış Testlerinin Etkin Kullanımı 347 Özet 355 Ünite Soruları 356 Sınıf İçi Uygulama 356 KPSS Soru Örnekleri 357 KPSS Soru Örneklerinin Çözümleri 358 ÇOKTAN SEÇMELİ VE EŞLEŞTİRMELİ TESTLER Ünite 10 (ss ) Çoktan Seçmeli Testler 360 Çoktan Seçmeli Testlerle İlgili Temel Kavramlar 360 Çoktan Seçmeli Testlerin Temel Özellikleri 361 Çoktan Seçmeli Test Maddesi Yazımında Dikkat Edilecek Hususlar 364 Eşleştirmeli Testler 378 Eşleştirmeli Testlerin Etkin Kullanımı 379 Özet 381 Ünite Soruları 382 KPSS Soru Örnekleri 383 KPSS Soru Örneklerinin Çözümleri 386 ÖĞRENCİ BAŞARISINI DEĞERLENDİRME Ünite 11 ( ) Öğrenci Başarısını Değerlendirme 390 Değerlendirme Çeşitleri 394 Amacına Göre Değerlendirme Türleri 394 Ölçütüne Göre Değerlendirme Türleri 394 Mutlak Değerlendirme 395 Bağıl Değerlendirme 398 Normal Dağılımdan Faydalanarak Not Verme 398 Yüzdelik Sıradan Faydalanarak Not Verme 400 Mutlak ve Bağıl Değerlendirmenin Birlikte Kullanımı 404 Öğrenci Puanlarının Arzulanan Dağılıma Dönüştürülmesinden Sonra Mutlak veya Bağıl Değerlendirme Yapma 406 Mutlak ve Bağıl Değerlendirmenin Kullanımı 410 Özet 412 Ünite Soruları 412 Sınıf-içi Uygulama 413 KPSS Soru Örnekleri 421 KPSS Soru Örneklerinin Çözümleri 429 ix

10 ALTERNATİF DEĞERLENDİRME Ünite 12 (ss ) Alternatif Değerlendirme 436 Öğrenci Gelişim Dosyası (Portfolyo Portfolio) Değerlendirmesi 439 Diğer Alternatif Değerlendirme Yöntem ve Teknikleri 442 Öz Değerlendirme 443 Akran Değerlendirme 443 Anket 444 Görüşme 444 Gözlem 444 Özet 445 Ünite Soruları 445 Sınıf-İçi Uygulama 445 KPSS Soru Örnekleri 446 KPSS Soru Örneklerinin Çözümleri 454 Ek-1 Ölçme ve Değerlendirme Başarı Testi Soru Örnekleri 459 Ek-2 Tablolar 467 Ek-3 Öğretimde Ölçme ve Değerlendirme ile İlgili Terimler Sözlüğü 470 Kaynakça 473 x

11 ÜNİTE 1 EĞİTİMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMENİN YERİ VE ÖNEMİ ÖĞRETİMİN PLANLANMASI GEREKLİLİĞİ Eğitimde Sistem Yaklaşımı Eğitimde Sistem Yaklaşımına Göre Verimliliği Etkileyen Faktörler Eğitim Sisteminin Girdi Öğesi Öğrenci, öğretmen, eğitim programı, ekonomi, yönetim Eğitim Sisteminin Süreç Öğesi Kaynakların ve potansiyelin etkin kullanımı ve isteklendirme(motivasyon) Eğitim Sisteminin Çıktı Öğesi Eğitim Sisteminin Değerlendirme Öğesi Eğitim Sisteminde Ölçme ve Değerlendirmenin İşlevleri EĞİTİMDE PROGRAM GELİŞTİRME SÜRECİNDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMENİN YERİ VE ÖNEMİ Öğretim Programının Öğeleri Hedefler ve Davranışlar İçeriğin Düzenlenmesi Öğrenme- öğretme Aktiviteleri Ölçme ve Değerlendirme Program Geliştirme Sürecinde Süreklilik İlkesi Açısından Ölçme ve Değerlendirmenin Yeri ve Önemi Ölçme Teorisini Bilmenin Önemi Öğretmenlerin Ölçme ve Değerlendirmeyle İlgili Temel Becerileri Kazanmasının Önemi ÖZET SINIF-İÇİ UYGULAMA ÜNİTE SORULARI

12 2 Öğretimde Ölçme ve Değerlendirme EĞİTİMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMENİN YERİ VE ÖNEMİ Öğretim etkinliklerinin kontrollü bir şekilde yapılması gerekliliği aşikârdır Bu kontrolün sağlanmasında ölçme ve değerlendirme çok önemli bir yer tutar Öğretim hizmeti verilecek grubun çok iyi tanınması, dersin içeriğinin uygun şekilde belirlenmesi, öğrenme-öğretme sürecindeki öğrenme eksiklik ve güçlüklerinin belirlenmesi, öğrenme-öğretme sürecinin konuya, gruba ve öğretmene uygun olması, öğretim sonunda öğrenme düzeylerinin ölçülmesi ve bir bütün olarak tüm öğretim etkinliklerinin çok yönlü olarak değerlendirilmesi gerekir Tüm bu işlerin yapılmasında ölçme ve değerlendirme etkinlikleri önemli bir işleve sahiptir Ölçme ve değerlendirme işlemleri yapılmadan, öğretim hizmeti verilecek grubun yeterli olarak tanınması mümkün olmaz, süreç esnasındaki eksiklik ve aksaklıklar uygun bir şekilde belirlenemez, süreç sonunda oluşan öğrenci yeterlikleri doğru olarak belirlenemez ve eğitim sisteminin kendini en iyi şekilde yenilemesi ve geliştirmesi sağlanamaz Soru: Eğitimde ölçme ve değerlendirmede hangi amaç için ne tür ölçme ve değerlendirme etkinliklerinin yapılması gerektiğini aşağıya yazıp arkadaşlarınızla tartışınız Amaç 1: Ölçme ve değerlendirme etkinlikleri: Amaç 2: Ölçme ve değerlendirme etkinlikleri: