Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığında Serum Lipid Düzeylerinin İncelenmesi #

Transkript

1 Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığında Serum Lipid Düzeylerinin İncelenmesi # Saliha ERCAN*, Aydan ÇAKAN*, Şevket DERELİ*, Ayşe ÖZSÖZ*, Dilek KALENCİ** * İzmir Göğüs Hastalıkları ve Cerrahisi Eğitim Hastanesi Göğüs Hastalıkları ve Tüberküloz Kliniği, ** İzmir Göğüs Hastalıkları ve Cerrahisi Eğitim Hastanesi Biyokimya Laboratuvarı, İZMİR ÖZET Bu çalışmada, kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH) nda serum lipid seviyeleri araştırıldı. KOAH tanısı ile tedavi alan 100 erkek hasta ve 30 sağlıklı gönüllü kontrol grubu, serum lipid düzeyi ve lipid fraksiyonları yönünden karşılaştırıldı. KOAH lı grupta serum total kolesterol (ortalama mg/dl) ve trigliserid (95.9 mg/dl) seviyesi kontrol grubuna (kolesterol ortalama değeri 213 mg/dl, trigliserid ortalama değeri mg/dl) göre istatistiksel olarak anlamlı derecede düşük bulundu (p< 0.05). Serum LDL (ortalama 87.6 mg/dl), VLDL (ortalama 34.8 mg/dl) seviyesi de kontrol grubuna (ortalama 121 mg/dl, 34.8 mg/dl) göre düşük bulundu. Ancak aradaki fark istatistiksel olarak anlamlı değildi (p> 0.05). Her iki grubun HDL seviyeleri yönünden anlamlı fark yoktu (KOAH lı grup ortalama 49.6 mg/dl, kontrol grubu 55.3 mg/dl). Anahtar Kelimeler: KOAH, serum lipid seviyesi. SUMMARY Investigating the Serum Lipid Levels in Chronic Obstructive Pulmonary Disease In this study, it is investigated serum lipid levels in patients with chronic obstructive pulmonary disease (COPD). One hundred males who were being treated for COPD and 30 healthy volunteers were compared according to their serum lipid leves and lipid fractions. In COPD group; serum total cholesterol (mean mg/dl) and triglyserid leves (95.9 mg/dl) were found statistically meaningfully low than the control group (cholesterol 213 mg/dl, triglyserid mg/dl) (p< 0.05). Serum LDL (87.6 mg/dl), VLDL (34.8 mg/dl) leves were also low than the control group (121 mg/dl, 34.8 mg/dl), but the difference were not statistically meaningful (p> 0.05). There were not significant difference between HDL levels of both group (COPD group 49.6 mg/dl, control group 55.3 mg/dl). Key Words: COPD, serum lipid level. # Bu çalışma, Toraks Derneği 2. Ulusal Kongresi (6-10 Mayıs 1998, Antalya) nde sunulmuştur. 246

2 Ercan S, Çakan A, Dereli Ş, Özsöz A, Kalenci D. Kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH) olanlarda koroner kalp hastalığının sık rastlanmadığı bilinmektedir. KOAH lı hastaların büyük kısmı sigara içen ve sedanter hayat tarzı olan yaşlı, erkek hastalardır. Sigara içimi, yaş, cinsiyet ve sedanter yaşam, bilinen aterosklerotik risk faktörleridir. Bu aterosklerotik risk faktörlerine rağmen KOAH lı hastalarda koroner aterosklerozun sık görülmemesi, ilgi çekici ve incelenmesi gereken bir konu olarak görülmektedir. Çalışmamızda KOAH lı hastalarda serum lipid düzeylerinin ve lipid fraksiyonlarındaki değişikliklerin, sağlıklı kontrol grubu ile karşılaştırmalı olarak araştırılması amaçlanmıştır. MATERYAL ve METOD Bu çalışma, kliniğimizde yılları arasında KOAH tanısı ile yatarak tedavi gören 100 erkek olguyu kapsamaktadır. Olgulara öykü, fizik muayene, akciğer grafisi, spirometrik testler, elektrokardiyografi (EKG) bulguları ve arteryel kan gazlarına bakılarak tanı konulmuştur. Hastalar, amfizem ağırlıklı A grubu (30 hasta) ve bronşit ağırlıklı B grubu (70 hasta) olmak üzere 2 gruba ayrılmıştır. Kor pulmonalesi olan hastalar için ayrı bir gruplama yapılmamış ve çalışmaya konjestif kalp yetmezliği olan hastalar alınmamışlardır. Her 2 grup da kendi içinde arteryel kan gazlarındaki parsiyel oksijen basınçlarına göre po 2 40 mmhg altında, po mmhg arasında ve po 2 50 mmhg üstünde olmak üzere 3 gruba ayrılmıştır. Kontrol grubu olarak sağlıklı, gönüllü 30 erkek olgu alınmıştır. Çalışma grubundaki hastaların kan gazlarına göre dağılımı; A grubu (30 hasta) B grubu (70 hasta) 1. po 2 40 mmhg 1. po 2 40 mmhg (5 hasta) (22 hasta) 2. po mmhg 2. po mmhg (18 hasta) (34 hasta) 3. po 2 50 mmhg 3. po 2 50 mmhg (7 hasta) (14 hasta) Klinik olarak hipertansiyon, karaciğer yetmezliği, böbrek fonksiyon bozukluğu, diabetes mellitus, hipotiroidi, periferik dolaşım bozukluğu, ailevi hiperlipidemi anamnez ve bulgusu olan ve plazma lipidleri üzerine etkili ilaç (nikotinik asit, klofibrat, kolestiramin, troksin, gemfibrozil ve ketokonazol vb.) kullanan hastalar çalışma kapsamına alınmamışlardır. Hastaların ve kontrol grubunu oluşturan olguların EKG leri alındı, solunum fonksiyon test (SFT) leri Minjart Vicatest 4 tipi kuru spirometre cihazı ile solunum laboratuvarında yapıldı. Arteryel kan gazları tayini ABL 330 kan gazı analizatörü kullanılarak tayin edildi. Çalışmamızın materyalini oluşturan 100 KOAH lı ve 30 sağlıklı kontrol grubunun öyküleri alındı. Fizik muayeneleri yapıldıktan sonra sabah aç karnına (son yemekten saat sonra), biyokimyasal analiz için venöz kan örnekleri alındı. Kolesterol, trigliserid, HDL, LDL ve VLDL ölçümleri için enzimatik yönteme dayanan KİT ler kullanıldı. Diğer biyokimyasal tetkiklerde Tecnican RAX-T oto analizötöründen yararlanıldı. Gerek hasta gerekse kontrol grubundan elde edilen değerler ayrı ayrı toplanarak aritmetik ortalamaları alındı. Sonuçlar Ege Üniversitesi Bilgisayar Araştırma ve Uygulama Merkezi nde Newman Keuls testi kullanılarak istatistiksel olarak değerlendirildi. BULGULAR Çalışmaya alınan 100 KOAH lı erkek hasta ve 30 gönüllü kontrol grubu yaş, arteryel kan gazları değerleri, SFT leri, sigara öyküleri, kan lipid ve lipid fraksiyon değerleri açısından karşılaştırılmıştır. Hasta, kontrol grubu ve subgruplar yaş ortalaması açısından karşılaştırıldığında fark istatistiksel olarak anlamsız bulunmuştur (p> 0.05) (Tablo 1). Kan gazı değerleri karşılaştırıldığında ph dışındaki diğer parametrelerde gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmuştur (p< 0.05) (Tablo 1). Hasta ve kontrol grubu kullandıkları sigara paket/yıl olarak karşılaştırıldığında aradaki fark istatistiksel olarak anlamlıdır (p< 0.05) (Tablo 2). Hasta ve kontrol grubu solunum fonksiyonları bakımından değerlendirildiğinde KOAH grubunda ventilasyon bozukluğu saptanırken, kontrol grubunda solunum fonksiyonları normal bulunmuştur. Tüm parametrelerdeki fark istatistiksel olarak anlamlıdır (p< 0.05) (Tablo 2). Hasta ve kontrol grubu kan lipid ve lipid fraksiyonları olarak karşılaştırıldığında KOAH hasta 247

3 Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığında Serum Lipid Düzeylerinin İncelenmesi Tablo 1. Hasta ve kontrol grubunun yaş ve kan gazı değerleri karşılaştırılması. A Kontrol p Yaş ortalaması > 0.05 ph > 0.05 po < 0.05 pco < 0.05 HCO < 0.05 SO < 0.05 Sigara < 0.05 paket/yıl B Tablo 2. Hasta ve kontrol grubunun SFT bakımından karşılaştırılması. SFT KOAH Kontrol p VC (%) < 0.05 FEV 1 (%) < 0.05 FEV 1 /VC (%) < 0.05 grubunda kontrol grubuna göre düşük total kolesterol ve trigliserid değerleri tespit edilmiş olup aradaki fark istatistiksel olarak anlamlıdır (p< 0.05). Ancak KOAH subgrupları arasındaki fark anlamlı bulunmamıştır (p> 0.05). Lipid fraksiyonlarında hasta grupta tespit edilen düşük değerler istatistiksel olarak anlamsız bulunmuştur (p> 0.05). KOAH subgrupları arasındaki fark da anlamsızdır (Tablo 3). TARTIŞMA Kan lipidleri ile ateroskleroz arasındaki ilişki, ilk kez 1913 yılında, kolesterolden zengin diyetle beslenen tavşanlarda aterosklerozun gelişmesiyle gösterilmiştir (1-3). Sigara içimi, yaş, cinsiyet ve sedanter yaşam bilinen aterosklerotik risk faktörleridir. Bu aterosklerotik risk faktörlerine rağmen bazı çalışmalarda, KOAH lı hastalarda koroner aterosklerozun nadir olduğu gösterilmiştir (4-6). Serum lipid düzeylerinin incelenmesi bu hastalarda aterosklerozun nadir görülme nedeninin aydınlatılmasına yardımcı olacaktır. Çalışmamızda koroner aterosklerozun gelişmesinde önemli yeri olan total kolesterol ve trigliserid miktarını KOAH lı hasta grubunda, kontrol grubuna göre istatistiksel olarak anlamlı ölçüde düşük bulduk. Plazma lipoprotein fraksiyonları incelendiği zaman aterojenik lipoprotein olarak Tablo 3. Hasta ve kontrol grubunun kan lipid ve fraksiyon değerleri karşılaştırılması. Serum değeri A B (mg/dl) Kontrol p Kolesterol < 0.05 Trigliserid < 0.05 HDL > 0.05 LDL > 0.05 VLDL >

4 Ercan S, Çakan A, Dereli Ş, Özsöz A, Kalenci D. bilinen LDL ve VLDL değerlerinin KOAH lı hasta grubunda düşük olmasına rağmen, kontrol grubu ile aradaki farkı istatistiksel olarak anlamlı bulmadık yılında Kats ve arkadaşları, 10 yıl süreyle izledikleri 250 kor pulmonaleli hastayı solunum yetersizliğinin derecesine göre 5 gruba ayırarak, serum lipid düzeylerini tayin etmişlerdir (7). Hastaların solunum yetersizliğinin ağırlığı oranında serum kolesterol ve beta-lipoprotein seviyelerinde azalma, HDL seviyesinde ise artma tespit edilmiştir. po 2 ile lipoprotein lipaz (LPL) ve serum heparin seviyeleri arasında ileri derecede anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Araştırmacılara göre bu hastalarda hipoksemi sonucu serum heparin seviyeleri yükselmekte ve bu da LPL aktivitesini arttırmaktadır. LPL aktivitesinin artışı ise bir risk faktörü olarak bilinen beta-lipoprotein seviyesini azaltmaktadır (7). Çalışmamızda serum beta-lipoprotein, LPL ve heparin seviyesine bakmadık. Serum seviyesine baktığımız HDL de KOAH grubu ve kontrol grubu arasında istatistiksel olarak anlamlı fark gözlemedik. Hatabay ve arkadaşları, KOAH lı, KOAH dışı akciğer hastalığı olan ve sağlıklı kontrol grubunun serum lipid düzeylerini karşılaştırmalı olarak araştırmışlardır. Bu çalışmada total lipid, trigliserid ve VLDL kolesterolü sağlıklı kontrol gruba göre anlamlı düşük, HDL kolesterol düzeyi ise anlamlı yüksek bulunmuştur. KOAH lı hastalarda, koroner arter hastalığının seyrek görülme nedenlerinden birinin, HDL kolesterol düzeyindeki artma olabileceği sonucuna varılmıştır (5). Fekete ve Mösler, yaşları arasında olan 21 erkek, 8 kadın 29 KOAH lı hasta ve kontrol grubu arasında serum lipid düzeylerini araştırdıkları çalışmalarında, sadece kadınlarda trigliserid düzeyini kontrol grubuna göre anlamlı oranda düşük saptamışlar, kolesterol, HDL ve LDL değerlerinde ise bir fark gözlememişlerdir (8). Özbay, bronş astmalı kişilerde serum lipid düzeylerini incelemiş; ortalama HDL kolesterol seviyesini kontrol grubundan düşük, trigliserid seviyesini yüksek bulmuş ancak bu fark istatistiksel açıdan anlamlılık göstermemiştir (9). Karakuzu ve arkadaşları da, konjestif kalp yetmezliği olan hastalarda serum lipid seviyelerini incelemişler ve çalışma grubunda, serum total kolesterolü, trigliseridi kontrol grubuna göre anlamlı derecede düşük bulmuşlardır. Özellikle bu konjesyona bağlı bağırsak duvarı ve karaciğerdeki hipoksemik ortamın lipogenezin yavaşlamasına sebep olduğu ve bunun sonucu serum lipidlerinin düşük bulunduğu öne sürmüşlerdir (10). Mirrokhimov ve arkadaşları, miyokard infarktüsü geçirmiş 225 erkek hastayı 1600 m yükseklikte bir dağ köyünde istirahate alıp, lipid düzeylerini incelemişlerdir. Bu hastalarda serum lipid düzeyleri antiaterojen yönde değişmiş ve bu değişiklik, dağ ortamından ayrı kaldıktan sonra 10 ay daha devam etmiştir. Bu çalışmada hipoksik ortamın lipidlere etkisini göstermektedir (11). Hipoksemik ortamda kalp anaerobik yollara sapmakta ve kalbe gerekli enerji başlıca glikoliz yoluyla sağlanmaktadır. Böylece glikojen rezevleri azalır, miyokardın glikoz tüketimi artar ve kalp laktik asit üretmeye başlar (12). Kor pulmonaleli hastalarda hipoksemi nedeniyle anaerobik tipte bir metabolizma olduğu ve bu metabolizma sonucu miyokardın laktik asit üretiminin arttığı Muret ve arkadaşları tarafından gösterilmiştir (13). Sonuç olarak, KOAH ta anaerobik metabolizma değişiklikleri, lipid yapımında kullanılan asetil ko-a ve NADPH gibi esas maddelerin sentezinde azalmaya neden olmaktadır. Bunun da KOAH ta serum lipidlerinin düşük seviyede olmasının nedeni olduğunu düşünmüşlerdir (12). Glikoz pirüvik asit üzerinden yıkılır. Pirüvik asit ya glikoliz yoluyla laktik asite ya da oksidasyon yoluyla karbondioksit (CO 2 ) ve suya (H 2 O) dönüşür. Pirüvik asitin hangi yoldan yıkılacağını, dokunun oksijenlenme durumu tayin eder. Eğer KOAH lı hastalarda olduğu gibi ortamda hipoksemik koşullar mevcutsa, pirüvik asit glikoliz yoluyla laktik asite kadar yıkılır. Oksijenli koşullarda ise glikoz oksidasyon yoluna girerek, pirüvik asit üzerinden asetil ko-a ya döner. Asetil ko-a lipogenezin esas kaynağı olup, yağ asitleri ve kolesterol gibi birçok önemli lipid maddesinin yapı taşıdır (12,14). Yine dokularda laktik asitin arttığı hipoksemik şartlarda, oksido-redüksiyon sistemine ait sitok- 249

5 Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığında Serum Lipid Düzeylerinin İncelenmesi rom-oksidaz gibi enzimlerin konsantrasyonları artar. Damar duvarında sitokrom-oksidaz sisteminin oksidatif kapasite artışı, ateroskleroz gelişmesini önlemektedir. KOAH ta hipoksiye bağlı bu enzim aktivitesinin artışı da aterosklerotik lezyonların oluşmasında azaltıcı etki yapmaktadır. KOAH lı hastalarda serum heparin, asetilko-a, LPL ve laktik asit düzeylerinin araştırıldığı çalışmalardan elde edilen sonuçlar, KOAH lipid metabolizması ilişkisini daha kapsamlı bir şekilde ortaya koymuştur (7,13). Çalışmamızda hipoksinin derecelerine göre ayrılan KOAH subgrupları arasında kan lipid ve lipid fraksiyonları açısından anlamlı fark saptanmadı. Çalışmamızın sonucunda KOAH lı hastalarda kontrol grubuna göre istatistiksel olarak anlamlı oranda düşük serum lipid seviyeleri saptadık. Bu hastalarda koroner aterosklerozun az görülme nedenlerinden birinin de, bu lipid seviyesindeki düşüklük olabileceği sonucuna vardık. KAYNAKLAR 1. Bierman EL, Glomset AJ. Disorder of lipid metabolism. In: Williams (ed). Textbook of Endocrinolog. WB Saunders Company, 1981; 28: Krishan I. Course of prevention of coranary heard disease. Cardiology 1980; 37: Aterosclerosis study group and epidemiology study gruop for the intersociety commission for heart disease resources. Circulation 1970; 42: Tisi GM. Increased high density lipoprotein cholesterol in obstructive pulmonary disease. Metabolism 1981; 30: Hatabay FN, Gürkan S. Kronik obstrüktif akciğer hastalıklarında serum lipid düzeylerinin incelenmesi. Solunum Hastalıkları 1993; 3: Bulton CH, Mullo E, Harvey J. Plasma and lipoprotein lipids and apolipoprotein A, A2 and B in patients with chronic air flow limitation. Jr Soc Med 1989; 2: Kats GL. Disorders of lipid metabolism in chronic corpulmonale. Kardiologgia 1983; 23: Fekete T, Mösler R. Plasma lipoproteins in chronic obstructive pulmonary disease. Horm Metabol Resp 1987; 19: Özbay B. Bronş astmalı olgularda serum lipid düzeyleri. Tüberküloz ve Toraks 1997: Karakuzu M, Güneri S, Özer M. Konjestif kalp yetmezliği hastalarda serum lipid seviyelerinin incelenmesi. İzmir Göğüs Hastanesi Dergisi 1988; 3: Mirrakhimov MM, Aitbaev KA, Marataliev TM, Kim NM. Possibility of correcting aterogenic dyslipoproteinemia by themantain climate treatment. Kardiologgia 1991; 31: Yenson M. İnsan Biyokimyası. İstanbul: Sermet Matbaası, 1984: Muret PR. Circulation coranarie et alteration metaboliques dans le coeur pulmonair chronique. Bull Physiopathol Resp 1972; 8: Pasternak CA. İnsan Biyokimyasına Giriş. Ana Metabolizması ve Biyoenerjik. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları, 1978: Yazışma Adresi: Dr. Ayşe ÖZSÖZ İzmir Göğüs Hastalıkları ve Cerrahisi Eğitim Hastanesi 8/B Kliniği Yenişehir, İZMİR 250