MİKROBİYOLOJİDE KULLANILAN ALET VE MALZEMELER MİKROSKOBUN KULLANILIŞI DEZENFEKSİYON STERİLİZASYON

Transkript

1 MİKROBİYOLOJİDE KULLANILAN ALET VE MALZEMELER MİKROSKOBUN KULLANILIŞI DEZENFEKSİYON STERİLİZASYON Dr. Müjde Eryılmaz

2 MİKROBİYOLOJİ LABORATUVARINDA KULLANILAN ALET VE MALZEMELER 1.) CAM MALZEMELER: Petri Kutusu: Petri kutusu; birbirinin içine girebilen iki parçadan oluşmaktadır. Cam veya plastikten yapılmış olabilir. Uygun yöntemlerle steril edildikten sonra, içine steril katı besiyeri dökülerek mikroorganizmaların inkübasyonunda kullanılır yılında ilk kez PETRİ tarafından tanımlandığı için bu ad ile anılır.

3 Tüpler: Farklı boy ve çapta, bir ucu açık, cam veya plastikten yapılmış silindir şeklindeki malzemedir. İçlerine sıvı besiyeri veya çeşitli solüsyonlar konularak kullanılabilir. Kullanım amacına göre çok çeşitli tipleri vardır. Deney Tüpleri (15x160 mm.-20x200 mm.) Seroloji Tüpleri Aglütinasyon Tüpü (10x120 mm.) Kahn Tüpü (8x120 mm.) Hemoliz Tüpü (5x100 mm.) Santrifüj Tüpleri

4 Balon: Alt kısmı balon, üst kısmı silindir şeklindedir. Besiyeri veya çeşitli solüsyonların hazırlanmasında, sterilizasyonunda ve saklanmasında kullanılır ( ml) Erlenmayer: Kısa silindir şeklinde boynu, koni şeklinde vücudu, geniş ve düz tabanı bulunan, çeşitli hacimlerde cam malzemedir. Besiyeri veya çeşitli solüsyonların hazırlanmasında, sterilizasyonunda ve saklanmasında kullanılır ( ml)

5 Beherglas: Silindir şeklindeki düz cam malzemedir. Değişik hacimlerde olup, çeşitli amaçlar için kullanılır ( ml) Mezür: Çeşitli boyutlarda ve hacimde, silindir şeklinde, üzeri dereceli malzemedir. Sıvı madde ölçmek için kullanılır. ( ml.) Balon joje: Çeşitli hacimlerde ve boyutlarda olabilen, alt kısmı balon, üst kısmı silindir şeklindeki boğazında hacim çizgisi bulunan cam malzemedir. Çözelti hazırlanmasında kullanılır. ( ml.)

6 Roux şişesi: Doku kültürü hazırlamak amacıyla, virolojide kullanılır. ( ml) Pipet: Belli miktardaki sıvıyı, istenilen yere aktarmak için kullanılan, üzeri dereceli, ince, uzun, silindir şeklindeki cam malzemedir. Ağız kısmından emilerek sıvı materyal pipet içine alınır, ölçülür ve istenilen yere aktarılır. (0,1-0,2-0, ml) Pastör Pipeti: Az miktardaki sıvının aktarımı için kullanılan, uç kısmı oldukça ince, boru şeklinde olan, derecesiz cam malzemedir.

7 Lam: Objenin; direkt veya boyalı olarak, mikroskopta incelenmesi için preparat hazırlanırken kullanılan, dikdörtgen şeklindeki cam malzemedir. Lamel: Objenin mikroskobik olarak incelenmesinde lam üzerine kapatılarak kullanılan, çok ince camdan yapılmış, genellikle kare şeklindeki cam malzemedir. Desikatör: Mikrobiyolojide anaerobik özellikteki mikroorganizmaların inkübasyonunda %5-10 CO2 li ortamı sağlamak için kullanılan, kapaklı, cam malzemedir.

8 2.) EKİM İÇİN KULLANILAN MALZEMELER: Öze: Platin ve okside olmayan tel malzemeden hazırlanan halka şeklinde kıvrılmış bir uç kısmı bulunan, sıvı veya katı besiyerlerine materyal ve mikroorganizmaların ekilmesinde kullanılan malzemedir. İğne Öze: Platin ve okside olmayan tel malzemeden hazırlanan iğne şeklindeki bir uç kısmı bulunan ve bunun bağlandığı sap kısmından oluşan malzemedir. Özellikle tek koloniden örnek alıp, sıvı veya katı besiyerine ekim ve batırma kültür yapmak için kullanılır.

9 Eküvyon: Uç kısmına hidrofil pamuk veya dakron sarılmış olan, ince çubuk şeklindeki malzemedir. Vücudun çeşitli bölgelerinden, incelenmek amacıyla örnek almak için ve ekim yapmak için kullanılır. 3.) STERİLİZASYON İÇİN KULLANILAN MALZEMELER: Otoklav: Basınçlı buharla sterilizasyonda kullanılan, büyük iç içe iki kazan şeklindeki alettir. Elektrikle veya gazla çalışan ısıtıcı sistemi ve kapağı buhar sızdırmayacak şekilde kapanan kazan kısmından oluşur. Üzerinde basınç (manometre) ve ısı göstergesi (termometre), alt kısmında da buhar boşaltma vanası bulunur.

10 Pastör Fırını: Kuru sıcak hava ile sterilizasyonda kullanılan, fırın şeklindeki alettir. Yüksek ısıda bozulmayan malzemelerin sterilizasyonunda kullanılır. Cam malzemeler C de 3 saat, C de 2 saat ya da C de 1 saat tutularak kuru ısı ile sterilize edilir. UV. Lambası: Ultraviyole ışınlarıyla sterilizasyonda kullanılan lamba sistemidir. Genellikle yüzeylerin ve havanın sterilizasyonunda kullanılır. Sterilizasyon 253,7 nm dalga boyundaki U.V. ışınları ile gerçekleştirilir.

11 Filtreler: Isı, kimyasallar ve ışınlarla steril edilemeyen çözeltilerin, sıvıların ve besiyerlerinin sterilizasyonunda kullanılır. Günümüzde en çok selüloz nitrat ve selüloz asetattan yapılmış kollodyon membran filtreler kullanılır. 0,45 µm açıklıklı olanlar bakterileri tutar. 0,22 µm açıklıklı olanlar virüsleri tutar.

12 4.) KULLANILAN DİĞER ALET VE MALZEMELER Etüv (İnkübatör): Isı kaybını önleyecek şekilde üretilmiş, belli ısı derecesini uzun süre koruyarak, mikroorganizmaların üretilmeleri için uygun ortamı sağlayan fırın benzeri araçtır. Benmari (Su Banyosu): Paslanmaz çelikten imal edilmiş, içindeki suyu istenilen ısı derecesinde tutan, elektrik enerjisi veya hava gazı ile çalışan alettir. Çalkalamalı olanları da vardır. Sürekli sabit ısıda tutma işleminde kullanılır. Buzdolabı: Besiyerleri ve mikroorganizma kültürlerinin daha uzun süre taze kalmasını sağlar.

13 Santrifüj: Tüp içerisinde bulunan sıvı maddeleri, istenilen devirlerde çevirerek, içerisinde bulunan çeşitli partikülleri tüpün dibinde çökeltmeye yarayan alettir. Santrifüj kullanılarak, yoğunluk farkından dolayı solüsyonlardaki farklı birimler birbirinden ayrılır. Örneğin; solüsyonda bakteri varsa merkez kaç kuvvetinin etkisi ile bakteriler yoğunlukları nedeniyle dibe çökerek sıvıdan ayrılır. Yüksek devirli soğutmalı santrifüjlerin yanı sıra masa üstü tipte küçük santrifüjler laboratuvarlarda yaygın olarak kullanılmaktadır

14 Mikropipet (Otomatik Pipet): Çok küçük hacimlerdeki sıvıların aktarımında kullanılan aletlerdir. Mikropipetlerin değişik hacimler için kullanılan farklı renklerde uçları vardır. Anaerobik Jar: Anaerobik mikroorganizmaların inkübasyonunda uygun CO2 li ortamı sağlamak için kullanılan kavanoz benzeri aletlerdir. Terazi: Laboratuvarlarda gerekli kimyasalların, besiyerlerinin v.b. tartımında kullanılan alettir. Laboratuvarda kullanılan terazilerin kaba, hassas tipleri vardır.

15 ph Metre: Besiyerleri ve çözeltilerin ph larını ölçmekte kullanılır. Cam Kalemi: Cam malzeme üzerine yazı yazmada kullanılan, ısıya dayanıklı, değişik renk ve kalınlıklardaki kalemlerdir. Yukarıdaki malzemeler dışında mikrobiyoloji laboratuvarında; parafilm, ambalaj kağıdı, ip ve pamuk gibi malzemeler kullanılır.

16 MİKROSKOP Çıplak gözle görülemeyecek kadar küçük cisimleri incelemek amacıyla, mercek dizisi ve mekanik kombinasyon yoluyla geliştirilmiş bir araçtır. Mikroskopların Yapısı Tüm mikroskoplar genel olarak iki kısımdan oluşur. 1.) Mekanik Kısım 2.) Aydınlatma Sistemi 3.) Optik Kısım

17 1.Mekanik Kısım: Mikroskobun optik kısmının dengeli çalışmasını sağlayan, ana gövde (mikroskop ayağı, mikroskop gövdesi (kolu), mikroskop tablası, şaryo, mikroskop tüpü, objektif taşıyıcı (revolver)) ve görüntü ayarlarının yapıldığı parçalardan (makrovida, mikrovida) oluşur. Mekanik kısmın temel görevi; optik birimlerin aynı eksen üzerinde birbirleri ile uyumlu olarak çalışmasını sağlamaktır.

18 Mikroskop Ayağı: Mikroskobun dik olarak dengede durmasını sağlamak amacıyla zeminle temas eden kısımdır. Mikroskop Gövdesi (Kolu): Mikroskobun tüm parçalarını üzerinde taşıyan ve mikroskobun tutularak taşınmasında kullanılan bölümdür. Mikroskop Tablası: Objektif ile ışık kaynağı arasında yer alır. Preparatın üzerine yerleştirildiği, ortası delik kısımdır. Işık kaynağından gelen ışık, bu delikten ve preparattan geçerek objektife ulaşır.

19 Şaryo: Preparatın mikroskop tablası üzerinde, sağa-sola ve ileri-geri yer değiştirerek, değişik alanlarının incelenmesini sağlayan düzenektir. Preparat, şaryonun vidaları sayesinde istenilen yönde milimetrik olarak hareket ettirilebilir. Mikroskop Tüpü: Uzunluğu belirli (genellikle 160 mm.) boru şeklinde bir parçadır. Üst ucuna oküler(ler) (monoküler veya binoküler), alt ucuna ise revolver üzerinde objektifler takılır. Revolver (Objektif Taşıyıcı): Mikroskop tüpünün alt ucuna takılı, her iki yönde de sınırsız dönebilen, üzerine objektifler takılı olan kısımdır.

20 Makrovida: Net görüntü için, mikroskop tüpünü ya da mikroskop tablasını, görüş ekseni boyunca hareket ettirerek preparat ile objektif arasındaki uzaklığı ayarlayan hareket mekanizmasının kaba ayar koludur. Mikrovida: Preparat ile objektif arasındaki uzaklığı, milimetrenin onda biri ya da yüzde biri kadar yaklaşıp uzaklaştırarak ayarlayan hareket mekanizmasının ince ayar koludur.

21 2. Aydınlatma Sistemi: İncelenmek istenen preparatın, uygun biçimde aydınlatılmasını sağlayan aydınlatma düzeneği (kondansatör) ile diyafram, ayna ve ışık kaynağından oluşur. Kondansatör: Işık kaynağından gelen ışınları toplayıp, optik sisteme yoğun olarak ileten mercek sistemidir. Diyafram: Gelen ışığın miktarını ayarlayan bir sistemdir. Birbiri üzerinde kayarak hareket eden ay şeklindeki ince plaklardan oluşmuştur.

22 Ayna: Işık kaynağından aldığı ışığı, kondansatöre iletir. Bir yüzü düz, diğer yüzü iç bükeydir. Işık Kaynağı: Mikroskobun ayak kısmı üzerine monte edilmiş bir lambadan oluşur. Ancak eski tip mikroskoplarda ışık kaynağı mikroskop üzerinde bulunmaz. Mikroskop dışındaki bir ışık kaynağından faydalanılır.

23 3. Optik Kısımlar: Objektifler: İlk büyütmenin gerçekleştiği kısımdır. Mikroskop tüpünün alt kısmında bulunan revolver adı verilen döner sisteme bağlanmışlardır. Cismi büyüterek ters görüntü sağlar. Genellikle 10 luk, 40 lık ve 100 lük objektifler bulunur. 10 luk ve 40 lık objektifler genellikle parazit ve mantar incelenmesinde, 100 lük objektif ise bakterilerin incelenmesinde kullanılır.

24 100 lük objektif ile inceleme yapılırken; lam ile objektif arasına kırma indeksi camın kırma indeksine yakın olan bir madde konur. Bu amaçla genellikle sedir yağı kullanılır. Okülerler: Mikroskop tüpünün üst kısmında bulunur. Objektiflerin oluşturduğu ters görüntüyü daha da büyüterek, gerçek görüntüye dönüştürür ve göze ulaştırır. Genelde monoküler mikroskoplarda 10 luk okülerler kullanılır. Mikroskobun büyütme gücü, objektif ile okülerin büyütme gücünün çarpımına eşittir.

25 Mikroskop Kullanımı: Boyasız Preparat İnceleme: Protozoon trofozoitleri ve kistleri, helmint yumurtaları, mikolojik preparatlar ve hareket muayenesi boyasız olarak incelenir. Boyasız preparat incelenirken; çukur ayna kullanılır. Kondansatör aşağı konumda, diyafram yarı açık olmalıdır. Preparat şaryo üzerine yerleştirildikten sonra önce 10 luk objektif kullanılarak makrovida ile görüntü ayarlanır. Daha ayrıntılı görüntü için 40 lık objektif kullanılır.

26 Mikroskop Kullanımı: Boyalı Preparat İnceleme: Bakteriler gibi çok küçük mikroorganizmalar mikroskopta boyalı preparat hazırlanarak incelenir. Boyalı preparat incelenirken; düz ayna kullanılır. Kondansatör yukarı konumda, diyafram tam açık olmalıdır. Preparat şaryo üzerine yerleştirildikten sonra önce 40 lık objektif kullanılarak makrovida ile görüntü ayarlanır. Daha sonra preparat üzerine immersiyon yağı dökülerek, ayrıntılı görüntü için 100 lük objektif kullanılır.

27 Mikroskop Kullanımından Sonra Yapılacaklar: İncelenen preparat saklanmayacaksa, dezenfektan içeren atık kabına atılır. Kullanılan 100 lük objektif üzerine %70 lik alkol dökülmüş mermerşahi ile dikkatlice silinerek temizlenir. Mikroskopun fişi çekilerek, üzerine örtüsü örtülür.!!! Mikroskop kullanıldıktan sonra mutlaka 100 lük objektif temizlenmelidir. Aksi halde immersiyon yağı objektifin merceği üzerinde kurur ve daha sonra temizlenirken objektifin merceği zarar görür.

28 STERİLİZASYON VE STERİLİZASYON YÖNTEMLERİ Sterilizasyon: Bir madde veya cisimde bulunan bütün canlı mikroorganizmaların vejetatif veya spor formlarının öldürülmesi, inaktive edilmesi veya ortamdan uzaklaştırılması işlemidir. Sterilizasyon işlemi fiziksel ya da kimyasal metotlarla gerçekleştirilir. Sterilizasyon işlemine en dayanıklı formlar; sporlardır.

29 Dezenfeksiyon: Bir cismin veya maddenin patojen mikroorganizmalardan arındırılması işlemidir. Yani cisimde bulunan patojen mikroorganizmaların öldürülmesi veya üremelerinin durdurulması işlemidir. Antisepsi: Özellikle vücudun yüzeysel doku (deri, mukoza...) ve lezyonlarında (yara vb.) bulunan patojen mikroorganizmaların kimyasal maddeler kullanılarak öldürülmesi için yapılan işlemdir. Dezenfektan: Dezenfeksiyon işleminde kullanılan maddelere dezenfektan denir. Cansız maddelere uygulanır.

30 Antiseptik: Vücut ve doku ile ilgili uygulamalarda antisepsi işlemi için kullanılan maddelere antiseptik denir. Hijyenik Maddeler: Hijyenik maddeler, mikroorganizma sayısını halk sağlığı standartlarınca emniyetli kabul edilen düzeylere düşürürler. Örneğin; deterjanlar. Bakterisit: Bakteriler üzerine öldürücü etkinlik gösteren maddelere bakterisit maddeler denir. Bakteriostatik: Bakteriler üzerine üremeyi durdurucu etki yapan maddelere bakteriostatik maddeler denir.

31 STERİLİZASYON ISI İLE STR. SÜZME İLE STR. KİMYASAL MADDELERLE IŞINLARLA STR. STR. NEMLİ ISI İLE STR. KURU SICAK HAVA İLE STR. YAKMA VE ALEVDEN GEÇİRME İLE STR. BUHARLA STR. BASINÇLI BUHARLA BASINÇSIZ BUHARLA SICAK SU İLE STR. KAYNATMA TİNDALİZASYON