Hemflirelik Bölümü Ö rencilerinin HIV/AIDS e liflkin Bilgi Düzeyleri: stanbul, A r ve Mersin Örne i

Transkript

1 Hemflirelik Bölümü Ö rencilerinin /AIDS e liflkin Bilgi Düzeyleri: stanbul, A r ve Mersin Örne i AIDS 1Yrd. Doç. Dr. Fatma Ay 2Yrd. Doç. Dr. fi. Gonca Zeren Yrd. Doç. Dr. Devrim Al c 1 stanbul Üniversitesi Bak rköy Sa l k Yüksekokulu 2A r brahim Çeçen Üniversitesi E itim Fakültesi Mersin Üniversitesi E itim Fakültesi Özet Amaç: Bu araflt rma, Türkiye nin üç farkl bölgesinde yer alan üç farkl flehirde ö renim gören hemflirelik bölümü ö rencilerinin /AIDS ile ilgili bilgi düzeylerini belirlemek amac yla yap lm flt r. Yöntem: Üç farkl üniversitenin hemflirelik bölümünde ö renim gören ve tabakal örneklem yöntemi ile seçilen 226 ö renciye, araflt rmac lar taraf ndan oluflturulmufl Kiflisel Bilgi Formu ve /AIDS Bilgi Formu uygulanm flt r. Bulgular: Araflt rmaya kat lan ö rencilerden 220 sinin (%97.) bekar oldu u; 21 ö rencinin ise (%94.2) daha önce hiç cinsel iliflki deneyimi olmad belirlenmifltir. Ö rencilerin %42.9 u /AIDS le ilgili ilk bilgilerini TV arac l yla ö rendi ini belirtirken, %25.2 si lisedeki e itimcilerden, %1. ü üniversitedeki e itimcilerden, %12.0 aileleri veya arkadafllar arac l yla ve %6.2 si ise kitap, internet vb. arac - l yla ö rendi ini ifade etmifltir. Bulgular, ö rencilerin /AIDS Bilgi Formu nu büyük oranda do ru cevaplamalar na ra men, yine de hastal n bulaflmas hakk nda eksik ya da yanl fl bilgilerinin oldu u göstermektedir. Araflt rmada, ö rencilerin /AIDS konusundaki bilgi düzeyleri yüksek bulunmufltur. Ö rencilerin s n f düzeyleri yükseldikçe bilgi puan ortalamalar da artmaktad r. Farkl üniversitelerde e itim alan ö rencilerin bilgi puan ortalamalar birbirinden farkl d r. Araflt rmada, farkl üniversitelerin farkl s n flar aras ndaki farkl l k incelendi inde, A r Da ve Mersin Üniversitesi sa l k yüksekokulu ö rencilerinin s n f düzeyi artt kça puan ortalamalar da artmakta iken, stanbul Üniversitesi Bak rköy Sa l k Yüksekokulu birinci s n f ö rencilerinin bilgi puan ortalamas ikinci s n f ö rencilerin ortalamas ndan daha yüksektir. Tart flma: Gençlerin /AIDS konusunda birincil bilgi kayna olarak televizyonu belirtmeleri bu konuda yap lm fl di er araflt rma bulgular ile paraleldir. /AIDS in bulaflma ve korunma yollar konusunda gençlerin bilgi sahibi olmas, hastal n h zla yay lmas n engellemekle birlikte, /AIDS hakk nda yanl fl inançlar n ve eksik bilgilerin giderilmesini sa layacakt r. Anahtar Kelimeler:, AIDS, hemflirelik, e itim, hemflirelik ö rencisi. 75

2 AIDS Hemflirelik Bölümü Ö rencilerinin /AIDS e liflkin Bilgi Düzeyleri: stanbul, A r ve Mersin Örne i Summary Purpose: This research was conducted for the purpose of determining /AIDS knowledge level of nursing students from three different cities in three different regions of Turkey. Method: Using a stratified sampling method 226 students were selected from three different university schools of nursing and administered a Personal Information Form, developed by the researchers, and the /AIDS Information Form. Findings: In this research 220 (97.%) of the participating students were single and 21 (94.2%) stated that they had never had sexual intercourse. The first source of the students' information about /AIDS was from TV (42.9%), followed by high school teachers (25.2%), university teachers (1.%), family or friends (12%), and books, internet, etc. (6.2%). These findings show that although the students answered a large percentage of the /AIDS Information Form correctly they have incorrect or incomplete information about the methods of transmission of the disease. /AIDS knowledge level of the students in the research was high. As the students' class level increased their mean knowledge score also increased. In the examination of the differences between different classes at the different universities in this research it was determined that while A r Da and Mersin University nursing students' mean scores increased as their class level increased the stanbul University Bak rköy Health School first year nursing students' knowledge score was higher than the second year. Conclusions: Young people's knowledge about the methods of transmission and prevention of /AIDS will both prevent the rapid spread of the disease as well as eliminate incorrect and incomplete information about /AIDS. Keywords:, AIDS, nursing, education, nursing student. 76 Girifl Okullarda verilen sa l k e itiminin, gençlerin sa l n ve davran fllar n olumlu yönde etkiledi i, de ifltirdi i bilinmektedir. Bu nedenle, özellikle adölesan dönemde sa l k e itimleri ayr bir önem kazanmaktad r. Sa l k hizmeti verilen kurumlarda infeksiyonlar n yay lmas n önlemenin birinci yolu yeterli e itimdir. Sa l k alan nda yetiflen kiflilerin, alanlar nda uzman olmalar, geliflim ve de iflimi takip edebilmeleri, mesleklerini etkili olarak yürütmelerini sa layacakt r. Ayr ca sa l k çal flanlar, kan ve kan ürünleri ile bulaflan hastal klar aç s ndan da en riskli gruptur. Bu nedenle, sa l k hizmeti verenlerin /AIDS ve benzeri hastal klara yönelik olarak bilgili olmalar yaflamsal önem tafl maktad r. Birleflmifl Milletler AIDS Örgütü UNAIDS in tahminlerine göre 2008 y l nda.4 milyon kifli /AIDS ile birlikte yaflamakta ve bu say n n yaklafl k yar s n 25 yafl n alt ndaki gençler, milyonunu ise 15 yafl n alt ndaki çocuklar oluflturmaktad r (1). Her dakika 5 genç insan n, günde ve y lda 2 milyon kiflinin ile enfekte oldu u tahmin edilmektedir (2). Sa l k Bakanl bildirimlerine göre Türkiye de /AIDS insidans h z 2000 y l nda yüz binde 0.2, 2005 y l nda ise yüz binde 0.46, prevalans h zlar ise y llar için binde 0.02; 2004 ve 2005 y l için binde 0.0 tür (). Hastal n belirtisiz geçen döneminin 8-10 y l gibi uzun süreli olmas nedeniyle /AIDS gerçek vaka say n n in üzerinde olabilece ini tahmin edilmektedir (4). Cinsel geliflimin büyük bir ivmeyle ortaya ç kt ergenlik dönemi, /AIDS aç s ndan en riskli dönem olarak kabul edilmektedir (5-11). Araflt rmalar, tüm dünyada ve Türkiye de genç nüfusun /AIDS aç s ndan riskli cinsel davran fllara girdi ini ortaya koymaktad r (12,1). Lise ve üniversite y llar, ö rencilerin cinsellik ve /AIDS konular nda yeterli bilince sahip olma-

3 Hemflirelik Bölümü Ö rencilerinin /AIDS e liflkin Bilgi Düzeyleri: stanbul, A r ve Mersin Örne i d klar bir dönemdir. Gençlerin bu dönemde yaflad klar çalkant lar nedeniyle güvenli olmayan cinsel davran fllara yönelme riski daha fazlad r (14). lk cinsel deneyim yafl n n oldu u gerçe i de göz önüne al nd nda, üniversite ö rencilerinin riskli cinsel davran flta bulunan aktif bir grup oldu u aç kça görülmektedir (1). /AIDS gerekli önlemler al narak korunulabilen, kesin tedavisi mümkün olmayan, tedavi sürecinin uzun ve pahal olmas nedeni ile ülke ekonomisi için maliyeti yüksek bir hastal kt r. Bireylerin /AIDS bulaflma yollar ve korunma yollar konusunda bilinçlendirilmesi, hastal k ile mücadelenin en önemli kofluludur. Cinsellik, Türk toplumunda bir tabudur ve % 97 si Müslüman olan toplumda kad nlar için evlilik öncesi cinsel iliflki yasakt r (15,16). Gençler, cinsellik ile ilgili sorular n ve problemlerini, aile ya da di er büyükleri ile rahatça konuflamama nedeniyle, ço unlukla kendi yafl tlar ile paylaflmay tercih etmektedir (15,17). Akranlar n, bilgi düzeylerinin ve bilgi kaynaklar n n belirsiz olmas, do ru bilgiler yan nda eksik/yanl fl bilgi edinme olas - l n da artt rmaktad r (17). Bu nedenle gençlerin /AIDS konusunda bilgilendirilmeleri son derece önemlidir. Hemflirelik, çocuk, genç, yetiflkin, yafll insanlar ve hastal k bulaflt rma riski tafl yan farkl gruplar ile çal flan, toplumun hastal klar konusunda bilinçlendirilmesinde etkin rol üstlenen bir meslektir. Hastal klar ile mücadele ve hastal klar n yay lma h z n azaltma konular nda önemli görevleri vard r. Bu nedenle, hemflirelerin mesleki e itim s - ras nda /AIDS den korunma yöntemleri konusunda e itim almalar ve bilgili olmalar beklenmektedir. Bu araflt rma, Türkiye nin üç farkl bölgesinde ö renim gören Sa l k Yüksekokulu Hemflirelik Bölümü ö rencilerinin /AIDS ile ilgili bilgi düzeylerini belirlemek amac yla yap lm flt r. Araflt rman n yürütüldü ü iller, Türkiye nin en kalabal k flehri olan stanbul, Türkiye nin en do usunda yer alan ve sosyo-ekonomik aç dan dezavantajlara sahip olan A r ve Akdeniz k y s nda yer alan ve Türkiye nin en önemli liman flehirlerinden biri olan Mersin dir. Bu üç il nüfus yo unlu u, iklim özellikleri ve kalk nm fll k gibi ölçütler ele al narak de erlendirildi inde birbirlerinden oldukça farkl yerleflim merkezleridir. Bu farkl l klar n, hemflirelik bölümü ö rencilerinin /AIDS e yönelik bilgi durumlar n etkileyip etkilemedi i, araflt rmac lar n cevab n arad sorudur. Bu sorudan yola ç karak, araflt rman n hipotezi; Ö rencilerin /AIDS konusundaki bilgi düzeyleri okuduklar üniversite ve s n f bak m ndan farkl l k göstermektedir olarak saptanm flt r. Gereç ve Yöntemler Okul yönetimlerine, araflt rman n amac n ve araflt rma araçlar n içeren yaz l istek ile baflvurulmufl ve yaz l izinler al nm flt r. Anket uygulamas öncesi, ö rencilere araflt rman n içerik ve amac ile sözlü aç klama yap lm fl ve araflt rmaya kat lmay kabul eden ö rencilere anket uygulanm flt r. Araflt rmaya bafllamadan önce, 2007 Nisan-May s aylar nda, üç üniversitenin Sa l k Yüksek Okulu Hemflirelik Bölümünde okuyan ö renci say lar al narak, evren ve örneklem belirlenmifltir. Belirlenen örnekleme dahil olan ö rencilere ulafl larak, onlardan Kiflisel Bilgi Formu (KBF) ve /AIDS Bilgi Formu (HABF) nu doldurmalar istenmifltir. Bir ders saatini kapsayan tek oturumda gerçeklefltirilen uygulamalar, her üniversite için, o üniversitede çal flan araflt rmac taraf ndan yap lm flt r. Çal flma Grubu Araflt rman n evrenini, Nisan-May s 2007 tarihinde A r Da Üniversitesi Sa l k Yüksekokulu (ADÜSY), stanbul Üniversitesi Bak rköy Sa l k Yüksekokulu ( ÜBSY) ve Mersin Üniversitesi Sa l k Yüksekokulu nun (MÜSY) Hemflirelik Bölümü nde okuyan ö renciler oluflturmufltur. Örneklem seçimi, tabakal örnekleme yöntemiyle yap lm flt r (Tablo 1). Tablo 1 e göre, ADÜSY Hemflirelik Bölümü nde kay tl 108 ö renciden 4 ü; ÜBSY Hemflirelik Bölümü nde kay tl 246 ö renciden 97 si ve MÜSY Hemflirelik Bölümü nde kay tl 227 ö renciden 90 olmak üzere toplam 20 ö renci araflt rmaya kat lm fl, bu ö rencilerin 226 s de erlendirmeye al nm flt r. Veri Toplama Araçlar Kiflisel Bilgi Formu (KBF). Bu formda ö rencilerin kay tl olduklar s n f, medeni durum gibi baz demografik bilgilerin yan nda, /AIDS le ilgili ilk bilgiyi nereden ö rendikleri, bu konuda bir seminer, konferans vb. bir toplant ya kat l p kat lmad klar, kat lmak isteyip istemeyecekleri, AIDS Sa l k hizmeti verilen kurumlarda infeksiyonlar n yay lmas n önlemenin birinci yolu yeterli e itimdir. 77 Ì

4 AIDS Hemflirelik Bölümü Ö rencilerinin /AIDS e liflkin Bilgi Düzeyleri: stanbul, A r ve Mersin Örne i TABLO 1 Ö rencilerin Üniversitelere ve S n flara Göre Da l m Üniversite S n f Evren Örneklem A r Da Üniversitesi Sa l k Yüksek Okulu stanbul Üniversitesi Bak rköy Sa l k Yüksek Okulu Mersin Üniversitesi Sa l k Yüksek Okulu Toplam Toplam Toplam Genel Toplam /AIDS hakk nda bilgili olmay gerekli görüp görmedikleri gibi konularda görüfl ve düflüncelerini ortaya koyacaklar nitelikte 10 soru yer almaktad r. /AIDS Bilgi Formu (HABF). /AIDS Bilgi Formu bireylerin /AIDS e yönelik bilgi düzeylerini belirlemeyi amaçlayan bir formdur. /AIDS Bilgi Formu, Zeren (2006) taraf ndan, çeflitli araflt rmalarda kullan lan bilgi formlar incelenerek haz rlanm fl ve enfeksiyon hastal klar uzman taraf ndan gözden geçirilip, düzeltilmifltir. 6 maddeden oluflan HABF de, her madde için Evet, Hay r ve Bilmiyorum seçenekleri yer almaktad r. Her ifadenin do ru cevab için bir (1) puan olacak biçimde yap lan puanlama sonucunda elde edilen toplam puan, ö rencinin /AIDS konusundaki bilgi düzeyini ortaya koymaktad r. HABF dan al nabilecek en düflük puan 0 (tüm cevaplar yanl fl ise), en yüksek puan ise 6 d r (tüm cevaplar do ru ise). Verilerin Analizi Araflt rma verilerinin analizinde, her araflt rma sorusuna yönelik olarak uygun istatistiksel yöntemler kullan lm fl ve analizlerde SPSS11.0, Statistica 5.0 gibi paket programlarla, Microsoft Excel 2000 say sal ifllemcisinden yararlan lm flt r. Bulgular Ö rencilerin, HABF de yer alan maddelere verdikleri do ru cevaplardan elde edilen puanlar n da - l m incelendi inde, 4 ö rencinin cevaplar uç de- erler içerdi i için ilgili ö rencilerin cevaplar analizden ç kar lm flt r. 226 ö renci için puanlar n n da l m na iliflkin istatistikler incelendi inde, ortalaman n (25.1) ve ortancadan (26.00) daha düflük de er ald, çarp kl k katsay s (-0.284) ve bas kl k katsay s n n (-0.440) negatif ve 0.00 a yak n de erler ald gözlenmektedir. Kolmogorov Smirnov testi ile yap lan normal da l m incelemesinde, HABF puanlar da l m n n normal olmad belirlenmifltir (z=0.081; p>0.05). Al nan en düflük puan 14.00, en yüksek puan ise 4.00 tür. Formdan al nabilecek en yüksek puan n 6.00 oldu u göz önünde bulunduruldu unda, genel olarak ö rencilerin /AIDS konusundaki bilgi düzeylerinin yüksek oldu u söylenebilir. Bulgular verilirken, öncelikle araflt rmadan elde edilen genel sonuçlara yer verilmifltir. Kiflisel Bilgi Formu nda yer alan sorular yard m yla elde edilen cevaplara göre, araflt rmaya kat lan 226 ö renciden 220 sinin (%97.) bekar oldu u; 21 ö rencinin ise (%94.2) daha önce hiç cinsel iliflki deneyimi olmad belirlenmifltir. Ö rencilerin %42.9 u (97 ö renci) /AIDS le ilgili ilk bilgilerini TV arac l yla ö rendi ini belirtirken,

5 Hemflirelik Bölümü Ö rencilerinin /AIDS e liflkin Bilgi Düzeyleri: stanbul, A r ve Mersin Örne i %25.2 si (57 ö renci) lisedeki e itimcilerden, %1. ü (0 ö renci) üniversitedeki e itimcilerden, %12.0 (27 ö renci) aileleri veya arkadafllar arac l yla ve %6.2 si (14 ö renci) ise kitap, internet vb. arac l yla ö rendi ini ifade etmifltir. Araflt rma bulgular na göre, 150 ö renci (%66.4), daha önce /AIDS e iliflkin seminer, konferans veya ders gibi bir etkinli e kat ld n belirtirken, 217 ö renci (%96.0) /AIDS konusunda seminer, konferans veya ders olsa kat lmak isteyece ini bildirmifl; ö rencilerden yaln zca 2 si (%0.9), meslek aç s ndan /AIDS hakk nda bilgili olmay gerekli görmedi ini ifade etmifltir. HABF ye verilen cevaplar n da l m Tablo 2 de gösterilmifltir. Tablo 2 de, her bir maddenin yan na, ifade do ru ise (+), yanl fl bir ifade ise (-) iflareti konmufltur. AIDS TABLO 2 /AIDS Bilgi Formu na Verilen Cevaplar n Frekans Da l m Ö renci Cevaplar Maddeler Do ru Yanl fl Bilmiyorum 1., AIDS hastal na neden olan virüsün/virüs ailesinin ad d r. (+) 187 % %5. 27 % Cinsel iliflki s ras nda kondom (prezervatif) kullan lmas in bulaflmas n önleyebilir. (+) 214 % %1.8 8 %.5. pozitif bir kad nla korunmas z cinsel iliflkiye giren bir erke e bulaflabilir. (+) 220 %97. 1 %0.4 5 % Tek bir cinsel birleflmeyle kap labilir. (+) pozitif bir erkekle cinsel iliflkiye giren bir kad na bulaflabilir. (+) % %9.8 %2.2 %1. % % tafl yan bir kifli hemen hasta olur. (-) Bir kifli, tek eflli kalarak hastal ktan korunabilir. (+) % % % anal iliflki yoluyla bulaflabilir. (+) % % % Oral cinsel iliflki yoluyla kap labilir. (+) % %8.0 9 % %58.4 %17. % pozitif bir erkekle cinsel iliflkiye giren bir erke e bulaflmaz. (-) 11. tafl yan birçok insan, bu virüsü tafl d n bilir. (-) 12. Kan nakli s ras nda, hastal kl bir kifliden al nan kandan bulaflabilir. (+) 1. tafl yan, madde ba ml s bir kiflinin i nesini (enjektör) kullanmakla bulaflabilir. (+) 14. Bir kifliye bak p onun tafl y p tafl mad n söyleyebilirsiniz. (-) 15. tafl yan bir kiflinin tara n ya da f rças n kullanmakla kap labilir. (-) 16. Cinsel iliflki in bulaflmas için tek yoldur. (-) 17. Do um kontrol haplar, e karfl koruyucudur. (-) 18. pozitif bir kad n gebeli i s ras nda hastal bebe ine bulaflt rmayabilir. (+) 14 % % % % % % %.5 6 % % % %54.0 %1. 0 % % % % % % % %2.5 0 %0.0 %1. 19 %8.4 4 % % % %24.0 devam ediyor S n f düzeyi yükseldikçe /AIDS hastal na yönelik bilgi düzeyi artmaktad r. 79 Ì

6 AIDS Hemflirelik Bölümü Ö rencilerinin /AIDS e liflkin Bilgi Düzeyleri: stanbul, A r ve Mersin Örne i TABLO 2 /AIDS Bilgi Formu na Verilen Cevaplar n Frekans Da l m (devam ) Ö renci Cevaplar Maddeler Do ru Yanl fl Bilmiyorum 19. Evlilik /AIDS i önler. (-) 20. /AIDS li kiflilerden günlük iliflkiler s ras nda (el s k flma, öksürme, ayn tuvaleti, telefonu vb. kullanma gibi) kap labilir. (-) 21. /AIDS in eflcinsellerde görülme olas l daha fazlad r. (-) 22. Eflcinsel olmayan kifliler /AIDS e yakalanmazlar. (-) 2. Ayn tabak, çatal ya da bardaklar paylaflmakla bulaflabilir. (-) 24. Sivrisinek, sinek ve kar ncalardan bulaflabilir. (-) 25. /AIDS li bir kifliyle ayn havuzda yüzmek, hastal n bulaflmas na sebep olabilir. (-) 26. /AIDS li bir kiflide hiçbir hastal k belirtisi olmasa bile, hastal baflkalar na bulaflt rabilir. (+) 27. i önleyen bir afl vard r. (-) 28. /AIDS ilaçlar kolay bulunan, ucuz ilaçlard r. (-) 29. pozitif bir kifli ilaçlar n düzenli kullan rsa iyileflir. (-) 0. testleri bir kiflinin pozitif olup olmad n her zaman göstermez. (+) 1. /AIDS ilaçlar n kullanan pozitif kifliler virüsü bulaflt rmazlar. (-) 2. pozitif bir annenin bebe ine emzirme yoluyla bulaflmaz. (-). Okulda pozitif bir çocu un olmas, di er çocuklar için yüksek risk anlam n tafl maz. (+) 4. Organ nakli yoluyla bulaflabilir. (+) 5. /AIDS cinsel istekte azalmaya neden olur. (-) 6. Bir kiflide olup olmad n anlamak için yap lan en yayg n testin ad ELISA d r. (+) 26 % % % % % %.6 57 % % % % %5. 75 %.2 6 %2.7 1 % % % % % % %76.1 % % % % % % % % % % % % %8.1 4 % % %.5 21 %9. 22 % % %6.6 2 % % % %7.5 6 % % %.2 82 %6. 64 % % % %9. 11 % % Tablo 2 incelendi inde, do ru ifadelerin yer ald 1, 2,, 4, 5, 12, 1, 26, 4 ve 6. maddelerle, yanl fl ifadelerin yer ald 14, 16 ve 22. maddelerin ö rencilerin %80 inden fazlas taraf ndan do ru cevapland görülmektedir. Formda 9, 11, 24, 25, 0 ve. maddelerde, yanl fl cevaplayan veya bilmiyorum ifadesini kullanan toplam ö renci say s yla maddeyi do ru cevaplayan ö renci say s n n birbirine çok yak n oldu u, hatta yanl fl cevaplayan ve bilmiyorum ifadesini kullanan ö rencilerin bu maddelerin baz lar nda daha fazla say da oldu u görülmektedir. Ayr ca, 21. maddede yer alan ifade yanl fl oldu u halde, ö rencilerin %55.8 i do ru oldu unu belirtmifl; %29.6 s ise bilmiyorum seçene ini iflaretlemifltir. Maddeyi sadece ö renci do ru cevaplayabilmifltir. 5. maddede ise, ö rencilerin büyük ço unlu unun (%58) bilmiyorum seçene ini ifla-

7 Hemflirelik Bölümü Ö rencilerinin /AIDS e liflkin Bilgi Düzeyleri: stanbul, A r ve Mersin Örne i TABLO Üç Üniversiteden Araflt rmaya Kat lan Ö rencilerin HABF Puanlar na liflkin statistikler AIDS Üniversite n Ortalama Standart Sapma A r Da Ün. S.Y.O stanbul Ün. Bak rköy S.Y.O Mersin Ün. S.Y.O Toplam 226 TABLO 4 Farkl S n flarda Okuyan Ö rencilerin HABF Puanlar na liflkin statistikler S n f n Ortalama Standart Sapma Birinci S n f kinci S n f Üçüncü S n f Dördüncü S n f Toplam 226 retledikleri görülmektedir. Ö rencilerin /AIDS konusundaki bilgi düzeylerinin, okuduklar üniversite bak m ndan anlaml farkl l k gösterip göstermedi ini incelemek amac yla, öncelikle her grup için puan da l - m n n normal olup olmad yine Kolmogorov Smirnov testi yard m yla incelenmifl ve MÜSY Hemflirelik Bölümü ö rencilerinin HABF puanlar n n normal da l m göstermedi i (K-S=0.116; p<0.05) belirlenmifltir. Tablo e göre, MÜSY Hemflirelik Bölümü ö rencilerinin HABF puanlar ortalamas n n di er iki üniversitede okuyan ö rencilere göre daha yüksek oldu u gözlenmektedir. Araflt rmaya kat lan ö rencilerin /AIDS konusundaki bilgi düzeyleri okuduklar üniversiteye göre farkl l k göstermektedir (χ 2 =17.245; p<0.05). Farkl l n, hangi gruplar aras ndaki fark nedeniyle ortaya ç kt n belirlemek amac yla yap lan Mann Whitney U testi sonucunda, MÜSY Hemflirelik Bölümü ö rencilerinin /AIDS konusundaki bilgi düzeylerinin di er iki üniversitedeki ö rencilerden daha yüksek oldu u belirlenmifltir. Ö rencilerin /AIDS konusundaki bilgi düzeylerinin devam ettikleri s n flara göre farkl l k gösterip göstermedi ini incelemek amac yla, her s n f için puan da l m n n normal olup olmad test edilmifl ve üçüncü s n fta okuyan ö rencilerin HABF puanlar n n normal da l m göstermedi i (K-S=0.10; p<0.05) belirlenmifltir. Tablo 4 te yer alan istatistikler incelendi inde, üç üniversiteden araflt rmaya kat lan ve üçüncü s n fta okuyan ö rencilerin puan ortalamas n n di er s n flarda okuyan ö rencilere göre daha yüksek oldu u; birinci ve ikinci s n flarda okuyan ö rencilerin tutum puanlar ortalamas ile üçüncü ve dördüncü s - n flarda okuyan ö rencilerin puan ortalamas n n ise birbirine görece olarak daha yak n oldu u gözlenmektedir. Ortalamalar aras nda gözlenen bu farkl l klar karfl laflt r ld nda, farkl s n flarda okuyan ö rencilerin HABF puan ortalamalar aras nda gözlenen farkl l klar n istatistiksel aç dan anlaml oldu u belirlenmifltir (χ 2 =6.589; p<0.05). Gözlenen farkl l klar n hangi ikili gruplar aras ndaki farkl - l ktan kaynakland n ortaya koymak amac yla yap lan Mann Whitney testi sonucunda, üçüncü ve dördüncü s n flar n puan ortalamalar aras nda gözlenen farkl l klar d fl ndaki tüm farkl l klar istatistiksel olarak anlaml bulunmufltur. /AIDS konusundaki bilgi düzeyinin farkl s n flarda okumaya göre farkl lafl p farkl laflmad, üniversiteler düzeyinde de ayr ayr incelenmifltir (Tablo 5). Tablo 5 incelendi inde, ADÜSY ndan araflt rmaya kat lan ö renciler aras nda, ö rencilerin HABF puan ortalamas n n dördüncü, üçüncü, ikinci ve birinci s n f fleklinde en yüksekten en düflü e do ru s raland ; ÜBSY ndan araflt rmaya kat lan ö renciler aras nda bu s ralaman n dördün- lk cinsel deneyim yaflanmadan, ortaö renim düzeyinde /AIDS hastal hakk nda kapsaml e itim verilmesi daha yararl ve etkili olmaktad r. 81 Ì

8 AIDS Hemflirelik Bölümü Ö rencilerinin /AIDS e liflkin Bilgi Düzeyleri: stanbul, A r ve Mersin Örne i TABLO 5 Farkl Üniversitelerde ve Farkl S n flarda Okuyan Ö rencilerin HABF Puanlar na liflkin statistikler Üniversite S n f n Ortalama Standart Sapma A r Da Üniversitesi Sa l k Yüksek Okulu Birinci S n f kinci S n f Üçüncü S n f Dördüncü S n f stanbul Üniversitesi Bak rköy Sa l k Yüksek Okulu Birinci S n f kinci S n f Üçüncü S n f Dördüncü S n f Mersin Üniversitesi Sa l k Yüksek Okulu Birinci S n f kinci S n f Üçüncü S n f cü, üçüncü, birinci ve ikinci s n flar fleklinde oldu- u; MÜSY ndan araflt rmaya kat lan ö renciler aras nda ise, üçüncü s n f ö rencilerinin en yüksek puan ortalamas na sahip iken bu ö rencileri ikinci, dördüncü ve birinci s n f ö rencilerinin izledi i görülmektedir. HABF puan ortalamalar aras nda s n flar düzeyinde gözlenen bu farkl l klar n istatistiksel aç dan anlaml olup olmad incelendi- inde; ADÜSY ndan araflt rmaya kat lan ö renciler için s n flar düzeyinde gözlenen ortalamalar aras ndaki farkl l klar anlaml bulunmazken, stanbul Üniversitesi (χ 2 =14.950; p<0.05); ve Mersin Üniversitesi nden (χ 2 =4.266; p<0.05) araflt rmaya kat lan ö rencilerin HABF puan ortalamalar aras ndaki farkl l klar n s n f düzeyinde anlaml oldu- u belirlenmifltir. Gözlenen farkl l klar n hangi s - n flar aras ndaki farkl l ktan kaynakland n belirlemek için yap lan Mann Whitney U testi sonucunda ise, MÜSY Hemflirelik Bölümü ikinci ve dördüncü s n f ö rencilerinin puan ortalamalar aras nda gözlenen farkl l k d fl ndaki tüm farkl l klar ile ÜBSY Hemflirelik Bölümü birinci s n f ve dördüncü s n f; ikinci s n f ve üçüncü s n f; ikinci s n f ve dördüncü s n f ö rencilerinin puan ortalamalar aras ndaki farkl l klar n anlaml oldu u belirlenmifltir. Tart flma /AIDS in en önemli özelli i, bireylerin bulaflma yollar konusunda bilgili olmalar halinde, hastal n bulaflma riskinin oldukça düflmesidir. Araflt rmadan elde edilen bulgular, genel olarak ö rencilerin /AIDS konusundaki bilgi düzeylerinin yüksek oldu unu ortaya koymaktad r. Bu bulgu, literatürde yer alan araflt rma bulgular na benzerdir (1,18-24). Pengfei ve arkadafllar (1999), çli ve Yalç n (2002) ile Demirtafl (2005) taraf ndan yap - lan araflt rmalarda ise, üniversite ö rencilerinin /AIDS e yönelik bilgi düzeyleri düflük bulunmufltur (26-28). Araflt rma bulgusunun hem literatür bulgusu ile paralel olmas hem de farkl l n olmas, okul müfredatlar n n farkl olmas nedeniyle ö rencilerin farkl düzeylerde bilgilendirilmifl olmalar ndan kaynaklanabilir. Araflt rma sonuçlar na göre, /AIDS bulaflma yollar ile ilgili bilgiyi de erlendiren sorular ö rencilerin yaklafl k olarak yar s, hatta baz sorular için yar dan da fazlas do ru cevaplayamam fl ya da bilmiyorum cevab n vermifltir. Bu bulgular, ö rencilerin HABF nu büyük oranda do ru cevaplamalar na ra men, yine de hastal n bulaflmas hakk nda eksik ya da yanl fl bilgilerinin oldu u göstermektedir. Bu sonuç literatürde, üniversite ö rencilerinin /AIDS in bulaflmas na yönelik bilgi eksiklerin oldu u sonucuna varan araflt rma bulgular ile benzerlik göstermektedir (25, 28, 29). Ayr ca Budako lu ve arkadafllar (2006) yapt klar araflt rmada, hemflirelerin %25.7 sinin ortak banyo ve tuvalet kullan m, %41.9 unun sivrisinek s rmas ile bulaflaca n düflündü ünü, %25.4 ünün ise bu sorulara bilmiyorum yan t n verdi ini belirtmektedirler (0). /AIDS den korunabilmek için bulaflma yollar n n bilinmesi gerekir. Araflt rma sonuçlar na

9 Hemflirelik Bölümü Ö rencilerinin /AIDS e liflkin Bilgi Düzeyleri: stanbul, A r ve Mersin Örne i göre, ayn eflyalar (tabak, çatal bardak, tarak, f rça vb.) kullanma ile bulaflabilece i konusunda genel olarak, yanl fl cevap verenler ile bilmiyorum cevab veren ö rencilerin toplam, do ru cevap verenlerin toplam na yak n bir orandad r. Bu konuda yap lm fl araflt rmalarda da, ö rencilerin sosyal öpüflme, ayn kaptan yemek yeme, ayn çatal, kafl k, bardak ve tara kullanma, ayn tuvaleti ya da banyo küvetini kullanma, öksürük-aks r k ya da sivri sinek s rmas ile bulaflabilece ini belirttikleri saptanm flt r (28, 29). Bu sonuçtan yola ç k larak, in bulaflma yollar konusunda ö rencilerin bilgi ihtiyaçlar oldu unu söylemek mümkündür. Ayr ca bulgular, hekimlik, hemflirelik bölümlerinde e itim gören ö rencilerin /AIDS bulaflma yollar konusunda bilgi ihtiyac oldu unu ve bu konuda yanl fl bilgilerin oldu unu gösteren literatür bulgular ile uyumludur (24, 28-0). /AIDS hakk nda bilgili olma ile koruyucu önlemleri uygulama aras nda paralel bir iliflki vard r. in cinsel yolla bulaflmas n önleyen en önemli yöntem prezervatif kullanmakt r. Araflt rmalar, bilgi durumunun artmas ile prezervatif kullanma aras nda paralel iliflki oldu unu, prezervatifin cinsel yolla bulaflan hastal klar n önlenmesinde etkili oldu unun bilindi ini göstermektedir (2, 28, 1-). Bu araflt rmada ö rencilerin %94.7 si prezervatif kullan m n n i önledi ini belirtmifltir. Bu sonuç, prezervatif kullan m konusunda yap lan uyar lar n, e itimlerin, televizyon programlar n n ve reklamlar n, sa l k çal flanlar - n n, hastal kla savafl derneklerinin uyar lar n n etkili oldu unu düflündürmektedir. Araflt rmada, /AIDS in eflcinsellerde görülme olas l daha fazlad r ifadesi yanl fl oldu u halde, ö rencilerin %55,8 inin do ru oldu unu belirtmesi, %29,6 s n n bilmiyorum seçene ini iflaretlemesi dikkat çekici bir bulgudur. Bu sonuç, ö rencilerin /AIDS i eflcinsel hastal ym fl gibi gördüklerini ve /AIDS bulaflma yollar hakk ndaki bilgilerinin toplumsal önyarg lardan etkilendi ini düflündürmektedir. Araflt rma bulgusu, benzer araflt rma bulgular ile paraleldir (18, 24). Virüsün en h zl yay lma yolu cinsel iliflkidir. Günümüzde, /AIDS li bireylerin yaklafl k milyonunu 15 yafl n alt ndaki çocuklar oluflturmakta (1), dünyada ve Türkiye de yap lan araflt rmalar, ilk cinsel deneyim yafl n n 15 yafl alt na indi ini göstermektedir (15, 4). lk cinsel deneyim yafl n n düflmesi, cinsellik konusunda tam bilgi sahibi olmadan bu deneyimin yafland n göstermektedir. Araflt rma sonuçlar na göre, ö rencilerin %1. ü /AIDS ile ilgili bilgiyi üniversitedeki e itimcilerinden alm fllard r. Bu bulgu, ö rencilerin üniversite e itimi öncesi, /AIDS konusunda farkl kaynaklardan bilgi edinmedi ini göstermifl ve daha ilk cinsel deneyim yaflanmadan, ortaö renim düzeyinde /AIDS hakk nda kapsaml e itim verilmesinin daha yararl ve etkili olaca n düflündürmektedir. Araflt rmada, ö rencilerin büyük ço unlu unun (%42.9) /AIDS ile ilgili ilk bilgilerini TV arac l ile ö rendikleri belirlenmifltir. Bu bulgu, bilgi edinme arac olarak özet bilgiye kolay ve h zl ulaflmay sa layan televizyon gibi teknolojik iletiflim araçlar n n tercih edildi ini göstermektedir. Gençler üzerinde yap lan araflt rma bulgular, gençlerin /AIDS ve cinsel yolla bulaflan hastal klar konusunda %60-70 oran nda televizyondan bilgi edindiklerini göstermektedir (12, 1, 16, 24, 28, 5, 6). Ancak, Kaya ve arkadafllar (2007) ise sa l k yüksek okulu ö rencileri ile yürüttükleri araflt rmada, ö rencilerin /AIDS e iliflkin birincil bilgi kaynaklar n n okul dersleri oldu unu belirlemifllerdir (2). Araflt rmada, ö rencilerin %95.7 sinin / AIDS konusunda seminer, konferans veya ders olsa kat lmak istedi ini belirtmifltir. Bu bulgudan yola ç karak, ö rencilerin bilgi puan ortalamalar yüksek olmas na ra men, /AIDS hakk nda bilgi almaya gereksinim duyduklar, kendilerini bu konuda gelifltirmek istedikleri sonucuna var labilir. Araflt rmaya ait bu bulgu, Özdemir ve arkadafllar - n n (200) üniversite ö rencileri ile yürüttükleri araflt rma bulgular na paralellik göstermektedir (26). Araflt rmadan elde edilen bulgulara göre, Mersin Üniversitesi ö rencilerinin HABF puan ortalamalar, di er iki üniversite ö rencilerinin puan ortalamas ndan anlaml biçimde yüksektir. Bu durumun hemflirelik bölümü e itim müfredatlar n n birbirinden farkl olmas n n bir sonucu oldu u düflünülmektedir. Araflt rmadan elde edilen bulgular, s n f düzeyi yükseldikçe /AIDS e yönelik bilgi düzeyinin de artt n göstermektedir. Bu sonuç, ö rencilerin s n f düzeyleri artt kça bilgi düzeylerinin artt, e itim ile bilgi durumu aras nda paralel bir iliflki oldu unu saptayan araflt rma sonuçlar yla tutarl - d r (12, 14, 2, 0, 1). AIDS Araflt rmalar, /AIDS hastal hakk nda bilgili olma ile koruyucu önlemleri uygulama aras nda paralel bir iliflki oldu unu göstermektedir. 8 Ì

10 AIDS 84 Hemflirelik Bölümü Ö rencilerinin /AIDS e liflkin Bilgi Düzeyleri: stanbul, A r ve Mersin Örne i Araflt rmada, farkl üniversitelerin farkl s n flar aras ndaki farkl l k incelendi inde, ADÜSY ve MÜSY ö rencilerinin s n f düzeyi artt kça puan ortalamalar da artmakta iken, ÜBSYO birinci s n f ö rencilerinin bilgi puan ortalamas ikinci s n f ö rencilerin ortalamas ndan daha yüksektir. Bu farkl l n, e itim programlar n n farkl olmas nedeniyle, ö rencilerin /AIDS hakk nda daha erken bilgilenmelerinin sonucu olarak ortaya ç kt söylenebilir. Sonuç Araflt rmada, ö rencilerin bilgi puan ortalamalar - n n yüksek olmas na ra men, /AIDS konusunda bilgilenme ihtiyac hissettikleri saptanm flt r. Ayr ca s n f düzeyi art kça bilgi puan ortalamalar - n n artt ve farkl üniversitelerde e itim gören hemflirelik ö rencilerinin bilgi puanlar aras nda farkl l k oldu u belirlenmifltir. Öneriler in bulaflma ve korunma yollar konusunda bireylerin bilgi sahibi olmas ve toplumun bilinçlendirilmesi, hastal n h zla yay lmas n engellemekle birlikte, bireylerin bu hastal a yakalanm fl bireylere karfl olumsuz tutumlar n de ifltirmelerine yard m edecektir. Bu nedenle sa l k sisteminin ayr lmaz parças olan hemflirelerin, h zla yay lan /AIDS hastal hakk nda kapsaml e itim almalar zorunludur. Cinsellik ve cinsel yolla bulaflan hastal klardan korunma, modern e itimin do al bir parças olmal d r. Hemflirelik yüksekokullar nda okutulan müfredat n yeniden gözden geçirilmesi, /AIDS e iliflkin temel bilgilerin birinci s - n ftan itibaren verilmesi önerilmektedir. Araflt rma bulgular, ö rencilerin ihtiyaçlar do rultusunda e itim programlar n n oluflturulmas na yard m edecektir. Bilgili hemflirelerin, gençlere / AIDS hastal konusunda dan flmanl k yapmas, hastal n yay lmas n n engellenmesine yard m edecektir. Kaynaklar 1. Badur S. 01 Aral k 2002 Dünya AIDS Günü-Bas n bülteni. AIDS Savafl m Bülteni 200;4: Terzio lu F. /AIDS ile ilgili damgalama ve ayr mc l k: Hemflireler için müdahele stratejileri. Türk /AIDS Dergisi [Turkish Journal of /AIDS] 2004; 7(2): Yard m N, Vardar C. Türkiye de Sa l k Bakanl kay tlar na göre y llar /AIDS Durumu. Turkiye Klinikleri J Med Sci 2008, 28: Kocao lu B, O Hayran. Level of knowledge and attitudes of touristic hotel staff towards /AIDS in stanbul. Bo aziçi Journal 1999;1 (1-2): Fisher JD, Fisher WA. Changing AIDS-risk behavior. Psychological Bullet. 1992; 111(): Lawrence JS. African-American adolescents knowledge, health-related attitudes, sexual behavior, and contraceptive decisions implications for the prevention of adolescent infection. Journal of Consulting and Clinical Psycholog. 199; 61(1): Rotheram-Borus MJ, Mahler KA, Rosario M. AIDS prevention with adolescents. AIDS Education and Prevention 1995; 7(): Lawrence JS, Jefferson KW, Alleyne E, Brasfield TL. comparison of education versus behavioral skills training interventions in lowering sexual -risk behavior of substance-dependent adolescents. Journal of Consulting and Clinical Psychology 1995; 6(1): Rotheram-Borus MJ, O Keefe Z, Kracker R, Foo H. Prevention of among adolescents. Prevention Scienc. 2000;1(1): Lawrence JS, Crosby RA, Brasfield TL, O Bannon RE. Reducing STD and risk behavior of substance-dependent adolescents a randomized controlled trial. Journal of Consulting and Clinical Psychology 2002; 70(4): Özcebe H, Ak n L, Aslan D. A Peer education example on /AIDS at a high school in Ankara. The Turkish Journal of Pediatrics 2004; 45: Savaser S. Knowledge and attitudes of high school students about AIDS: a Turkish perspective. Public Health Nurs 200; 20(1): Türk M, Çiçeklio lu M, Durak, Saçakl o lu F. Ege Üniversitesi üniversite birinci s n f ö rencileri ile /AIDS konusunda odak grup görüflmeleri [The focus group interwievs are about /AIDS with in first class student in Ege University]. Türk /AIDS Dergisi [Turkish Journal of /AIDS] 2000; (1): Çok F, Ersever H, Gray LA. Bir grup üniversite ö rencisinde cinsel davran fl. /AIDS 1998 ;1(1): /AIDS 1998 ;1(1): Aras S, Semin S, Türkan G, Orçin E, Ozan S. Sexual attitudes and risk-taking behaviors of high school students in Turkey. Journal of School Health 2007;77(7): Bak r B, Tümerdem N, Özer M, Tüfekçi M, Uçar M, Hadse M. stanbul ve Ankara daki bir grup askerin AIDS konusundaki yaklafl mlar [Approaches of a group of soldiers in Istanbul and Ankara about AIDS]. Gülhane T p Dergisi [Gülhane Medical Journal] 200; 45(1): Yöndem ZD, Güler S. Ergenlik ve cinsel sa l k e itimi ile ilgili grup rehberli inin 6.s n f ö rencileri-

11 Hemflirelik Bölümü Ö rencilerinin /AIDS e liflkin Bilgi Düzeyleri: stanbul, A r ve Mersin Örne i nin bilgi ve tutumlar na etkisi [The effect of group guidance activities regarding adolescence and sexual health education on knowledge and attitudes of 6th graders]. Ilkö retim Online [Elementary Education Online ] 2007; 6(1), 2-10, Gray LA, Saracino M. AIDS on Campus: A Preliminary study of college students knowledge, and behaviors. Journal of Counseling and Development 1989;68: Yi JK. Vietnamese American College Students knowledge and attitudes toward /AIDS. Journal of American College Health 1998; 47: Bruce KE, Walker LJ. College students attitudes about AIDS; AIDS Education and Prevention 2001;1(5): Duyan V. Sosyal Hizmet ö rencilerinin /AIDS konusundaki bilgileri ve /AIDS li kiflilere yönelik tutumlar. Toplum ve Sosyal Hizmet 2001b;12(): Duyan V, Duyan GÇ. Gays and Lesbians /AIDS knowledge and their attitudes toward the persons living with /AIDS in Turkey. /AIDS Review 2004;(4): Kaya M, Aylaz M, Ya mur Y, Günefl G. Sa l k Yüksekokulu ö rencilerinin /AIDS le ilgili bilgi ve tutumlar [Knowledge and attitudes of School of Health Students concerning /AIDS]. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni 2007;6(): Ekuklu G, Tu rul H, Gül H, Eskiocak M, Salt k A. Trakya Üniversitesi T p Fakültesi ö rencilerinin /AIDS konusundaki bilgi-tutumlar ve 1996 dan buyana de iflimi. /AIDS Dergisi [Turkish Journal of /AIDS] 2004; 6 (). 25. Pengfei Z, Hanzhu O, Hong Y, Shiguang G, Short RV, Yuan G. Knowledge, and attitude, of college students concerning /AIDS. Journal of Reproductive Medicine 1999;8(1): çli G, Yalç n AN. E itim ve Fen-Edebiyat Fakültesi ö rencilerinin AIDS hakk ndaki bilgi düzeyleri. AIDS 2002;5(1): Demirtafl B. Bir üniversitenin Eczac l k Fakültesi birinci s n f ö rencilerinin cinsel yolla bulaflan hastal klara iliflkin bilgileri. /AIDS 2005;14: Sarp N, Önder ÖR, Y ld z A, Kütük O. Keçiören lçesindeki lise son s n f ö rencilerinin cinsel yaflama iliflkin yaklafl mlar, /AIDS konusunda bilgi ve tutumlar [Knowledge and attitudes of 11th grade high school students in Keçiören about /AIDS, sexual life]. Türk /AIDS Dergisi [Turkish Journal of /AIDS] 2001; 4(): Cornelius JB. -Related knowledge, attitudes, and perceived risk of exposure of african-american nursing students from a high prevalence AIDs area. Journal of Multicultural Nursing & Health 2006;12(1): Budako lu I, Erdem Ö, Bakar C, Yeflilda G, Akgün HS. Hemflirelerin cinsel yolla bulaflan hastal klar, AIDS bilgi düzeyi ve davran fllar [Nurses knowledge levels and behaviours about sexually transmitted diseases and AIDS]. Uzmanl k Sonras E itim ve Güncel Geliflmeler Dergisi 2006;(4): Ok fi, Zincir H, Ege E. nönü Üniversitesi Sa l k Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu Hemflirelik Ve Ebelik Program Ö rencilerinin Cinsel Yolla Bulaflan Hastal klar Hakk ndaki Baz Bilgilerinin Ve Bunu Etkileyen Faktörlerin De erlendirilmesi [A study on the knowledge of The Nursing and Midwife Health Technical College students about STD s and influential factors ]. nönü Üniversitesi T p Fakültesi Dergisi 2002; 9(1): Ergin N, Bilgel N. Uluda Üniversitesi Sa l k Yüksekokulu ö rencilerinin enfeksiyonu ve AIDS ile ilgili bilgi ve tutumlar [Knowledge of and attitudes to and AIDS among Uluda University Vocational High School students]. Hemflirelik Forumu [Nursing Forum] 2004; 7(4): Peate I, Suominen T, Valimaki M, Lohrmann C, Muinonen U. /AIDS and its impact on student nurses. Nurse Education Today 2002;22: Brener N, Kann L, Lowry R, Wechsler H, Romero L. Trends in human immunodeficiency virus-related risk behaviors among high school students United States, Journal of School Health 2006; 76(10): Deniz Ü, Kurt M, Önder ÖR, Acuner AM. Cinsel yolla bulaflan enfeksiyonlar konusundaki üniversite ö rencilerinin görüflleri [The views of students related to their knowledge on sexual transmitted diseases]. Türk /AIDS Dergisi [Turkish Journal of /AIDS] 2004; 7(2): Özdemir L, Ayvaz A, Poyraz Ö. Cumhuriyet Üniversitesi ö rencilerinin cinsel yolla bulaflan hastal klar konusundaki bilgi düzeyleri [The level of knowledge of students in Cumhuriyet University about the sexually transmitted diseases]. Cumhuriyet Üniversitesi T p Fakültesi Dergisi, 200;25(1): AIDS 85