BALKAN AVASLARI. alkan Savaşları, I. Dünya. Harbinin ayak sesleri niteliğinde olan iki şiddetli silahlı çatışmadır. Birinci Balkan Savaşı nda

Transkript

1 BALKAN AVASLARI S. Yazan: ERHAN KANYILMAZ alkan Savaşları, I. Dünya B Harbinin ayak sesleri niteliğinde olan iki şiddetli silahlı çatışmadır. Birinci Balkan Savaşı nda Balkan Devletleri arasında oluşturulan gevşek ittifak Osmanlı Devleti ni Avrupa nın büyük bölümünden attı. İkinci Balkan Savaşında ise eski müttefikler Osmanlı ganimeti için birbirleriyle savaştılar. Balkan Savaşlarının Kökeni yıllarında yaşanan Balkan Savaşları, 1918 senesine kadar Güneydoğu Avrupa yı yakıp yıkan ve çeşitli şekillerde 21. yüzyıla kadar bölgede devam eden bir çatışma dönemini tetikledi. Balkan Savaşları, 19. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu ndan bağımsızlığını kazanmış olan 107

2 milliyetçi Güneydoğu Avrupa devletlerinin uzun zamandır güttükleri emeller sonucunda başladı. Bu devletler, Osmanlı idaresinde bulunan soydaşlarını kendi bünyelerine katmak istediler. Böylelikle milliyetçi iddialarını en yüksek seviyede başarmış olacaklardı. Bu maksatla Bulgaristan, Yunanistan, Karadağ ve Sırbistan 19. yüzyılda Almanya ve İtalya nın milliyetçi başarılarını taklit etmeye çalıştı. Makedonya başta olmak üzere, Balkan Devletlerinin Osmanlı nın elinde bulunan topraklara yönelik birbirleriyle rekabet halinde olan talepleri, bu I. Balkan Harbi'nde perişan Türk askerleri devletleri Osmanlı ya karşı işbirliği yapmaktan alıkoydu. Ancak 1908 deki hükûmet darbesinden sonra Jön Türklerin Osmanlı Devleti ni yeniden canlandırma çabaları sonucunda ortaya çıkan 108 tehdit üzerine, Balkan Devletlerinin liderleri aralarındaki çekişmeleri ortadan kaldırmak için çareler aramaya başladılar. Rus diplomasisi onların bu gayretlerini kolaylaştırdı. Ruslar, Avusturya-Macaristan Devletinin bölgede daha fazla ilerlemesine engel olmayı hedefleyen Rus yanlısı bir Balkan ittifakı tesis etmek suretiyle da Bosna Krizi nde yaşadıkları başarısızlığı telafi etmek istediler yılının Mart ayında Bulgarlar ve Sırplar, Rusların himayesinde ittifak anlaşması yaptılar. İçinde Rusya nın arabuluculuğuna dair bir madde de bulunan bu anlaşma, Makedonya sorununun çözümüne ilişkin bir plan içeriyordu. Çok geçmeden Bulgaristan ve Sırbistan daha önce aralarında uzlaşma sağlamış olan Yunanistan ve Karadağ ile ayrı ayrı anlaşma imzaladılar yılının Eylül ayına gelindiğinde bu gevşek konfederasyon, başka bir deyimle Balkan Ligi emellerini gerçekleştirmek üzere hazırdı. Birinci Balkan Savaşı Karadağ 8 Ekim 1912 tarihinde Birinci Balkan Savaşı nı başlattı. Diğer müttefikler dahil olamadan Osmanlı Devleti 17 Ekim günü Balkan Ligi ne savaş ilan etti. Peşpeşe gelen çatışmaların esas

3 Komanova da esir düşen Fuat Paşa muharebe alanı Trakya ydı. Bir Bulgar ordusu Osmanlı nın Edirne deki ana müstahkem mevkiini kuşatırken diğer iki Bulgar ordusu Kırklareli ve Lüleburgaz da zafer kazandı. Lüleburgaz daki muharebe, de Fransızlarla Almanlar arasında yapılan muharebe ile I. Dünya Harbi arasında kalan zaman dilimindeki en büyük muharebe olarak tarihe geçti. Geri çekilen Osmanlı Ordusu İstanbul için son savunma hattı olan Çatalca da toparlandı. Yorgunluk ve bulaşıcı hastalıkların hüküm sürdüğü Bulgar ordusunun burada 17 Kasım tarihinde gerçekleştirdiği taarruz başarısızlıkla sonuçlandı. Ardından her iki taraf Çatalca da siper muharebelerine başladı. Diğer taraftan Sırp ordusu 23 Ekim tarihinde Kumanova da Osmanlı nın Batı Ordusunu yendi. Karşısında direniş azalmış olan Sırp ordusu ardından Makedonya, Kosova ve Arnavutluk üzerine yürüyerek Aralık ayında Adriyatik kıyılarına ulaştı. Yunan donanması Osmanlı nın Anadolu dan Balkanlara gemilerle takviye yapmasına engel oldu ve Osmanlı Devleti nin Ege deki adalarını işgal etti. Yunan kara ordusu iki istikamette ilerleyerek ve 8 Kasım günü Selanik e girdiler. Ardından Batı istikametinde ileri harekata devamla Yanya kentini kuşattılar. Karadağ kuvvetleri ise Yeni Pazar bölgesinde bulunan Sancak şehrine girdiler ve Arnavutluk un kuzeyinde bulunan İşkodra yı kuşattılar. Osmanlı Devleti 3 Aralık günü Bulgaristan, Karadağ ve Sırbistan la ateşkes imzaladı. Yunanistan ise askeri harekatını devam ettirdi. O esnada Osmanlı nın Avrupa daki toprakları kuşatma altındaki Edirne, Yanya ve İşkodra ile Gelibolu Yarımadası ve Çatalca hattının gerisinde kalan Trakya arazisinden ibaretti. Osmanlı nın bu yenilgisinin bir sonucu olarak İtalya ve Avusturya tarafından desteklenen bir grup Arnavut aydın 28 Kasım 1912 tarihinde Arnavutluk un bağımsızlığını ilan etti. Balkan devletlerinin heyetleri Londra da Osmanlı heyeti ile nihai barış antlaşması için çabalarını sürdürürlerken, Büyük Devletlerin 109

4 büyükelçileri herhangi bir uzlaşma durumunda kendi çıkarlarını garanti altına almak için aynı şehirde bir konferansta bir araya geldiler. Ocak 1913 tarihinde İstanbul da yaşanan hükûmet 23 darbesi Jön Türkleri yeniden iktidara getirdi. Bu hükûmet özellikle Edirne yi kaybetmemek için savaşa devam etmeye kararlıydı ve 30 Ocak günü yaptığı açıklama ile Midye-Enez Hattı daha önce yapılmış olan ateşkesten çekildiğini ilan etti. Çatışmalar yeniden başladı ancak bu, Osmanlı nın aleyhine oldu. Yanya 6 Mart günü Yunanistan ın, Edirne 26 Mart günü Bulgaristan ın eline geçti. İşkodra kuşatması ise uluslararası sorunları beraberinde getirdi. Avusturya, halkının çoğunluğunu Arnavutların oluşturduğu bu şehrin kısa süre önce bağımsızlığını ilan eden Arnavutluk a verilmesini talep etti. Kuşatmada Karadağ a yardım eden 110 Sırbistan, Avusturya-Macaristan ın baskısı neticesinde birliklerini geri çekti. Ancak Karadağ buna rağmen kuşatmayı sürdürdü ve 22 Nisan günü şehri ele geçirdi. Bunun üzerine Büyük Devletlerin gemilerinden oluşan Adriyatik kıyılarındaki bir filotilla iki haftadan daha kısa bir sürede (5 Mayısta) Karadağ ı İşkodra dan çekilmeye mecbur bıraktı. Bu sırada, Londra daki barış görüşmeleri, 30 Mayıs 1913 tarihinde Osmanlı Devleti ile Balkan Müttefikler arasında ilk Londra Anlaşmasının imzalanması ile sonuçlandı. Bu antlaşmaya göre, Osmanlı nın Avrupa daki toprakları Ege deki Enez Limanında Karadeniz deki Midye Limanına dümdüz çekilen hattın doğusunda kalan dar bir şeritten ibaretti. İkinci Balkan Savaşı veya Müttefikler Arası Savaş Bulgarlar Birinci Balkan Savaşı esnasında Osmanlı Ordusunun esas kısmı ile Trakya da çarpıştılar, Sırplar ise Makedonya nın büyük bölümünü ele geçirdiler. Avusturya nın engellemeleri, Arnavutluk un kuzey kesiminde Adriyatik kıyısında bulunan ve Sırpların almayı arzu ettikleri limanı ele geçirmelerine mani oldu.

5 Bunun üzerine Sırplar Arnavutluk kıyılarındaki kayıplarını telafi etmek için Makedonya daki kazanımlarını büyütmeye çalıştılar. Yunanlar Makedonya konusundaki bir anlaşmaya hiçbir zaman razı olmadılar ve işgal ettikleri Makedonya topraklarını elde bulundurmaya devam edeceklerini belirttiler. Bulgarlar ise Makedonya nın bu bölgelerini ele geçirmeye kararlıydılar. Makedonya meselesi üzerinde müttefikler arasında ortaya çıkan bu husumet, 1913 yılının baharında karşılıklı notaların verilmesinin ardından sıcak çatışmaya dönüştü. Rusya nın Bulgaristan ile Sırbistan arasındaki arabuluculuk çabaları sonuçsuz kaldı. Bulgar askerleri, Haziran 1913 gecesi Makedonya daki Yunan ve Sırp mevzilerine taarruz başlattı. Bu, genel bir savaşın patlayacağına yönelik bir işaretti. Yunan ve Sırpların gerçekleştirdikleri karşı taarruzlar Bulgarları savaş öncesi sınırlarına geri attı. Bulgar ordusunun tam durumda denge sağlamaya başlayacağı esnada Rumen ve Osmanlı Orduları Bulgaristan ı işgal ettiler. Rumenler Güney Dobruca yı ele geçirerek Karadeniz kıyılarındaki topraklarını genişletmek ve Bulgarların başka İkinci Balkan Savaşında Bulgar taarruzları ve Bulgaristan a karşı yapılan taarruzlar yerlerdeki kazanımlarını dengelemek istiyorlardı. Osmanlı nın amacı ise Edirne yi almaktı. Daha önce Sırplar ve Yunanlarla çetin muharebeler yapmış olan Bulgar ordusu Rumen ve Osmanlı orduları karşısında direnemedi. Bu şartlar altında Bulgaristan barış istedi. 10 Ağustos günü imzalanan Bükreş Antlaşması ile Bulgaristan Makedonya nın büyük bir bölümünü Yunanistan ve Sırbistan a, Güney Dobruca yı ise Romanya ya bıraktı. 30 Eylül 1913 tarihinde imzalanan İstanbul Anlaşması Bulgaristan ın Edirne deki kısa süreli işgalini sona erdirdi. Balkan Savaşlarının Sonuçları Balkan Savaşları büyük kayıplarla sonuçlandı. Bulgarlar yaklaşık olarak , Yunanlar 9.500, Karadağlılar 3000 insan kaybettiler. 111

6 Sırpların can kaybı en az di. Osmanlılar yaklaşık kayıp verdiler. İlaveten binlerce sivil, hastalık ve diğer nedenlerle yaşamını yitirdi. Bilinçli olarak yapılan zulüm savaş sahasının her yerinde görüldü. Balkan Savaşlarının başka bir önemli sonucu da Bulgaristan ın Rusya dan uzaklaşması oldu. Bulgaristan, 1913 yılına kadar Rusya nın Balkanlar daki en önemli müttefiki olmuştu. Bulgaristan ın İstanbul a yakın konumda bulunması Rusya ya değerli bir üs imkanı sunuyordu. Zira Rusya, Bulgar topraklarını kullanmak suretiyle çok önem verdiği bu hayati bölgeye baskı uygulayabilirdi. Ancak Rusya nın Makedonya konusunda Sırbistan ile Bulgaristan arasında yürüttüğü arabuluculuğun başarısız olması, Bulgaristan ın İkinci Balkan Harbinde felaket yaşamasına ve akabinde bu felaketin yaralarını sarmak için Üçlü İttifaka yönelmesine sebep oldu. Bu gelişme Sırbistan ı Rusya nın Balkanlar daki tek 112 müttefiki konumuna getirdi. Gerçekten de 1914 yılında Avusturya-Macaristan İmparatorluğu Sırbistan ı tehdit ettiği zaman Rusya nın Sırbistan ı koruması gerekecekti. Aksi halde Rusya bütün Balkanları kaybederdi. Karadağ ve Sırbistan ın Arnavutluk üzerindeki ihtirasları Avusturya-Macaristan İmparatorluğu nun bu iki Slav devletine karşı olan antipatisini büyük oranda artırdı. Viyana yönetimi, Sırbistan ın Balkanlar daki gücünün artmaması için kararlıydı. Aralık 1912, Nisan 1913 ve Balkan Savaşlarının ardından Ekim 1913 te toplam üç kere olmak üzere Avusturya-Macaristan İmparatorluğu Arnavutluk meselesi nedeniyle Sırbistan ve Karadağ la karşı karşıya geldi. Her ne kadar I. Dünya Harbi 1914 yazında Bosna da yaşanan bir olay üzerine başlamış olsa da Arnavutluk konusunda yaşananlar Avusturyalılara Sırplara karşı savaşmaları gerektiğini öğretmişti. I. Dünya Harbi Üçüncü Balkan Savaşı değildi daha ziyade Balkan Savaşları I. Dünya Harbinin başlangıcıydı. Milliyetçi çatışmalar Güneydoğu Avrupa da 1912 den 1918 e kadar devam etti. Sorunlar 21. yüzyılda da sürdü. Edirne yi Bulgar işgalinden kurtaran Türk birlikleri geçit töreninde