Tı p Fakü ltesi Öğrencilerinin Organ-doku Nakli Konusundaki Bilgi, Tutum ve Davranı şları

Transkript

1 Orjinal Araştıma - Original Article Klinik Tıp Bilimleri Dergisi Cilt: 3 Sayı: 1 - Mart 2015 Yrd. Doç. Dr. Hüseyin CAN 1 Asist. Dr. Rıfkı ÖNDER 2 Uzm. Dr. Mehmet Ali KURNAZ 3 Uzm. Dr. Yusuf Adnan GÜÇLÜ 4 Burcu SARIKAYA 5 Gamze GÜRBÜZ 5 Ecem İNCE 5 Öykü ÜNSAL 5 Samet ALİOSMANOĞLU 5 Ömer YILDIZ 5 1 İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Tıp Fakültesi, Aile Hekimliği Anabilim Dalı. 2 Adnan Menderes Üniversitesi Tıp Fakültesi, Aile Hekimliği Anabilim Dalı. 3 Erzurum Köprüköy İlçe Entegre Hastanesi, Köprüköy Aile Sağlığı Merkezi. 4 İzmir Tepecik Eğitim ve Araştırma Hastanesi Aile Hekimliği Kliniği 5 İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Tıp Fakültesi Dönem 3 Öğrencisi, Klinik Araştırma Uygulamaları Çalışma Gurubu Üyesi Yazışma Adresleri /Address for Correspondence: Yrd. Doç. Dr. Hüseyin CAN İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Atatürk Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Aile Hekimliği Kliniği Tel/phone: drhuseyincan@hotmail.com Anahtar Kelimeler: Organ nakli, organ bağışı, tıp fakültesi, öğrencisi. Keywords: Organ transplantation, organ donation, student of faculty of medicine Tı p Fakü ltesi Öğrencilerinin Organ-doku Nakli Konusundaki Bilgi, Tutum ve Davranı şları Knowledge and Attitudes Among Medical Students About Organ Donation Özet Amaç : Bu çalışmada organ bağışı konusunda toplumda öncü ve örnek olması beklenen, geleceğin doktorları olacak olan Tıp Fakültesi öğrencilerinin organ nakli ve bağışı konusundaki bilgi, tutum ve davranışlarının saptanması amaçlandı. Gereç ve Yö ntem: Kesitsel tipte tasarlanan bir araştırma olup, tek grup ile çalışıldı. Araştırma için etik kurul onayı alındı. Araştırmacılar tarafından oluşturulan ve 29 sorudan oluşan bir anket formu, katılımcıların onamı alındıktan sonra yüz yüze görüşme tekniği ile uygulandı. Araştırmaya tıp fakültesi birinci sınıftan 73, ikinci sınıftan 35 ve üçüncü sınıftan 82 öğrenci olmak üzere toplam 190 kişi katıldı. Bulgular: Araştırmaya Tıp Fakültesi birinci (%38,4; n:73), ikinci (%18,4; n:35) ve üçüncü sınıf (%43,2; n:82) öğrencilerinden oluşan toplam 190 kişi katıldı. Katılımcıların %56,8 i (n:108) organ nakli konusunda daha önce bilgilendirildiğini, %43,2 si (n:82) ise bilgilendirilmediğini belirtti. Organ bağış oranlarının arttırılması için en etkili yöntem sizce nedir? sorusuna, katılımcıların %60,9 u (n:116) okullarda eğitim ve organ bağış kampanyaları düzenlenmesi, %58,9 u (n:112) medya desteği cevabını verdi. Organ bağışına istekli öğrencilerin oranı %62,6 iken bağışta bulunanların oranı %3,2 olarak gözlendi. Sonuç : Çalışmamıza katılan öğrenciler organ naklinin gerekliliğine büyük oranda katılırken, bu alanda bilgilerinin eksik olduğu, eğitim almak ve çalışmalara katılmayı istemek konusunda neredeyse hemfikir olmuşlardır. Organ/doku bağışının arttırılabilmesi için, kişilerin bilgilendirilmesi kadar endişe ve güvensizliklerinin giderilmesi de çok önem arz etmektedir. Abstract Purpose: Aim of this study is to determine knowledge, attitude and behaviours of students of faculty of medicine who will be doctors in future and who must be give the lead and pioneer for organ donation about transplantation and organ donation. Material and Methods: This study was cross- sectional and one group attended to the study. Permission was given by ethical commitee for this study. A questionnaire which include 29 question and formed by researcher was administered by researcher with using face to face interview technique after taking permission of participants. 190 participant attended to this study. 73 of them were in first year student, 35 of them were in second year student and 82 of them were in third year student. Results: First year (38%, n:73), second year (18,4%, n: 35 and third year (43,2%,

2 n: 82) students of faculty of medicine attended to this study. Overall participant count were ,8% (n:108) of participants said they was informed about organ transplantation before and 43,2% (n:82) of them said they didn t informed about organ transplantation before. When we asked them what is the most effective method for increasing organ donation rates in your opinion? 60,9% (n:116) of participants said to arrange campaign for organ donation and giving education for organ donation in schools, 58,96% (n:112) of participants said to taking support of press). Rate of willers for organ donation was 62,6% and rate of student who were donated their organs already was 3,2%. Conclusion: The students who participated in this study were largely attended the necessity of organ transplantation. They almost agreed for they have lacking information in this area and want to participate educations and studies about organ donations.it is important to eliminate lack of confidence of people as inform people, to increase rate of organ/tissue donation. Giriş Beden sağlığı; tüm organların yapı ve fonksiyon olarak sağlam olması ve görevlerini yerine getirmesiyle yakından ilgilidir. Tıbbi tanı sonrası çeşitli tedavi yöntemleriyle sağlıktaki olumsuzluklar ve geri dönebilir yetmezlikler onarılabilmektedir. Ancak organların geri dönüşsüz bozulma ve yetmezliklerinde mevcut tedavi yöntemleri yetersiz kalabilmektedir. Ayrıca travma, intoksikasyon gibi dış kaynaklı faktörler de organların akut hasarlarına sebep olarak geri dönüşümsüz yetmezliklerine sebep olabilmektedirler. Geri dönüşümsüz organ ve doku kayıplarının telafisi için günümüzdeki en geçerli yöntemi organ naklidir. Organ naklinin amacı; geri dönüşsüz organ yetmezliği nedeniyle yaşamının sonuna gelmiş bir hastanın hayatını kurtarmak, yaşam süresini ve kalitesini artırmaktır (1). Organ naklinin kaynağı olan organ bağışı da kişilerin hayatta iken kendi iradesi ile, tıbben yaşamı sona erdikten sonra doku ve organlarının başka hastaların tedavisi için kullanılmasına izin vermesidir. (2) Organ ve doku nakli, bir ülkenin gelişmişlik düzeyini gösteren önemli ölçütlerdendir. Organ ve doku naklinin yasal, etik, tıbbi, sosyal, psikolojik, teknolojik, ekonomik ve dini yönlerden başarısı, organ ve doku naklinin başarısı ile doğru orantılı olarak değerlendirilmektedir (3) lı yılların başlarında pek çok hasta ile ilgili organ bağışlayanlar yalnızca aile bireyleri olmasına karşın, günümüzde kadavradan organ naklinin yaygınlaştırılması çalışmaları ağırlık kazanmıştır. Avrupa ülkelerinde organ vericilerinin %80 i kadavra, %20 si canlı kaynaklı iken ülkemizde tam tersine organ vericilerinin %75 i canlı, %25 i kadavra kaynaklıdır (4). Ülkemizde nakillerin çoğu canlı, özellikle de yakın akrabalardan alınan organlarla gerçekleştirilmektedir. Yine ülkemizde nakil için gerekli olan böbreğin %85'inin insandan, %15'inin kadavradan alınabildiği, oysa gelişmiş olan batı ülkelerinde bu durumun tersine olduğu bildirilmektedir (5). Halkın organ bağışı konusunda bilgilendirilmesi, bu hayati konunun yeterince anlatılması ve kavranması organ bağışına katılımı artıracaktır. Halka bu konuda bilgi verecek ve halkın sağlığı ile ileride profesyonel olarak uğraşacak olan tıp fakültesi öğrencilerinin de organ nakli hakkında yeterli bilgi ve birikime sahip olması gerekmektedir. Bu çalışmada organ bağışı konusunda toplumda öncü ve örnek olması beklenen, geleceğin doktorları olacak olan Tıp Fakültesi öğrencilerinin organ nakli ve bağışı konusundaki bilgi, tutum ve davranışlarının saptanması amaçlandı. Gereç ve Yö ntem Tanımlayıcı-kesitsel tipte tasarlanan araştırmanın evrenini İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Tıp Fakültesi öğrencileri oluşturdu. Farklı sınıflardaki öğrenciler tek grup gibi değerlendirmeye alındı. Sınıfa bağlı konu hakkındaki bilgisel farklılıklar dikkate alınmadı. Araştırmada amacına uygun olarak literatür taraması yapıldıktan sonra bu alanda katılımcıların bilgi, tutum ve davranışlarını ortaya koymak için tasarlanmış 29 sorudan oluşan bir anket formu oluşturuldu. Bu süreçte çalışmanın yapılabilmesi için gerekli etik kurul onayı yerel etik kuruldan alındı. Tüm izinler sağlandıktan sonra katılımcılardan şartları uygun olan ve araştırmaya katılmayı kabul edip yazılı onam verenlere, yine tıp fakültesi öğrencisi olan anketörler tarafından yüz yüze görüşme tekniği ile anketler uygulandı. Araştırmaya tıp fakültesi birinci sınıftan 73, ikinci sınıftan 35 ve üçüncü sınıftan 82 öğrenci olmak üzere toplam 190 kişi katıldı. Ocak 2014 Mart 2014 tarihleri arasında anketlerin uygulanmasından sonra formlar tekrar kontrol edilerek uygun olanların verileri kaydedildi. Tanımlayıcı analizlerde yüzde (sayı), ortalama±standart sapma (minimum maksimum değer) ve ortanca kullanıldı. Bulgular Araştırmaya tıp fakültesi birinci (%38,4; n:73), ikinci (%18,4; n:35) ve üçüncü sınıf (%43,2; n:82) öğrencilerinden oluşan toplam 190 kişi katıldı. Katılımcıların %52,6 sı (n:100) kadın, %47,4 ü (n:90) erkek olup, yaş ortalamaları 20,68±1,50 (18-33) yıl idi. Katılımcıların %56,8 i (n:108) organ nakli konusunda daha önce bilgilendirildiğini, %43,2 si (n:82) ise bilgilendirilmediğini belirtti. Bilgi edinmiş olanların bu bilgiyi internetten (%35,0; n:66), televizyondan (%32,8; n:62), eğitim aldıkları kurumdan (%34,5; n:65), doktorlardan (%19,6; n:37) ve çevreden (%23,4; n:45) aldığı saptandı. Hangi birim/birimlere organ bağışında bulunabilirsiniz? sorusuna, 11

3 Tablo 1. Katılımcıların organ/doku bağışında bulunmayı isteme nedenleri n % Bir başkasının yaşamasını sağlamak ,5 Öldükten sonra organının başkasında yaşaması 55 29,0 Organın çürüyüp gitmesindense başkasında işe yaraması ,7 Kendimin de organ nakline ihtiyacım olabileceğini düşündüğüm için 79 41,5 Organ bekleyen bir yakınım olduğu için 6 3,1 Tablo 2. Katılımcıların organ/doku bağışında bulunmayı istememe nedenleri n % Dini inançlar 26 13,6 Vücut bütünlüğümün bozulmasını istememek 19 9,8 Korku, kendini hazır hissetmeme 24 12,6 Ölümü kesinleşmeden organlarının alınacağını düşünme, sağlık personeline güvenmeme 29 15,3 Organlarımın istemediğim insanlara verileceği düşüncesi 7 3,6 Organ nakli için bekleyen çok fazla hasta olduğunu düşünmeme 3 1,5 Cenazemin hemen defnedilemeyeceği düşüncesi 6 3,1 Ticari yönden istismar edileceğini düşünüyorum 27 14,1 Ailemin karşı çıkması sebebiyle 11 5,8 Hastalığım nedeniyle uygun değilim 3 1,5 Tablo 3. Katılımcıların organ bağışı ile ilgili görüşleri Evet Hayı r Kararsı - zı m N (%) N (%) N (%) Organ nakli ve bağışı konusundaki bilgilerinizi yeterli buluyor musunuz? 25 (13,2) 118 (62,1) 47 (24,7) Sizce organ bağışı için doku uyumu gerekli midir? 168 (88,4) 14 (7,4) 8 (4,2) Organ-doku bağışında bulunmadıysanız, bağışta bulunmayı düşünüyor musunuz? 119 (62,6) 18 (9,5) 52 (27,4) Bağışladığınız organınız karşılığında bir bedel talep eder misiniz? 8 (4,2) 169 (88,9) 13 (6,8) Organ nakli ve bağışının dini açıdan sakıncalı olduğunu düşünüyor musunuz? 10 (5,3) 146 (76,8) 34 (17,9) Sizin ya da yakın akrabanızın organ-doku ihtiyacı olduğu zaman başka bir insandan 166 (87,4) 5 (2,6) 19 (10,0) organ-doku almak ister misiniz? Öldükten sonra yakınlarınızın organlarınızı bağışlamasını ister misiniz? 135 (71,1) 19 (10,0) 36 (18,9) Aile/yakın akrabalarınızın beyin ölümü halinde organ bağışına izin vermeyi 122 (64,2) 15 (7,9) 53 (27,9) düşünür müsünüz? Organlarınızı bağışlamak istemeniz durumunda aileniz sizi destekler mi? 94 (49,5) 31 (16,3) 65 (34,2) Ailenizde organ bağışında bulunan biri var mı? 24 (12,6) 154 (81,1) 12 (6,3) Organ bağışının gerekliliğine inanıyor musunuz? 175 (92,1) 3 (1,6) 11 (5,8) Organ bağışı hakkında eğitim almak istiyor musunuz? 139 (73,2) 24 (12,6) 27 (14,2) katılımcıların %69,4 ü (n:132) üniversite hastanesi, %48,9 u (n:93) devlet hastanesi, %12,5 i (n:24) özel poliklinik, %11,5 i (n:22) aile sağlığı merkezi, %11,0 ı (n:21) il sağlık müdürlüğü, %10,4 ü (n:20) dispanser cevabını verdi. Katılımcıların %7,4 ü (n:14) organ nakli bekleyen yakını olduğunu, %3,2 si de (n:6) organ bağışında bulunduğunu belirtti. Organ bağışında bulunmak isteyenler, bu isteklerini en fazla etkileyen nedenin bir başkasının yaşamasını sağlamak olduğunu belirtti (Tablo 1). Katılımcıların bağışta bulunmayı istememelerine etki eden nedenler tablo 2 de 12

4 gösterildi. Ülkemizde nakli yapılan organlar nasıl temin edilmektedir? sorusuna, araştırmaya katılanların %3,2 si (n:6) kadavradan, %20,0 ı (n:38) canlı donörden, %64,2 si (n:122) kadavra ve donörden, %11,6 sı (n:22) da bilmiyorum yanıtını verdi. Organ bağış oranlarının arttırılması için en etkili yöntem sizce nedir? sorusuna, katılımcıların %60,9 u (n:116) okullarda eğitim ve organ bağış kampanyaları düzenlenmesi, %58,9 u (n:112) medya desteği, %29,5 i (n:56) bağış yapanlara ihtiyaç halinde öncelik tanınması, %23,1 i (n:44) devletin maddi destek sağlaması, %21,4 ü (n:41) bağış yapanlara maddi destek sağlanması cevabını verdi. Katılımcıların organ bağışı ile ilgili görüşleri tablo 3 de gösterildi. Tartı şma Araştırma sonunda organ nakli ve bağışı konusunda bilgilendirme yönünden bir eksiklik olduğunu saptandı. Ancak organ naklinin gerekliliğine inananların (%92,1) ve bu alanda eğitim almak istediğini belirtenlerin (%73,2) oranları yüksekti. Baykan ve arkadaşlarının tıp fakültesi birinci sınıf öğrencilerinde yaptığı bir çalışmada öğrencilerin %66,0 sı organ-doku nakli konusundaki bilgi düzeylerini yetersiz, %44,0 ü kısmen yeterli bulmaktadır. Bilgilerinin kısmen yeterli olduğunu düşünenlerin en çok faydalandıkları bilgi kaynağının medya olduğu belirtilmiştir (6). Koçak ve arkadaşlarının yaptığı bir çalışmada ise; Organ bağışı konusundaki bilgilerinizi yeterli buluyor musunuz? sorusuna 100 kişi (%58,5) hayır, 67 kişi (%39,2) evet yanıtını vermişlerdir (7). Özer ve arkadaşları tarafından hemşirelik öğrencilerinde yapılan bir çalışmada ise katılımcı öğrencilerin %71,1 inin bu konuda bilgi aldığı ve bilgi aldıkları kaynağın yazılı görsel basın olduğu (%57,6), büyük çoğunluğun bağışlanacak organlar konusunda bilgili olduğu gözlenmiştir (8). Çetin ve arkadaşının lise öğrencilerinde yaptığı bir çalışmada ise, organ nakliyle ilgili bilgilerini yeterli olarak belirtenlerin oranı ancak %30 da kalmıştır (9). Çalışmamızda bilgilendirilme yolu olarak internet ve televizyonun toplam %67,8 gibi yüksek bir oranı göstermesi etkin şekilde halka ulaşmada sosyal medyanın ve internetin önemine ve daha çok kullanılması gerektiğine işaret etmektedir. Ancak tıp fakültesi gibi ileride bu alanda profesyonel rol alacak kişileri yetiştiren kurumda bile eğitim alınan kurumdan bilgilenme oranının %34,5 de kalması düşündürücüdür ve artırılması gereklidir. Organ bağışının artırılması için en etkili yöntem sorusuna verilen cevaplar arasında %58,9 oranında medya desteği yanıtının verilmesi de bunu desteklemektedir. Bu soruda katılımcıların %60,9 u okullarda eğitim ve organ bağış kampanyaları düzenlenmesi" yanıtını vermiş olması, özellikle eğitim kurumlarının tanıtım ve katılımın sağlanmasında ne kadar önemli olacağını da göstermektedir. Katılımcıların organ ve doku bağışında bulunmayı isteme nedenlerine bakıldığında; "bir başkasının yaşamasını istemek (%81,5), "Organın çürüyüp gitmesindense başkasında işe yaraması (%64,7) ilk iki yanıt olarak gözlenmektedir. Buradan da anlaşılacağı gibi, organ naklinin temel kaynağı ''bağış'' olduğuna göre, toplumun yardımseverlik ve merhamet duygularının bu konuda hassas hale getirilmesiyle katılım oranı artacaktır. Bölükbaş ve arkadaşlarının çalışmasında "bir insanın yaşamasını sağlamak" cevabının ağırlıklı olduğunu belirtilmektedir (4). Özmen ve arkadaşlarının çalışmasında da benzer olarak "insanlığa hizmet" ve "çürüyüp gitmektense işe yaraması" cevapları ağırlık kazanmıştır (10). Organ ve doku bağışında bulunmayı istememe nedenlerine bakıldığında ise; "Ölümü kesinleşmeden organlarının alınacağını düşünme, sağlık personeline güvenmeme (%15,3), "Ticari yönden istismar edileceğini düşünme (%14,1), "Dini inançlar (%13,6) birbirine yakın popüler yanıtlar olarak gözlendi. Bu yanıtlara bakıldığında; kişilerin teknik ve idari güvensizliklerinin en büyük engeller olarak karşımıza çıktığını görmekteyiz. Ancak organ bağışı alanında dinen bir sakınca olmadığına dair birçok yetkili ve resmi ağızdan açıklama olmasına rağmen hala endişelerin olmasının bu mesajların halka yeterince ulaşmadığı veya bu alandaki manevi güvensizliğin giderilemediği sonucunu çıkarabiliriz. Benzer şekilde bazı araştırmalarda dini inançlar önemli birer engel olarak karşımıza çıkmaktadır. (4,8,9) Organ/doku bağışında bulunmamış olup bağışlamayı düşünenler %62,6 evet, %27,4 kararsız olarak bulunmuşken, "Sizin ya da yakın akrabanızın organ-doku ihtiyacı olduğu zaman başka bir insandan organ-doku almak ister misiniz?" sorusuna %87,4 gibi evet yanıtı verilmesi bu alanda insanların kendi iç dünyalarında yaşadığı çelişkinin bir yansıması olarak değerlendirilebilir. Aynı şekilde "Aile/yakın akrabalarınızın beyin ölümü halinde organ bağışına izin vermeyi düşünür müsünüz?" sorusuna aynı kişilerin %64,2 evet, %27,9 kararsızım demesi de kendi içlerindeki çelişkinin bir göstergesidir. Katılımcıların %7,4 ü organ nakli bekleyen yakını olduğunu belirtmişken ancak %3,2 si organ bağışında bulunduğunu belirtti. Organ/doku bekleyen yakınları olup onların sıkıntılarını birlikte yaşayan, çektikleri zorlukları ve umutsuzluklarını hisseden kişilerin bu alanda aynı oranda empati duyduklarının göstergesi olarak organ bağışında bulunmaları beklenebilirdi. Ancak bu oranların bile yakalanmamış olması kişisel faktörler ve giderilememiş güvensizliklere bağlanabilir. "Organ/doku bağışında bulunmadıysanız bağışta bulunmayı düşünür müsünüz?" sorusuna %62,6 evet, %27,4 kararsızım yanıtı verilmiştir. Baykan ve arkadaşlarının tıp fa- 13

5 kültesi öğrencilerinde yaptığı benzer çalışmada %34 evet, %50,5 kararsız yanıtlarına karşılık bağışta bulunan sayısı %2,9 da kalmıştır (6). Yurtdışında bağış oranları değişmekle beraber ülkemize göre özellikle batılı ülkelerde yüksek seyretmektedir. İngiltere de yapılan bir çalışmada hemşirelik öğrencilerinin %74 ünün, tıp öğrencilerinin %43 ünün, Amerika Birleşik Devletleri nde birinci ve ikinci sınıf tıp fakültesi öğrencilerinin %80 inin, Brezilya da tıp öğrencilerinin %69,2 sinin bağış kartı olduğu saptanmıştır (11-13). Organ bağışı konusunda istekli olan öğrencilerin bu isteklerinin bağışa çevrilmesindeki engellerin araştırılması toplumun geneli açısından da önemli ipuçları verebilecektir. "Ailenizde organ bağışında bulunan biri var mı?" sorusuna %81,1 oranında hayır ve "Öldükten sonra yakınlarınızın organlarınızı bağışlamasını ister misiniz?" sorusuna %71,1 evet denilmesine rağmen" organlarınızı bağışlamak istemeniz durumunda aileniz sizi destekler mi? sorusuna %16,3 hayır, %34,2 kararsızım denmesi ülkemizde aile yapısının organ bağışında destekten çok bir engel olarak durduğunu düşündürmektedir. Bu engel ancak yeterli bilgilendirme ve ikna ile aşılabilecektir. Sonuç olarak, çalışmamıza katılan öğrenciler organ naklinin gerekliliğine büyük oranda katılırken, bu alanda bilgilerinin eksik olduğu, eğitim almak ve çalışmalara katılmayı istemek konusunda neredeyse hemfikir olmuşlardır. Organ bağışında bulunmaya istekli olanlarla bağışta bulunmuş olanlar arasında (bilgilenmiş olanları da dikkate almamıza rağmen) büyük fark olması düşündürücüdür. Bağışta bulunmayı istememe nedenleri arasında "Ölümü kesinleşmeden organlarının alınacağını düşünme, sağlık personeline güvenmeme" maddesinin %15,3 ile en yüksek sonucu alması geleceğin sağlık personeli olacak gençlerde yapılan bir çalışma için çok çarpıcı bir sonuçtur. Organ/doku nakli konusunda hala toplumun bir bilgilendirilme eksikliği bulunmaktadır. Bilgilendirilmeye istekli gruplar öncelikli olmak üzere toplumun tüm katmanlarına ulaşılması ve eğitilmesi çok önemlidir. Bunun için tüm topluma etkin ve hızlı ulaşan medya ve internetin kullanılması başarıyı artıracaktır. Özellikle günden güne önemi artan sosyal medya etkin olarak kullanılmalıdır. Organ/doku naklinde bağışın artırılabilmesi için, kişilerin bilgilendirilmesi kadar endişe ve güvensizliklerinin giderilmesi de çok önemlidir. Bu alanda devletin sürekli katılımı sağlayacak kampanyaları desteklemesi gerekmektedir. Organ bağışının toplumun tüm katmanları tarafından kabullenilmesi, artan bir katılım sağlanması için değişik argümanların geliştirilmesi şarttır. Sadece sağlık ile ilgili bir konu olarak algılanmayıp sosyal, dinsel ve ekonomik boyutlarıyla öneminin kavranması ve bu alanlardan da destek sağlanması çok önemlidir. Sağlıklı ve uzun bir ömür hedefinden hareketle toplumun yardımlaşma ve sosyal kaynaşma duygularına seslenen kampanyalarla başarı sağlanabilir. Özellikle toplum için rol model olabilecek kişilerin organ bağışına katılımının sağlanması ve bunların halkla paylaşılması kitlesel katılımların artmasını sağlayabilecektir. Organ bağışı ile ilgili idari ve teknik endişeler daha geniş kapsamlı çalışmalarla saptanarak halkın bu konuda özellikle bilgilendirilmesi ve bu eksiklerin giderilmesi gereklidir. Bağış işlemlerinin kolaylaştırılması, bağış merkezlerinin eşgüdümünün sağlanarak mümkünse tek merkezden yönetilmesi, bağış merkezlerinin ortak bilgi ağına bağlanması ve bu ağın hastaneler, Ölüm Bildirim Sistemi (ÖBS) belgesi düzenleyenler ile entegre edilerek bağış yapan kişilerin ölümlerinden sonra zamanında haberdar olunması bu alandaki katılımı ve başarıyı arttıracaktır. Kaynaklar 1. Kara S, Salman Z, Öngel K. Süleyman Demirel Üniversitesi Tıp Fakültesi Sağlık Personelinin Organ Bağışına Bakışı. Ankara Sağlık Hizmetleri Dergisi 2012;11(1): Akış M, Katırcı E, Uludağ HY, ve ark. S.D.Ü. personelinin organ-doku bağışı ve nakli hakkındaki bilgi ve tutumları. S.D.Ü. Tıp Fak. Dergisi 2008;15(4): Yücetin L. (ed) Organ Nakli Koordinasyonu El Kitabı. Eczacıbaşı İlaç Pazarlama 2001; Bölükbaş N, Eyüpoğlu A, Kurt P. Organ bağışı hakkında üniversite öğrencilerinin düşünceleri. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Dergisi 2004;21(2): Türk Nefroloji Derneği 1999 SSYB Raporu 2000, Institute of Medicine Division of Health Services Baykan Z, Naçar M, Yamanel R, Uzun AÖ, Dağlıtuncezdi Ş, Davran H, Murt G. Tıp Fakültesi birinci sınıf öğrencilerinin organ-doku nakli konusundaki bilgi, tutum ve davranışları. Ulusal Cerrahi Dergisi 2009;25(4): Koçak A, Aktaş E. Ö., Şenol E, Kaya A, Bilgin U. E., Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi öğrencilerinin organ nakli ve bağışı hakkındaki bilgi düzeyi, 2010, Cilt 49, Sayı 3, Sayfa(lar) Özer N, Sarıtaş S, Özlü ZK. Hemşirelik öğrencilerinin organ nakli ve bağışı konusundaki bilgi ve düşüncelerinin incelenmesi. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi 2010;13(2): Çetin G, Harman Ö. Lise Öğrencilerinin Organ Nakli ve Organ Bağışı Konusundaki Bilgi ve Tutumları. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi 2012;1(2): Özmen D, Çetinkaya AÇ, Sarızeybek B, Zeybek A. Celal Bayar Üniversitesi Manisa Sağlık Yüksekokulu Öğrencilerinin Organ Bağışına İlişkin Bilgi ve Görüşleri. Türkiye Klinikleri J Med Sci 2008;28: Cantwell M, Clifford C. English nursing and medical students attitudes toward organ donation. J Adv Nursing 2000;32: Esman C, Thornton J. Assessing medical student knowledge, attitudes, and behaviors regarding organ donation. Transplantation Proceedings 2006;38: Dutra MMD, Bonfirm TAS, Pereira IS, Figueiredo IC, Dutra AMD, Lopes AA. Knowledge about transplantation and attitudes toward organ donation: A survey among medical students in northeast Brazil. Transplant Proc 2004;36: