BĠNGÖL ĠL ÇEVRE DURUM RAPORU

Transkript

1 T.C. BĠNGÖL VALĠLĠĞĠ ĠL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ BĠNGÖL ĠL ÇEVRE DURUM RAPORU BĠNGÖL-2009

2 Eğer, Vatan denilen Ģey, kupkuru dağlardan, taģlardan, ekilmemiģ sahalardan, çıplak ovalardan, Ģehirler ve köylerden ibaret olsaydı, onun zindandan hiçbir farkı olmazdı. i

3 TAKDĠM Ġnsanlığın geliģimiyle birlikte yaģanan hızlı sanayileģme ve kentleģme süreci,olumlu etkilerin yanı sıra insanlığın geleceğini ve gelecek nesillerin yaģam alanlarını tehdit eden önemli çevre sorunlarını da beraberinde getirmiģtir. Kaynakların bilinçsizce tüketilmesi ve kirlenmesi neticesinde oluģan çevre sorunları, yaģamın sürekliliğini olumsuz etkileyen ve sınırları aģan boyutlarıyla tüm canlıları tehdit etmektir. Çevre kirliliği sadece ülkemizi ilgilendiren bir konu olmayıp; bütün insanlığı olumsuz yönde etkileyen, yeryüzünde yaģayan bütün canlıların geleceğini tehdit eden, önlem alınmadığı taktirde çok büyük tahribatlara neden olan küresel bir felakettir. Hiçbir önlem alınmadan atılan ve kontrolsüz bir Ģekilde alıcı ortama verilen atıklar doğanın kendi kendine özümlemesi çoğu kez mümkün olmamakta ve çevre kirliliğini artırarak sürdürmektedir. Fosil yakıtların aģırı tüketilmesi sonucu atmosfere salınan gazlar neticesinde sera etkisi oluģmakta, küresel ısınma dediğimiz büyük ölçeklerde kuraklık meydana gelmektedir. Son yıllarda; özellikle ülkemizde kısmen kendisini hissettiren iklim değiģikliği bu etkinin ilk belirtisidir. Önlem alınmadığı taktirde geri dönülmez tahribatların olacağı da kuģkusuzdur. Sağlıklı bir çevre ve yaģam kalitesi yüksek bir toplum oluģturmanın, ancak çevre sorunlarının çözülmesiyle mümkün olacağı, bugün dünyada kabul görmüģ bir gerçektir. Bu nedenle öncelikle toplumda çevre bilincinin oluģturulması gerekmektedir. Günümüz dünyasında kentlerin geliģmiģliği ve modernliği sahip olduğu temiz ve yaģanabilir çevre ile ölçülmektedir. Gelecek kuģaklara yaģanabilir bir çevre bırakabilmek için bilinçli ve duyarlı davranmak hepimize düģen önemli bir insanlık görevidir. Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğümüzün uygulamadaki çalıģmalarının ve yürüttüğü çabaların yanında istatistiki ve envanter çalıģmalarının bir ürünü olarak Bingöl Çevre Durum Raporu önemli bir yer tutmakta ve ilimizin çevresel önlemler açısından ulaģtığı seviyeyi göstermektedir. Bilgiye sahip olmanın, çözüm üretmenin en önemli adımı olduğu bilinciyle, bu çabayı gösteren Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğümüzü kutluyor ve bu çabanın devamını diliyorum. Ġrfan BALKANLIOĞLU Bingöl Valisi ii

4 ÖNSÖZ Bilindiği gibi çevre her geçen gün güncelliğini artırarak önem kazanmakla beraber, çevre sorunları daha da artmaktadır. KentleĢmeyle beraber ormanların yok edilmesi, sanayileģmeyle birlikte yaģanan kirlilik problemleri, planlama ve uygulamalarda yaģanan aksaklıklar, çevre bilincinin yetersizliği ile bitiģiğinde doğal kaynakların yok olması tehlikesiyle beraber insan çevre ve çevre sağlığını da olumsuz etkileyebilmektedir. Son zamanlarda çevre alanındaki en temel sorunların baģında, Küresel ısınma ve buna bağlı olarak ortaya çıkan olumsuz etkilerin geldiği bilinmektedir. Özellikle Sanayi Devriminin baģlangıcından itibaren sera gazlarının atmosferdeki konsantrasyonlarında sürekli bir artıģ meydana gelmiģtir. Ġnsan faaliyetleri sonucunda meydana gelen bu artıģ iklim sisteminin doğal dengesinin giderek bozulmasına neden olmaktadır. Ġl Çevre Durum Raporları, o ilin tüm çevre değerlerinin bir sistem bütünü içinde toplandığı, sürekli ve dengeli kalkınmayı hedeflerken korunmasına özen gösterilmesi gereken ekosistemlerin devamlılığının sağlanmasında, insan ihtiyaçlarını ve doğal kaynaklar arasındaki dengenin kurulmasında, Çevre ve Orman politikalarının geliģtirilmesinde önemli kaynak teģkil etmektedir. Aslında çevre kirliliği kaynağında çözülebilecekken koruma ve kullanma dengeleri yeterince gözetilmediği için, ileride çok daha fazla bedeller ödeyerek bu sorunları bertaraf etmeye çalıģıyoruz. Yerinde ve kaynağında düzenli bir planlamayla pek çok sorunun temelde çözümü sağlanabilecekken, Ģimdiye kadar ülkemizde çevre kaygısı taģıyan planlar yapılmamıģtır. Gerek geliģmiģ gerekse geliģmekte olan ülkeler çevre eğitimine daha fazla önem vermektedir. Yaygın yada örgün çevre eğitimi, herkes için eğitim stratejisinin gerekli bir bileģeni olarak daha büyük önem kazanmaktadır. Çocuklarımızı daha küçük yaģlarda toprakla, bitkilerle, ormanla, hayvanlarla, doğa ile barıģık olarak yetiģtirmeliyiz. Ancak bu Ģekilde dünyada güçlü devletlerin çoğunun yaptığı gibi ulusal çıkarları, dünyanın ekolojik çıkarlarından üstün tutmayan, çevreyi de göz önünde bulunduran bir nesil meydana getirebiliriz. Bedeli fiyatla ifade edilemeyecek çevresel değerlerin tahrip edilmesini önlemek, bunlara sahip çıkmak, gerekli çabayı sarf etmek ülkemizin geleceği için en faydalı yatırım olacaktır. Her yıl müdürlüğümüz tarafından hazırlanan ve Türkiye Çevre Durum Raporuna temel teģkil eden Bingöl Ġli Çevre Durum Raporunun hazırlanmasında desteğini esirgemeyen kamu kurum ve kuruluģlarına, emeği geçen personelime tüm okuyucuların her an yararlanabileceği bir doküman olma arzusu ile teģekkür ederim. Bedrettin TAġKESEN Ġl Müdürü iii

5 HAZIRLAYANLAR Mustafa YILDIRIM : Çevre Mühendisi Samet ALTUN : Çevre Mühendisi Bahadır DUMAN : Çevre Mühendisi iv

6 Ġ Ç Ġ N D E K Ġ L E R A. COĞRAFİ KAPSAM Sayfa No A.1. GiriĢ 1 A.2. Ġl ve Ġlçe Sınırları 1 A.3. Ġlin Coğrafi Durumu 2 A.4. Ġlin Topoğrafyası ve Jeomorfolojik Durumu 2 A.5. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi 3 A.5.1. Metamorfizma ve Mağmatizma 3 A.5.2. Tektonik ve Paleocoğrafya 4 B. DOĞAL KAYNAKLAR B.1. Enerji Kaynakları 6 B.1.1. GüneĢ 6 B.1.2. Su Gücü 6 B.1.3. Kömür 8 B.1.4. Doğalgaz 8 B.1.5. Rüzgar 8 B.1.6. Biyokütle 8 B.1.7. Petrol 8 B.1.8. Jeotermal Sahalar 9 B.2. Biyolojik ÇeĢitlilik 9 B.2.1. Ormanlar 9 B Odun Üretimine Ayrılan Tarım Alanları 11 B.2.2. Çayır ve Mera 12 B.2.3. Sulak Alanlar 12 B.2.4. Flora 12 B.2.5. Fauna 13 B.2.6. Milli Parklar,Tabiat Parkları, Tabiat Anıtı, Tabiatı Koruma Alanları ve Diğer Hassas Yöreler 13 B.3. Toprak 14 B.4. Su Kaynakları 14 B.4.1. Ġçme Suyu Kaynakları ve Barajlar 14 B.4.2. Yeraltı Su Kaynakları 15 B.4.3. Akarsular 15 B.4.4. Göller ve Göletler 15 B.5. Mineral Kaynaklar 16 B.5.1. Sanayi Madenleri 17 B.5.2. Metalik Madenler 17 B.5.3. Enerji Madenleri 17 B.5.4. TaĢ Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler 17 v

7 C. HAVA (ATMOSFER VE İKLİM) C.1. Ġklim ve Hava 19 C.1.1. Doğal DeğiĢkenler 19 C Rüzgar 19 C Basınç 23 C Nem 23 C Sıcaklık 24 C BuharlaĢma 25 C YağıĢlar 25 C Yağmur 25 C Kar, Dolu, Sis ve Kırağı 26 C Seller 26 C Kuraklık 27 C Mikroklima 27 C.1.2. Yapay Etmenler 27 C Plansız KentleĢme 27 C YeĢil Alanlar 27 C Isınmada Kullanılan Yakıtlar 27 C Endüstriyel Emisyonlar 27 C Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar 28 C.2. Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynakları 28 C.2.1. Kükürtdioksit Konsantrasyonu ve Duman 28 C.2.2. Partikül Madde (PM) Emisyonları 28 C.2.3. Karbonmonoksit Emisyonları 29 C.2.4. Azot Oksit (NOx) Emisyonları 29 C.2.5. Hidrokarbon ve KurĢun Emisyonları 29 C.3. Atmosferik Kirlilik 29 C.3.1. Ozon Tabakasının Ġncelmesinin Etkileri 29 C.3.2. Asit YağıĢlarının Etkileri 29 C.4. Hava Kirleticilerinin Çevreye Olan Etkileri 29 C.4.1. Doğal Çevreye Etkileri 29 C Su Üzerindeki Etkileri 29 C Toprak Üzerine Etkileri 30 C Flora ve Fauna Üzerindeki Etkileri 30 C Ġnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri 30 C.4.2. Yapay Çevreye (Görüntü Kirliliği Üzerine) Etkileri 30 D. SU D.1. Su Kaynaklarının Kullanımı 31 D.1.1. Yeraltı Suları 31 D.1.2. Jeotermal Kaynaklar 31 D.1.3. Akarsular 32 D.1.4. Göller, Göletler ve Rezervuarlar 32 D.1.5. Denizler 33 D.2. Doğal Drenaj Sistemleri 33 D.3. Su Kaynaklarının Kirliliği ve Çevreye Etkileri 33 D.3.1. Yeraltı Suları ve Kirlilik 33 D.3.2. Akarsularda Kirlilik 33 D.3.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik 33 D.3.4. Denizlerde Kirlilik 33 vi

8 D.4. Su ve Kıyı Yönetimi, Strateji ve Politikaları 33 D.5. Su Kaynaklarında Kirlilik Etkenleri 33 D.5.1. Tuzluluk 33 D.5.2. Zehirli Gazlar 33 D.5.3. Azot ve Fosforun Yol Açtığı Kirlilik 34 D.5.4. Ağır Metaller ve Ġz Elementler 34 D.5.5. Zehirli Organik BileĢikler 34 D Siyanürler 34 D Petrol ve Türevleri 34 D Polikloro Naftalinler ve Bifeniller 34 D Pestisitler ve Su Kirliliği 34 D Gübreler ve Su Kirliliği 34 D Deterjanlar ve Su Kirliliği 34 D.5.6. ÇözünmüĢ Organik Maddeler 34 D.5.7. Patojenler 34 D.5.8. Askıda Katı Maddeler 34 D.5.9. Radyoaktif Kirleticiler ve Su Kirliliği 34 E. TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMI E.1. Genel Toprak Yapısı 35 E.2. Toprak Kirliliği 35 E.2.1. Kimyasal Kirlenme 36 E Atmosferik Kirlenme 36 E Atıklardan Kirlenme 36 E.2.2. Mikrobiyal Kirlenme 36 E.3. Arazi 36 E.3.1. Arazi Varlığı 36 E Arazi Sınıfları 36 E Kullanma Durumu 37 E.3.2. Arazi Problemleri 38 F. FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER F.1. Ekosistem Tipleri 39 F.1.1. Ormanlar 39 F Ormanların Ekolojik Yapısı 39 F Ġlin Orman Envanteri 40 F Orman Varlığının Yararları 40 F Orman Kadastro ve Mülkiyet Konuları 41 F.1.2. Çayır ve Meralar 41 F.1.3. Sulak Alanlar 42 F.1.4. Diğer Alanlar (Stepler vb.) 42 F.2. Flora 42 F.2.1. Habitat ve Toplulukları 42 F.2.2. Türler ve Populasyonları 43 F.3. Fauna 43 F.3.1. Habitat ve Toplulukları 43 F.3.2. Türler ve Populasyonları 43 F.3.3. Hayvan YaĢama Hakları 43 F Evcil Hayvanlar 43 F Sahipli Hayvanlar 43 vii

9 F Sahipsiz Hayvanlar 43 F Nesli Tehlike Altında Olan ve Olması Muhtemel Evcil ve Yaban Hayvanlar 43 F Hayvan Hakları Ġhlalleri 43 F Valilikler, Belediyeler ve Gönüllü KuruluĢlarla ĠĢbirliği 44 F.4. Hassas Yöreler Kapsamında Olup (*) Bölümündeki Bilgilerin Ġsteneceği Alanlar 44 F.4.1. Ülkemiz Mevzuatı Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar 44 F Sayılı Milli Parklar Kanunu nun 2. Maddesinde Tanımlanan ve Bu Kanunun4 3. Maddesi Uyarınca Belirlenen Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtları ve Tabiat Koruma Alanları 44 F Sayılı Kara Avcılığı Kanunu Uyarınca Çevre ve Orman Bakanlığı nca Belirlenen Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı YerleĢtirme Alanları 44 F Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun 2. Maddesinin a Tanımlar Bendinin 1.,2.,3. ve 5. Alt Bentlerinde Kültür Varlıkları, Tabiat Varlıkları, Sit ve Koruma Alanı Olarak Tanımlanan ve Aynı Kanun ile 3386 Sayılı Kanunun (2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun Bazı Maddelerinin DeğiĢtirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddelerin Eklenmesi Hakkında Kanun) Ġlgili Maddeleri Uyarınca Tespiti ve Tescili Yapılan Alanlar 44 F Sayılı Su Ürünleri Kanunu Kapsamında Olan Su Ürünleri Ġstihsal ve Üreme Sahaları 45 F /9/1988 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği nin 17 nci ve 1/7/1999 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Yönetmelikle DeğiĢik 18.,19. ve 20. Maddelerinde Tanımlanan Alanlar 45 F /11/1986 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği nin 49. Maddesinde Tanımlanan Hassas Kirlenme Bölgeleri 45 F Sayılı Çevre Kanunu nun 9. Maddesi Uyarınca Bakanlar Kurulu Tarafından Özel Çevre Koruma Bölgeleri Olarak Tespit ve Ġlan Edilen Alanlar 45 F Sayılı Boğaziçi Kanunu na Göre Koruma Altına Alınan Alanlar 45 F Sayılı Orman Kanunu Gereğince Orman Alanı Sayılan Yerler 45 F Sayılı Kıyı Kanunu Gereğince Yapı Yasağı Getirilen Alanlar 45 F Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin AĢılattırılması Hakkında Kanunda Belirtilen Alanlar 45 F Sayılı Mera Kanununda Belirtilen Alanlar 45 F Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği nde Belirtilen Alanlar 45 F.4.2. Ülkemizin Taraf Olduğu Uluslararası SözleĢmeler Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar 45 F /2/1984 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Avrupa nın Yaban Hayatı ve YaĢama Ortamlarını Koruma SözleĢmesi (BERN SözleĢmesi) Uyarınca Koruma Altına AlınmıĢ Alanlardan Önemli Deniz Kaplumbağası Üreme Alanları nda Belirtilen I. ve II. Koruma Bölgeleri, Akdeniz Foku YaĢama ve Üreme Alanları 46 F /6/1981 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Akdeniz in Kirlenmeye KarĢı Korunması SözleĢmesi (Barcelona SözleĢmesi) Uyarınca Korumaya Alınan Alanlar 46 F /10/1988 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Akdeniz de Özel Koruma Alanlarının Korunmasına Ait Protokol Gereği Ülkemizde Özel Koruma Alanı Olarak BelirlenmiĢ Alanlar 46 F /9/1985 Tarihli Cenova Bildirgesi Gereği SeçilmiĢ BirleĢmiĢ Milletler Çevre Programı Tarafından YayımlanmıĢ Olan Akdeniz de Ortak Öneme Sahip 100 Kıyısal Tarihi Sit Listesinde Yer Alan Alanlar 46 F Cenova Deklerasyonu nun 17. Maddesinde Yer Alan Akdeniz e Has Nesli Tehlikede Olan Deniz Türlerinin YaĢama ve Beslenme Ortamı Olan Kıyısal Alanlar 46 viii

10 F /2/1983 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması SözleĢmesi nin 1. ve 2. Maddeleri Gereğince Kültür ve Turizm Bakanlığı Tarafından Koruma Altına Alınan Kültürel Miras ve Doğal Miras Statüsü Verilen Kültürel, Tarihi ve Doğal Alanlar 46 F /05/1994 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Özellikle Su KuĢları YaĢama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanların Korunması SözleĢmesi (RAMSAR SözleĢmesi) Uyarınca Koruma Altına AlınmıĢ Alanlar 48 F.4.3. Korunması Gereken Alanlar 48 F Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, Mevcut Özellikleri Korunacak Alan Olarak Tesbit Edilen ve YapılaĢma Yasağı Getirilen Alanlar (Tabii Karakteri Korunacak Alan, Biogenetik Rezerv Alanları, Jeotermal Alanlar vb.) 48 F Tarım Alanları: Tarımsal Kalkınma Alanları, Sulanan, Sulanması Mümkün ve Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıfları I, II, III ve IV Olan Alanlar, YağıĢa Bağlı Tarımda Kullanılan I. ve II. Sınıf ile, Özel Mahsul Plantasyon Alanlarının Tamamı 48 F Sulak Alanlar: Doğal veya Yapay, Devamlı veya Geçici, Suların Durgun veya Akıntılı, Tatlı, Acı veya Tuzlu, Denizlerin Gel-Git Hareketinin Çekilme Devresinde 6 Metreyi Geçmeyen Derinlikleri Kapsayan, BaĢta Su KuĢları Olmak Üzere Canlıların YaĢama Ortamı Olarak Önem TaĢıyan Bütün Sular, Bataklık Sazlık ve Turbiyeler ile Bu Alanların Kıyı Kenar Çizgisinden Ġtibaren Kara Tarafına Doğru Ekolojik Açıdan Sulak Alan Kalan Yerler 49 F Göller, Akarsular, Yeraltısuyu ĠĢletme Sahaları 49 G. TURİZM G.1. Yörenin Turistik Değerleri 50 G.1.1. Yörenin Doğal Değerleri 52 G Konum 55 G Fiziki Özellikler 56 G.1.2. Kültürel Değerler 58 G.2. Turizm ÇeĢitleri 66 G.3. Turistik Altyapı 66 G.4. Turist Sayısı 67 G.5. Turizm Ekonomisi 68 G.6. Turizm-Çevre ĠliĢkisi 68 H. TARIM VE HAYVANCILIK H.1. Genel Tarımsal Yapı 69 H.2. Tarımsal Üretim 71 H.2.1. Bitkisel Üretim 72 H Tarla Bitkileri 72 H Buğdaygiller 72 H Baklagiller 75 H Yem Bitkileri 75 H Endüstriyel Bitkiler 76 H Bahçe Bitkileri 76 H Meyve Üretimi 76 H Sebze Üretimi 79 H Süs Bitkileri 81 H.2.2. Hayvansal Üretim 81 H BüyükbaĢ Hayvancılık 81 H KüçükbaĢ Hayvancılık 81 H Kümes Hayvancılığı ( Kanatlı Üretimi) 87 H Su Ürünleri 87 H Kürk Hayvancılığı 87 ix

11 H Arıcılık ve Ġpekböcekçiliği 87 H.3. Organik Tarım 88 H.4. Tarımsal ĠĢletmeler 88 H.4.1. Kamu ĠĢletmeleri 88 H.4.2. Özel ĠĢletmeler 89 H.5. Tarımsal Faaliyetler 90 H.5.1. Pestisit Kullanımı 90 H.5.2. Gübre Kullanımı 90 H.5.3. Toprak Kullanımı 91 I. MADENCİLİK I.1. Maden Kanununa Tabi Olan Madenler ve Doğal Malzemeler 92 I.1.1. Sanayi Madenleri 92 I.1.2. Metalik Madenler 93 I.1.3. Enerji Madenleri 93 I.1.4. Maden Kanunu na Tabi Olan Doğal Malzemeler 93 I.2. Madencilik Faaliyetlerinin Yapıldığı Yerlerin Özellikleri 86 I.3. Cevher ZenginleĢtirme 93 I.4. Madencilik Faaliyetlerinin Çevre Üzerine Etkileri 93 I.5. Madencilik Faaliyetleri Sonucunda Arazi Kazanım Amacıyla Yapılan Rehabilitasyon ÇalıĢmaları 93 J. ENERJİ J.1. Birincil Enerji Kaynakları 94 J.1.1. TaĢkömürü 94 J.1.2. Linyit 94 J.1.3. Asfaltit 94 J.1.4. Bitümlü ġist 94 J.1.5. Hampetrol 95 J.1.6. Doğalgaz 95 J.1.7. Nükleer Kaynaklar (Uranyum ve Toryum) 95 J.1.8. Orman 95 J.1.9. Hidrolik 95 J Jeotermal 95 J GüneĢ 95 J Rüzgar 95 J Biyokütle 95 J.2. Ġkincil Enerji Kaynaları 95 J.2.1. Termik Enerji 95 J.2.2. Hidrolik Enerji 96 J.2.3. Nükleer Enerji 96 J.2.4. Yenilenebilir Elektrik Enerjisi Üretimi 96 J.3. Enerji Tüketiminin Sektörlere Göre Dağılımı 96 J.4. Enerji Tasarrufu Ġle Ġlgili Yapılan ÇalıĢmalar 99 K. SANAYİ VE TEKNOLOJİ K.1. Ġl Sanayinin GeliĢimi, Yer Seçimi Süreçleri ve Bunu Etkileyen Etkenler 100 K.2. Genel Anlamda Sanayinin Gruplandırılması 100 K.3. Sanayinin Ġlçelere Göre Dağılımı 100 x

12 K.4. Sanayi Gruplarına Göre ĠĢyeri Sayıları ve Ġstihdam Durumu 101 K.5. Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji Kullanımı 105 K.6. Sanayiden Kaynaklanan Çevre Sorunları ve Alınan Önlemler 105 K.7. Sanayi Tesislerinin Acil Durum Planı 105 L. ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME L.1. Altyapı 106 L.1.1. Temiz Su Sistemi 106 L.1.2. Atık Su Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma Sistemi 106 L.1.3. YeĢil Alanlar 107 L.1.4. Elektrik Ġletim Hatları 108 L.1.5. Doğalgaz Boru Hatları 109 L.2. UlaĢım 109 L.2.1. Karayolları 109 L Karayolları Genel 110 L UlaĢım Planlaması 111 L Toplu TaĢım Sistemleri 111 L Kent Ġçi Yollar 111 L Araç Sayıları 111 L.2.2. Demiryolları 112 L Kullanılan Raylı Sistemler 112 L TaĢımacılıkta Demiryolları 112 L.2.3. Deniz, Göl ve Nehir TaĢımacılığı 112 L Limanlar 112 L TaĢımacılık 112 L.2.4. Havayolları 112 L.3. HaberleĢme 112 L.4. Ġlin Plan Durumu 114 L.5. Ġldeki Baz Ġstasyonları 114 M. YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS M.1. Kentsel ve Kırsal Planlama 115 M.1.1. Kentsel Alanlar 115 M Doğal Özelliklerin Kent Formuna Etkileri 115 M Kentsel Büyüme Deseni 116 M Planlı Kentsel GeliĢme Alanları 116 M Kentsel Alanlarda Yoğunluk 116 M Kentsel Yenileme Alanları 117 M Endüstri Alanları Yer Seçimi 117 M Tarihi, Kültürel, Arkeolojik ve Turistik Özellikli Alanlar 117 M.1.2. Kırsal Alanlar 118 M Kırsal YerleĢme Deseni 118 M Arazi Mülkiyeti 118 M.2. Altyapı 118 M.3. Binalar ve Yapı ÇeĢitleri 119 M.3.1. Kamu Binaları 119 M.3.2. Okullar 122 M.3.3. Hastaneler ve Sağlık Tesisleri 123 M.3.4. Sosyal ve Kültürel Tesisler 124 M.3.5. Endüstriyel Yapılar 124 xi

13 M.3.6. Göçer ve Hareketli Barınaklar 124 M.3.7. Otel-Motel ve Turizm Amaçlı Diğer Yapılar 124 M.3.8. Bürolar ve Dükkanlar 124 M.3.9. Kırsal Alanda YapılaĢma 125 M.3.10.Yerel Mimari Özellikler 125 M.3.11.Bina Yapımında Kullanılan Yerel Materyaller 125 M.4. Sosyo-Ekonomik Yapı 127 M.4.1. ĠĢ Alanları ve ĠĢsizlik 127 M.4.2. Göçler 128 M.4.3. Göçebe ĠĢçiler (Mevsimlik) 128 M.4.4. Kent Toprağının Mülkiyet Dağılımı 128 M.4.5. Konut Yapım Süreçleri 128 M.4.6. Gecekondu Islah ve Önleme Bölgeleri 128 M.5. YerleĢim Yerlerinin Çevresel Etkileri 129 M.5.1. Görüntü Kirliliği 129 M.5.2. Binalarda Ses Ġzolasyonu 129 M.5.3. Havaalanları ve Çevresinde OluĢturulan Gürültü Zonları 129 M.5.4. Ticari ve Endüstriyel Gürültü 129 M.5.5. Kentsel Atıklar 129 M.5.6. Binalarda Isı Yalıtımı 129 M.6. Nüfus 129 M.6.1. Nüfusun Yıllara Göre DeğiĢimi 129 M.6.2. Nüfusun YaĢ, Cinsiyet ve Eğitim Gruplarına Göre Dağılımı 130 M.6.3. Ġl ve Ġlçelerin Nüfus Yoğunlukları 130 M.6.4. Nüfus DeğiĢim Oranı 130 N. ATIKLAR N.1. Evsel Katı Atıklar 131 N.2. Tehlikeli Atıklar 131 N.3. Özel Atıklar 131 N.3.1. Tıbbi Atıklar 131 N.3.2. Atık Yağlar 131 N.3.3. Bitkisel ve Hayvansal Atık Yağlar 131 N.3.4. Pil ve Aküler 131 N.3.5. Cips ve Diğer Yakma Fırınlarından Kaynaklanan Küller 131 N.3.6. Tarama Çamurları 131 N.3.7. Elektrik ve Elektronik Atıklar 132 N.3.8. Kullanım Ömrü BitmiĢ Araçlar 132 N.4. Diğer Atıklar 132 N.4.1. Ambalaj Atıkları 132 N.4.2. Hayvan Kadavraları 132 N.4.3. Mezbaha Atıkları 132 N.5. Atık Yönetimi 132 N.6. Katı Atıkların Miktar ve Kompozisyonu 132 N.7. Katı Atıkların Biriktirilmesi, Toplanması, TaĢınması ve Aktarma Merkezleri 132 N.8. Atıkların Bertaraf Yöntemleri 132 N.8.1. Katı Atıkların Depolanması 132 N.8.2. Atıkların Yakılması 132 N.8.3. Kompost 132 N.9. Atıkların Geri Kazanımı ve Değerlendirmesi 133 xii

14 N.10. Atıkların Çevre Üzerindeki Etkileri 133 O. GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM O.1. Gürültü 134 O.1.1. Gürültü Kaynakları 134 O Trafik Gürültüsü 134 O Endüstri Gürültüsü 134 O ĠnĢaat Gürültüsü 134 O YerleĢim Alanlarında OluĢan Gürültüler 134 O Havaalanları Yakınında OluĢan Gürültü 135 O.1.2. Gürültü ile Mücadele 135 O.1.3. Gürültünün Çevreye Olan Etkileri 135 O Gürültünün Fiziksel Çevreye Olan Etkileri 135 O Gürültünün Sosyal Çevreye Olan Etkileri 135 O.1.4. Gürültünün Ġnsanlar Üzerine Olan Etkileri 135 O Fiziksel Etkileri 135 O Fizyolojik Etkileri 135 O Psikolojik Etkileri 135 O Performans Üzerine Etkileri 135 O.2. TitreĢim 135 P. AFETLER P.1. Doğal Afetler 136 P.1.1. Depremler 136 P.1.2. Heyelan ve Çığlar 136 P.1.3. Seller 136 P.1.4. Orman, Otlak ve Sazlık Yangınları 136 P.1.5. Ormanlar Üzerinde Biyotik veya Abiyotik Faktörlerin Etkileri 136 P.1.6. Fırtınalar 136 P.2. Diğer Afetler 136 P.2.1. Radyoaktif Maddeler 136 P.2.2. Denize Dökülen Petrol ve Diğer Tehlikeli Atıklar 136 P.2.3. Tehlikeli Maddeler 136 P.3. Afetlerin Etkileri ve Yardım Tedbirleri 136 P.3.1. Sivil Savunma Birimleri 136 P.3.2. Yangın Kontrol ve Önleme Tedbirleri 137 P.3.3. Ġlkyardım Servisleri 137 P.3.4. Afetzedeler ve Mültecilerin Yeniden Ġskanı 137 P.3.5. Tehlikeli Maddelerin Yurtiçi ve Sınırlararası TaĢınımı Ġçin Alınan Tedbirler 137 P.3.6. Afetler ve Büyük Endüstriyel Kazalar 137 R. SAĞLIK VE ÇEVRE R.1. Temel Sağlık Hizmetleri 138 R.1.1. Sağlık Kurumlarının Dağılımı 138 R.1.2. BulaĢıcı Hastalıklar 138 R Ġçme, Kullanma ve Sulama Suları 139 xiii

15 R Denizler 140 R Zoonoz Hastalıklar 140 R.1.3. Gıda Hijyeni 140 R.1.4. AĢılama ÇalıĢmaları 141 R.1.5. Bebek Ölümleri 141 R.1.6. Ölümlerin Hastalık, YaĢ ve Cins Gruplarına Göre Dağılımı 141 R.1.7. Aile Planlaması ÇalıĢmaları 142 R.2. Çevre Kirliliği ve Zararlarından OluĢan Sağlık Riskleri 142 R.2.1. Kentsel Hava Kirliliğinin Ġnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 142 R.2.2. Su Kirliliğinin Ġnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 150 R.2.3. Atıkların Ġnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 151 R.2.4. Gürültünün Ġnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 152 R.2.5. Pestisitlerin Ġnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 152 R.2.6. Ġyonize Radyasyondan Korunma 152 R.2.7. Baz Ġstasyonlarından Yayılan Radyasyonun Ġnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 152 S. ÇEVRE EĞİTİMİ S.1. Kamu KuruluĢlarının Çevre Eğitimi ile Ġlgili Faaliyetleri 153 S.2. Çevre Ġle Ġlgili Gönüllü KuruluĢlar ve Faaliyetleri 154 S.2.1. Çevre Vakıfları 154 S.2.2. Çevre Dernekleri 154 S.2.3. Çevreyle Ġlgili Federasyonlar 154 T. ÇEVRE YÖNETİMİ VE PLANLAMA T.1. Çevre Kirliliğinin ve Çevresel Tahribatın Önlenmesi 155 T.2. Doğal Kaynakların Ekolojik Dengeler Esas Alınarak Verimli Kullanımı, Korunması ve GeliĢtirilmesi 155 T.3. Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin Çevrenin TaĢıma Kapasitesini AĢmayacak Biçimde Planlanması 155 T.4. Çevrenin Ġnsan- Psikososyal Ġhtiyaçlarıyla Uyumunun Sağlanması 155 T.5. Çevre Duyarlı Arazi Kullanım Planlaması 155 T.6. Çevresel Etki Değerlendirmesi 156 xiv

16 TABLOLAR SAYFA NO Tablo 1: Bingöl iline bağlı ilçeler listesi 2 Tablo 2: Bingöl ilindeki baģlıca dağlar. 2 Tablo 3: 2009 Bingöl Ġli rüzgar durumu 8 Tablo 4: Genç Orman ĠĢletme ġefliği Orman Durumu 10 Tablo 5: Ilıca Orman ĠĢletme ġefliği Orman Durumu 10 Tablo 6: Kiğı OrmanĠĢletme ġefliği Orman Durumu 10 Tablo 7: Solhan Orman ĠĢletme ġefliği Orman durumu 11 Tablo 8: Ġlimiz Mera ve Cayır Alanları 12 Tablo 9: Bingöl ilinde bulunan barajlar 15 Tablo 10: Yüzeysel ve Yer Altı Ġçme Suyu Kaynağı Bilgileri 15 Tablo 11: Bingöl ilinde bulunan akarsular 15 Tablo 12: Bingöl de bulunan göl ve göletler. 15 Tablo 13: Bingöl Ġli madencilik durumu 16 Tablo 14: Ġlimizdeki Kum ve TaĢ Ocakları 18 Tablo 15: Bingöl Ġli 2009 Yılı Rüzgar Verileri 20 Tablo 16: Bingöl Ġli Genç Ġlçesi 2009 Yılı Rüzgar Verileri 22 Tablo 17: Bingöl Ġli Solhan Ġlçesi 2009 Yılı Rüzgar Verileri 23 Tablo 18: Bingöl Ġli Merkez Ġlçesi 2009 Yılı Basınç Verileri 23 Tablo 19: Bingöl Ġli Solhan Ġlçesi 2009 Yılı Basınç Verileri 23 Tablo 20: Bingöl Ġli Merkez Ġlçesi 2009 Yılı Nem Verileri 24 Tablo 21: Bingöl Ġli Genç Ġlçesi 2009 Yılı Nem Verileri 24 Tablo 22: Bingöl Ġli Solhan Ġlçesi 2009 Yılı Nem Verileri 24 Tablo 23: Bingöl Ġli Merkez Ġlçesi 2009 Yılı Sıcaklık Verileri 24 Tablo 24: Bingöl Ġli Genç Ġlçesi 2009 Yılı Sıcaklık Verileri 24 Tablo 25: Bingöl Ġli Solhan Ġlçesi 2009 Yılı Sıcaklık Verileri 24 Tablo 26: Bingöl iline ait 2009 yılı Buhar basıncı ortalamaları 25 Tablo 27: Bingöl Ġli Merkez Ġlçesi 2009 yılı yağıģ verileri 25 Tablo 28: Bingöl Ġli Genç Ġlçesi 2009 yılı yağıģ verileri 25 Tablo 29: Bingöl Ġli Solhan Ġlçesi 2009 yılı yağıģ verileri 26 Tablo 30: Bingöl Ġli Merkez Ġlçesi 2009 yılı Meteorolojik verileri 26 Tablo 31: Bingöl Ġli Genç Ġlçesi 2009 yılı Meteorolojik verileri 26 Tablo 32: Bingöl Ġli Solhan Ġlçesi 2009 yılı Meteorolojik verileri 26 Tablo 33: Bingöl Ġli 2009yılı GüneĢlenme 27 Tablo 34: Ġlimizde trafiğe kayıtlı araç sayısı 28 Tablo 35: Bingöl Ġli arazi varlığı 35 Tablo 36: Mera Tespit ve Tahdit ÇalıĢmaları 35 Tablo 37: 2009 yılında yapılan mera ıslah çalıģmaları 35 Tablo 38: Ġlimizin Arazi Dağılımı 36 Tablo 39: Ġlimiz Arazisinin Kullanım Durumu 37 Tablo 40:Tarımsal Alanların Sınıfsal Dağılımı 38 Tablo 41: Ġlimizin Arazi Dağılımı 38 Tablo 42: Bingöl ilinin orman envanteri 40 Tablo 43: Ġlimizde yapılan Aplikasyon ÇalıĢmaları 41 Tablo 44: Ġlimizde yapılan yayla tespit çalıģmaları 42 Tablo 45: Sit Alanları 46 Tablo 46: Mimari Zenginlikler 46 xv

17 Tablo 47: Tarım arazileri kullanma Kabiliyet sınıfları ve dağılımı 49 Tablo 48: Ġlimizde bulunan kültürel değerler 58 Tablo 49: 2009 Yılında ilimize gelen Yerli ve Yabancı Turist sayısı 67 Tablo 50: Ġlimizde mevcut otel sayısı ve yatak kapasiteleri 67 Tablo 51: 2009 Yılında ilimize gelen Yerli ve Yabancı Turist sayısı 68 Tablo 52: Ġlimizde mevcut otel sayısı ve yatak kapasiteleri 68 Tablo 53: Ġlimizin Arazi Varlığı Dağılımı(ha) 70 Tablo 54: Ġlçeler bazında arazi kullanımı 70 Tablo 55: Ġlçeler bazında ekiliģler 70 Tablo 56: Tarım Alanlarının Kullanım Amaçlarına Göre Dağılımı 71 Tablo 57: Ġlimiz Geneli Tarla Ürünleri 71 Tablo 58: Ġlçeler bazında arazi kullanımı 72 Tablo 59: Tarım Alanlarının Kullanım Amaçlarına Göre Dağılımı 72 Tablo 60: Ġlimiz Geneli Tarla Ürünleri 72 Tablo 61: Tarla bitkileri istatistikleri 73 Tablo 62: Baklagiller 75 Tablo 63: Yem bitkileri 75 Tablo 64: Ġlimizde üretimi yapılan endüstriyel bitkiler 76 Tablo 65: Ġlçeler bazında meyve üretimi 76 Tablo 66: Ġlçeler bazında sebze üretimi 79 Tablo 67: Ġlimizde Yem Bitkileri EkiliĢ ve Verimi 81 Tablo 68: Ġlimizdeki yumurta üretimi 81 Tablo 69: Ġlimizdeki hayvan varlığı 82 Tablo 70: Ġlimizdeki küçük baģ-tek tırnaklı ve kanatlı hayvan varlığı 82 Tablo 71: Ġlimizdeki hayvan varlığı 83 Tablo 72: Ġlimizdeki kesilen hayvan sayısı-et ve deri üretimi 84 Tablo 73: Ġlimizdeki hayvan sayısı ve süt ve üretimi 85 Tablo 74: Yıllar Ġtibariyle Ġlin Hayvan Varlığını Gösterir tablo 86 Tablo 75: Ġlimizde mevcut arılı kovan ve Bal Üretimi 88 Tablo 76: Tarımsal iģletmelerin büyüklüklerine ve Kullanımına göre Dağılımı 89 Tablo 77: Ġlimizdeki Özel ĠĢletmeler 89 Tablo 78: Pestisit kullanımı 90 Tablo 79: Ġlimizdeki Gübre Kullanımı 90 Tablo 80: Enerji Durumu 94 Tablo 81: Enerji Tüketiminin Sektörlere Göre dağılımı 97 Tablo 82: Enerji Nakil Hatları 98 Tablo 83: Ġlimizdeki Sanayi Tesislerinin Durumu 102 Tablo 84: Ġlimizdeki sanayi tesisler 102 Tablo 85: Belediyelerin Kanalizasyon ve Atıksu Arıtma Tesisi Durumu 107 Tablo 86: Ġlimizde mevcut elektrik iletim hatları 108 Tablo 87: Ġlimiz sınırlarından geçen yolların durumu 110 Tablo 88: Ġlimizde kayıtlı araç sayısı 111 Tablo 89: HaberleĢme ile ilgili istatistiki bilgiler 112 Tablo 90: Ġlimizdeki baz istasyonları 114 Tablo 91: Ġlimizdeki Kadastro durumu 115 Tablo 92: Ġlimizde Mahallelere göre nüfus dağılımı 117 Tablo 93: 1990 Genel Nüfus Sayımı 118 Tablo 94: 2000 Genel Nüfus Sayımı 118 Tablo 95: 1990 yılı ġehir ve Köy Nüfus Oranları 118 Tablo 96: 2000 yılı ġehir ve Köy Nüfus Oranları 118 xvi

18 Tablo 97: Hazineye Ait TaĢınmaz Malların Üzerinde Bul. Kamu Bin. 119 Tablo 98: Öğr. Yılında Öğrenci Öğretmen ve Okul Sayısı 122 Tablo 99: Yataklı Sağlık Kurumları 123 Tablo 100: Yataksız Sağlık Kurumları 124 Tablo 101: Ġl Müdürlüğümüze Ait Ġstatiki Veriler 127 Tablo 102: Ġlimizin iç göç hareketleri 128 Tablo 103: Bingöl ili DĠE 2000 genel nüfus sayımı kesin sonuçları 129 Tablo 104: Nüfusun YaĢ, Cinsiyet ve Eğitim Gruplarına Göre Dağılımı 130 Tablo 105: Ġl ve Ġlçelerin Nüfus Yoğunlukları 130 Tablo 106: Katı Atık Üretiminin Ġlçelere Göre Dağılımı 131 Tablo 107: Ġlimiz Trafiğine Kayıtlı Araç Sayısı 134 Tablo 108: Toplumun Gürültü Seviyelerinde Gösterdiği Tepki 134 Tablo 109: Ġlimizde sağlık kurumlarının dağılımı 138 Tablo 110: Ġlimizde yataklı hastane sayısı 138 Tablo 111: Ġlimizde yataksız sağlık kurumları 138 Tablo 112: 2009 Yılına ait BulaĢıcı Hastalık Verileri 138 Tablo 113: Ġlimiz ġebeke Suyu Denetimlerinde Elde Edilen Rakamlar 139 Tablo 114: Ġlimiz Ġçme ve Kullanma Su Kaynakları 140 Tablo 115: 2009 yılında Ġlimizde görülen zoonoz Hastalıkları 140 Tablo.116: Bingöl ilinde aylara göre kontrol edilen gıda maddeleri. 141 Tablo.117: Bingöl ilinde aylara göre kontrol edilen gıda satıģ yerleri 141 Tablo 118: Ġlimizde 2009 Yılında yapılan aģılama çalıģmaları 141 Tablo 119: 2009 Yılında Ġlimizdeki Bebek Ölümleri 141 Tablo 120: 2009 yılında Ġlimizde ölümlerin yaģ ve cinse göre dağılımı 141 Tablo 121: Ġlimizde yapılna aile planlaması çalıģmaları 142 Tablo 122: Atmosferin Kimyasal BileĢimi 142 Tablo 123: Tarihte Büyük Hava Kirliliği Atakları 143 Tablo 124: Hava kirliliği Kaynakları 145 Tablo 125: USA hava kalitesi standartı 149 Tablo 126: Avrupa hava standartı 149 Tablo 127: Türkiyedeki hava kalitesi 150 Tablo 128: Ġlimizde ġehir ġebeke Suyu Ġle Ġlgili denetim verileri 151 Tablo 129: Ġlimizde ÇED olumlu /Olumsuz kararı verilen faaliyetlerin listesi 156 Tablo 130: ÇED Gereklidir/Değildir kararı verilen faaliyet listesi 156 xvii

19 A. COĞRAFĠ KAPSAM A.1. GiriĢ 1926 yılında Elazığ, 1929 yılında da MuĢ Ġllerine bağlanan Bingöl,1936 yılında Vilayet olmuģtur.1945 yılında da Ġl Merkezi olan Çapakçur un adı Bingöl olarak değiģtirilmiģtir. Ġlimiz Anadolu nun düģman istilası görmeyen bölgelerinden birisidir.bingöl ün tarihi daha çok komģu illerin tarihi incelenerek çıkarılmıģtır. Erzurum, Erzincan, Diyarbakır, Bitlis, Ahlat, Van, Tunceli, Ģehirleri eski devirlerde bir beyliğe veya hükümdara BaĢĢehir olmuģtur. Bingöl daha çok bu beyliklere bağlı olarak tutulmuģtur. ġimdiye kadar Bingöl ili sınırları içinde bir Ģehir kalıntısına rastlanmaması bunu doğrular. Tarihçi Heredot bir eserinde Anadolu yu birtakım bölgelere ayırarak bugünkü MuĢ, Diyarbakır, Bingöl, Ġllerinin bulunduğu bölgeye Komojen ismini vermiģtir. Bingöl ili Osmanlı Devleti zamanında komģu illere bağlı olarak idare edilmiģ ancak Cumhuriyet Devrinde bir il haline gelmiģtir. A.2. Ġl ve Ġlçe Sınırları Harita 1: Ġl Haritası ĠLÇENĠN ADI YÜZÖLÇÜMÜ(Km 2 ) ORAN (%) YÜKSEKLĠK (m) ĠL TOPLAMI MERKEZ ADAKLI GENÇ KARLIOVA KIĞI SOLHAN

20 YAYLADERE YEDĠSU Tablo-1: Bingöl iline bağlı ilçeler listesi. A.3. Ġlin Coğrafi Durumu Bingöl ili Doğu Anadolu bölgesi Yukarı Fırat bölümünde yer alır. Doğusu MuĢ, kuzeyi Erzurum ve Erzincan,batısı Tunceli ve Elazığ,güneyi ise Diyarbakır Ġlleri ile çevrilidir. Bingöl Ġli ve doğu boylamları ile ve kuzey enlemleri arasında yer alır. A.4. Ġlin Topografyası ve Jeomorfolojik Durumu Ġl sınırları içinde arazi oldukça engebeli ve yüksek olup, denizden yüksekliği 1250 metreyi aģar. Dağlar ve tepelik alanlar çok geniģ bir yer kaplar. Yükseklikleri 2000 metreyi aģan dağlık alanlar ise metre arasında yükseltiye sahip olan tepelik alanların 3.jeolojik zaman (Teozoiktersiyer) da tektonik hareketler sonucunda meydana geldiği tespit edilmiģtir. Bingöl Dağlarının yapısında genellikle bazalt ve andezitler bulunur. Kuzey-Batı, Güney-Doğu yönünde uzanan Bingöl Dağlarının kuzey yamaçları hafif eğimli olduğu halde güney kesimleri oldukça sarptır. 1- DAĞLAR Bingöl arazisi çok dağlıktır.yükseklikleri 3000 metreyi aģan dağlar bulunur.dağlar üzerindeki yaylalar ve düzlüklerin yükseklikleri 2000 metreden aģağı düģmez.ova niteliğindeki yerler bile 1000 metrenin üzerinde bulunmaktadır.bingöl ovasının dört tarafı dağ sıralarıyla çevrilidir.dağların yüksek kısımlarını doruklar,buzul gölleri,etek kısımlarını ise moren kalıntıları kaplar.dağlar genellikle seyrek ormanlık olup,güney bölümlerinin bazı kısımları çıplaktır.meģe ormanları dağların 1800 metreden aģağı kısımlarında görülür. Volkanik sahaların en çok rastlandığı yer Göynük suyu ile Peri suyu arasındaki bölgedir.volkanik olan bu bölge çukurluk ve yükseltileriyle dağların genel durumunu bozacak niteliktedir.ayrıca buradaki dağların bünyesinde kısmen bazalt türünden akıcı,kısmen andezit tipinde kıvamlı lavlar büyük yer tutar.üçüncü zaman sonlarındaki tektonik olaylar neticesinde kırılmalardan sonra yeryüzüne çıkan lavlar bir örtü gibi etrafa yayılmıģtır.bu arada bazı kırılmalar sonucunda bu örtünün bazı kütleleri çökmüģ,bazıları ise yükselmiģtir.bingöl iline adını veren Bingöl Dağları bu zamanda oluģmuģtur. BAġLICA DAĞ VE TEPELER DAĞIN ADI YÜKSEKLĠK (M) BĠNGÖL DAĞI 3250 GENÇ DAĞI 2940 ġeytan DAĞI 2906 ġerafettġn DAĞI 2544 Tablo-2: Bingöl ilindeki baģlıca dağlar. Bingöl de dağlar orta kısımlarda birbirinden uzaklaģarak geniģlemiģ ve bu geniģleyen yerde Bingöl ovası meydana gelmiģtir. Ova Ģehrin güneydoğusuna doğru hafif eğimle alçalarak devam eder.bu ovayı birçok akarsular çeģitli yönlerde parçalamıģtır.ayrıca Gayt suyu ile Çapakçur deresinin sürükledikleri çakıllar ovanın bir kısmını kaplamıģtır.ovanın yüzölçümü yaklaģık 80 km 2 dir.deniz seviyesinden yüksekliği ise 1150 metredir.bingöl ovasından baģka,genç,karlıova ve Sancak ovaları gibi küçük ovalar da vardır. 2- OVALAR Bingöl de dağlar orta kısımlarda birbirinden uzaklaģarak geniģlemiģ ve bu geniģleyen yerde Bingöl Ovası meydana gelmiģtir. Bu ovayı bir çok akarsular çeģitli yönlerde parçalanmıģtır. Ovanın yüzölçümü 80 km 2 olup, deniz seviyesinde yüksekliği 1150 metredir. Bingöl Ovasından; Genç, Karlıova ve Sancak Ovaları gibi küçük ovalarda mevcuttur. 3- AKARSULAR - 2 -

21 Peri Suyu : Ġl sınırları içindeki uzunluğu bakımından Ġlin en önemli akarsuyu Peri Suyudur. 258 km. uzunluğa sahip Peri Suyunun Ġl sınırları içindeki uzunluğu 112 km. dir. Karagöl ve Bingöl Dağlarındaki kaynaklardan çıkan sular Karlıova Ġlçesinin Kuzeybatısında Elmalı Deresi ve Çerme de Kalmas Deresi ile birleģerek Peri Suyunun suyunu meydana getirirler. Peri Suyu buradan itibaren Güneydoğu yönünde akıp Kiğı sınırları içinde Çorik Dağından Fas Deresinin, daha Güneyden Çobi Suyu ve Kalman Deresini alarak Ġl sınırlarından çıkar. Tunceli Ġl sınırları içinden geçerek Munzur Suyu ile birleģir. Elazığ da YeĢildere civarında Fırat a karıģır. Murat Nehri : Ġlin en önemli akarsularından biridir. Aynı zamanda Fırat ın en büyük kollarından biridir. Nehir kaynağını Van Gölünün Kuzeybatı ucundaki Ala Dağdan ve Bingöl Dağlarından aldıktan sonra Malazgirt, MuĢ, Bulanık ve Bingöl gibi yer yer yüksek ovaları ve dağları doğubatı doğrultusunda aģarak Elazığ Ġli sınırlarına girer. Keban Ġlçesinin Kuzeydoğusunda Karasu ile birleģerek Fırat Nehrini meydana getirir. Murat Nehrinin Bingöl Ġli içindeki toplam uzunluğu 96 km. dir. Göynük Suyu : Murat Nehrinin bir kolu olan Göynük Suyunun baģlangıç ve bitiģ noktaları Ġl sınırları içinde kalmaktadır. Bingöl Dağlarının yamaçlarındaki Kargapazarı Köyünden doğup, ÇoriĢ Dağlarından bazı dereleri alarak Ekinyolu Köyü yakınındaki Mendo Suyu ile birleģir. Bundan sonra Genç Ġlçesi yakınındaki Murat Nehrine karıģır. 4- GÖLLER Bingöl ili sınırları içerisinde büyüklük açısından önemli sayılabilecek herhangi bir göl yoktur. Fakat çok sayıda buzullar tarafından açılmıģ sirk adı verilen küçük göl vardır. Bu göllerin en önemlileri Ģunlardır. Göl Bahri, Kerkis Gölü, Zırlır Gölü, Sar Gölü, KuĢ Gölü, Harem Gölü, Er Gölü, Kıllı Göl, Manastır Gölü, Belli Göl, Karlı Göl, Çilli Göl ve Ġçme Gölüdür. A.5. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi Ġl sınırları içinde arazi oldukça engebeli ve yüksektir.denizden ortalama yüksekliği 1250 metreyi aģar.dağlar çok geniģ bir alan kaplar.bingöl dağlarının yapısında genellikle bazalt ve andezitler bulunur.bu püskürük kütle tabandaki tortul tabakaları örtmüģtür.dolayısıyla püskürük kütleler tortul kütlelerden daha gençtir.kuzey-batı,güney-doğu yönünde uzanan Bingöl dağlarının kuzey yamaçları hafif eğimli olduğu halde,güney kesimleri oldukça diktir.güney yamaçta sıcak su kaynaklarına rastlanması bu yamaç yüzeyinin fay çizgisi tarafından dikleģtirildiği,dolayısıyla buradan bir çayın geçtiği açıkça anlaģılmaktadır.türkiye nin deprem zonları incelendiğinde ilimizin bulunduğu yerden kuzey-doğu güney-batı yönünde uzanan bariz fay hatlarının geçtiği görülür.bölgede çeģitli istikametlere doğru uzanan fay çizgilerine rastlanır.fay çizgilerinin,farklı yüzey seviyeleri meydana getirmeden tortul tabakaların altında gizlendiği yer yer satıha çıktığı bu yerlerden de sıcak su kaynaklarının çıktığı gözlenince belirsiz fay çizgilerinin bilgenin her yerinde olabileceği kanaati oluģmaktadır. A.5.1. Metamorfizma ve Mağmatizma Türkiyenin en belirgin ve aktif yapısal unsurlarından biri durumundaki doğu Anadolu fayı üzerinde ĢekillenmiĢ olan Bingöl ovası yaklaģık 500 Km 2 lik bir alanı kaplar. Bingöl ilininjeolojik yapısında Bazalt ve Alüvyon olmak üzere iki farklı birim tespit edilmiģtir. Bazaltlar Gri-Siyah renkli olup Güney batıda yer alır. Bu brimlerde ayrıģma ve bozuģma oldukca etkin olup, üst seviyeleri az bir darbe ile rcalanabilir. Bazaltların yer yer tüflerle arakatlı olduğu sanılmaktadır. Alterasyon etkileri derinliğe bağlı olarak azalmakla birlikte bu ayrıģma bozulma zonunun değiģkelik göstermesi beklenmelidir. Bingöl havzası murat nehri tarfından yarılarak boģaltılmaya, dolaysıyla dönem düzlükleri parcalanarak seki düzlüklerine dönüģmeye baģlamıģtır. Ayrıca murat nehri güneybatıdaki en alt Pleistosen yüzeyleri içine menderesleri ile birlikte epijenik olarak gömülerek yarma vadiyi ĢekillendirmiĢtir. Alt pleistosen sonlarında yoğunlaģan yer kabuğu hareketleri sonucunda ise gençleģme olmuģ ve Bingöl depresyonu bu günkü asıl geometrisini bu hareketler sonucu kazanmıģtır

22 A.5.2. Tektonik ve Paleocoğrafya Harita2 : Kuzey Anadolu Fayı Doğu Anadolu Fayı (Bingöl Erzincan-Karlıova Üçgeni) (Kaynak MTA nın Ġnternet Sitesi 2009) - 4 -

23 Harita3: Bingöl Kiğı Karlıova arasındaki aktif fay haritası (Kaynak MTA nın Ġnternet Sitesi 2009) Harita 4: Bingöl ve Çevresindeki Tarihsel Dönemde Hasar YapmıĢ Depremler (Kaynak MTA nın Ġnternet Sitesi 2009) - 5 -

24 Harita 5: Bingöl ve Çevresindeki Aletsel Dönemde Hasar YapmıĢ Depremler. (Kaynak MTA nın Ġnternet Sitesi 2009) KAYNAKLAR: - MTA nın Ġnternet Sitesi Ġl Çevre Durum Raporu B. DOĞAL KAYNAKLAR B.1. Enerji Kaynakları B.1.1. GüneĢ Ġlimizde yıllık meteorolojik verilere göre Temmuz,Ağustos ayları GüneĢ ıģığından en fazla yararlanıldığı aylardır. GüneĢten enerji kaynağı olarak yararlanılmaktadır. Ġlimizin ortalama yıllık güneģleme süresi 6,36 sa-da dır. B.1.2. Su Gücü Bingöl Gözeler Projesi 1991 yılında yatırım programına alınan Bingöl Gözeler Projesi. Bingöl e 20 Km Doğusunda yer almaktadır. Depolama hacmi 19.25Hm 3 olan projenin tamamlanması durumunda Harabe ve Dik ovalarını da içine alan toplam 1572 hektarlık bir alan sulama imkanına kavuģmuģ olacaktır. Bingöl Gülbahar Barajı Projesi Projenin yeri Bingöl ilinin 20 Km doğusunda Kocan deresi üzerinde yer almaktadır. Proje sulama amaçlıdır. Baraj Hakkında Jeolojik Bilgiler: Gülbahar Barajı aks yeri bazalt, Tüf, Aglomera ve Ġgnimbrit türü volkanik kayaçlardan oluģmuģtur. Dere yatağındaki Alüvyonun kalınlığı 8 m.dir. Baraj aks yeri sol sahilde yer alan 6-7 m. kalınlığındaki - 6 -

25 yamaç molozu kaldırıldığı takdirde aks yerinde duraylılık problemi olmayacaktır. Sağ sahilde yer alan derivasyon tüneli kazısında Ġgnimbritlerle Bazalt cürufundan geçilmiģtir. Tünel kazısı sırasında bu çatlaklardan toplam 4-5 L/S yer altı suyu boģalımı olmuģtur. Sağ yamaçta inģaa edilecek dolu savak yerinde sert ve sağlam bazaltlar yer almaktadır. Bazaltlar üzerinde ise m kalınlığında bazalt çakıllarından oluģmuģ yamaç molozu vardır. Göl alanı içinde aks yerinin hemen sol mansabında eski büyük bir heyelan mevcuttur. Bu heyelanın ön kısmında ana kaya olan iri bazalt blokları topuk yapmıģtır. Baraj gölü su seviyesindeki alçalma ve yükselmeler bu zeminin hareket etmesine neden olacak ancak heyelan baraj gövdesini etkilemeyecektir. Göl alanında geçirimlilik yönünden bir problem bulunmamaktadır. Bingöl I. Merhale Projesi Bingöl ilinin 17 km doğusunda Göynük çayı üzerinde inģa edilen Regülatörden toprak kanal ile sulama yapılmaktadır yılında tamamlanarak iģletmeye açılan Göynük sulaması ile Beyaztoprak, Göltepesi, Hacıçayır, Sarıçiçek, Yeniköy, Dik, Çeltiksuyu, Tekören ve Kumgeçit köylerine ait 2500 hektarlık alan sulanmaktadır.göynük sulaması ikmal inģaatı devam etmekte olup, 1995 yılı içinde tamamlanmıģtır. Bingöl II. Merhale Projesi Bu proje kapsamındaki Gayt barajı ve tesislerinin 2. kısım ikmal inģaatı, 1993 yılında yatırım programına girmiģ ve aynı yıl içinde ihalesi yapılarak 1994 yılında yapım çalıģmalarına baģlamıģtır. Dolusavak kapakları ve kapak kaldırma tertibatlarının yapım çalıģmaları devam etmektedir. Ayrıca Ģantiye sahasında Konkasör tesisinin montaj çalıģması tamamlanmıģtır. proje tutarı 180 Milyar TL olan bu projenin 1995 yılı ödeneği 63 Milyar TL dir. Sulama alanı yaklaģık 53 bin dekardır. Aynı proje kapsamında bulunan ve mevcut Gayt sulamasının üst kotlarında 2270 hektarlık alanı sulamak amacıyla inģa edilmekte olan sulama Ģebekesinin su kaynağı Gayt çayı, depolama yeri ise Gayt barajı göl sahasıdır. Gayt barajında inģa edilecek ikinci bir regülatör ile sulama suyu alınacaktır.ġebekenin tamamlanması ile birlikte Bingöl merkez arazileri, Güveçli, Ormanardı, Çayağzı, Kılçadır, Evciler, Kıltepe ve AĢağı Paymirg köylerine ait 2270 hektarlık alanın sulanması sağlanacaktır. ġebekenin ana kanal uzunluğu metredir. 12 adet yedek kanalların toplam uzunluğu metredir. ġebeke üzerinde 15 adet sifon ve galeri ile 93 adet alt ve üst sel geçitleri inģa edilecektir. ÇalıĢmaları 1994 yılında baģlanmıģ, Ģantiye tesisleri tamamlanmıģtır. Tatbikat projelerinin hazırlanması ve kamulaģtırma çalıģmaları devam etmektedir. Daha önce inģa edilen regülatör vasıtasıyla toplam 3200 hektarlık alan sulamaya açılmıģtır.sulama Ģebekesi %80 kapasite ile iģletilmekte olup, Gayt barajının bitirilmesi ile birlikte tam kapasite ile iģletmeye açılacaktır. Peri Projesi Kiğı Barajı ve HES Tesisleri ĠnĢaatı Projenin yeri Bingöl iline bağlı Kiğı ilçesinin 10 Km Kuzey doğusunda Peri suyu üzerinde yer almaktadır. Proje enerji amaçlıdır. Baraj Hakkında Jeolojik Bilgiler: Baraj yerinde volkanizma sonucu farklı evrelerde oluģmuģ Andezit ve Bazalt türünde kayaçlar ile bunların tüf ve Aglomeralardan oluģmuģ ve genelde Andezit olarak adlandırılan birim mevcuttur. Andezitlerin altında üst kretase yaģlı topraklı filiģi yer almaktadır. Göl alanında 5 adet heyelan görülmektedir. Baraj göl alanındaki aktif ve potansiyel kitlesel hareketler Jeolojik koģullar yönün den projeyi etkileyebilecek önemli unsurlardan biri olarak görülmektedir. Baraj yerine yaklaģık 12 Km uzaklıkta göl kuyruk suyu yakınında yer alan aktif Kuzey Anadolu Fayının yakın oluģu baraj için önemli bir unsurdur. Bingöl Genç Projesi Projenin yeri Bingöl ili Genç ilçesinin doğusunda yer almaktadır. Proje sulama amaçlıdır. Su kaynağı olarak Vahkin çayı kullanılacaktır. Genç ilçe merkezindeki arazilerin sulaması sağlanacaktır. Bu proje 2001 yılı yatırım programında yer almaktadır. Cazibe sulaması 1170 hektardır

26 B.1.3. Kömür Ġlimiz Karlıova ilçesi Halifan Derinçay köyü civarında 1663 Kcal/kg ısı değerli %43 Su %24,63 Kil, %0,57 S içeren Linyit bulunmaktadır.açık iģletme ile alınabilecek kömür rezervi tondur. Kapalı iģletme ile alınabilecek kömür rezervi tondur. B.1.4. Doğalgaz Ġlimizde Doğalgaz rezervi yoktur. B.1.5. Rüzgar Enlem Boylam Yükseklik BINGOL Rasat S. (YIL) Ocak ġubat Mart Nisan Mayıs Haz. Tem. Ağust Eylül Ekim Kasım Ara. Parametre Toplam Orajlı Günler Sayısı Ortalaması Saat 07 Ortalama Rüzgar Hızı (m_sec) Saat 14 Ortalama Rüzgar Hızı (m_sec) Saat 21 Ortalama Rüzgar Hızı (m_sec) Ortalama Rüzgar Hızı (m_sec) Maksimum Rüzgar Hızı ( m_sec ) ve Yönü S 15.9 WNW 13.5 SSE 13.1 SSE 11.0 NNW 14.7 SSW 12.6 S 9.6 ENE 8.6 ENE 15.7 NNW Fırtınalı Günler Sayısı Ortalaması Kuvvetli Rüzgarlı Günler Sayısı Ortalaması N Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı N Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m_sec) NNE Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı NNE Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m_sec) NE Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı NE Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m_sec) ENE Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı ENE Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m_sec) E Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı E Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m_sec) ESE Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı ESE Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m_sec) SE Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı SE Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m_sec) SSE Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı Tablo 3: 2009 Bingöl Ġli rüzgar durumu ( Kaynak: Bingöl Meteoroloji Müdürlüğü) B.1.6. Biyokütle Ġlimizde Biyogaz enerjisinden yararlanılmamaktadır. B.1.7. Petrol Ġl sınırları içinde petrol rezervi yoktur WS W 9.1 NN W - 8 -

27 B.1.8. Jeotermal Sahalar a) Kaplıca Suyu: Karlıova ilçesi Göynük Hacıyan kaplıca sıcaklık 62 o C PH: 7.20 Radyoaktivite 4,9 Eman, toplam mineralizasyon: 2855,4 mg/l Debi: 1 Lt/Sn b) Bingöl Merkez Kös Kaplıcası: Sıcaklık 36 o C 47 o C PH: 6,70 Radyoaktivite 10,2 21 Eman, toplam mineralizasyon: 2464,9 mg/l Debi: 3 Lt/Sn c) Yayladere Hasköy Kaplıcası: Sıcaklık 48 o C PH:6,60 Radyoaktivite 9,1 Eman, toplam mineralizasyon: 5706,7 mg/l Debi: 0,09 Lt/Sn d) Kiğı Ġlçesi Harur Kaplıcası: Sıcaklık 52 o C PH: 6,80 Radyoaktivite 9,2 Eman, toplam mineralizasyon: 6911 mg/l Debi: 0,16Lt/Sn e) Maden Suyu: Kiğı ilçesi iki evler madensuyu sıcaklık 10 o C PH: 6 Debi: 0,3 Lt/sn f) Yedisu Ġlçesi YeĢilgöl Madensuyu: Sıcaklık 10 o C PH: 6 Debi: 0,3 Lt/sn g) Kiğı Ġlçesi Dimilyan Maden suyu: Sıcaklık 16,5 o C PH:5 Debi: 1 Lt/sn h) Yedisu (Çemre) Ġlcesi Maden suyu: Sıcaklık 13 o C PH: 5,5 Debi: 0,15 Lt/sn Görüldüğü gibi, Bingöl yer altı zenginlikleri bakımından yoksul bir il değildir. Ġlde bulunan kaynakların değerlendirilmesi hem istihdam olanaklarının, hem de küçük ve orta ölçekli iģletmelerin doğmasına imkan sağlar. Yeraltı zenginlikleri ilin potansiyel geliģme alanlarından biri olmasına karģın, bu alanda çok az sayıda kiģi istihdam edilmektedir nüfus sayımına göre, madencilik sektöründe çalıģanların sayısı 25 tir sayımında bu 136 ya çıkmıģtır sayımında 122 ye 1990 sayımında ise 36 ya düģmüģtür. B.2. Biyolojik ÇeĢitlilik B.2.1. Ormanlar GENÇ ORMAN ĠġLETME ġeflġğġ ORMAN DURUMU VERĠMLĠ ORMAN BOZUK ORMAN KURULUġUN ĠHTĠVA ETTĠĞĠ ORMAN ĠġLETME ġeflġğġ Merkezi Normal Koru Normal Baltalık Bozuk Koru Bozuk Baltalık ORMANLIK SAHA AÇIKLIK SAHA TOPLAM (Ha.) (Ha.) (Ha.) (Ha.) (Ha) GENÇ GENÇ , TOPLAM , AĞAÇ ÇEġĠTLERĠ : MEġE,ARDIÇ,KAVAK,SÖĞÜT,SEDĠR,SARIÇAM,KARAÇAM AĞAÇ ÇEġĠTLERĠNĠ N DAĞILIMI KARAÇAM SARIÇAM SEDĠR ARDIÇ MEġE 86,5 Ha 13 Ha 32 Ha 201,5 Ha 72045,5 Ha - 9 -

28 KAVAK ĠBRELĠLER ARASI KARIġIK ĠBRELĠ + YAPRAKLI KARIġIK GENEL TOPLAM: 1433 Ha 50 Ha 39,5 Ha 73901,5 Ha Tablo 4: Genç Orman ĠĢletme ġefliği Orman Durumu ( Kaynak: Genç Orman ĠĢletme ġefliği 2009) ILICALAR ORMAN ĠġLETME ġeflġğġ ORMAN DURUMU KURULUġUN ĠHTĠVA ETTĠĞĠ ORMAN ĠġLETME ġeflġğġ ILICA Merkezi Merkez Karlıova VERĠMLĠ ORMAN Normal Koru Normal Baltalık BOZUK ORMAN Bozuk Koru Bozuk Baltalık ORMANLIK SAHA AÇIKLIK SAHA TOPLAM (Ha.) (Ha.) (Ha.) (Ha.) (Ha) ,5 7241, TOPLAM ,5 7241, : MeĢe,Ardıç, AĞAÇ Kavak, ÇEġĠTLERĠ Söğüt Tablo 5: Ilıca Orman ĠĢletme ġefliği Orman Durumu ( Kaynak: Ilıca Orman ĠĢletme ġefliği 2009) KURULUġUN ĠHTĠVA ETTĠĞĠ ORMAN ĠġLETME ġeflġğġ KĠĞI Merkezi Kiğı-Adaklı Yedisu - Yayladere KĠĞI ORMAN ĠġLETME ġeflġğġ ORMAN DURUMU VERĠMLĠ ORMAN Normal Koru Normal Baltalık BOZUK ORMAN Bozuk Koru Bozuk Baltalık ORMANLIK SAHA AÇIKLIK SAHA TOPLAM (Ha.) (Ha.) (Ha.) (Ha.) (Ha) TOPLAM AĞAÇ ÇEġĠTLERĠ : MEġE,ARDIÇ,KAVAK,SÖĞÜT Tablo 6 : Kiğı OrmanĠĢletme ġefliği Orman Durumu ( Kaynak: Kiğı Orman ĠĢletme ġefliği 2009) KURULUġUN ĠHTĠVA ETTĠĞĠ ORMAN ĠġLETME Merkezi SOLHAN ORMAN ĠġLETME ġeflġğġ ORMAN DURUMU ĠĢletme VERĠMLĠ ORMAN Normal Koru Normal Baltalık BOZUK ORMAN Bozuk Koru Bozuk Baltalık ORMANLIK SAHA AÇIKLIK SAHA TOPLAM