mass M.A.S.S. İçindekiler: Yeni yüzümüzle karşınızdayız Cilt 3, Sayı 6 UAV Sempozyumu 2010

Transkript

1 Cilt 3, Syı 6 metu erospce students mss society dergi ODTÜ Hvcılı Bilimleri Topluluğu dergisidir. İçindeiler: Diretör: Murt Şenipe Editörler: Tuğçe Krbc Buğr Cn Bboğlu Murt Şenipe Dizgi ve Tsrım: Buğr Cn Bboğlu İletişim: flying.mss@gmil.com UAV Sempozyumu 2010 SHM ESA nın Yeni Mrs Keşif Arcı Airbus A-380 Heliopter 100 Yşınd Red Bull Air Rce R/K Modelcili Yeni yüzümüzle rşınızdyız...

2 UAV Sempozyumu Oc 2010: Ktılımcılrın rşılnmlrıni yptı, hepsini AŞTİ vey hvlnındn ldı ve Aysel Sbuncu Yşm Merezi ne bırtı. Eren gelenlerle ODTÜ nün içini gezip yeme yedi. 1 Şubt 2010: Opening Ceremony (çılış onuşmlrı :sempozyum oordintörü ve bölüm bşnı, oteyl oldu) Dersler şu şeildeydi: - Lecture: The History of Unmnned Flight nd the UAVs - Bülent YILMAZER - Lecture: Introduction to Autonomous UAVs Asst.Prof.Dr. Ali Türer Kuty - Lecture: UAV Aerodynmics - Prof. Dr. Nfiz ALEMDAROĞLU Aşm Pr Cddesi Nrquill y gitti ve dns ve eğlence ile gecen ço güzel bir sm geçirdi =) ODTÜ Hvcılı ve Uzy Topluluğu (EUROAVIA ANKARA) olr 31 Oc-7 Şubt 2010 trihleri rsınd 25 Avruplı,15 civrı Tür tılımcı ile İnsnsız Hv Arçlrı Sempozyumu (Unmnned Aeril Ve h i c l e s S y m p o s i u m ) d ü z e n l e d i. Sempozyum Polony, İspny, İtly, Almny, Romny, Hırvtistn ve Türiye`nin çeşitli şehirlerindei EUROAVIA şubelerinden gelen tılımcılr ODTÜ mpüsünde Aysel Sbuncu Yşm Merezi`nde onldılr. Yedi günlü sempozyum süresince hem insnsız hv rçlrını, hem Türiye'nin hvcılı ültürünü hem de Anr ve Türiyeyi tnım fırstı buldulr. Ktılımcılr ültürel geziler esnsınd Anıtbir, Anr Klesi, Hmmönü, Çyyolu, Bhçelievler ve Ilgz Ky Tesisleri'ni, ültürel gezilerin ynı sır TAI ye düzenledigimiz teni gezi ile de İnsnsız Hv Arçlrı uygulmlrını dh yındn görme fırstı buldulr. Sempozyum süresince dersler Hvcılı ve Uzy Mühendisliği öğretim üyeleri ve şiretlerin İnsnsız Hv Arçlrı deprtmnlrındi mühendisler trfındn Hvcılı ve Uzy Mühendisliği onferns slonlrı ve sınıflrınd verildi. Ö z g e S i n e m Ö z ç m 2 Şubt 2010: Dersler şu şeildeydi; - Lecture: Control Systems of UAVsAsst.Prof.Dr. Ali Türer Kuty - Lecture: Unmnned Helicopters Asst.Prof.Dr. Ali Türer Kuty - Lecture: Tcticl nd Strtegicl UAV / TİHA Turish Unmnned Air Vehicle Development Progrm - Gürn Çetin / TİHA Generl Design Leder - TAI Aşm Vişnelite tutuln toplntı slonlrındn birinde Spirits Night ypıldı.her üle endi ülesinin içi ve yemelerini tnıttı ve hep berber içti, sonrsınd Drun geçti ve eğlenceye devm etti.. 1

3 Ö z g e KAYRAN Dersler esnsınd sı sı hngr gidip uygulmlr yptı. S i n e m Ö z ç m 3 Şubt 2010: Sbh Anıtbir e gezi düzenledi, içerisindei müzeleri gezdi, sonrsınd TAI ye gitti, TAI de hem genel bir sunum ve genel fbri gezisi oldu hem de UAV Deprtmnını gezip UAV leri yındn görme ve bu onudi çlışmlrı öğrenme fırstı buldu..sonrsınd Hmmönü`nu gezdi ve r topu oyndı=) Aşm önce Anr Klesi ne gitti ve lışveriş yptı, gelenesel hediyeler lmlrın yrdımcı oldu. Sim bimizin otobüs pısı bozuldu m biz şoför pısındn d girdi=). Sonr Pr Cddesi Nrquill y gitti, bu sefer DJ yrlmıştı ço eğlenceli bir prti yptı. 5 Şubt 2010: Ordn Koctepe Cmii ne gitti. Du seremonilerini izlediler,binnın hiyesini dinledi ve İngilizceye çevirere rdşlrımız nlttı. Aşm Bhçelievler Osmn Abi`ye fsıl gitti,yemelerini de ord yediler ço eğlenceli ve renli bir gece oldu.tür ültürünü dh yındn tnım fırstı buldulr ve dns ettiler. 4 Şubt 2010: Dersler şu şeildeydi; - Lecture:Morphing Air Vehicle Concepts Prof. Dr. Sern ÖZGEN - Lecture: Trget Drones / Turn & Şimşe (High Speed Trget Drone) - Yener Çetin / Tcticl & Trget UAV Systems Leder - TAI - Lecture: UAV Structures, Mterils nd Mnufcturing - : Assoc. Prof. Dr. Altn 2 Sbh ODTÜ içerisindei uç müzesine gezi düzenledi.sonrsınd dersler şu şeildeydi; - Lecture: Propulsion Systems for UAV Applictions - Prof. Dr. I. Sinn AKMANDOR - Lecture: Modelling Insect Flight & Applictions to Micro Air Vehicles - Asst. Prof. Dr. D. Fund KURTULUŞ - Lecture: Design of n UAV in rel worldvestel Defence-Göhn KOYUNCU, Murt YÜKSEL

4 Sempozyum resmi olr bugün sonlndı. Aşm Finl Dinner Atule Kubbe Resturnt t gerçeleştirildi. Ktılımcılr Anr nın büyülü tmosferine hyrn ldılr. Hem cnlı müzi sonrsınd d DJ ile bütün gece eğlendi. Ktılımcılr tılımcı belgeleri verildi, EUROAVIA IB Bşn ı bizi tebri etti. 6 Şubt 2010: Sbh Ilgz yol çııldı. Kyğ gelme istemeyenler üyelerimizden Anr`d lnlr ile birlite Anr yı gezdiler, geri ln çoğunlu y ypmy gitti.öğle yemelerini y tesislerinde yedi, şmüstü yol çıtı ve Anr y döndü.ktılımcılr birbirleri hınd sempozyum pylşımlrını,düşüncelerini yzbileceleri endi isimlerine özel metup zrflrı hzırldı.aşm otele söylenen lhmcunlrı yediler. Bugün yrılnlr d oldu Anr dn... Hepimiz ço hüzünlü ve gururluydu çünü ço güzel bir sempozyum olmuştu ve onlrı ço özleyeceti... Tüm tılımcılr hytlrınd gördüleri en iyi orgnizsyon olduğunu söylediler. Hepsi mutlu ve güler yüzle yrıldı. Bizim için onlrın mutluluğunu görme ve Türiye de il def düzenlenen insnsız hv rçlrı ile ilgili bu sempozyumu ypm bir onurdu... Ö z g e S i n e m Ö z ç m 7 Şubt 2010: Ktılımcılrı uğurldı=( 3

5 SHM AÇILIYOR! Sevgili Hvcılı ve Uzy Topluluğu üyeleri, Birç yıldır düşünülen, plnlnn ve bu yıl içerisinde de odlnıp hyt geçirilen Snl Hvcılı Müzesi (SAHAM) İnternet sitesinin çılışını ypmnın mutluluğunu yşıyoruz. Snl Hvcılı Müzesi İnternet sitemiz Pzr günü ypılc genel uruld çılıyor. Shm yyın bet sürüm olr bşlyc. Zmnl lcğımız tepiler ve öneriler ışığınd Snl Hvcılı Müzesini şeillendirmeyi plnlıyoruz. İnternet sitemizde sol üst öşedei serch utucuğundn rm istediğimiz uçlrın dlrını yzmy bşldığımızd hızlı bir rm odumuz çlışıyor. Burdi otomti rm odundn rdığımız metindei rterleri içeren uçlrı bulbiliyoruz. Eğer uçğın tm dını otomti tnımlm odundn bulmdıys serch butonun tıldığımızd benzer değerler listeleniyor. İnternet sitemizde uçlr temel olr teni verilerine, üreticilerine, türlerine ve yıllrın göre tegorilerine yrılmış bulunmtdır. Üst menüdei serch tbın tılyr gelişmiş rm formun ulşbilirsiniz. Burdi formdn rmd ullncğınız riterleri belirleyip ve değerlerin rlılrını seçip rm motorund o verilere ship uçlrı listeleyebilirsiniz. Şund sdece dimension olr teni rm mevcut. Yın zmnd performns ve dizyn tegorileri de bu rm motorund yerlerini lctır. Sitemizin sğ trfınd yer ln Ctegories bölümündei çılır menülerden de uçlrın türlerine göre rmlrını ypbilirsiniz. Burd üç n bşlı bulunmtdır. Birinci bşlı oln Type ısmınd uçlr türlerine göre (vcı, rgo, eşif, ğır bombrdımn vs. gibi) sınıflndırılmıştır. Diğer tegorilerde ise üretildileri çğ ve üretildileri üleye göre yrılmıştır. Burdn By country linine tıldığımızd sistemimizde hngi üleden ç uçğın bulunduğunu görüyoruz. Aynı zmnd burdn uçlrın üretici firmlrını d görebiliyoruz. Uçlrımızın bilgilerinin listelendiği syflrd yrıc uçlr ile ilgili fotogrflrın linleri de bulunmtdır. SAHAM d Google Pics dn ldığımız web glerisini ullnıyoruz. O gleriye yülediğimiz fotoğrflr endi yzdığımız bir od rcılığıyl otomti olr bizim veritbnımız trılıyor. Fotogrf lbümlerimize ulşm için sini ullnbilirsiniz. 4

6 Snl Hvcılı Müzemizde yrıc SHM Librry bölümü de bulunmtdır. Bu ısımd d çeşitli tegilere yrılmış olr bilimsel, teni yzılrı, hvcılı ile ilgili döümnlrı ve en son hberleri bulbilirsiniz. Ş. Çğrı KORALAY (Shm Koordintörü) Metehn YAYLA Özgün SAVAŞ Feyyz GÜNER İletişim: shmhut@gmil.com Ayrıc sitemizde her syf çılışınd değişen bir hvcılı sözlüğü bulunmtdır. Bu ısımdn d genel olr ullnıln hvcılı t e r i m l e r i n i n n e n l m g e l d i ğ i n i öğrenebiliyoruz. İnternet sitemizin şimdiye dr nlttığım ısmı heresin ulşbileceği ısım. Shm projesini yürüten eip olr bizim ullndığımız ve tmmen endimizin oluşturduğu bir yönetim pnelimiz bulunmtdır. Bu yönetim pnelinden tüm uçlrın teni verilerini, fotoğrflrını, üreticilerini vs. eleyip düzenleyebiliyoruz. Bu siteye uç elemeyi mümün olduğunc olylştırmy çlıştı ve bir mil dr bsit hle getirdi. Bu internet sitesini hyl ettiğimiz noty ulştırdığımızd tüm hvcılı ve uzy m ü h e n d i s l e r i n e f y d s ı o l c ğ ı n innıyoruz. Snl Hvcılı Müzesi projesinde benim de bir tım olsun diye düşünen tüm üyelerimizi rmız dvet ediyoruz. Teşeürler, Murt ŞENİPEK Proje Grubu: Murt ŞENİPEK (İTK Bşnı) 5

7 ESA'nın Yeni Mrs Keşif Arcı G ö h n K r g ö z Amerin Ulusl Hvcılı ve Uzy Diresi NASA'nın Mrs eşif rçlrı, göze çrpn bşrılrı ile Mrs'ın geçmişinde suyun oyndığı rolü nlmmızı sğldılr. Ft yine de, Mrs eşif rçlrı Spirit ve Opportunity, ypılrındi bzı bilimsel cihz esililerinden dolyı insnlrın fsındi b z ı ö n e m l i s o r u l r ı y n ı t s ı z bırmtdırlr. Bu sorulrın en bşınd geleni ise Mrs't yşm vr mı sorusu. İşte bu ve bunun gibi sorulrı ynıtlybilece bir eşif rcı Avrup Uzy Ajnsı ESA trfındn hzırlnıyor. Bu rç ESA'nın 2013 yılınd ExoMrs isimli projesi ile Mrs' gönderilece. Arç üzerinde bulunc bilimsel rçlrın bir ısmı ise şöyle: yüzey ltı rdrı, sondj leti, yşm izlerini trybilece eipmn. Proje hzırlılrın yrdımcı olm üzere bilim dmlrındn oluşn bir grup, Wles Aberystwyth Üniversitesi lbortuvrlrınd Mrs yüzeyinin bir opysını tsrldılr ve bu opy üzerinde Mrs' yollnc rcın yüzeyde ypcğı gezintileri test edeceler. Aynı zmnd rç üzerinde bulunc roboti olund yüzeyden nesneleri ldırm, tşım ve toplm biliyetlerini ve bir diğer eipmn oln pnormi meryı d test edebileceler. Elbette proje psmınd bir de eşif rcını tşıyc ve Mrs yüzeyini tryıp en uygun notyı seçebilece bir uyduy ihtiyç olc. Keşif rcının 6 y boyunc 10 frlı notd görev ypmsı plnlnıyor. Arçt bulunc oln rdr sistemi hem yüzeyi hem de yüzeyin ltını trybilece.yine rç üzerinde bulunc oln sondj yüzeyin 1-2 metre dr ltın inebilece ve ordn elde ettiği topr ve y prçlrını endi üzerinde bulunn bilimsel rçlrd nliz edebilece. Böylece Mrs üzerinde günümüzdei vey geçmiştei muhtemel yşm izlerini ryc. Sistemin bir prçsı oln roboti ol ise Begle 2 (bu rç 2003 yılınd Mrs yüzeyine çrpmıştı) isimli rcın olunun bir benzeri olc. Ft yeni ol olduç geliştirildi ve üzerinde bulunc merlr ile senronize bir şeilde çlışc ve tmmen özer olr çlışıp y prçlrını endisi toplybilece. Yeni rcın ğırlığının 140 il 180 g olmsı plnlnıyor. Arcın temel bilimsel görevi ise Mrs yüzeyini biyoloji çıdn inceleme. Arç, gelecete düzenlenece insnlı eşifler için muhtemel yüzey tehlielerini, Mrs'ın jeoimysl ypısını ve suyun dğılım ornını rterize edece. Kyn : Orijinl yn : BBC Hber trihi : 25 Şubt 2008 Çeviri : Göhn Krgöz 6

8 Airbus A-380 T l h M u t l u Avrup'nın hvcılı devi Airbus firmsının riplerine ezici bir üstünlü urmsını sğlyn uçğı A380, endi sınıfınd dünynın en bşrılı uçğı gibi görünüyor. Çift güverteli ve dört motorlu jumbojet, dünynın en büyü yolcu uçğı ünvnının shibi. Dünynın en büyü iinci yolcu uçğı oln Boeing 747'den %50 dh fzl bin hcmine ship. Üst güvertenin gövde boyunc uznıyor olmsı bu frt büyü rol oynuyor. Stndrt üç sınıflı oltu dizilimi ile 525 yolcu tşıybildiği gibi, bütün oltulr eonomi sınıfı olduğund bu syı 853'e çırtılbiliyor. Ayrıc dünynın en büyü rgo uçğı Antonov An-225'den sonr iinci en büyü rgo uçğı. A380 büyülüğünün ynı sır uçuş performnslrı ile de dit çeen bir uç; uçuş menzili ylşı m, msimum hızı ise 900 m/s. Airbus yeni bir jumbojet ypm projesine 1990'lrd bşldı. Boeing, 747 modeli ile bu pzrd önemli bir yere shipti, htt üstünlüğü brizdi. 747'den dh büyü uçlr ypm isteyen firmlr oldu ft projelerini hyt geçiremeden iptl ettiler. Bu pzrd bşrılı olm olduç zor ve risliydi. Bunun sebebi setörün birden fzl ço büyü uçğ ihtiycı olmmsıydı. Bu sebeple Oc 1993'te Airbus, rlrınd Boeing ve dh birço şiretin bulunduğu bir onsorsiyum düzenledi. Bu onsorsiyumun mcı bu pzrın pyını pylşm için bir ortlı ypbilmeti. Airbus endi jumbojetini Hzirn 1994'te A3XX olr tsrlmy bşldı. Birço uç tsrlndı. Grip tsrımlr d oldu, sonund çift gövdeli modelde rr ılındı. G ö v d e n i n e n i n e e s i t i n i n s e i z e benzemesinden dolyı uçğın dı A380 oldu. Test ve tnıtım mcı ile beş tne A380 ypıldı. İl prototip 6 işili mürettebt eibi ile il uçuşunu 27 Mrt 2005'te yptı. Uçğın lış ğırlığı 421 tondu. Bu yü, uçğın msimum psitesinin dörtte üçüne eşitti. Bundn sonr d birço test uçuşu ypıldı. Trnstlnti testini de geçen A380 gereli güvenli sertifilrını teer teer topluyordu. Arlı 2006'd 474 Airbus çlışnı ile birlite il yolculu uçuşunu yptı. 2008'in Şubt yın gelindiğinde ise beş test uçğı ypmış oldulrı 1364 uçuşt toplm 4565 st uçmuşlrdı. Bunlr gösteri uçuşlrı d dhildi. Bu uçuşlr sırsınd 26 frlı üleyi gezen A380 siprişler lmy bşlmıştı. Test ve tnıtım uçuşlrı ypılmdn önce A380'in pistte sorunlr yşycğı düşünülüyordu. Çoğu eleştiri bu yönde ypılıyordu. Bun rğmen uçğın 22 lstili iniş tımı syesinde pistte hiçbir sorun yşnmdı. Yerdeyen her bir lstiğe etiyen bsınç Boeing 747 ve 777'den dh düşü. A380 rht bir yolculu sğlm onusund d dünynın en iyi uçğı. Düşü ses üretme ve seyht onforunu yüseltme uçğın temel tsrım mçlrındn biriydi. Uçğın motor sistemi bunun için özel olr geliştirildi. A380 iç bin sesini düşürmete olduç bşrılı. Şu n için gölerdei en sessiz yolcu binine ship, ynı zmnd dışrdn d en sessiz uçlrdn biri. Bu onud en yın ribi 747'den ço dh iyi bir performns çırıyor. Anc düşü bin içi ses, rht seyhti sğlyn etenlerden sdece biri: Bunun ynı sır bir yolcu u ç ğ ı n ı n y ü s e b i n b s ı n c ı n ı sğlybilmesi de onfor çısındn ço önemli. A380 düşü bin sesi ve yüse bin bsıncını sğlyr uçuşlrın yolculr üzerindei yn etilerini en z idiriyor. Ayrıc geniş gövdesi syesinde eonomi sınıflrınd bile dh enli oltulr ve geniş pencereler ullnılbiliyor. A380 bu özellileri ile uçuş stndrtlrın yeni düzenlemeler getirece gibi; özellile gürültü seviyesinde. A380 hem dh eonomi hem de dh temiz bir uç. Günümüz büyü yolcu uçlrındn % 17 dh z yıt tüetiyor. Bu ço büyü bir gelişme, bu syede tmosfere slınn CO2 7

9 mitrını d zltmış oluyor. Uçuş verilerine göre A380 yolcu bşın m'de 75g CO2 üretiyor. Bu değerler Avrup Birliği'nin rblr için belirlediği değerlerin yrısın eşit. Dh önce hiçbir uç bu onud bu dr bşrılı olmmıştı. A380 bu bşrısını usursuz erodinmi ypısın ve ullnıln hfif ypı mlzemelerine borçlu. Ayrıc doğl gz rışımlı senteti jet yıtı ybilen motorlrı d çevreye verilen zrrı büyü ölçüde düşürüyor. Bu motorlr hem norml jet yıtını, hem de rışmış yıtı ybilme için Airbus'ın lterntif yıt progrmının dhilinde özel olr tsrlndı. Krışım % 60 jet yıtı içeriyor. Yıldığı zmn CO2 çıışınd zlm olms d sülfür çıışı düşürüldüğü için hv irliğini düşürmede olduç bşrılı. A380 çevre dostu özellileri ile hvcılıt yeni bir dönem bşltc gibi. T l h M u t l u Ylşı 20 yıllı bir çlışmnın rdındn orty çın A380, hvcılıti üst sınırlrı birz dh ileri tşımyı bşrdı. Bundn sonr uzun süre onun dını duycğız ve b ü t ü n ç b l r ı n h ı n ı v e r i p veremeyeceğini zmn içinde göreceğiz. 8

10 Heliopter 100 Yşınd Birçoğumuz insnoğlunun yer çeimine rşı oym hyllerini Wright Krdeşlerin uçğıyl tmmıyl gerçeleştirdiğini düşünebiliriz. Oysi insnoğlu yüzyıllr boyunc yerçeimine rşı oym hyllerini, düşey olr hvlnbilen, hvd seyredebilen ve dh sonr düşey olr yere iniş ypbilen bir hv rcınd rmıştır. Wright Krdeşlerin 1903'tei il sürdürülebilir, ontrol edilebilir, insn tşıybilen, motorlu ve sbit ntlı uçlrıyl gerçeleştirdileri uçuştn ylnızc dört sene sonr sım yınd Frnsız mühendis Pul Cornu 20 sniye süreyle 30 cm yüseliğe erişebilen bir düşey uçuşu gerçeleştirmiştir. Çift pervneli, 24 beygir gücündei motorlu heliopteriyle gerçeleştirdiği uçuşl Pul Cornu, heliopterin mucidi olr nılmtdır. Geride bırtığımız 2007 yılını heliopterin bulunuşunun 100. yılı olr utldı. Pei bu yüz yılın dh gerisinde düşey uçuş fiirleri nsıl ve imler trfındn şeillendi, yüz yıl içinde ne gibi gelişmeler yşndı? Fiir ve gelişmeleri dh iyi vrybilme için öncelile heliopterin biliyetlerine ve çlışm prensiplerine ıs d ols değinmete fyd vr. Heliopterler, döner ntlı uçlr sınıfınddır. Sbit ntlı uçlr göre olduç yvş hreet ederler; nc onlrdn frlı olr heliopterler, ters yönde hreet edebilir, endi etrfınd 360o dönebilir ve hvd bir notd sılı lbilirler. Ayrıc düşey olr lış ve iniş ypbilmesi heliopterin en önemli vntjıdır. Böylelile uçlrın sine heliopterler uzun lış pistlerine ihtiyç duymmtdır. Sbit ntlı uçlr, ntlrı syesinde ldırm uvveti yrtıren, heliopterler dönen pervne ntlrı (pl) syesinde bu uvveti sğlrlr. Pervne plinin profili uç nt profili ile ynıdır. Uç ndının hücum çısını değiştirere yrttığı ldırm uvvetini heliopterler de yine ynı şeilde pervne ntlrının hücum çısını değiştirere yrtır. Heliopterin tm olr ontrol edilebilmesi için n pervnenin ve uyru p e r v n e s i n i n y r l n b i l i r o l m s ı geremetedir. Ayrlnbilir olmsıyl stedilen pervne nt çılrının yrlnbilir olmsıdır. Böylelile pervne ntlrının hücum çısı değiştirilere yurıd syıln hreet ve biliyetler gerçeleştirilebilir. Pervnelerin dönüşü için güçlü bir motor ihtiyç duyulur. Motor şftı bir bğlntı orgnıyl n pervneye (min 9

11 rotor) bğlıdır. An pervne ntlrı devmlı dönere ldırm uvveti yrtıren, bu bğlntı, motorun gövdeyi pervnelerin döndüğü yönde döndürme etisine neden olur. Bu etiyi rşı bir dönme etisiyle ortdn ldırm mümündür; bunu d uyru pervnesinin (til rotor) yrttığı uvvet gerçeleştirir. Kuyru pervnesi iti uvveti yrtır. Hem itiyi hem de ldırm uvvetini yrtc etinlite oln güçlü bir motoru bulm heliopteri geliştirme sürecinde rşılşıln bşlıc engellerden biri olmuştur. 10 İnsnoğlunun düşey uçuş hyllerinin izlerini il görebildiğimiz buluş, M.Ö. 400 yıllrınd Çinlilerin yptığı bir oyunctır. Bir çubuğun üstüne bir uş tüyü monteli ve elde döndürülere bırıldığı nd hvlnn bir oyunctır. Heliopterin çlışm prensibine benzediği için düşey uçuş ryışının il belirtileri olr bul edilir. Ço sonr Leonrdo d Vinci'nin 1453'te çizimini yptığı eril-screw il heliopter tsrımı olr bul edilir. Vid şelinde bir letin yeterince hızlı döndürülebilirse hvlnbileceğini çizimine not eden d Vinci'nin düşündülerini uygulybileceği imnlrı o dönemde olmmıştır. 20. yüzyıld modeli ypıln tsrımın prtiten uz olduğu ve uçmdığı görülmüştür. D Vinci'nin tsrımındn sonr yüzyıllr boyunc frlı fiirler, frlı tsrımlr orty tıldı ise de bu düşüncelerin ii önemli esiği vrdı: ldırm uvvetinin gerçe nlmd vrnmmsı ve yeterli güçte bir motorun olmyışı. 19. yüzyılın sonund içten ynmlı motorlrın orty çımsıyl rtı dh bş sorunlr üzerinde düşünülmeye bşlndı: motorun gücüyle dönen pervnelerin heliopterin gövdesi üzerindei döndürme etisi. Her yeni gelişme yeni bir sorunu d berberinde getiriyordu; güçlü bir motor yrdımıyl dönen pervnelerin yrttığı ldırm uvvetinin simetri olmsı heliopterin hvd lmsını imnsız ılıyordu. Bu sorun, 20. yüzyılın bşlrınd geliştirilen, pervne ntlrının hücum çılrının yrlnbilirliğini ve böylece ldırm uvvetinin simetri dğılımını sğlyn bir ontrol menizmsıyl ortdn ltı yılının sım yınd Frnsız mühendis Pul Cornu'nun çift pervneli heliopterinin 20 sniye süreyle 30 cm yüseliğe erişebilmesi onc bşrısız uçuş girişimlerinden sonr bir il olr görülmüştür yılınd yine bir Frnsız mühendisin, Etienne Oehmichen'in, 7 di 40 sniye süren 1 m'li uçuşun dr pe de önemli gelişmeler yşnmmıştır yılınd Almn Foce-Wulf Fw 61 ile rtı il ullnışlı heliopter hyt geçirilmiştir. Modern heliopter tsrımlrının ynğını ise 1942'de Igor Siorsy'nin Amerin ordusu için tsrldığı heliopter oluşturmtdır. Bundn öncei tsrımlrd birden fzl n

12 pervne ullnılıren, Siorsy'nin tsrımı bir n pervne ve bir de uyru pervnesinden meydn gelmetedir. Siorsy dı heliopter denilince beli de birçoğumuzun il lın gelen isimlerdendir. Igor Siorsy, Rus sıllı bir Amerin vtndşıdır. Wright rdeşlerden etilenere hvcılığ oln ilgisini, eğitimini benziyor. Kynç: - HIST 474 Ders Notlrı, Bülent Yılmzer - TU Delft Helicopter Design Lecture Notes bu yönde tmmlyr ilerletmiş ve 1923 yılınd o zmni dıyl Siorsy Aero Engineering Compny şimdii dıyl Siorsy Aircrft Corportion ı urmuştur. Düşey uçuşun hyllerini üçülüğünden beri urn Siorsy, yşdığı zmnın şrtlrın ve ihtiyçlrın göre sbit ntlı uçlrl dh fzl ilgilenme zorund lmış; m bir yndn d yürütmeye çlıştığı heliopter çlışmlrı 1942 yılınd bşrıyl sonuçlnmıştır. Bu bşrılı tsrıml birlite heliopterin seri üretimine geçilmiştir. O zmndn günümüze heliopterler onusund gelişmeler hızl devm etmete ve heliopter tsrım ve üretimi gere düny gere ülemiz setöründe önemli bir yerde bulunmtdır. Uçlrdn ço dh sonr üretimine geçilmiş ols d trih bize heliopterin çlışm prensibindei bir uç ryışının yüzyıllr boyunc sürdüğünü göstermetedir. Heliopterde en büyü sorun yvş hreet ediyor olmsıdır. Yeni rştırmlr bunun üzerinde ypılmt, birço biliyeti bımındn uçlrdn üstün oln heliopterin hız onusund d gelişmesi için çlışmlr sürmetedir. Bu sorun çözüm, bsit tnımıyl, seyir hlinde uçlr gibi oln, lış, inişlerinde ve biliyetlerinde heliopter gibi dvrnn tiltrotorlrd rnmtdır. Bu rştırm ve çlışmlrı düşünece olurs heliopter, dh nice nice yıllrı yenililer ve gelişmelerle tenolojinin üst notlrınd geçireceğe 11

13 Red Bull Air Rce C n Ç ı t Red Bull Air Rce'in geçmişini öğrenme için yıllr öncesine gitmeye gere yo. Amç, dünynın en iyi pilotlrının becerisini zorlyc yepyeni bir uçuş yrışı geliştirmeti yılınd orty çın Air Rce firi ii ere Düny Uçuş Arobsi şmpiyonu olmuş oln Mcr Peter Besenyei'nin tecrübesi ile birleşince orty hssslı ve beceriden oluşn bir yrış çıtı. Red Bull il Air Rce'ten önce ii yılını rştırm geliştirme ile geçirdi, bunun sonucund uçuş sporun yeni tt tn bir orgnizsyon orty çıtı. Red Bull Air Rce'in bşrısınd tısı oln en önemli isim Besenyei şöyle nltıyor: Red Bull benimle, zmn rşı hvd bir tür uçlı sllom yrışı düzenleme firi ile tems geçti. Ben de hl için uçmyı dh d ilginç hle getirece bir yol düşünüyordum ve bn fiirlerini nlttılrınd tm olr lımdi gibi bir şey orty çıtı. tısı Formul 1 gibi olc. Uçlr hvdyen çeilen görüntüler syesinde bütün düny İstnbul'u izleyece. Bu orgnizsyon için 5 bin Red Bull onuğu d Türiye'ye gelece. Orgnizsyon için yurtdışındn gelen 700 işi burd çlışıyor. Air Rce, endi çpınd büyü bir orgnizsyon, olimpiytlr gibi." diyere, Red Bull Air Rce'in dünydi en büyü üçüncü spor orgnizsyonu olduğunu dile getirdi. Yrışm sürecinden birz bhsedece olurs, orgnizsyon içinde önemli yer tutn işlerden biri uçlrın ve eipmnlrın tşınmsı işlemleridir. Avrup içerisinde pilotlr bir yerden diğerine endi uçlrı ile uçrlr ve etinli eipmnlrı d myonl tşınır. Denizşırı gitme için uçlr ısmen demonte edilir ve etinli eipmnının lnı ile birlite bir chrter nliye uçğı ile hv yüü olr nledilir. Eğer yeterli zmn vrs, uç ve eipmn, onteynırlr içinde deniz yüü olr nledilir. Her yrış için dünynın etrfınd toplm olr ylşı 200 ton eipmn nledilir. 12 Red Bull Air Rce'in mçlrı rsınd en dit çeenlerden biri uçmyı bir sonri şmy tşım. Uçlrı insn ve yü tşımtn dh ileri seviyelere götürme isteyen orgnizsyon, dünynın en iyi pilotlrını Red Bull Air Rce World Series çtısı ltınd topldı. Abu Dbi, Rio de Jnerio, Monument Vlley, Interlen, Londr, Budpeşte, Porto, Sn Diego, Perth şehirlerinin ynı sır İstnbul'd d düzenlenen yrış büyü ilgi topldı. Yrış, şehri iiye yırn Hliç sulrının üzerinde ypıldı (Red Bull Air Rce World Series 2006, 5.Yrış, İstnbul, ). Red Bull Air Rce, gerçeleştirildiği yerin tnıtımını d ço iyi şeilde yptığı için İstnbul' d tnıtım nlmınd büyü tılrı oldu. Red Bull Türiye Genel Müdürü Ayut Ferh bir onuşmsınd: "Air Rce'in Türiye'ye Gelelim yrışın urllrın: Her şehirde frlı bir prur ullnılıyor. Pilotlrın prurd yrışbilece onum gelmesi 12 günü buluyor. Pilotlrın mcı prurdi hv pılrındn istenilen şeilde geçip en ıs sürede pruru tmmlm. Eğer istenilen şeilde geçilmezse y d prurun dışın çıılırs sürelerine cez punı eleniyor. Pilotlrın işi ço zor çünü yrışt en ıs süreye ulşm için 400 m/s'ye vrn hızlr elde etmeleri, bunun ynınd dit ve becerilerini de ullnmlrı gereiyor. Pilotlr 10G'ye vrn ivme gücüne rşı oym

14 zorundlr. Tüm bu sebepler neticesinde, Red Bull Air Rce World Series'e tılc pilotlr dünynın en becerili ve tecrübeli pilotlrı rsındn s e ç i l i r v e F A I trfındn düzenlenen uçuş yrışmlrınd yüse dereceli bşrı elde etmiş olm ön oşuldur. Bu oşullr ship pilotlr her yıl s e z o n s o n u n d ypıln Red Bull Air R c e s ı r l m mpın tılmlrı için dvet edilirler. Pilotlrın dynılı ve yeteneli olmsıyl berber uçlrının d son derece dynılı olmsı gereir. Bir di dönüş sırsınd hem pilot hem de uç 10G'ye dr vrn güçlere ulşır; yni norml ğırlılrının on tı bir uvveti üzerlerinde hissederler. Prensipte uç mümün olduğunc hfif olmlıdır. Modern uçlr ndiren 600 ilodn dh ğır olurlr, çünü rbon fiber gibi son derece hfif m ço sert ompozit mterylden ypılırlr. Son derece etin bir uçuş umnd sistemi ile bu hfif ğırlılrı birleştiğinde sonuç, bir norml uçğın htt modern svş jetlerinin bile ıys giremeyeceği bir çevili olur. U ç l r ı n m o t o r g ü ç l e r i v e u ç u ş performnslrındi frlılılr d pruru en ıs sürede bitirme onusundi diğer önemli etenlerdir. Red Bull Air Rce uçlrı rsınd 2006 şmpiyonu Kirby Chmbliss'in tercih ettiği Zivo Edge 540 diğer uçlrdn yurıdi bhsedilen etenler sebebiyle bir dım önde olmuştur. Zivo Edge m/s üst hız ship ve riplerinden olduç hfif, 15G'ye dr güce dynbiliyor. Zivo Edge 540 ile berber Mx2 ve Extr 300S de pilotlr trfındn ullnılıyor. İstnbul'd gerçeleştirilen Red Bull Air Rce bize gösterdi i slınd robsi uçuşlrı ülemizde h ettiği ilgiyi elde edememiştir. Ülemizde robsi uçuşlrı 1926'd bşlmıştır ft şu nd ülemizde robsi uçuşunun te temsilcisi Tür Yıldızlrı'dır. Tür Yıldızlrı gösterileri sırsınd 960 m/s hız dr çıbilme yeteneğine shiptir ve umut ederiz i Tür Yıldızlrı pilotlrı dr yeteneli robsi pilotlrımızın syısı gün geçtiçe rtr, ülemizde robsi uçuşlrı h ettiği ilgiyi elde eder. Kynlr redbull.com.tr C n Ç ı t 13

15 R/K Modelcili O s m n A y c ı Rdyo Kontrol (R/K) modelciliği tmmen fonsiyonel gerçeğinin ölçülerine sdı lr üçültülmüş modelleri umnd etme demetir. Eğer meni y d eletroniğe merınız vrs büyü mğzlrd gördüğünüz sırdn uztn umndlı oyunclrın sine, R/K modelciliğinde ullnıln gelişmiş tenoloji ve dizyn sizi de etileyecetir. Bunlr, gerçeten minelerin "ornlı" olr üçültülmüş, yüse liteli meni yürüyen smlrı oln modellerdir. Bu, çoculrdn büyübblr, tüm jenrsyonlr hitp eden bir hobidir. Birinci Düny Svşı öncesi uçlrdn jetlere, şileplerden ytlr, off-rod rçlrındn Formul-1 otomobillerine dr her tür gerçe rcın modelini bulbilirsiniz. R/K modelciliğin geçmişine bc olurs; R/K modelcili, rdyo sistemlerinin 1960'lrdn sonr trnsistör ve entegre devrelerle birlite gelişmesi ile bugünü ileri durum gelmiştir. Bşlngıçt serbest uçuş modellerine bsit bir sistemle dönüş omutu verilere (te nllı) modeller umnd edilmiş, sonr tenolojinin ilerlemesi ile uzyın üç boyutu için üç umndlı ve motorlu modellerin gz umndsı ilvesi ile de dört umndlı (ço nllı) R/K sistemleri geliştirilmiştir. Burd her nl bir umndy tebül eder. Birinci umnd modelin uyruğund d ü ş e y d ö n ü ş d ü m e n i n i d ö n d ü r e n umnddır. Kendi endine uçbilen dengeli bir modeli sdece böyle bir dönüş dümeni ile umnd edere (te nllı) uçurm mümündür. Serbest uçuş modelleri ypıp uçurn modelcilerin böyle bir modelle endi bşlrın R/K modelciliğe bşlmlrı mümündür ve tvsiye edilir. Ço nllı R/K'de ise dönüş dümeni umndsı ynınd, ytış (ntcı/leron), yüseliş (uyrut yty yüseliş dümeni/elevtör) ve gz umndsının hepsi vey bzılrı vrdır. Bunlrın dışınd flp, hv freni, tlnır iniş tımı, rbürtör yrı ve htt teerle freni umndlrı oln rmşı modeller de ypılmtdır. R/K modelciliğine nsıl bşlycsınız? R/K bir modeli ullnm zor değildir. Anc bu hobiye yeni bşldıysnız bzı tenileri ve eipmnı tnımnız geremetedir. Her modelcinin fvori bir modeli vrdır. Anc fvoriniz ne olurs olsun bzı temel eipmn ve mteryle ihtiycınız olctır. İl ihtiycınız bir model iti, içten ynmlı y d eletrili motor, rdyo ontrol seti, inş için gereli mlzeme ve çlışc bir lndır. İl eğitim uçğının görevini iyi bir şeilde yerine getirebilmesi için yvş ve istirrlı (stbil) uçbilmesi, yrıc umndlrın yumuş olmsı gerelidir. Böyle bir uçtn bş bun uygun bir motor, dört nl ve servolu bir rdyo umnd seti ve gereli yrdımcı mlzemeler ile R/K modelciliğine bşlnbilir. Eğer dizyn ve işçiliğe merlı iseniz modelinizi endiniz dizyn edip on R/K ile cn verebilirsiniz. Eğer işçili sizi cezbediyor ft dizyn ile ilgilenmiyorsnız geniş ürün yelpzesinde size hitp eden bir model iti seçebilirsiniz. İstediğiniz sdece R/K pilotluğu ise, uçmy hzır modeller tm size göredir. R/K modelciliği phlı bir hobi midir? Rdyo Kontrol modelciliği, znnedilenin sine ço phlı bir hobi değildir. Ayrıc ülemizde R/K ile ilgili ithltçı ve perendecilerin son yıllrd rtmsı, pzrın genişlemesi ile birlite fiytlrı d düşme yönünde etilemetedir. Bütçenizin elverdiği derecede bu hobiye bşlm, seçeceğiniz sesurlr göre değişmele birlite 350 ile 600 dolr rsınd bir bütçe geretirir. Dh ileride edinme isteyeceğiniz modellerde, il modelinizde ullndığınız motor, rdyo ontrol ve bzı sesurlrı ullnbileceğiniz için hobiyi devm ettirme ve geliştirme, bşlmtn ço dh ucuzdur. Örneğin; 60 motorlu bir eğitim uçğı ile hobiye bşldıysnız ve rdyonuzu, ileride ullnbileceğiniz şeilde seçtiyseniz bir F- 14 size sdece modelin fiytı ve ço z 14

16 mitrd sesur ml olur. Nsıl öğrenilir? Hv tşıtlrı (uç, heliopter) dışınd R/K modelleri ullnmyı öğrenme ço olydır. Model hv tşıtlrını ullnm ise bzı temel tenileri öğrenmeyi geretirir. Bu nedenle il uçuşlrınızd ynınızd deneyimli pilotlrın bulunmsınd yrr vrdır. Size en yın model hvcılı lnınd, il uçuşlrınızd yrdım lbileceğiniz deneyimli pilotlr bulbilirsiniz. Eğer uç ullnmyı endi endinize öğrenme yolunu tercih ederseniz "eğitim tipi modeller özellile sizin için dizyn edilmiştir. Ço temel bzı şeyleri öğrenditen sonr te bşınız uçbilirsiniz. Ft biz y i n e d e e n z ı n d n g ö z - e l oordinsyonunuzu sğlyıncy dr deneyimli pilot reftinde uçmnızı öneririz. O s m n A y c ı Kynç: