Kur ân da Cömertlik. Osmanlı Sarayında Ramazan AYLIK L M - KÜLTÜR VE EDEB YAT DERG S A USTOS 2009 AYLIK L M-KÜLTÜR VE EDEB YAT DERG S A USTOS 2009

Transkript

1 AYLIK L M-KÜLTÜR VE EDEB YAT DERG S Fiyatı: 7 TL A USTOS 2009 AYLIK L M - KÜLTÜR VE EDEB YAT DERG S A USTOS Dergisi Hediyesi... Kur ân da Cömertlik Osmanlı Sarayında Ramazan

2

3 Başyazı Sebahaddin ATE KUR AN AYI RAMAZAN Fazilet ve bereketi bol olan ve slâm âleminde Üç Aylar diye öhret bulan aylar; Receb, aban ve Ramazan aylarıdır. Receb ve aban aynı zamanda mübarek Ramazan ayının habercisi ve müjdeleyicisidir. çinde bulundu umuz bu Üç Aylara badet Mevsimi de denir. Buna sebep de, bu aylarda fazla oruç tutulması, Yüce Peygamberimiz (s.a.v) in bu ayların fazilet ve bereketinden sık sık bahsetmesi ve nihayet dört tane mübarek kandil gecesinin bu aylar içerisinde bulunmu olmasındandır. Bu aylar, bu günler ve bu geceler, her zamankinden daha feyizli, daha bereketli, tevbelerin daha çok kabule ayan oldu u vakitlerdir. Bu mübarek mevsimde ahlâkımızı Kur an ile süslemeli, hayırda yarı malıyız Kısa fasılalarla birbirini takip eden mübarek kandil gecelerimizde pırıl pırıl yanan o kandiller, ı ıklarıyla karanlık gecelerimizi, nurlarıyla kararan kalplerimizi aydınlatır. Bu kıymetli geceleri sıcak aile yuvasında veya Allahu Teâlâ Hazretlerinin rahmet ve bereketinin yöneldi i cami ve mescitlerde geçirenlerin duymu oldukları manevî haz sonsuzdur. Onların duymu oldukları bu manevî duyguyu, tatmı oldukları manevî hazzı, yükselmi oldukları mânâ âlemini anlatmak imkânsızdır. Bu mukaddes kandil gecelerinin mânâ ve önemini anlamak için o gecelerdeki manevî hayatı Müslümanca ya amak, o gecelerin mânâ âlemlerinde erimek lâzımdır. Yüce dinimiz slâm; karde lik ve sevgiyi, kar ılıklı güveni, birlik ve beraberli i emreder; tembelli i, cehaleti, ataleti ve insanı küçük dü ürücü davranı ları iddetle yasaklar. Ramazan-ı erif ayında nazil olan kitabımız, evlât sevgisi ve terbiyesi, ana-babaya saygı, kom uluk haklarına riayet, çalı ma, bilgi elde etme, helâl kazanç temini, ahlâkî faziletlere sahip olma, büyüklere saygı, küçüklere sevgi gösterme, iffetli ve kanaatkâr olma, hakka rıza ve do ruluktan ayrılmama, hayırda yarı gibi en güzel esasları bizlere ö retir. nsanları sapıklıktan hidayete, karanlıktan aydınlı a yükselten, hurafeden hakikate, esaretten hürriyete, vah etten medeniyete, cehaletten ilme kavu turan ve kıyamete kadar Allahu Teâlâ nın himayesinde olacak olan Kur an-ı Kerim in, Ramazan-ı erif ayında inme e ba laması, bu ay için ba lı ba ına bir eref kayna ı olmu tur. Bunun içindir ki rahmet ve ma firet ayı olan Ramazan-ı erif e Kur an Ayı da denmi tir. Ramazan-ı erif ayı gelince Cebrail (a.s) her gece Peygamberimiz Efendimize gelerek Kur an-ı Kerim i okur, Resûl-i Ekrem Efendimiz dinler, sonra kendisi okur Cebrail (a.s) dinlerdi. Böylece Peygamberimiz Efendimiz Ramazan-ı erif de Kur an-ı Kerim ile me gul olurdu. Ramazan ayı, aynı zamanda cömertlik ve hayırda yarı ayıdır. Yüce Allah, yapılan bütün hayırları, iyilik ve takva hususundaki güzel niyetleri ve adakları bilir. Mübarek Ramazan ayında ihtiyaç sahiplerine yardımcı olmak büyük fazilettir. Allah herkesin yaptı ını bilir ve herkese niyetine göre ecir verir. Gönülleriniz, kandil nurlarıyla dolsun Ramazan-ı erif iniz mübarek olsun Ramadan the Month of Holy Quran In Islamic world the months Rajab, Shaban and Ramadan are the holy months when the abundance and the blessings spread over the Muslims and all the creatures. These 3 holy months are also known as the season of worship since, in his speeches, Muhammad the Prophet (pbuh) often talked about the importance, abundance and blessings of these months, also when the Muslims generally fast and the four holy nights are in these holy months. The Holy Quran, which has liberated the mankind from enslavement, brought to the enlightenment from ignorance and which will be protected by Allah until the day judgment, was revealed to Muhammad (pbuh) in Ramadan. That s why Ramadan is also known as the Month of Holy Quran. It s also a time of generosity and benevolence for Muslims. Helping the needers during this month is an excellent moral merit. Wish you a blessed Ramadan 1

4 AYLIK L M-KÜLTÜR VE EDEB YAT DERG S Fiyat : 7 TL A USTOS Dergisi Hediyesi Kur ân da Cömertlik Osmanl Saray nda 48 Ramazan SOMUNCU BABA / AYLIK L M - KÜLTÜR VE EDEB YAT DERG S Es-Seyyid Osman Hulûsi Efendi Vakfı nın Yayın Organıdır Kurucusu A. emsettin ATE Yaygın Süreli - ISSN: YIL: 16 SAYI: 106 A ustos 2009 Basım Tarihi: 01 A ustos 2009 Es-Seyyid Osman Hulûsi Efendi Vakfı Adına mtiyaz Sahibi ve Genel Yayın Yönetmeni Sebahaddin ATE Yazı leri Müdürü Hulûsi YAYLA Yayın Editörü Musa TEKTA Kapak Jama Camii - Champaner / Gujarat / Hindistan Yapım ARTWORKS Genel Sanat Yönetmeni lhan SOYLU Sanat Yönetmeni enol GÜRSOY Tashih Ali YILMAZ - Vedat Ali TOK - Yusuf HALICI KUR ÂN DA CÖMERTL K Ali AKPINAR Kur ân bizlere kar ılıksız, severek isteyerek ve sevdi i eylerden vermeyi emreder. Yine o, infakta devamlılı ı ister ve verdiklerimizi sevmemizi emreder. Ar iv Muharrem AKIN Abone Bekir Sıtkı CANPOLAT Reklam Yusuf YILMAZ Basım-Yayım-Da ıtım-pazarlama V SAN ktisadi letmesi Zaviye Mah. Hacı Hulûsi Efendi Cad. No: Darende / MALATYA Tel: (422) Fax: (422) bilgi@somuncubaba.net Da ıtım Kültür Dergi Da ıtım CTP - Kalıp Çıkı Bizim Repro: (312) Baskı & Üretim Kozan Ofset Büyük Sanayi 1. Cadde Arpacıo lu 2 hanı 95/11 skitler / ANKARA Tel: (312) OSMANLI SARAYINDA RAMAZAN Resul KESENCEL Altıyüz yıl hüküm süren Osmanlı Devleti döneminde Ramazan ayı ayrı bir hassasiyetle idrak edilir, ayrı bir ne e ve mutluluk ya anır, maneviyat en üst noktaya eri irdi. Tek Sayı : 7 YTL - Kurum Abone : 120 YTL 1 Yıllık (12 Sayı) Abone : 70 YTL Avrupa 1 Yıllık Abone : 72 EURO Avrupa Tek Sayı Fiyat : 6 EURO Avrupa Harici Yurtdı ı Abone : 102 USD Posta Çeki (Darende Postanesi) : Ziraat Bankası (Darende ubesi): Yurtdı ı Aboneleri çin Hesap No: IBAN TR AMASYA (533) KAYSERi (542) KONYA (506) EL- ANÎ - Ramazan ALTINTA (10) ANADOLU DA KONUKSEVERL K- Kadir ÖZKÖSE (14) RAMAZAN FIKHI - Abdullah KAHRAMAN (18) HÜSN Ü A K TA POET KA VE R ELE T R S - Vedat Ali TOK (26) CÖMERTL KTE YARI - Musa TEKTA (30) D NDAR MI D N( ) DAR MI? - Hüseyin ÇALDAK (34) DO U TÜRK STAN A - Fazıl Ahmet BAHADIR (37) HATIRALARLA HULÛS EFEND (k.s.) - Musa TAKÇI (42) AD Y B. HÂT M - Bünyamin ERUL (46) KIRK HAD S (47) ABAN-I VELÎ -Yusuf HALICI (58) 2 A ustos 2009

5 ANNE VE E OLARAK KADIN ehri KARACO KUN MANIN TALEB EYLEM Enbiya YILDIRIM Annelik kadını ikincil bir varlık de il, tam aksine yüklendi i manevî i lev nedeniyle daha saygıde er ve de erli kılar. Ancak ailede kadının anne olması yanında, erkek de... Gerçek anlamda dindar, ahlâk ve inanç boyutlarını ya amına hâkim kılmı ve bunları prati e geçirmi olandır. nsan ancak inanç, ibadet ve ahlâkı ya amına hâkim... BATI NIN TÜRKLERE HAYRANLI I Muhsin lyas SUBA I MANGALDA BALIK Raziye SA LAM Batı ile aramızdaki mesafenin açılma dönemi bitti. imdi kapanma evresindeyiz. Bu, kaç yılda tamamlanır kestirmek zor. Mangalda pi en alabalık ile ile palamudunun kokusunu duydukça, Zeliha nın i tahı daha çok kabarıyordu. Ka arpeynirli alabalı ı ve palamudu yanında algam suyu... MERHAMET - Aydın TALAY (60) HRAMCIZÂDE SMA L HAKKI TOPRAK (k.s.) - Fatih ÇINAR (64) DEPRESYON NASIL TANINIR? - Sefa SAYGILI (68) BAYRAMLARLA GEL - Bestami YAZGAN (71) TAR HLE BARI MAK- smail ÇOLAK (72) K TAPLIK (79) M SAF R A IRLAMA - Kevser BAK (80) TE GELD K G D YORUZ - Bekir O UZBA ARAN (83) M KROPLARIN BA DÜ MANI YO URT - Akın D NDAR (84) SEM ZOTU - ifalı Bitkiler (86) HALUJ - Mesude SARI (87)

6 Mektûbât-ı Hulûsî-i Dârendevî Es-Seyyid Osman Hulûsi Efendi (k.s) Otuzsekizinci Mektup 4 A ustos 2009

7 Ey Gözümün Nuru! Ayrılık gününün sabahında sizi görüp yolcu etmek niyetiyle varmı tım. On ya da on be dakika önce hareket etti inizin haberini ilkönce Salih Efendi den daha sonra henüz gözlerinde dostlardan ayrılma gözya ının izlerini gözlemledi im, kız karde im Fatıma dan almı tım. Artık dostlardan ayrılmanın getirdi i kaderi tekrar etmeye gerek görmeyerek pek muhterem babamın yanına u ramadan eve dönmü tüm. Gönül ki, sevmedi- i yârdan ayrıdır, severse o zaman kalpleri birdir, (Yâr sevilince yardır. Ancak o zaman gönül birdir.) Do an ve batan güne onlar için birdir, do u ve batı bir yerde olmasa da. Nasılsın ey gözüm cânım vefâ-dârım nasılsın Nasılsın ey garîb-i cân-ı bîmârım nasılsın Hudâ bilür ki hem-derdim seninle zâra âvâzım Nasılsın gonca-leb ey gonca-ruhsârım nasılsın Belâlı ba ına tâc üzre tâc urur Hudâ dertten Nasılsın derdi ho dermânı hûb yârim nasılsın Nasîbin rûz-ı evvelde belâ balıyla yo rulmu Nasîbin ey ezel derde giriftârım nasılsın Nasılsın ey gözüm nûru sürûr-ı sîne-i cânım Vücûdun âfiyet kesbetdi mi ey derde dermânım nasılsın Hulûsî tek gedânın bu duâsıdır ki Mevlâ dan Nasılsın ey vefâlı yâr-ı gamhârım nasılsın Kim Allah a güvenirse O, ona yeter (65/ Talak,3) bu duayı dinleyen bir ki i için olan her eyi yapıp, neticeyi Allah a bırakan herkesi duyar ve i itir, ona cevap verir. O na kul köle olan tevekkül eden herkesin i lerine e lik eder, ilgisini kesmez. O kullarına yeter. Fakat bir artla! Her iste- in ve huzurun, her eyi gören, her eyi isteyen ve istetenin ve gözetenin Allah oldu unu bilirse. Her türlü i in iplerini elinde iyi tut, sıkıca ba la sa lama al ve gerisini Allah a bırak. üphesiz ki peygamberlerin emirlerine uymakta Allah a ba lanmanın bir i aretidir. Mekke ve Medine ye denk bir, Ravzatun min riyazı l-cennet (Cennet bahçelerinden bir bahçe) olan mukaddes makamın, bereket ve rahmet çadırının altında Allah katında makbul namazlardan olan namazlarınızı kılmak erefinden bilmem ki sizleri hangi i leriniz uzak tutmakta ve men etmektedir. O vefa ve kerem sahibi, inciler ya dıran konu masıyla sohbet ve muhabbetiyle tekrar ve tekrar yüce anlarını izah edip dünyada dördüncü derecede bereket ve rahmet kayna ı donanmı ve bezenmi tir diye buyurduklarını hepiniz duydunuz ve ahid oldu unuz di er günler de il, Cuma günleri Cuma namazı eyh Hamid-i Veli Hazretleri Camisinde eda edilecek Cuma namazından daha mukaddes bir amel hangi amelimizdir ki, onu tercih ederken o çalı ma ve çabayı Cuma namazından daha üstün tutarak günah i liyorsunuz (Cuma namazını kılma hususunda) kusur ediyorsunuz... Güncel Çeviri: Yrd. Doç. Dr. Cemil GÜLSEREN 5

8 lim ve Hayat Ali AKPINAR* KUR ÂN DA CÖMERTLİK 6 A ustos 2009

9 Tüm Versiyonlarıyla Verme Kur ân, yardım etme, ikram etme ve verme ile ilgili olarak pek çok kavrama yer verir. En güzel ekilde verme, iyilikte bulunma demek olan ihsan, sahip olunanları hayır yolunda harcamak anlamına infak, kullukta sadakat vergisi demek olan tasadduk, arınma ve malı arındırma anlamına zekât, ba kasını kendine tercih etme demek olan îsâr, gönülden ve gönüllü olarak verme anlamına nıhle, hediye, Yüce Allah a borç/ ödünç verircesine en güzel bir ekilde ödünç verme anlamına karz-ı hasen gibi pek çok kavram Ku ân da yer alır. tadı, ayrı bir lezzeti vardır. Çünkü vermek, kullarına kar ılıksız veren, fazlından bol bol veren, sürekli veren, herkese veren Yüce Yaratıcı nın ahlâkıyla ahlâklanmaktır. Çünkü vermek, insanlık sevdalısı peygamberlerin ve seçkinlerin âdetidir. Çünkü veren el, alan elden üstündür. Çünkü Peygamberimiz (s.a.v), Yarın kıyamet gününde, Rabbimiz bunlar haklarımızı vermeyerek bizlere zulmettiler, dediklerinde vay zenginlerin fakirlerden çekece ine! Onlara o gün, Yüce Allah öyle cevap verecektir: Celâlim hakkı için söylerim ki! Ben, siz fakirleri kendime yakın edece im, size haklarınızı vermeyen zenginleri de rahmetimden uzak edece im! 1 buyurmu tur. Kur ân bizlere kar ılıksız, severek isteyerek ve sevdi i eylerden vermeyi emreder. Yine o, infakta devamlılı ı ister ve verdiklerimizi sevmemizi emreder. Bu kadar çok kavram, vermenin farklı versiyonlarına, tüm zamanları ve herkesi kapsadı ına i aret eder. Mümin, herkese infak eder, her zaman ve her yerde infak eder, zenginse de infak eder fakirse de, erkekse de kadınsa da infak eder, zengine de infak eder fakire de. Kendisi ihtiyaç hâlinde olsa bile infak eder. Sahip oldu u eylerden infak eder. Neye gücü yetiyorsa onu infak eder. Malını, makamını, enerjisini ve benzeri me rû olan her eyini O nun u runa feda eder. nfak, bir tutkudur, erdemdir, ba ka eylerde tadı bulunmayan bir de erdir. Her türlü infakın ayrı bir nfakta ölçülü olmak da Kur ân ın bizden istedi idir. Deniz yahut akarsu kenarında bile abdest alırken, suyu ölçülü kullanma prensibi ile ölçülü olmayı bizden ister. mam Gazzâlî, bir eserine el- ktisâd fi l tikad adını vererek Müslüman ın inançta, amelde ölçülü olmasına vurgu yapar. Nitekim Kur ân da israf gibi, 7

10 savurganlık da yasaklanmı tır: Eli sıkı olup cimrilik yapma; büsbütün elini açıp savurgan da olma. Sonra kınanır, (kaybettiklerinin) hasretini çeker durursun. 2 Kur ân yönlendirici ayetleriyle infaka, cömertli e te vik ve tahrik eder: Mallarını Allah yolunda harcayanların durumu, her ba a ında yüz dâne olmak üzere yedi ba ak veren bir dânenin durumu gibidir. Allah diledi ine kat kat verir. Allah ın lütfu geni tir, O bilendir. 3 Kur ân da, ruhlarındaki cömertli i kuvvetlendirmek için mallarını hayra sarfedenler 4 ifadesi ile cömertli in insanın özüne yerle tirmesi gere ine vurgu yapılır. O takvâ sahipleri ki, bollukta da darlıkta da Allah için harcarlar, 5 Kendilerine verdi imiz rızıklardan gizli ve açık olarak (Allah yolunda) harcayan 6 ayetleriyle de her hâlükarda vermenin önemine dikkat çekilir. Verme edebini de u ekilde belirler Kur ân: Mallarını Allah yolunda verip de sonra verdiklerinin ardından ba a kakmayan ve eziyet etmeyenlerin, Rableri katında ödülleri vardır. Onlara korku yoktur ve onlar üzülmeyeceklerdir. 7 Kur ân da cömertli in zıddı olan cimrilik de buhl ve uhh kavramlarıyla a ır bir ekilde yerilir. Bunlardan buhl, kendi elindekini ba kasından kıskanmak, uhh ise ba kasının elindekine göz dikmek olarak tanımlanmı tır ki her ikisi de zemmedilmi tir. Allah ın, kereminden kendilerine verdiklerini (infakta) cimrilik gösterenler, sanmasınlar ki o, kendileri için hayırlıdır; tersine bu onlar için pek fenadır. Cimrilik ettikleri ey de kıyamet gününde boyunlarına dolanacaktır. Göklerin ve yerin mirası Allah ındır. Allah bütün yaptıklarınızdan haberdardır. 8 te sizler, Allah yolunda harcamaya ça ırılıyorsunuz. çinizden kiminiz (buhl) cimrilik ediyor. Ama kim cimrilik ederse, ancak kendisine cimrilik etmi olur. 9 Kim nefsinin cimrili inden ( uhh) korunursa, i te onlar kurtulu a erenlerdir. 10 Veren El Ruhu slâm insanının temel ve ayrılmaz özelli idir infak. Allah ın 8 A ustos 2009

11 verdi ini, Allah ın ver dedi i yerlere, Allah için vermektir. Bizim kültürümüz, vermeyi önceleyen bir kültürdür. Veren el ruhu, Yüce Allah ı hesaba katarak ya ama bilinci demek olan muttakî olmanın temel artıdır. Çünkü Yüce Mevlâ mız, muttakîleri tanıtırken Onlar kendilerine rızık olarak verdiklerimizden verirler. 11 buyuruyor. Veren el ruhu, sevdi ini, Allah sevgisi ile sevdi ine, severek isteyerek vermenin adıdır. Zira Kur ân ımız, takvalı kimseleri tanımlarken O, malı, sevgi ile verir. 12 buyuruyor. Veren el ruhu, sahip oldu- unun en iyisini, Allah, ancak muttakîlerden kabul eder 13 diyerek Allah a adayan Âdemo lu Habil in ruhudur. Veren el ruhu, gönlünü Rahman a, ruhunu irfana, dilini burhana, malını ihvana, o lunu kurbana, canını nirana veren, misafirsiz sofraya oturmayan Halîlullah ın ruhudur. Veren el ruhu, airin Ya Resulallah, senin cömertli- ini bulutlara benzeten hata eder. Çünkü bulutlar, verirken gözya ı dökerler. Sense, severek, isteyerek ve gülerek verirsin. diye övdü ü ve Tevhid cümlesinin lâ sından ba ka lâ/hayır-yok demedi i bilinen Habibullah ın ruhudur. Veren el ruhu, çoluk çocu- uma Allah ve Resulünü bıraktım, yetmez mi diyerek bütün varlı ını Allah yoluna koyan Sıddîk ın ruhudur. Veren el ruhu, bu sefer Ebubekir i geçmeliyim, dü üncesi ile çoluk çocu una malının yarısını bırakıp malının di er yarısını Allah yoluna koyarak hayırda yarı an Faruk un ruhudur. Veren el ruhu, Biz size sırf Allah rızâsı için yediriyoruz, sizden bir kar ılık ve te ekkür beklemiyoruz. 14 ayetini düstur edinerek kendi malıyla orduları donatan, kuyuları vakfeden Zinnureyn ruhudur. Veren el ruhu, aç acına oruca niyet edip iftarlıklarını kapıya gelen yoksula, yetime ve esire veren ve Onlar, yoksula, yetime ve esire sevdikleri yeme i yedirirler 15 ayeti ile müjdelenen Murtaza ile Ehl-i Beytinin ruhudur. Veren el ruhu, Mallarını gece gündüz, gizli ve açık Allah yolunda verenlerin ödülü Rableri yanındadır. Onlara korku yoktur ve onlar üzülmeyeceklerdir. 16 ayeti inince dört dirhemi olan ve Rabbim hiç olmazsa birini kabul eder dü üncesiyle, bunlardan birini gece, birini gündüz, birini gizlice, birini de açıkça infak eden Peygamber damadı Allah ın Aslanı Hz. Ali nin ruhudur. 17 Veren el ruhu, Allah için yurtlarından, variyetlerinden geçen ve varlıklarını Allah a adayan Muhâcirlerin ruhudur. Veren el ruhu, kendileri ihtiyaç içerisinde iken muhtaç durumda olan karde lerini kendi nefislerine tercih eden, payla manın en güzel örneklerini sunarak Allah ın kitabına isimlerini yazdıran Ensârın ruhudur. O halde Kur ân ın bu yönlendirmeleri ı ı ında özümüze infâk ruhunu, verme a kını yerle tirerek veren el olmaya gayret edelim. Unutmayalım ki Allah ın bize emanet olarak verdiklerinden, Allah ın kullarına vermi olaca ız. Allah a ait olanı, Allah ın kullarından esirgeme yetkimizin olmadı ını bilelim. Az iken veremeyen, ço a erince vermekte zorlanaca ını unutmayalım. Çocuklarımızı küçük ya ta cimrili e de il, cömertli e alı tıralım. Cömertli i, savurganlıkla karı tırmayalım. Ve bilelim ki verene Yüce Allah, dünya ve ahirette kat be kat fazlasıyla verecektir. Siz hayra ne harcarsanız, Allah onun yerine ba kasını verir. O, rızık verenlerin en hayırlısıdır. 18 Dipnot * Prof. Dr. 1 Kurtubî, el-câmi, XVII, / sra, /Bakara, /Bakara, /Alu Imran, /Ra d, /Bakara, /Alu Imran, /Muhammed, /Ha r, 9, 64 Te âbün, /Bakara, 4; 8/Enfâl, 3; 22/Hac, 35; 31/Lokman, /Bakara, /Maide, / nsan, / nsan, /Bakara, 274, Ayrıca bkz. 13/Ra d, 22, 14/ brahim, 31, 35/Fâtır, bnü l-cevzî, Zâdü l-mesîr, I, /Sebe, 39. 9

12 Güzel simler Ramazan ALTINTA * HİÇBİR KİMSEYE, HİÇBİR ŞEYE MUHTAÇ OLMAYAN: EL-ĞANÎ Allah ın ilim ve malla zengin kıldı ı kimsenin mutlak anlamda yaratanına ihtiyaç duymaması mümkün de ildir. te ne zaman ki insan, Allah tan ba kasına muhtaç olmadı ını kavrarsa, gerçek anlamda anî ismini alır ve bu ahlakla ahlâklanır. 10 A ustos 2009

13 Arapça da anî, hiçbir eye ihtiyacı olmamak demektir. Allah ın en güzel isimleri arasında yer alan el- anî, hiçbir eye muhtaç olmayan kendi dı ındaki her ey O na muhtaç olan anlamına gelir. 1 Çünkü her eyin sahibi O dur: Göklerde ve yerde ne varsa hep O nundur. Do rusu Allah müsta nîdir, övülme e layıktır. 2 Bu âyette anî, hamîd terkibinin birlikte kullanılması anlamlıdır. Allah ın anîli inin dı ında bütün anî olu lar izafile ir. Yerde ve gökte olan her ey O na aittir. nsanların varlıklı olu u, O nun varlık denizinin yanında bir damla bile de ildir. Nitekim u âyette bu husus çok açık bir ekilde dile getirilir: Ey insanlar! Siz Allah a muhtaçsınız, Allah ise müsta nîdir, övülme e layık olandır. 3 Bu âyette geçen ve sizsiniz Allah a muhtaç fakirler, cümlesinde öznenin (elfukarâ), marife (elif lamlı) olarak gelmesi oldukça önemlidir. Bu sebeple insanın mükellef kılındı ı dinin temel kurallarını hayata geçirme ve ibadet yapma vazifesine Allah ın ihtiyacı de il, bizim ihtiyacımız vardır. slâm da emir ve yasakların sayısız hikmetleri olup, her birisi birey ve toplumun yararınadır. Varlıklar içinde, insan, zayıf olarak yaratılmı tır. 4 Hangi konum ve derecede olursa olsun, her zaman Allah a muhtaçtır. Dolayısıyla insan, zayıflı ını bilmeli ve her an Allah a ihtiyacı oldu unu kavramalı, O na olan kullu unda azami gayret göstermelidir. Hiçbir eye muhtaç olmayan ve her eyin kendisine muhtaç oldu u Allah a verdi i sayısız nimetlerden dolayı hamd edilmeli ve ükredilmelidir. Hamd, iste e ba lı yapılan bir iyili e kar ı gönül açıklı ı ile o iyili in sahibine saygı ifade eden bir övgü sözüdür. Gerçekte O ndan ba ka nimet veren, O ndan ba ka övülme e ve yüceltilmeye layık olan yoktur. Onun için dilek ve istekleri verirse, ancak O verir. Gerçek Anlamda Zühd, Mülkiyeti Gerektirir Tasavvuf ıstılahında kullanılan fakr sözcü ü, ferdin mal bakımından yoksul olması de- il, her hususta ki inin kendisini Allah a muhtaç hissetmesi 5 anlamındadır. Yoksa slâm hiçbir zaman yoksullu u tebcil etmemi tir. Maddî ve manevî yoksulluk her türlü kötülü ün ye ermesine mümbit bir ortam hazırlar. Dünyada zühdü övme konusunda vârid olan hadislerden, hiçbir Yüce Allah hem anî ve hem de mu nîdir. Allah ın ilim ve malla zengin kıldı ı kimsenin mutlak anlamda yaratanına ihtiyaç duymaması mümkün de ildir. zaman maddî anlamdaki fakirli i övme kastedilmez. Çünkü züht anlam bakımından mülkiyeti gerektirir. Gerçek zâhid, dünyalı ı elinde bulundurmasına ra men onu kalbine sokmayandır. 6 te gerçek fakr lık hâli de budur. nsan bencilli i bırakmalı, Allah a ra menli i besleyebilecek her türlü enâniyet duygusundan gönlünü arındırmalıdır. Nitekim Hz. Mevlâna, Mesnevî adlı muhalled eserinde deniz-gemi metaforuyla anî-fakr arasındaki ili ki biçimini çok güzel yorumlar. Onun büyük anlatısında deniz varlı ı, gemi ise, benli i ifade eder. E er gemi su alırsa, helak sebebidir. Geminin altındaki su ise, geminin yürüme sebebidir. Dolayısıyla mal-mülk gibi eylerle gönül gemisi doldurulursa, ki i Allah tan müsta ni olma gibi bir duruma dü ebilir. te mal, mülk, saltanat, ilim, servet vb. gibi hususlar insanı Allah ı hatırlatmak yerine ondan uzakla tı- 11

14 rıyorsa, Mevlâna böyle kimselere mahv ve fakr lık bilgisinin gerekli oldu unu söyler. Bu manada insan, yoksullu u bir zihniyet hâline getirirse, dünya denizine batmaz, o denizin üstünde durur. Bütün bir dünya onun mülkü olsa bu mülk, gözünde hiçbir ey de ildir. 7 Bundan dolayı gerçek kullu a ula mada Mevlâna nın en büyük iste i; özgürle mek ve özgürle tirmektir. Onun: O ul; ba- ını kopar ve kurtul. Ne zamana kadar altın ve gümü esiri olacaksın? 8 sözünden bunu anlıyoruz. Bunun için bütün gönül insanları, insanın madde ile olan ili kisini dengelemek için; paranın avuçta ve cepte ta ınması câizdir, ama kalbde lâ yecûz/caiz de ildir. bakı açısına sahip olmu lardır. Çünkü kalbe servet egemen oldu u zaman, insan onun emrine girer ve hevâsının yönetim ve denetimi altında yürür, e yanın tutsa ı hâline gelir. Bunun aksine, e yaya egemen olan kimse ise, manevî özgürlü ünü elde eder ve e yaya hükmeder. Böylece Allah ın el- anî olu- u kar ısında hiç li ini kavrar ve asla tu yanları oynamaz. Çünkü e yanın kulu-kölesi olmu bir cimrinin Allah yolunda ihtiyaç sahiplerini görüpgözetmesi zordur. Kalpleri katıla mı bu tür insanlar aynı zamanda müstekbir ruhlu hasta insanlardır. Onlar, psikolojik açıdan kendilerini asla rahat hissetmezler. Gönüllerine Allah hâkim olmadı ı için, açtırlar. Bu sebeple, nefsanî hazların pe inden umutsuzca ko tukça ko arlar. Gönlü Allah tan kopuk insanlar ne kadar varlık içerisinde yüzerlerse yüzsünler, doymazlar. Gönüller ancak her an Allah a kar ı sorumluluklarının farkında olan insanların fazilet mücadelesi yolundaki eylemleriyle huzur bulur. Mutlulu un Yolu, Gönül Zenginli inden Geçer Öte yandan slâm, Müslümanın zihninde sadaka algısını da de i tirmi tir. Sadaka sadece, maddî anlamdaki varlı ımızı ihtiyaç sahipleriyle payla mak de il, aynı zamanda güzel bir söz söylemek ve ba kalarını yaptıkları hatalardan dolayı ba ı lamak gibi ahlakî de erlerle de anlam bütünlü üne kavu turulmu tur. Dolayısıyla, maddî anlamda payla ma imkânına sahip olmayan insanlar, güzel söz söylemek ve ba kalarını hatalarından dolayı ba ı lamak suretiyle de sadaka verme iyili ine ula mı olurlar. Burada, maddî varlı ımızı me ru bir çerçevede ihtiyaç sahipleriyle payla mada insan onurunu rencide etmemek gibi bir ahlakili e sahip olmamız gerekti i de unutulmamalıdır. Yaptı ımız i in hayır olabilmesi için güzel yapılması da gerekmektedir. u âyette bu hususun altı çizilir: Bir tatlı dil ve kusurları ba ı lamak, arkasından eza ve gönül bulantısı gelecek bir sadakadan daha hayırlıdır. Allah, hiçbir eye muhtaç de ildir, halîmdir, 12 A ustos 2009

15 yumu ak davranır. 9 Müslüman zengin, ihtiyaç sahiplerine yaptı ı iyili i bir vazife olarak yapmalı ve hemen unutmalıdır. Bununla birlikte, gönül alan ho bir söz, ba kalarının ayıplarını örtmek, saygısızlı a kar ı ba ı ve iyilikle muamele etmek arkasından her zaman eza verme riskine açık duran sadakadan daha iyidir. Çünkü Allah, hiçbir eye muhtaç de ildir. O na, içine gösteri gibi kirli eyler sunmak, insanın ahireti açısından felaket sebebidir. Bundan dolayı insan, asla aklından u hususu çıkarmamalıdır: Zengin olan ve hiç kimseye muhtaç olmayan Allah, bir gün gelir, fakir kullarını bol nimetlere bo abilir. Onları da sadaka verebilecek derecede zengin kılabilir. nsan, sahip oldu u nimetin de erini bilmeli ve gerekli olan ükür vazifesini yerine getirmelidir. Zira davranı larda riyakârlık, ahiret ameliyle dünya menfaati gözetmek demektir. Bunun idrakinde olan her Müslüman, yaptı ı iyilikleri silecek gösteri gibi gizli irk unsurlarından iddetle kaçınmalıdır. Bilindi i gibi irk, Allah ın affetmedi i günahlardandır. E er irk içinde insanlar yüzüyor da hâlâ kendilerini güvende hissediyorlarsa bu durum onlar için hatalarından dönme konusunda bir fırsat olarak görülmelidir. Allah ın en güzel isimlerinden birisi de el-halîm dir. Biraz önceki âyette anî-halîm isimleri birlikte geçmi tir. Halîm olan Allah, her günahkârı derhal paylamaz. Yaptıkları yardımlarda dünyevî çıkar gözeterek gösteri yapan, yoksulların onur ve haysiyetleriyle oynayan ve gizli irk içinde bulunan kimselere e er cezayı hemen vermiyorsa, hak etmediklerinden dolayı de il, fakat tevbekâr olsunlar diye hilminden dolayı vermiyor. Bu bir mühlettir, asla Allah ihmal etmez. u âyette Yüce Allah ın bu konuda izledi i yasa çok açıktır: Allah insanları i lediklerine kar ılık hemen yakalayıverseydi, yeryüzünde bir canlı bırakmaması gerekirdi. Ama onları belli bir süreye kadar erteler. Süreleri gelince gere ini yapar. Do rusu Allah kullarını görmektedir. 10 E er Allah günahlarından dolayı hemen kullarını yakalayıverseydi yeryüzünde insan da dâhil hiçbir canlı nesli kalmazdı. lahi rahmeti ve lütfü ba lamında el-halîm isminin bir tecellisi olarak günahkârlara belki dönerler diye süre tanımakta, azap verme konusunda acele etmemektedir. O nun yasasının gere i, süre geldi i zaman herkesin iyi ya da kötü davranı larına kar ılı ı eksiksiz olarak verilir. Allah hiçbir eye muhtaç de ildir. Bütün bir varlık O na aittir. Bu sebeple O, sınırsız hazinesinden beklenti ve kar ılık olmaksızın kullarına ikramda bulunur. Kur an da Allah ın anî-kerîm vasfının birlikte kullanılmı olması da gerçekten anlamlıdır: ükreden ancak kendisi için ükretmi olur; nankörlük edene gelince, o bilsin ki Rabbim müsta nidir, çok kerem sahibidir. 11 Bu sebeple insan, sahip oldu u nimetleri kendi gelece ini hazırlamak için ihtiyaç sahipleriyle me rû bir çerçevede payla malıdır. Nasıl ki Allah kullarına sayısız ihsanlarda bulunuyorsa, insanlar da ihtiyaç sahiplerine imkânları ölçüsünde keremlerinin bir gere i olarak iyilik ve ba ı ta bulunmalıdırlar. Sonuç olarak, Yüce Allah hem anî ve hem de mu nîdir. Allah ın ilim ve malla zengin kıldı ı kimsenin mutlak anlamda yaratanına ihtiyaç duymaması mümkün de ildir. te ne zaman ki insan, Allah tan ba kasına muhtaç olmadı ını kavrarsa, gerçek anlamda anî ismini alır ve bu ahlakla ahlâklanır. Onun için insan, ilminde ve varlık sahibi oldu u bütün alanlarda cimrilik yapmamalıdır. Varlık lı olmanın gere ini yerine getiren kimseler kendinde bir varlık görmeyen kimselerdir. Böylesi kimselerin hâkim oldu u toplum yapılarında adâlet, payla ma, merhamet, efkat dili geçerlidir. Bu de erlerin içselle tirildi- i bir toplumda ise, huzur vardır, sükûn vardır, asayi vardır. O halde gelin el- anî olan Allah ın yanında hiçli imizi ve âcizli imizi idrak edelim ve O ndan ba ka her eyden müsta ni olalım. te o zaman gerçek anlamda slâm ın onur ve erefini temsil etmi oluruz. Dipnot * Prof. Dr. 1 Isfehânî, Râgıb, el-müfredât, stanbul, 1986, s /Hac, /Fâtır, /Nisa, Bkz. Ku eyrî, Risâle, (haz. S. Uluda ), stanbul, 1978, s Kardâvî, Yusuf, Mü kiletü l-fakr ve Keyfe Âlecehâ el- slâm, Beyrut, 1987, s Mevlânâ, Mesnevî, (çev. V. zbudak), stanbul, I, Mevlânâ, a.g.e., I, /Bakara, /Fâtır, /Neml,

16 Sûfî Perspektif Kadir ÖZKÖSE* ANADOLU DA KONUKSEVERLİK 14 A ustos 2009

17 Cömertli i, misafirperverli i ve hayırhahlı ı ile tanınan ecdadımızın öncülük etti i medeniyete Vakıf Medeniyeti adı verilmi tir. Ölümlerinden sonra geriye kö k, saray ve servet bırakmaktan çok han, hamam, cami, çe me, medrese ve tekke gibi içtimaî müesseseler bırakmı lar, Anadolu topraklarına slâm ın mührünü vurmu lardır. Varlıklarını insanlı ın saadeti için cömertçe harcamı lar, halka hizmeti Hakk a kulluk telâkki etmi lerdir. 1 Osmanlı toplumunda zengin olsun, fakir olsun herkesin evinin dı ında bir de misafir evi bulunurdu. Misafirler, o evler kendilerine aitmi çesine gönüllerince kalırlardı. Karınları doyurulur, çok güzel bakılırlardı. Son olarak da giderken yolda harcamaları için ev sahibi tarafından para bile verilirdi. Misafir evlerindeymi gibi o evlerde diledikleri gibi kalırlardı. Ev sahibinin kaldı ı evde kendilerini o evin kurallarına uymak zorunda hissedebilirler ve bu yüzden sıkılabilirler diye bahçeye konuk evi yaptırmak gibi bir incelik vardı. Yemek ve di er lazım olan her ey esas evden gönderilirdi. 2 Müslüman ecdadımızın cömertlik duyguları o kadar geli mi tir ki gelen misafirleri a ırlamak için birbirleri ile yarı mı lardır. 14. yüzyılda slâm dünyasını ba tan a a ı gezen me hur Tunuslu Seyyah bn Batûta (ö. 770/1369) nın ya- adı ı dikkat çekici bir olay bunun çok güzel bir örne idir. bn-i Batûta Anadolu yu gezerken o dönemde Lâdik ismiyle anılan Denizli ye u rar. Denizli de ba ından geçen ve kendisini hayretler içerisinde bırakan bir olaydan eserinde u ekilde bahseder: Beldeye girdi imiz saatlerde, biz çar ıdan geçerken bazı kimseler dükkânlarından çıkıp hayvanlarımızın dizginlerine yapı tılar. Bir ba ka grup ise bunlara engel olmaya kalkı tı ve bu yüzden de aralarında kavga çıktı. Hatta bazıları birbirlerine bıçak çekmeye bile kalkı tı. Ne söylediklerini anlayamadı ımız için müthi bir korkuya kapılarak, bölgede yol kesicilik yapan Germiyanlılarla kar ıla tı ımızı, bu ehrin onlara ait oldu unu ve mallarımızı elimizden almaya çalı tıklarını sandık. Ortalıkta tam bir karga a ya anıyordu. Bu sırada Cenab-ı Hak bizi Arapça bilen bir hacıya rast getirdi. Ondan, bu ki ilerin bizden ne istediklerini sordum. Korkmayın, bunlar ahîlerdir. Sizi ilk kar ılayanlar Ahî Sinan ın, di erleri ise Ahî Duman ın yolda larıdır. Her iki grup da kendi zaviyelerine inmenizi istiyorlar! dedi. Olacak i de ildi. E kıya olmasından korktu umuz bu adamların yegâne kavga nedeni, bizim hangi zaviyede a ırlanaca ımızdı. Onların bu yüksek misafirperverli i kar ısında gerçekten hayretler içerisinde kaldım. Nihayet, aralarında kur a çekilmesi ve kur a hangi tarafa isabet ederse o tarafın zaviyesine misafir olmamız kar ıla tırıldı. Böylece aralarında sulh yapılmı oldu. 15

18 Kur a Ahî Sinan a dü tü. Bu zat kur anın kendilerine çıktı ını haber alınca arkada larından bir grupla gelip bizi kar ıladı. Hep birlikte onun zaviyesine gittik. Bize çe it çe it yemekler getirdiler. Sonra Ahî Sinan bizi hamama götürdü. Bizzat kendisi hamama girerek benim için ko turdu u gibi, arkada larından üçü dördü de bir arkada ımın hizmetinde bulundu. Hamamdan çıktıktan sonra mükellef bir sofra hazırlandı. Sofra türlü türlü yemekler, çe it çe it tatlılar ve bol bol meyvelerle donatılmı tı. Yeme i yedikten sonra hafızlar Kur an-ı Kerim okudular. Ondan sonra hepsi sema ve raksa ba ladılar. Geli imiz Sultan a haber verilmi oldu undan, ertesi ak- am da o bizi davet ediyordu. Davet, Sultan ın yanımıza elçi olarak gönderdi i Kadı Alaaddin-i Kastamonî tarafından iletildi. Zaviyeye döndü ümüz zaman, bu kez de dünkü kur ayı kaybeden Ahî Duman ile arkada larını bizleri bekler bulduk. Ekibimizi dostça buyur edip zaviyelerine götürdüler. Bunlar da aynen Ahî Sinan grubu gibi yemek ve hamam ziyafetinde bulundular. Hatta fazladan bir jest yaparak hamamdan çıktıktan sonra bize gülsuyu döktüler. Sonra hep birlikte zaviyeye geldik; yine di- erleri gibi yemekler, tatlılar ve meyvelerle iltifat gösterdiler. Yemekten sonra Kur an-ı Kerim okundu. Arkasından da sema ve raksa kalktılar. Bunların zaviyesinde de birkaç gün kalmı olduk 3 Anadolu halkının konukseverlik gelene ini yansıtan bir ba ka öykü ise u ekildedir: Eski zamanlarda seyyahın biri küçük bir Anadolu kasabasına gelir. Seyyah ahaliden bir grupla kar ıla ır. Bana bu gecelik kalacak yer verecek bir cömert var mı aranızda? Sabah yolculu uma devam edece im der. Ahali, Evet, misafirleri yediren içiren biri var. Orada kalırsanız, karnınızı doyurur, yatacak yer verir ve size çok nazik davranır, fakat sizi uyarmamız lazım, bu adamın çok garip bir huyu vardır. Sabah olunca oradan ayrılmadan önce misafirleri çok kötü pataklar. der. Mevsim kı tır ve hava da çok so uktur. Seyyah, Vallahi geceyi bu so ukta aç karnına sokakta geçiremem. Gidip o adamın evinde kalaca ım, karnımı doyurup sıcak bir odada uyuyaca ım, sabah ister döver, ister söver umurumda de il. der. Seyyah, bahsi geçen cömert adamın evine gidip kapıyı çalar, son derece nazik bir adam kapıyı açar. Seyyah, Tanrı misafiri oldu unu söyleyince, adam kendisini hemen içeri davet eder ve seyyaha evindeki en güzel yeri ve en iyi yastıkları verir. Seyyah, Eyvallah der. Aralarında öyle bir konu ma geçer: - Daha rahat etmenizi temin etmek maksadıyla sırtınıza bir yastık daha koyabilir miyim? - Eyvallah. - Aç mısınız? - Eyvallah. Ev sahibi mükellef bir sofra donatır ve seyyahı bir güzel doyurur, daha sonra da biraz daha isteyip istemedi ini sorar. - Eyvallah - Kahve alır mısınız? - Eyvallah. - Yata ınızı yapayım mı? - Eyvallah. Ev sahibi son derece rahat bir yatak hazırlar ve içine ku tüyü yastıklar koyar. - Uyumadan önce biraz su ister misiniz? - Eyvallah. Ev sahibi sabah seyyahtan önce uyanır ve kahvaltı ister mi diye sorar. - Eyvallah Adam yine mükellef bir sofra donatır. Kahvaltı bittikten sonra seyyah gitme vaktinin geldi ini fark eder. Duydu u hikâyelerden sonra ba ına gelmesi muhtemel akıbetten tedirgin olur. Hem de ev sahibi, seyyah için neredeyse bir gün hizmet etmi tir. Korka korka, Müsaadenizle imdi ayrılmak istiyorum der. Ev sahibi yine son derece nazik bir ekilde, Eyvallah der ve Paranızın olmadı ını tahmin 16 A ustos 2009

19 ediyorum, size biraz para vermeme müsaade eder misiniz? diye sorar. - Eyvallah Ev sahibi, seyyaha on altın verir. Bunun üzerine seyyah, imdi yiyece im daya ın, haddi hesabı olmasa gerek! diye dü ünür kendi kendine ki iye yetecek yatak, yorgan, yastık, kilerinde odun, su testisi, barda ı, oturulan yerin oymalarında kahve kavurma, so utma, çekme, pi irme araçları ve fincanlar bulunurdu. Böylesine yaygın bir sosyal örgüt ve bunun devam ettirilmesi için gerekli ahlakî duygunun, hizmet e itim ve alı kanlı ının yerle tirilmi olması dünyanın ba ka Ev sahibi kendisini kapıya kadar geçirir ve Allah a emanet olunuz. Allah a ısmarladık der. a ıran seyyah, Ba ı layın, anlayamadım? Ortalıkta dönen çok yersiz bir dedikodu var. Siz, imdiye kadar tanıdı ım en cömert insansınız. Ahali sizin misafirlere çok cömert davrandı ınızı fakat sabah giderlerken onları çok kötü dövdü ünüzü söylüyorlar. Sizin böyle bir ey yapmadı ınızı, bunun bir kuru iftira oldu unu ve harika bir ev sahibi oldu unuzu gidip herkese yayayım mı? der. Ev sahibi, Hayır, hayır... Anlattıkları tamamen do rudur. cevabını verir. a ıran seyyah, Fakat beni dövmediniz der. Ev sahibi de, Ama siz çok farklıydınız. Di er misafirlerimin hepsi de bana sıkıntı oldular. Onlara evdeki en güzel yerimi tahsis edince, Yok, yok siz orada oturun, ben böyle rahatım derler. Kahve teklif edince, Bilemiyorum, size sıkıntı vermek istemiyorum derler. Yemek vermeye kalkı tı ımda ise, Yok canım, size zahmet olmasın! derler. Böyle nimet bilmezleri tabii ki döverim! cevabını verir. 4 Bu öyküden de anla ılaca ı üzere, Anadolu topraklarında ya ayan bazı varlıklı aileler u aklarını kapıda beklettirir ve dı arıdan geçen insanları yeme e davet ederdi. Bu, her Pazartesi ve Cuma gecesi olurdu. Ramazan da ise her gece olurdu. U aklar yeme e davet etmek için o kadar çok ısrar ederlerdi ki, insanları neredeyse zorlarlardı. Bu günlerde, ekonomik artlar yüzünden her ey de i ti. Fakat dinimiz ne olursa olsun, bir misafire yapılan hizmeti Allah a yapılanla denk tutar. Bu slâm daki misafirperverlik ilkesidir. 5 Özetle, son zamanlara dek hemen hemen istisnasız her Anadolu köyünde mali gücüne göre hiçbir ülkesinde yoktur. Türkçeye çevrilmi bulunan Türkler adlı kitabında ngiliz gazetecisi David Hotham, Türklerin bu konukseverlik ve yabancıya saygı ve yardım hislerini, bir tür a a ılık duygusuna ba laması, onun 7-8 yıl Türkiye de kalmı birçok yerini gezmi olmasına ra men, Türklerin karakterlerini, tarihî gerçeklerini iyi bilmedi ini, anlayamadı ını gösterir. 6 Dipnot * Doç. Dr. 1 Ömer Çelik-Mustafa Öztürk-Murat Kaya, Üsve-i Hasene (Kullukta-Ahlâkta-Adâbda) En Güzel nsan sallallahu aleyhi ve sellem-, Erkam Yayınları, stanbul 2003, s Robert Frager, A ktır Asıl arap, çev. Ömer Çolako lu, Gelenek Yayıncılık, II. Baskı, stanbul 2004, s bn-i Battuta, Büyük Dünya Seyahatnamesi Tuhfetü n-nüzzar fî Garâibi l-emsal ve l- Acâibi l-estar, çev. Muhammed erif Pa a, sad. Mümin Çevik, ikinci gözden geçirme ve sadele tirme: Ali Murat Güven, Yeni afak Kültür Arma anı, stanbul 2005, s Frager, A ktır Asıl arap, s Frager, A ktır Asıl arap, s Ne et Ça atay, Bir Türk Kurumu Olarak Ahilik, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1989, s

20 Fıkıh Abdullah KAHRAMAN* RAMAZAN FIKHI 18 A ustos 2009