İş Güvenliği Uzmanı ve İş Yeri Hekimi olmak için hangi kursa gitsem?

Transkript

1 ÇESAM Yeni Çıkan 6331 Sayılı Kanun ile birlikte tüm iş ve işyerlerine hizmet verilebilmesi için, Yeni İş Güvenliği Uzmanlarına ve İş Yeri Hekimlerine İhtiyaç Var. İşyeri Hekimi ve İş Güvenliği Uzmanı Belgenizi almak için ÇESAM EĞİTİM KURUMU ndan eğitim alabilirsiniz. Eğitim Kurumu İş Güvenliği Uzmanı ve İş Yeri Hekimi olmak için hangi kursa gitsem? Şehit Daniş Tunalıgil Sokak No:3 Demirtepe / Ankara Tel: Fax: info@cesam.com.tr

2 İrem Nurgül Durmuş Sorumlu Yazı İşleri Müdürü Kara kışları ardımızda bırakıp bahar aylarına girdik... Büyükşehirlerde, Başkent Ankara nın taş yığınları arasında bile bahar cıvıl cıvıl Masmavi denizimiz yok ama bana göre gökyüzümüz hala masmavi Rengârenk çiçekler ve kuş sesleri Kuşların küçücük bedenlerinden çıkan o ötüşler dinleyenin ruhunu okşayıp da nasıl da büyük mucizeler yapıyor Bahar öyle güzel geliyor ki, kıymetini bildirdiği için o fena kışlara bile şükrettiriyor. Donarak ölenler olmasaydı şimdi yanarak ısınan yüreklerimizin kıymetini bilemezdik deyip şükrediyoruz... Dervişin fikri neyse zikri de o dur ya malum, baharı izlerken 6331 Sayılı Kanun geliyor aklımıza Onca giden can, onca iş kazalarında parçalanan bedenler, onca babasız kalan çocuklar, oğulsuz analar, kocasız kadınlar Ateş düştüğü yeri yaktığından bizi yakmadıysa henüz fark edemediğimiz ama aslında bu ülkenin terörde verdiğinden bile daha çok CAN kaybettiğimiz mesleklerimiz, işlerimiz Nihayet, çok şükür, büyük çaba ve beklentilerle 6331 Sayılı İş Sağlığı Güvenliği Kanunu çıktı. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı nın yoğun çabaları ve ülkemizde Bu kez olacak! yoğun kabulü ile 01 Ocak 2013 tarihinde kanun yürürlüğe girdi. Umutla alkışladık biz de Sevinçle Bunca sevinip İSG ye bahar geldi derken kanunun getirdiklerini-getiremediklerini, aksaklıklarını, muhtemel kadro açıklarını zaten biliyorduk, herkesçe biliniyordu. Bakanlığımız da bunların çözümü için zaten bir geçiş süreci öngörmüştü. Ancak sahada bir panik havası da vardı. Bakanlığımız da aslında oluşan bu panik havasını gidermek için bazı adımlar attı, bazı söylemler de bulundu. Ve ne yazık ki bunlar ile iş güvenliğinde oluşan olumlu hava bir anda ciddi anlamda gerildi ve sahada olumsuz sonuçlara yelken açtı Sayılı Kanunumuz, bir kesime 01 Ocak 2013 te uygulanmaya başlandı ancak bilindiği gibi büyük bir kesime de 01 Temmuz 2013 ten sonra uygulanmaya başlayacak. Hal böyle olunca da ihtiyaçlar bu yılın ikinci yarısında daha net olarak ortaya çıkacak. Yani asıl kırılma bu yılın ikinci yarısında yaşanacak. Bu nedenle Bakanlığımızın işi zor. Mehter takımı gibi 2 ileri 1 geri, yönetmelik çıkarıp iptal etmek, vakit kaybetmek, zaman kazanmak şöyle dursun, çok çok hızlı hareket etmesi gerekli diye düşünüyorum. Her şeyden önce bakanlığın iş güvenliği uzmanı ve iş yeri hekimi ihtiyacını iyi planlayıp acil bir çözüm üretmesi gerekli. Önce bu en önemli basamak atlanmalı ki sonra mükemmelleşmek için diğer basamakları tartışalım, ancak daha uzman ve hekim ihtiyacına dahi çözüm üretilemezse biz yalancı bahara mı aldandık desek, oturup üzülsek, yine mi her yer ölüm acısı dolacak, yine mi ülkemiz işçi kanlarında kulaç atacak diye dövünsek yeridir. Bu açığı kapatmak da öyle çok zor zannetmeyelim. Ancak bakanlık, iş güvenliği kapsamındaki oluşan olumlu yaklaşımını sürdürülebilir kılmak için yapacağı açıklamalara azami dikkat etmeli. İş güvenliğinde yaklaşım Sıfır Tolerans olmalı. Uygulamalarda ve denetimlerde esneklik gösterilse bile bu ifade edilmemeli. Yoksa eyvah eyvah, biz boşa mı sevindik? KÜÇÜK BİR İÇ HESAPLAŞMA Her sayımıza olan yoğun ilginizden ve beğeni dolu geri dönüşlerinizden dolayı biz mutluluk duymayı beceremedik de bilakis kaygı içine düştük. Kaygımız bu sektör için çıkarılabilecek en iyi yayınları çıkardık, en önemli isimlerle söyleştik, anketlerle bilgi ihtiyaçlarını sorduk, onları yayınladık, bir sonrakinde artık ne yapabiliriz ki? Nasıl daha ileri gidebiliriz ki? bu kaygı öyle bir kapladı ki bizi, aman aman, düşman başına gelmesin Ama bu yayını hazırlayınca bizimkinin çok gereksiz bir kaygı olduğunu şahsım adına ben anladım. Bana bu büyük dersi verdikleri için bu sayımıza yazan herkese tüm kalbimle, tüm duygularımla çok teşekkür ediyorum. Sayın Genel Müdür Yard. Ahmet Çetin, hep yanımızda olduğunuz için çok şanslıyız, bilgi açıklarımızı kapattığınız için teşekkürler... SGK Teftiş Kurulu Başkanı Dr. Sıddık Topaloğlu na çok çok teşekkürler... Bize kapısını açıp KKD Test Laboratuvarı nı adım adım gezip inceleme yapmamıza izin veren Sayın Halil Polat a çok çok teşekkürler Risk Analizinin defalarca kitabını yazmış, Türkiye den bu kadar başarılı kadınlar çıktığı için gurur duyduğum Özlem Özkılıç a teşekkürler... Ve elbette Tevfik Paçacı, emekli olduğu ama bizi hiç bırakmadığı, gönlünden düşürmediği için teşekkürler... Prof. Dr. Sefer Aycan a, Doç. Dr. Tayfun Güngör e, Uz. Dr. Cihan Toğrul a, Uz. Dr. Eralp Başer e, Uz. Dr. Mehmet Ergin e, Ömer Tezcan a, Dr. Sırrı Şimsek e çok teşekkürler... Ekoteknik İSG nin büyük şanslarından olan Mansur Ziya Koç a her sayı emek verdiği kaza analizleri için ve Hüseyin Gelmez üstadımıza çevre konusunda bizi bilgilendirdiği için teşekkürler... Doç. Dr. İlyas Üzüm e ufkumuzu açtığı, İSG ye çok farklı bakışlarla bakmamızı sağladığı için teşekkürler... Hayatımı bir kez daha sorgulamamı sağlayan ve birçok yanımı yıkıp baştan inşa etmeme sebep olan, Türkiye nin en başarılı kalemlerinden Mehmet Doğramacı ya ailemize katıldığı için çok teşekkürler... KKD konusunda eksiklerimiz çok fazla bu yüzden Draeger e, 3M e ve KKD Dosyamıza emek veren bakanlık uzmanlarımıza, Gül Deniz Koçak a ve elbette Alper Yasin Özçelik e çok teşekkürler İyi okumalar YENİ SERİ Hayat kurtarmak için zamanla yarışırken, yaşamagüvenle bağlanın. Dräger den Yeni Solunum Seti Serisi Endüstriyel operasyonlarda görev alan ve yangınla mücadele eden ekiplerin ihtiyacı olan kişisel donanım, yıllar boyu süren uzun AR GE çalışmaları neticesinde geliştirilmiş ve oksijen yetersizliği veya zehirli gaz ve dumanın bulunduğu ortamlarda güvenli solunum imkanı sağlamak amacıyla satışa sunulmuştur. Yeni seri askı takımlarında, omuz askıları ve bel kemerinin konumu, solunum setinin ağırlığını, vücudun denge merkezi ile aynı doğrultuda dağıtacak şekilde tasarlanmıştır. AYRINTILI BİLGİ İÇİN: Draeger Safety Korunma Teknolojileri Ltd. Şti. Konrad Adenauer Caddesi No: 54/A B Yıldız Çankaya / ANKARA Tel : (0312) Faks : (0312) Dräger. Yaşam için Teknoloji. 2

3 06 Bakan Faruk Çelik ve 28 Prof. Dr. Sefer Aycan: Sağlık 44 Ömer Tezcan: Jüpiter Çalış Bakan Mehdi Eker Tarımda Kuruluşlarında İşyeri Sağlık Bakanı ile Çok Özel Söyleşi İş Sağlığı Güvenliği Protokolü ve Güvenlik Birimi Hüseyin Gelmez: Atık Doç. Dr. Tayfun Güngör & Oluşumunun Önlenmesi ve Uz. Dr. Cihan Toğrul & Atık Minimizasyonu Seminerleri Uz. Dr. Eralp Başer: Mehmet Ergin: Siz Olduk, Biz Sorduk ASBESTOZ ERİŞKİNLERDE AŞILAMAnın Ahmet Çetin Yanıtladı! Toplum Sağlığındaki Önemi 07 Başkent OSB de ve Gazi Teknokent te Ekoteknik İSG 10 SGK Teftiş Başkan Dr. Sıddık Topaloğlu ile Adil, Etkin ve Caydırıcı Denetim Sistemi Kurma Hedefi Doğrultusunda keyifli bir söyleşi 16 Risk Analizi nin kitaplarını yazan İş Baş Müfettişi Özlem Özkılıç tan Profesyonel Risk Analizi Hazırlama Teknikleri Jinekolojik Kanserler 36 Mansur Ziya KOÇ tan Kaza Analizi 38 Doç. Dr. İlyas Üzüm: İş Güvenliği ile İlgili Boyutları Bakımından TEDBİR, TEVEKKÜL, TAKDİR! Gül Deniz Koçak: Gözden İnşa Eder Kaçarsanız Ölebilirsiniz 59 Alper Yasin Özçelik: KKD Yazı Dizisi: Baş Koruyucular 42 Dr. Sırrı Şimşek: Türk Barter Reel Sektöre Barterla Ödeme Fırsatı Veriyor Geçişi... Sorumlu Yazı İşleri Müdürü İrem Nurgül Durmuş 4 DRAEGER TEKNİK MAKALE: Profesyonel İş Yaşamını Yayın Kurulu Doç Dr. F. Nur Eriş, İSG Uzmanı Kemal Çetinkaya, Uz.Dr. Mehmet Ergin, Çevre Uzmanı Hüseyin Gelmez, İş Güvenliği Uzmanı Ziya Koç, Dr. Tahir Soydal (İş Sağlığı Bilim Doktoru) Danışma Kurulu Prof. Dr. Recep Akdur, Yıldırım Akpınar(Çal.Bak.Eski Teftiş Kurulu Baş.), Prof. Dr. Sefer Aycan, Prof. Dr. Aytül Çakmak, Ziya Demir, Doç. Dr. Tayfun Güngör, Doç. Dr. Tevfik Pınar, Prof. Dr. Kadirhan Sunguroğlu, Uz. Dr. Cebrail Şimşek, Uz. Dr. Engin Tutkun, Doç. Dr. Mehmet Uğurlu, Doç. Dr. Halil Murat Ünver, Doç. Dr Yusuf Üste, Dr. Hınç Yılmaz Görsel Yönetmen İrem Nurgül Durmuş Görsel Tasarım Soner Karip 09 Ahmet Çetin Yanıtlıyor Örnek Yargıtay İçtihatı İSGÜM ü Tanıyalım Editör Yadigâr Yolcu Kazaların Çevresel ve Teknik Araştırması Bilim Uzmanı Hepatit Sıklığı İslam a Uygun Yaşam, İmtiyaz Sahibi Ekoteknik İş Sağlığı Güvenliği ve Çevre Hizmetleri Adına Halis Yolcu Halil Polat ile beraber EKOTEKNİK İSG DERGİ EKİBİMİZ - KÜNYE Gelen Portörlerde Bulunan Baş Koruyucu Baretler Duayenlikten Emekliliğe İSGÜM ün Ankara Müdürü Mikrobiyoloji Laboratuvarı na Mehmet Doğramacı: 22 Üstad TEVFİK PAÇACI nın Mehmet Ergin: Ekoteknik 06 Bakan Faruk Çelik ve Bakan Mehdi Eker Tarımda İş Sağlığı Güvenliği Protokolü nü İmzaladı. Yayın İdare Merkezi İvedik Cad. No:110 Yenimahalle - Ankara Tel: (pbx) - Fax: Yayın Türü Yaygın - Süreli ISSN: Baskı ve CTP Kalıp Dumat Ofset Abonelik ve Reklam Rezervasyon Tel: (pbx) Ekoteknik İSG Dergisi nin amacı, iş sağlığı güvenliği ve çevre konularında özellikle uygulayıcı konumdakilerin deneyimlerini ve izlenimlerini belgelemek, birikimlerin paylaşılmasını sağlamak ve yeni ufuklar açarak başvurulabilecek bir kaynak yaratmaktır. Üç ayda bir yayınlanır. Yayının telif hakkı Ekoteknik İş Sağlığı Güvenliği ve Çevre Ölçüm Teknolojileri Ltd. Şti ne aittir. Dergi içeriğinin tamamen ya da kısmen elektronik, mekanik veya başka biçimde çoğaltılması Ekoteknik in iznine tabidir. Yayınlanan yazı ve reklamların sorumluluğu sahiplerine aittir. 40 Araştırmacı Yazar Mehmet Doğramacı İslam a Uygun İş Yaşamı nı Yazdı... Reklam ve Pazarlama Koordinatörü Yalçın Yolcu Basım Tarihi Editörümüz Yadigar Yolcu nun Seminerleri Devam Ediyor SGK Teftiş Başkanı Dr. Sıddık Topaloğlu ile Söyleşi 16 Risk Analizi nin Defalarca Kitabını Yazan Özlem Özkılıç, Bu Sefer Ekoteknik İSG Okuyucuları İçin Yazdı. 59 KKD YAZI DİZİSİ / BAŞ KORUYUCULAR Çal. ve Sos. Güv. Bakanlığı, İSGÜM - İSG Uzman Yardımcısı Alper Yasin Özçelik 5

4 Tarımda İş Sağlığı Güvenliği Protokolü İmzalandı Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Faruk Çelik ile Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanı Mehdi Eker, bakanlıkları ile Harran, Çukurova ve Ankara üniversitelerinin işbirliğiyle hazırlanan Tarımda İş Sağlığı ve Güvenliği Protokolü nü imzaladı. Çelik, törende, uzun yıllardır konuşulan ancak bir türlü çıkarılamayan İş Sağlığı ve Güvenliği Yasası nın TBMM den geçtiğini, 1 Ocak itibarıyla da önemli bölümünün uygulamaya girdiğini hatırlattı. Bu önemli yasayla bütün iş yerleri ile çalışanların, iş güvenliği ve sağlığı kapsamına alındığına işaret eden Çelik, ancak bu alandaki sıkıntıların giderilmesi, sağlıklı ve verimli yatırım, üretim, işletme ortamına geçilebilmesi için yasanın uygulanmasının önemli olduğunu belirtti. Türkiye de 100 bin işçide ölüm oranının 8 olduğunu anlatan Çelik, bu protokol ve çalışmaların, sayıyı daha da aşağıya çekeceğine ve Türkiye nin çalışma hayatını çağdaş standartlara taşıyacağına inandığını dile getirdi. TÜM ÇALIŞMA ALANLARINDA SIFIR RİSK ESASLI ORTAM Tarımdaki iş kazaları ve meslek hastalıklarından ölüm oranının 1,6 düzeyinde olduğunu ifade eden Çelik, tarım sektöründe de hiç kayıp yaşanmaması hedefine dönük çalışma yürüttüklerini dile getirdi. Çelik, tüm çalışma alanlarında sıfır risk esaslı ortamı sağlamayı hedeflediklerini bildirdi. Türkiye nin büyüdüğünü, geliştiğini vurgulayan Çelik, şöyle devam etti: Türkiye büyüyecek, gelişecek. Türkiye tarımda, hayvancılıkta da büyüyor, gelişiyor. Ama bu büyümenin bedeli insan sağlığı veya insan hayatı olmamalı. Büyüyeceğiz ama insanın sağlıklı ortamda çalışarak büyümesini sağlayacağız. Ülkenin gelişmesini sağlayacağız ama insan hayatıyla bu bedeller ödenmeden büyümeyi gerçekleştireceğiz. Olmadan önleme, ölmeden önlemeyi prensip edinerek çalışmalarımızı sürdürmemiz gerekiyor. Acıların, ölümlerin, hastalıkların tarımın bereketini kaçırmasına müsaade etmeyecek şekilde çalışmalarımızı daha da bereketlendirerek sürdüreceğiz. Bakan Çelik, bir gazetecinin çoban haklarıyla ilgili düzenleme yapılacak mı sorusu üzerine de Hepimiz çobanız dedi. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanı Mehdi Eker in soruyu yanıtlamasının ardından konuşan Çelik, Çobanız dedik, doğru, çobanlık yaparak bugünlere geldik biz. Çobanlığımız olduğu için söylüyorum dedi. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Faruk Çelik: Türkiye tarımda, hayvancılıkta da büyüyor, gelişiyor. Ama bu büyümenin bedeli insan sağlığı veya hayatı olmamalı dedi. Başkent OSB de 6331 Sayılı İSG Kanunu Semineri Başkent Organize Sanayi Bölge Müdürlüğü nde 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Yasası nın Getirdiği Yenilikler ve İşverenin Yükümlülükleri konulu seminer perşembe günü Ekoteknik İSG Editörü Sayın Yadigar Yolcu tarafından verildi. Seminere bölge firmaları tarafından yoğun bir katılım gerçekleşti. Seminerin ardından katılımcıların sorularını yanıtlayan Yolcu, sunum bittikten sonra katılımcılarla sunum dosyasını da paylaştı. Gazi Teknokent te Ekoteknik İSG Rüzgarı Ekoteknik İSG ve Gazi Teknopark Yönetimi Tarafından 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Yasası nın Getirdiği Yenilikler ve İşverenin Yükümlülükleri Konferansı Düzenlendi. Konferansta İş Sağlığı Güvenliği Bilim Uzmanı Yadigar Yolcu ile Yıldırım Beyazıt Üniversitesi İş Sağlığı Bilim Doktoru Tahir Soydal bilgilendirmelerde bulundu. Ekoteknik İSG ve Gazi Teknopark Yönetimi tarafından, 21 Ocak 2013 Pazartesi günü, Gazi Üniversitesi Gölbaşı Sosyal Tesisleri VIP Salonu nda, 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Yasası nın Getirdiği Yenilikler ve İşverenin Yükümlülükleri konulu bir konferans düzenlendi. İş Sağlığı Güvenliği Bilim Uzmanı Yadigar Yolcu ile Yıldırım Beyazıt Üniversitesi İş Sağlığı Bilim Doktoru Tahir Soydal ın konuşmacı olarak katıldığı konferansta, işyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması ve mevcut sağlık ve güvenlik şartlarının iyileştirilmesi için, işveren ve çalışanların hak ve yükümlülükleri hakkında Gazi Teknokent firmalarına bilgi verildi. Yapılan başarılı sunumun ardından, Sayın Yolcu ve Sayın Soydal katılımcıların sorularını cevapladı. Çalışanlara yapılan rutin tıbbi tetkikler ile periyodik sağlık kontrolleri için Türkiye nin her yerinden bize ulaşarak mobil hizmetlerimizden yararlanabilirsiniz. İletişim Bilgilerimiz: Tel: Fax: info@ekoteknikisg.com 7

5 Siz Olduk, Biz Sorduk Ahmet Çetin Yanıtladı! 6331 Sayılı İş Sağlığı Güvenliği Kanunu herkesi ilgilendirdiği için herkesin bu kanun ile ilgili soruları var. Mühendisler, mimarlar, teknik öğretmenler, fizikçiler, kimyagerler ile iş sağlığı ve güvenliği teknikerleri İş Güvenliği Uzmanı belgesi alma hakkına sahip oldukları için soru soruyorlar. Bunun haricinde OSGB ler bizi arayıp sistemle ilgili sorularını soruyorlar. Uzman olmayan, OSGB de olmayan, ama apartmanda oturan vatandaşlar da arayıp televizyonda duyduk, biz apartmana uzman mı alacakmışız? diye soruyorlar. Kısacası her kesimden herkesin bu kanuna dair soruları var. Bu soruları kendi bilgi ve tecrübelerimizle yanıtlamak yerine en temelindeki yetkili ağızdan bilgilendirme yapmak amacıyla İş Sağlığı Güvenliği Genel Müdür Yardımcısı Ahmet Çetin in kapısını çaldık ve bize gelen soruları kendisine yönelttik: Yüzlerce kişi Ekoteknik İSG nin merkez telefonunu arayıp Uzman olmalı mıyım? Olursam ne gibi sorumluluklar almış olurum? Bize uzman olmayı tavsiye eder misiniz? Uzman olunca ortalama ne civarda maaş kazanacağız? gibi sorular sormaktalar. Uzman olmak isteyen kişilerin bu ve benzeri soruları için detaylı olarak cevaplarınızı ve yorumlarınızı alabilir miyiz? Uzman olmalı mıyım sorusunun cevabı aslında çok açık bir şekilde 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu nda belirtilmiştir. Nedir bunlar derseniz? Madde 6 A Bendi Çalışanları arasından iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi ve diğer sağlık personeli görevlendirir. Bu ifadeden de anlaşılacağı üzere Türkiye de her işyerinin İSG hizmeti alma yükümlüğü gelmiş durumda. Bu İSG hizmeti de bir uzman görevlendirerek karşılanabilir. Türkiye de 1,3 milyon aktif işyeri olduğunu düşünürsek uzman olabilir miyim sorusunun cevabı aslında verilmiş olur. Kara sınırı bulunan illerdeki işyerlerine hizmet verilmesi ile ilgili sistem güncellemesi ne zaman yapılacak? Şu an bildirim ile ilgili ciddi sorunlar yaşanmakta. İSG-KÂTİP sistemi revizeleri her hafta sonu yapılmaktadır. Bu kapsamda çalışmalar hızla devam etmektedir. En kısa zamanda gerekli güncellemeler yapılacak olup yaşanan sıkıntıların önüne geçilecektir. ÇSGB ye bağlı İş sağlığı Güvenliği Genel Müdürlüğü nün yaptığı çalışmaya göre apartmanlar az tehlikeli iş yeri sınıfında kabul edildi. Bu karar doğrultusunda apartmanlar için risk değerlendirme formu hazırlandı. OSGB ler talep edilen risk analizi, acil eylem planı ve eğitim gibi hizmetleri verebilecekler mi? Tespit formu doldurularak diğer müeyyidelerden muaf mı olacaklar? Apartmanların öncelikle işyeri sicil numaraları doğrultusunda işyeri tehlike sınıflarını öğrenmeleri gerekmektedir. Bakanlık olarak yayınladığımız form az tehlikeli sınıfta yer alan apartmanların uygulamasına uygundur. Eğer az tehlikeli sınıfta yer alan apartmanlar söz konusu ise, risk değerlendirmesini gerçekleştirmek için OSGB lerden hizmet almalarına gerek yok, kendileri bu çalışmayı gerçekleştirebilirler. Bakanlıktan bireysel bildirimler Röportaj: İrem Nurgül Durmuş şu an yapılamıyor denildi. SGK dan alınan doneler aktarılmadığı için ÇSGB nin bilgi işleminde firma girişleri görünmüyor. Buna istinaden Bakanlıkta görüşülen uzmanlar bildirimlerin eski formatta yapılmasını söylüyor. Hal böyleyken hizmet verilen firma herhangi bir denetimden geçse ya da bir iş kazası olması durumunda bunun geçerliliği ne ölçüde olacaktır? Genel Müdürlüğümüz tarafından sunulan İSG-KÂTİP sisteminde bireysel bildirimler sürekli yapılmaktadır. SGK verilerinden alınan verilerde eksik veri olmakla birlikte iş ve işlemlerin yapılabilmesi açısında sekteye uğratacak veri yok denecek kadar azdır. Bu konu hakkında sistemde yeni bir revize yapılmaktadır. E-bildirge yapan kullanıcılar da sistem üzerinde aktif edilecek olup bu iş ve işlemleri e-bildirge kullanıcıları da yapabilecek halde olacaktır. Burada yaşanan sıkıntılar giderilmiş olacaktır. Az tehlikeli ve 50 nin altında işçi çalıştıranlar risk analizlerini kendileri yapabilirler mi? Yapamadıkları takdirde nereye yaptıracaklar? Rehber hazırlanmayanlar için (apartman ve kuaförler dışında rehber yok) işveren nasıl bir yol izleyecek? Sadece risk analizi yaptıracak olanları OSGB ler yapabilecekler mi? İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği 29 Aralık 2012 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu yönetmelik hükümleri doğrultusunda işyerlerinde risk değerlendirmesinin içerisinde işveren veya vekili, destek elemanları, çalışan temsilcileri, iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi gibi çalışanların yer aldığı bir ekip tarafından gerçekleştirilmesi öngörülmektedir Sayılı İSG Kanunu nun 38.nci Maddesi ne göre 50 den az çalışanı olan az tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri için İSG profesyonelinden faydalanma yükümlülüğü 30 Haziran 2014 de başlayacaktır. Kanun yürürlük maddesi hükmüne paralel olarak ilgili yönetmelikte de geçici madde ihdas edilmiştir. Bu geçici madde hükmü gereğince iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi çalıştırma yükümlülüğü başlamayan işyerleri, ekibin kalanı ile bu yükümlülüklerini gerçekleştirebileceklerdir. Üç yıllık mesleki tecrübe C veya B sınıfı iş güvenliği belgesine sahip İG uzmanları, sektörel düzenleme kapsamında meslek dallarına uygun işlerin yapıldığı işyerleriyle bütün tehlike sınıflarındaki işyerlerinde görevlendirilmeleri gündemde mi? Bu uygulama ne zaman başlayacak? Uzman ve sektör ayrımında nasıl bir yol izlenecek? Mesleki tecrübe sadece C Sınıfı uzmanlarda olabilecektir Sayılı İSG Kanunu nun Geçici Madde 4 te açıkça belirtildiği üzere B sınıfı uzmanlar zaten 4 yıl süreyle çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerine bakabileceklerdir. Uzman ve sektör ayrımında C sınıfı İş Güvenliği uzmanı eğer sektöründe 3 yıl mesleki tecrübeye sahip ise yine sektöründe tehlike sınıfını göz önünde bulundurmaksızın görevlendirilebileceklerdir. Bildirimlerle ilgili olarak sürenin fazla mesaisini yani 37 saatlik süreyi 180 saatin içinde kullanılmamışsa ve 180 saat dolmuşsa kalan 37 saat bildirim olarak sisteme alamıyoruz bununla ilgili bir çalışmanız var mı? 37 saat kavramı fazla mesai olup başka bir yerde görevlendirme olarak kabul edilmemektedir. Bununla ilgili bir çalışma mevcut değildir. Fotoğraflar: Gamze Atik Uzun Uzmanından, ev hanımına kadar her kesimden 6331 Sayılı İSG Kanunu ile alakalı soru yağmuruna tutulduk. Ekoteknik İSG merkez telefonuna gelen soruların başı çekenlerini raporladık ve Sayın Genel Müdür Yardımcımız Ahmet Çetin ile keyifli bir söyleşi gerçekleştirdik. Özellikle hizmet iş kolunda faaliyet gösteren kurumların dağınık yapıları var. Bunların eğitim ihtiyaçları için uzaktan eğitim modülü uygulanabilir mi? Bu yaklaşım mevzuata aykırılık oluşturur mu? Çalışanların eğitiminin nasıl verileceği hakkında düzenlenen Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik içeriğinde eğitim programının nasıl vereceği hükümleri yer almaktadır. Basında yer aldığı üzere 1-9 çalışanlı işletmelere yönelik bakanlığın ya da SGK nın hizmet alımı ile ilgili bir çalışması var mı? 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu nun 7 inci maddesi gereği Bakanlık, sadece iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri olarak tanımladığımız işyeri hekimi, iş güvenliği uzmanı ve diğer sağlık personeli görevlendirilme yükümlülüğünde mikro işletmeler olarak da tanımlanan 10 dan az çalışanı bulunan işyerlerine destek verilecektir. Bu kapsamda iş sağlığı ve güvenliği desteğinin nasıl sağlanacağına dair usul ve esasları belirlemek üzere Sosyal Güvenlik Kurumu ile yönetmelik çalışmaları devam etmektedir. Bizim sorularımız bu kadar sizin eklemek istedikleriniz varsa onları da alabilir miyiz lütfen? İş sağlığı ve güvenliği kültürünün sadece çalışan ve işverene değil bütün topluma olumlu katkıları olacaktır. Meydana gelen ölümlü bir kaza ile çalışanın çocuğunun, eşinin veya yakınlarının maddi sıkıntılara girmesinin yanında içine düştükleri manevi yıkımın ölçülmesine imkân yoktur. Sonuç olarak işverenlerin, iş sağlığı ve güvenliğine yaptıkları yatırımın kendilerine maddi ve manevi kazanç olarak döneceğine inanmaları, çalışanların ise kendi sağlık ve güvenliklerini en iyi kendilerinin koruyabileceği bilincine ulaşmaları durumunda ülkemiz bu alanda çok daha etkili ve verimli sonuçlar alacaktır. Unutmamalıyız ki, mevzuat sadece uyulması gereken bir zorunluluk değil işyerlerimizde iş sağlığı ve güvenliği koşullarını iyileştirmemiz için bir araçtır. 8 9

6 Risk Analizi ve Sürekli Denetim faaliyetleri kapsamında, sağlık, sigorta, emeklilik, muhasebe, gelir ve gider hesapları ile insan kaynakları alanlarında hızlı bir denetim ve kontrol işlemi gerçekleştirmeyi hedeflemekteyiz. Kayıt Dışı İstihdam ve Sağlık Suistimalleri ile Mücadelede Adil, Etkin ve Caydırıcı Denetim Sistemi Kurma Hedefi Doğrultusunda Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı, Tarihli ve 5502 Sayılı Sosyal Güvenlik Kurumu Kanunu nun 17. ve 30. maddelerine göre kurulan, doğrudan Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanı na bağlı ve onun adına görev yapan, bir Başkan ile Başmüfettiş, Müfettiş ve Müfettiş Yardımcılarından oluşan, kurum içi ve kurum dışı teftiş ve denetimlerini bir arada yapmak üzere görevlendirilmiş ana hizmet birimidir. Bu birimi daha iyi tanıyabilmek için, Başkan Dr. Sıddık Topaloğlu nun misafiri olduk. Röportaj: İrem Nurgül Durmuş SGK Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı nın çalışma alanları ve faaliyetleri nelerdir? Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı hakkında bilgi verir misiniz? Yeniden yapılanma sürecinde sizin görevleriniz neler oldu? Başkanlığımız kadrolarında, Rehberlik ve Teftiş başkanı dâhil 592 başmüfettiş, müfettiş ve müfettiş yardımcısı bulunmaktadır. Müfettişlerimizin 58 i kurum içi idari görevlerde, 10 u ise kurum dışı idari görevlerde bulunmaktadır. Müfettişlerimiz Ankara, İstanbul ve İzmir Grup Başkanlıkları ile Risk Analizi ve Sürekli Denetim Grup Başkanlığı bünyesinde çalışmaktadırlar. Başkanlığımız, vatandaş odaklı kamu yönetimi anlayışı çerçevesinde, Türkiye de rehberlik adı ve fonksiyonuyla kurulmuş ilk denetim birimidir. Kurumun merkez ve taşra teşkilâtı ile personelinin idarî, malî ve hukukî işlemleri hakkında teftiş, inceleme ve soruşturmalar, (Ünite Teftişleri ve personel soruşturmaları) Kurumla sözleşme yapmış gerçek ve tüzel kişiler hakkında inceleme ve soruşturmalar (Hastane, Eczane, Optik, Diyaliz merkezleri vb. Teftişler) Kayıt dışı istihdamı ve sosyal güvenlik suiistimallerini önlemeye, olumsuz sigorta olaylarını azaltmaya ve sorumlularını tespit etmeye yönelik inceleme ve soruşturmalar (Asgari işçilik incelemeleri, iş kazası soruşturmaları gibi) başkanlığımızda görevli müfettişler tarafından yerine getirilmektedir. Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı, sosyal güvenliğe ilişkin hükümlerin uygulanmasını, usulsüzlükleri önleyici, eğitici ve rehberlik yaklaşımını ön plana çıkaran bir anlayışla denetlemektedir. Yapılan denetim türlerinin çeşitliliği göz önüne alınarak denetimlerde geleneksel metotlarla birlikte yeni yöntemler geliştirilmektedir. Bu faaliyetlerimizin yanı sıra çok önemsediğimiz rehberlik ve bilgilendirme faaliyetleri, asgari işçilik tespitiyle ilgili yapılan çalışmalar sonucu ortaya çıkan prim, idari para cezası ve gecikme cezalarına yönelik uzlaşma faaliyetleri, sağlık hizmet sunucuları başta olmak üzere bütün işyerleriyle ilgili risk analizi ve sürekli denetim çalışmalarımız da bulunmaktadır. Bu faaliyetlerimizi önemleri nedeniyle kısaca açıklamakta yarar görüyorum. Rehberlik ve Bilgilendirme Faaliyetleri Sosyal Güvenlik Kurumu bünyesinde Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı oluşturulup, SSK, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı kurumlarının teftiş kurulları devredildikten sonra ülkemiz genelinde sivil toplum kuruluşları, işveren ve işçi temsilcileri, kamu kurum ve kuruluşları ile kurumumuzun merkez ve taşra teşkilatlarına yönelik rehberlik ve bilgilendirme faaliyetleri yapılmaya başlanılmıştır. Rehberlik ve bilgilendirme faaliyetinin organize bir şekilde ele alınması ve uygulanması, konunun Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı na yasal bir görev olarak verilmesiyle olmuştur. Kurumumuzun hizmet vermekle yükümlü bulunduğu, kurumumuzun denetim alanında bulunan sosyal ve meslekî kesimlere verilen rehberlik hizmetleri, çeşitli şekillerde ve amaçlanan hedefler doğrultusunda yapılmaktadır. Sosyal güvenlik reformunun topluma anlatılması, denetlenecek sektör işverenlerinin bilgilendirilmesi başta olmak üzere sosyal kesimlere yönelik seminerler ve toplantılar kurumsallık kazanmış olup, her yıl sürekli olarak düzenlenmektedir. Uzlaşma Faaliyetleri Sürekli işyeri niteliğindeki işyerleri üzerinde yapılan asgarî işçilik incelemeleri neticesinde ortaya çıkan her türlü kurum alacağı üzerinde uzlaşma faaliyetleri, 5502 Sayılı Kanun ve ilgili yönetmelik hükümleri çerçevesinde, müfettişlerimizden teşekkül eden ve grup başkanlıkları nezdinde ihdas edilen uzlaşma komisyonlarınca yerine getirilmektedir. Kurumun Yeniden Yapılanma Sürecine Katkılarımız Ülkemizde sosyal güvenlik sisteminin yeniden yapılanması ve Sosyal Güvenlik Kurumu nun merkez ve taşra teşkilatlarının kurulması sürecinde, Genel Müdür, Daire Başkanı, İl Müdürü, İl Müdür Yardımcısı, Merkez Müdürü görevleri başta olmak üzere çeşitli makamlarda görev yapan müfettiş arkadaşlarımız çalışmalarıyla ciddi katkıları olmuştur. Bunun yanı sıra kurumun tanıtımı ve sosyal güvenlik reformunun toplumun değişik kesimlerine anlatılmasına ve sosyal güvenlik bilincinin yerleştirilmesine çok ciddi katkı sağlamışlardır. Risk Analizi ve Sürekli Denetim Faaliyetleri Günümüzde çalışma hayatının denetim ve kontrolünde etkin ve efektif bir denetim faaliyeti için bilgisayar destekli denetim teknikleri ve yaklaşımlarının vazgeçilmez bir öneme sahip olduğu açıktır. Uygun formasyona sahip personel, fayda/maliyet oranı makul bir denetim yazılımı, devamlılığı olan etkin bir denetim organizasyonu, bu faaliyetin beklenen yararları sağlayacak şekilde gerçekleştirilmesi için önem taşımaktadır. Önümüzdeki dönemde gerek sosyal sorumluluk anlamında, gerekse bilişim dünyasının bize sunmuş olduğu yenilikleri takip etme ve etkin bir denetim ve risk odaklı denetim sistemini oluşturma anlamında Başkanlığımız bünyesinde Risk Analizi ve Sürekli Denetim Grup Başkanlığı nı kurduk. Risk Analizi ve Sürekli Denetim faaliyetleri kapsamında, sağlık, sigorta, emeklilik, muhasebe, gelir ve gider hesapları ile insan kaynakları alanlarında her birinde ayrı ayrı sürekli denetim modellerini geliştirerek sosyal güvenlik sistemi üzerinde etkin, verimli ve hızlı bir denetim ve kontrol işlemi gerçekleştirmeyi hedeflemekteyiz. Kurduğumuz sistem sayesinde kurum içi ve kurum ile ilgili diğer veriler merkezi bir denetim veri ambarında toplanmakta, sadece denetim hizmetini vermek amacı ile modellenen bu veri ambarı üzerinden en son teknolojinin bize sunduğu araçlar kullanılmaktadır. Bu yönde öncelikli olarak yerli uzmanlardan destek alınmakta ve sürekli denetim modeli oluşturulmaktadır. Bu model sayesinde bütün veriler alınmakta, denetime uygun olarak modellenmekte ve analiz edilmektedir ve 2012 yılları itibariyle iş kazaları ve meslek hastalıkları yönünden Türkiye nin durumu nedir? Alınması gerekli tedbirler hakkında bilgi ve görüşlerinizi alabilir miyiz? 2011 yılı sonu itibariyle Ülkemizde iş kazası meydana gelmiş, bunların tanesi sürekli iş göremezlikle, tanesi ise ölümle sonuçlanmıştır. İş kazaları sonucu gün ayakta, gün hastanede yatarak olmak üzere geçici iş göremezlik süresi meydana gelmiştir sayılı Kanunun 4-1/a maddesi kapsamındaki aktif sigortalıların iş kazası veya meslek hastalığı sonucu ölenlerinin yıl içinde gelir bağlanan hak sahipleri sayısı dir sayılı kanunun 4-1/a maddesi kapsamındaki sigortalıların iş kazası ile meslek hastalığı sigortasından gelir almakta olanların sayısı dir. İş sağlığı ve güvenliği konusunda gerekli yönetsel önlemlerin alınması bir zorunluluktur. İş kazalarının ve meslek hastalıklarının ortadan kaldırılması için bilimsel ve teknolojik gelişmelerin sağladığı olanakların bu alana yönlendirilmesi gerekmektedir. Risklerin, bilimsel araştırmayla doğru tanımlanması, planlı çalışma ve üretim sürecindeki gelişmelerin bilimsel yöntemlerle incelenmesi is sağlığı ve güvenliği açısından önemlidir

7 Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi Bilimler Fakültesi mezunu Dr. Sıddık Topaloğlu, yine Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü nde Enflasyon ve Ücretler ile Genç İşsizliği konularında Yüksek lisans ve Doktora çalışmaları yapmış yılında Müfettiş Yardımcısı olarak İş Teftiş Kurulu na intisap eden Topaloğlu, İş Müfettişliği, Baş İş Müfettişliği, İş Teftiş İzmir Grup Başkanlığı görevlerinde bulunmuş. Aynı görevi yaparken İLO ile Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ile müştereken yürütülen Çalışan Çocuklar Projesi koordinatörlüğünü yürüten Topaloğlu, ÇASGEM tarafından yürütülen İş Güvenliği Uzmanlığı Eğitim Programı nı da koordine eden kişidir. Topaloğlu, Dokuz Eylül Üniversitesi Mühendislik Fakültesi nde İş Hukuku dersleri ve Avrupa Birliği Merkezi nde İş Hukuku seminerleri de vermiştir yılında Sosyal Güvenlik Reformu ile birlikte Sosyal Sigortalar, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı nın birleşmesi ile birlikte bu kurumların dört teftiş kurulu olan Sigorta Teftiş Kurulu, SSK Başkanlık Teftiş Kurulu, Emekli Sandığı ve Bağ-Kur Teftiş Kurulu nun Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı adı altında birleştirilmesinde Başkan Vekili olarak 1 yıl kadar görev yaptıktan sonra Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Müsteşar Yardımcılığı na atanmıştır. Müsteşar Yardımsı iken Çalışma Genel Müdürlüğü, İş sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü, Strateji Başkanlığı, Zonguldak Amele Birliği ve Denetim İşlerinin Koordinasyonu gibi birimler bağlı olarak çalışan Topaloğlu, 19.Uluslararası İş Sağlığı ve Güvenliği Kongresi nde de aktif görevler almıştır yılı başından itibaren de Rehberlik ve Teftiş Başkanı olarak görev yapmaktadır. Başkanlığınız çatısında yürütülen projeler hakkında bilgi verebilir misiniz? Başkanlığımız bünyesinde yürütülen projelerle, kayıt dışı istihdam ve sağlık suiistimalleri ile mücadelede adil, etkin ve caydırıcı denetim sistemi kurma hedefi doğrultusunda birbirleriyle entegre ve planlı yürütülen çalışmalarla hem toplumsal mutabakatı sağlamak ve güçlendirmek hem de başkanlığımız kurumsal kapasitesini arttırmak hedeflenmektedir. Teftiş Yönetim Sistemi (TEYON) Projesi Rehberlik ve Teftiş Başkanlığımız, denetim faaliyetlerinin sevk ve idaresinin daha iyi yönetilebilirliği adına Teftiş Yönetim Sistemi (TEYON) yazılımını yaptırmış ve halihazırda bu yazılım başkanlığımız birimleri ve müfettişlerce kullanılmaktadır. Kayıtlı İstihdamı Teşvik ve Teknik Destek Projesi (KITUP-I) Avrupa Birliği Komisyonu tarafından finanse edilen ve kurumumuzun faydalanıcısı olduğu tarihinde uygulamaya başlayan Kayıtlı İstihdamı Teşvik ve Teknik Destek Projesi yılı Haziran ayında başarıyla tamamlanmış olup, projenin ikinci ayağına katılım sağlanmaya devam edilmektedir. Bu projenin amacı, Sosyal Güvenlik Kurumu nun, ilgili kurumların, sosyal ortakların ve ilgili sivil toplum örgütlerinin kayıtlı istihdam ile ilgili kapasitelerini arttırmak ve konu kapsamında stratejiler geliştirerek, kayıtlı istihdamı teşvik etmek ve ulaşılacak daha iyi iş imkanları, sosyal eşitlik ile ekonomide gözle görülür bir büyüme elde etmektir. Yenilikçi Önlemler ile Kayıtlı İstihdamın Teşvik Edilmesi Operasyonu Projesi (KITUP-II) Kurumumuzun kayıt dışı istihdam ile mücadele etme görevi çerçevesinde Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından koordine edilen İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi Operasyonel Programı (İKG OP) kapsamında Yenilikçi Önlemler ile Kayıtlı İstihdamın Teşvik Edilmesi Operasyonu (KITUP-II) kurumumuz Sigorta Primleri Genel Müdürlüğü, Strateji Geliştirme Başkanlığı ve Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı nca uygulamaya konulmuştur. Bu projenin amacı, Sosyal Güvenlik Kurumu nun, ilgili kurumların, sosyal ortakların ve ilgili sivil toplum örgütlerin Kayıtlı İstihdam ile ilgili kapasitelerini arttırmak projenin hedeflerinden biridir. Projenin bir diğer hedefi ise konu kapsamında stratejiler geliştirilerek, kayıtlı istihdamı teşvik etmek ve ulaşılacak daha iyi iş imkânları, sosyal eşitlik ile ekonomide gözle görülür bir büyüme elde etmektir. KADİMBİS Projesi Kayıt Dışı Ekonomi ile Mücadele Stratejisi Eylem Planı ( ) çerçevesinde denetim elemanlarının denetimlerde ihtiyaç duyduğu arşiv incelemesinin en aza indirilmesi, veri paylaşımıyla teftişlerin etkin ve hızlı yapılmasının sağlanması amacıyla, KADİMBİS adı altında İşyeri Elektronik Denetim Defteri ve İşyeri Elektronik Sicil Merkezi oluşturulmuş ve test ortamında kullanıma açılmıştır. Müfettiş Raporlarının Dava Süreci Projesi Etkin ve verimli denetim anlayışı kapsamında müfettiş raporlarına Kayıtlı İstihdamı Teşvik ve Teknik Destek Projesi 1 in ve Yenilikçi Önlemler ile Kayıtlı İstihdamın Teşvik Edilmesi Operasyonu (KITUP-II) nun amacı, kayıtlı istihdam ile ilgili kapasiteleri arttırıp konu kapsamında stratejiler geliştirerek, kayıtlı istihdamı teşvik etmek ve ulaşılacak daha iyi iş imkanları, sosyal eşitlik ile ekonomide gözle görülür bir büyüme elde etmektir. istinaden açılmış davaların mahkeme safahatlarının araştırılması ve denetim standartlarının oluşturulması ile ilgili olarak komisyonlar kurulmuş ve çalışmalar sürdürülmektedir. SGK Teftiş Kurulu müfettişleri ne tip denetimler yapıyor? Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı müfettişleri denetimlerini yıllık çalışma plan ve programı kapsamında yürütür. Yıllık çalışma plan ve programı, sigortalı, işveren ve kurum ilişkilerini düzenlemek, sosyal güvenliği yaygınlaştırmak, kayıt dışılığı ve kurumun prim kaybı ile haksız rekabeti önlemek, caydırıcılığı egemen kılmak, işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği mevzuatına aykırılıkları belirlemek, sosyal güvenlik sistemine olan güvenin pekiştirilmesine yönelik çözüm önerileri geliştirmek ve uygulamasını denetlemek, amaç ve ilkeleri doğrultusunda hazırlanır. Yıllık çalışma plan ve programı kapsamında yapılan planlı denetimler; Risk analizine dayalı devamlı işyeri asgari işçilik incelemeleri ve sağlık hizmet sunucularının denetimlerinden oluşmaktadır. Yıllık çalışma plan ve programında yer almayan program harici görevlendirmeler şunlardır: 1) Kurum Başkanı tarafından ayrıca teftiş edilmesi talimatlanan ünite, servis ya da konularla ilgili teftişler. 2) Kurum işlemleri ile sigortalı ve hak sahipleri, işveren, genel sağlık sigortalısı ve bakmakla yükümlü olunan kişiler ile üçüncü kişiler, sağlık hizmet sunucuları ile ilgili inceleme, araştırma ve soruşturmalar. 3) 4483 (Memurlar ve Diğer Kamu Görevlilerinin Yargılanması hakkında Kanun) sayılı Kanun uyarınca yapılacak ön incelemeler. 4) İhale konusu işler ve özel bina inşaatı işyerleri ile ilgili olarak yapılacak inceleme ve denetimler. 5) İşyeri devri kapsamında yapılacak denetimler. 6) İş kazaları ve meslek hastalıkları, hastalık, malullük ve vazife malullüğü incelemeleri. SGK Rehberlik ve Teftiş Kurulu Başkanı Dr. Sıddık Topaloğlu, Emekli Baş İş Müfettişi Kemal Çetintaş ı ve Değerli Editörümüz Yadigar Yolcu yu makamında ağırladı. Başkan Topaloğlu: Yeni kanunla beraber işyerlerinde denetim yetkisi bir şekliyle İş müfettişlerinde olduğu gibi Sosyal Güvenlik Kurumu Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı müfettişlerinde de vardır dedi. İş kazalarının teftişi ve incelenmesindeki yaklaşımınız nasıldır? Kaza incelemelerinden çıkan sonuçlar yapıcı ve öğretici bir analiz ve değerlendirmeye tabi tutuluyor mu? İş kazası ve meslek hastalığı soruşturmaları, sigortalılık durumu, iş kazası ve meslek hastalığı bildirgesinde bildirilen olayın iş kazası sayılıp sayılmayacağı, işyerinde sigortalının çalıştığı birimin meslek hastalığına sebep olup olmayacağı, işveren sorumluluğunun tespitinde kaçınılmazlık ilkesinin uygulanıp uygulanmayacağı, olayın meydana gelmesinde sigortalının kastı, ağır kusuru, işverenin kastı veya sigortalıların sağlığını koruma ve iş güvenliği mevzuatına aykırı bir hareketi ile üçüncü şahısların kusurlu hâllerinin olup olmadığı hakkında karar verilebilmesi için yapılır. İş kazaları incelemelerinin mümkün olan en kısa süre içerisinde sonuçlandırılması gerek kazalılar, gerekse hak sahipleri açısından son derece önemlidir. Bu nedenle İş kazaları incelemeleri 2013/1 Sayılı iç emir ile sürelere bağlanmış, en kısa sürede sonuçlandırılması esas alınmıştır

8 İş kazaları ve meslek hastalıklarının sosyal güvenlik kısmına zararları nelerdir? İşletmeler açısından iş kazalarının maliyetleri doğrudan ve dolaylı maliyetler olarak sınıflandırılmaktadır. Çalışanın iş kazası sonrasında iş göremez bir duruma gelmesiyle ona yapılan ödemeler veya iş görenin kaybettiği yevmiyesi, ilk müdahale, ambulans ve tedavi masrafları, geçici veya sürekli iş göremezlik ve ölüm ödemeleri, işçinin yakınlarına ödenen maddi ve manevi tazminatlar, sigortaya ödenen tazminatlar doğrudan maliyetlere örnek verilebilir. İşgücü ve üretim kayıpları, kaza esnasında, bu bölümde işin durması nedeniyle zaman ve maliyet kaybı ise dolaylı maliyetlere örnek gösterilebilir. İş kazası veya meslek hastalığı sigortasından sağlanan haklar şunlardır: a) Sigortalıya, geçici iş göremezlik süresince günlük geçici iş göremezlik ödeneği verilmesi. b) Sigortalıya sürekli iş göremezlik geliri bağlanması. c) İş kazası veya meslek hastalığı sonucu ölen sigortalının hak sahiplerine, gelir bağlanması. d) Gelir bağlanmış olan kız çocuklarına evlenme ödeneği verilmesi. e) İş kazası ve meslek hastalığı sonucu ölen sigortalı için cenaze ödeneği verilmesi. İş kazaları ve meslek hastalıklarının ülkemize, dolayısıyla topluma maddi zararı ne boyutta? Uluslararası Çalışma Teşkilatı (ILO) nın yaptığı araştırmalara göre mesleki hastalık ve iş kazaları, gayri safi milli hâsılayı yüzde 3 ile 6 arasında kayba uğratıyor. Herkesçe bilindiği üzere, iş kazası, sadece zarar gören işçi ve ailesine kayba uğratmıyor. İş kazaları, en ağır bireysel ve toplumsal sorunlarımızın başında yer alıyor. Sanayi toplumları, bilgi toplumuna dönüşüm sürecine girene kadar iş kazalarından çok zarar gördüler. Diğer bir deyişle sanayileşmenin en önemli ve ağır faturalarının başında iş kazaları gelmektedir. İş kazalarından en fazla zarar gören tabi ki işçi ve ailesi. Çünkü bedenen zarar gören işçinin kendisi. Ya yaralanıyor ya da bazı organlarını kaybediyor. İş kazalarında ölüm oranları da azımsanmayacak kadar. Maddî ve manevî zararlara uğrayan işçi, sağlığını kaybederken gelir güvenliğini ve sürekliliğini de kaybediyor. Çoğu kere iş kazasından yaralananlar, ailesiyle topluma özürlü olarak dönüyor. İşte işçi ailesi de zarar görenlerin içine dâhil oluyor. Bu nedenle iş kazasından zarar gören toplumun ilk birimi işçi ve ailesi oluyor. Kurumumuz bu durumda işçiye iş göremediği hergün için geçici iş göremezlik ödeneği ödemekte ya da iş göremezlik sürekli nitelikte ise gelir bağlamaktadır. Her iş kazası, toplumun tüm bireylerine yansıyan mutluluk ve refah vb kaybına yol açarak toplumsal zararlara sebep olmaktadır. İş kazaları sonucunda meydana gelen maddi zararlar, doğrudan ve dolaylı zararlar olmak üzere iki ana grupta toplanabilir. Burada özellikle görünmeyen zararların hesaplanması çok güçtür. Ancak Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) verilerine göre endüstrileşmiş ülkelerde iş kazaları ve meslek hastalıklarının toplam maliyetinin, bu ülkelerin Gayrı Safi Yurt İçi Hasılalarının (GSYİH) yüzde 1 i ila yüzde 3 ü oranında değiştiği belirtilmektedir. Gelişmekte olan ülkeler için ise bu kayıplarının GSYİH larının yüzde 4 ü kadar olduğu tahmin edilmektedir. Ülkemizde, Türkiye İstatistik Kurumu Ulusal Hesaplar Daire Başkanlığı ndan alınan 2009 yılı verilerine göre GSYİH 953, 974 Milyar TL dir. Bu rakama göre ülkemizde ILO kriterlerine göre iş kazaları ve meslek hastalıklarında katlanılacak maliyet, yüzde 4 üzerinden yaklaşık yılda 38 milyar TL olarak tahmin edilebilir. Yani ülkemizde bir yılda meydana gelen iş kazalarının sebep olduğu ortalama 1000 civarındaki ölüm vakalarının dışında milyarlarca dolarla ifade edilebilen bir maddi boyutu da vardır sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, kazaların önlenmesine yönelik kurumunuza ekstra bir sorumluluk yükledi mi? Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı biraz önce de belirttiğim gibi iş kazası ve meslek hastalıkları soruşturmalarını yapmaktadırlar. Ayrıca belirmeliyim ki, yönetmeliğimizde işyerlerinde iş güvenliği konularında da inceleme yapma yetkisi verilmiştir. Yeni Kanunla beraber İş müfettişlerine ve işyerlerinde denetim yetkisi bir şekliyle Sosyal Güvenlik Kurumu Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı müfettişlerinde de vardır. Yeni kanun bu haliyle de gerek tehlike sınıfları itibariyle ve gerekse kapsamı itibariyle Sosyal Güvenlik Müfettişlerine önemli ilave sorumluluklar yüklemiştir. İş Teftiş Kurulu SGK Teftiş Kurulu gerektiğinde bir koordinasyon içinde mi çalışıyor yoksa tamamen bağımsız mı? İş Teftiş Kurulu yapmış olduğumuz işlerin illiyeti ve mahiyeti itibariyle bizim kardeş teftiş kurulumuzdur. Bağlı olduğumuz bakanlığımızın teftiş kuruludur. Bağımsız iki teftiş kurulu olmakla beraber gerek bakanlığımız yetkilileriyle ve gerekse İş Teftiş Kurulu nun Başkanı ve yöneticileriyle sıkı koordinasyon içerisindeyiz. Yapmış olduğumuz denetim sektörleriyle müfettiş eğitimlerimize kadar bir çok konuda irtibat ve işbirliği halindeyiz. Bize ve iş güvenliği camiasına dergimiz aracılığıyla vermek istediğiniz özel bir mesajınız var mı? İş Güvenliği 6331 Sayılı yeni kanunla beraber kapsam ve mahiyet açısından Sosyal Güvenlik Kurumu nu ve müfettişlerini çok yakından ilgilendirmektedir. Çünkü kaybolan canlar, kaybedilen organlar ve giden sağlıkla beraber, Sosyal Güvenlik Kurumu na önemli bir yük de getirmektedir. Sağlık masrafları, malulen emeklilik maaşları, çalışamayan birçok emek sahibi, yitirilen ülke ihtiyacı olan hâsıla hep kayıplarımızdır. İş sağlığı ve güvenliği için alınan her önlem SGK ve ülkemiz için bir kazanç olacaktır. Unutmayalım ki, önlemek ödemekten ucuzdur. Bu vesile ile bana zaman ayırdığınız için çok teşekkür eder, Ekoteknik İSG Dergisi ne başarılar dilerim. Kırmızı Et e Fasıl Eşiliğinde Tarihi KInacızade Konağı nda Doyacaksınız... Ankara Kalesi İçi, Kale Kapısı Sok. NO: 28 Ulus / ANKARA Tel: Fax:

9 MAKALE Özlem Özkılıç Kimya Yük. Müh. / İş Başmüfettişi Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Değerlendirmesi Risk Risk Değerlendirmesi ozlem@ozkilic.net - ozkilic@csgb.gov.tr İş sağlığı ve güvenliği çalışmalarının amaçlarından biri iş kazaları ve meslek hastalıklarından çalışanları korumak, daha sağlıklı bir ortamda çalışmalarını sağlamaktır. Ancak iki husus daha vardır ki, bunları da göz ardı etmemek gerekir. Bunlardan biri üretim güvenliğini sağlayarak verimi artırmak diğeri ise işletme güvenliğini sağlamaktır. Yasalar ve yönetmelikler çalışma ve güvenlik şartlarına ilişkin sorumlulukları tanımlamaktadır. Ülkeler arasında yasal mevzuat ve uygulanması konusunda birçok farklılıklar bulunmaktadır. Fakat bunların tümünde sistematik güvenlik çalışması yapılması tezi savunulmaktadır. Uluslararası mevzuatlardaki ortak konular aşağıda verilmiştir: İşveren işyerinde sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamı sağlamakla yükümlüdür, İşyerindeki sağlık, güvenlik ve çevre yönetimi yeterli seviyede düzenlenmiş olmalıdır, Çalışanlar tehlikeler ve güvenli çalışma konusunda bilgilendirilmeli ve eğitilmelidir, Tehlikeler tanımlanmalı ve değerlendirilmeli, gerekiyorsa azaltılmalı veya ortadan kaldırılmalıdır. İş sağlığı ve güvenliği son yıllarda AB nin de en çok yoğunlaştığı ve önem verdiği sosyal politika konularından birisidir. Avrupa Komisyonunun belirlediği yılları için iş sağlığı ve güvenliği stratejisi, çalışma hayatındaki değişimleri ve başta psiko-sosyal konularda olmak üzere yeni risklerin ortaya çıkması durumunu göz önünde bulundurarak Global bir iş sağlığı ve güvenliği yaklaşımı nı benimsemektedir yılı Katılım Ortaklığı Belgesi nin Sosyal Politika ve İstihdam başlığı altında kısa vadeli tedbir olarak yer alan iş sağlığı ve güvenliği konusunda, AB Mevzuatı nın iç hukuka aktarımı için bir program kabul edilmiş ve orta vadede de bu mevzuatın iç hukuka aktarımı ve uygulanması için çalışmalar başlatılmıştır. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından uyumlaştırılan en önemli direktif olan 89/391 sayılı Konsey Direktifi İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği olarak yayınlanmış, ancak Danıştay 10. Dairesi İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği nin yürütmesini 2004/1942 esas nolu ve 24 Mayıs 2004 tarihli kararı ile iptal etmiştir. Uzun bir aradan sonra tarihinde 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu içerisinde söz konusu çerçeve direktifin ana unsurları mevzuatımıza uyumlaştırılmıştır sayılı İş sağlığı ve Güvenliği Kanunu na göre işletmelerin yapması gereken en önemli yükümlülüklerden birisi Risk Değerlendirmesi yapma veya yaptırma yükümlülüğü dür. Yeni kanunumuzun yayınlanmasını takiben İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği, tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Yönetmelik ile tüm işyerlerinde risk değerlendirmesinin yapılması veya yaptırılması ile ilgili ayrıntılar belirlenmiştir. Risk Değerlendirme Kavramı Yeni 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu nda risk değerlendirmesi, işyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek tehlikelerin belirlenmesi, bu tehlikelerin riske dönüşmesine yol açan faktörler ile tehlikelerden kaynaklanan risklerin analiz edilerek derecelendirilmesi ve kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması amacıyla yapılması gerekli çalışmalar olarak tanımlanmıştır. Risk değerlendirmesi; işyerlerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek tehlikelerin, çalışanlara, işyerine ve çevresine verebileceği zararların ve bunlara karşı alınacak önlemlerin belirlenmesi amacıyla yapılması gerekli çalışmalardır. Endüstriyel işletmelerde çalışanların sağlık ve güvenliklerini olumsuz etkileyen bir çok tehlike ve risk bulunmaktadır. Bu tehlike ve risklerin ortadan kaldırması veya kabul edilebilir seviyelere indirilerek kontrol altına alınması gerekmektedir. Risk değerlendirme çalışmaları proaktif çalışmalardır, yani herhangi bir kaza veya meslek hastalığı meydana gelmeden bu kaza veya hastalığı meydana getirebilecek koşulların ortadan kaldırılmasını sağlayacak çalışmaların yapılması işlemidir. Risk değerlendirmesinin ne olduğunu ve nasıl yapıldığını anlamamız için öncelikle tehlike, risk ve risk değerlendirmesinin tanımlamasını yapmamız gerekir Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu nda tehlike, işyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek, çalışanı veya işyerini etkileyebilecek zarar veya hasar verme potansiyeli olarak, risk ise tehlikeden kaynaklanacak kayıp, yaralanma ya da başka zararlı sonuç meydana gelme ihtimali olarak tarif edilmiştir. Risk, sözlük anlamı olarak zarara uğrama tehlikesidir ve öngörülebilir tehlikeleri ifade etmektedir. Risk değerlendirmesi kavramının muhtelif kaynaklarda çok fazla tanımı bulunmaktadır. Risk değerlendirmesi kısaca, riskin büyüklüğünün tahmin edilmesini ve riskin kabul edilebilir seviyede olup olmadığının tanımlanmasını kapsayan süreçtir. Yani risk değerlendirme herhangi bir tehlike ortaya çıkmadan önce bu tehlikenin ortaya çıkarabileceği şiddetin büyüklüğünü ve ortaya çıkma olasılığını tahmin etme işlemidir. İşletmelerde tehlikelerin tanımlandığı, belirlendiği ve bu tehlikelere karşı alınacak önlemlerin belirlenerek azaltma ölçümlemelerinin yapıldığı, riskleri elimine etmek için yasal mevzuatlara entegre programların oluşturulduğu ve uygulandığı, çalışmaların dokümante edilerek çalışanlara bildirildiği yönetim sistemlerine İş Sağlığı ve İş Güvenliği Yönetim Sistemleri denmektedir. İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sisteminin temel direğini ise Risk Değerlendirmesi oluşturmaktadır. Risk değerlendirmesi kavramı mevzuatımıza yeni girmiş olmakla birlikte içeriği ve kullanılan yöntemler yeni değildir. II. Dünya Savaşının bitmesini takip eden yıllarda hasar, zarar ve yaralanma ile sonuçlanan potansiyel kazaların ve bütün tehlikelerin-risklerin kontrol altına alınıp yönetilebileceği olgusu önem kazanmıştır. Bu yaklaşım gelişmiş ülkelerde büyük kabul görmüş ve kuruluşları risk değerlendirme çalışmalarına yönlendirmiştir. Risk değerlendirme veya analiz yöntemleri 1930 lu yıllardan beri dünyada sistematik olarak uygulanmaktadır. Teknolojik risk ile ilgili çalışmalar 20. yüzyıl başlarından itibaren iyice hızlanmış ve çeşitli metodolojilerin ve standartarın çıkmasını sağlamıştır. Tüm dünyada kullanılan yöntemlere bakıldığında iki temel risk analizi yöntemi mevcut olduğu görülmektedir. Bunlar: Kantitatif Risk Analizi: Kantitatif risk analizi, riski hesaplarken sayısal yöntemlere başvurur. Kalitatif Risk Analizi: Kalitatif risk analizinde, tehditin olma ihtimali, tehditin etkisi gibi değerlere sayısal değerler verilir ve bu değerler matematiksel ve mantıksal metotlar ile proses edilip risk değeri bulunur. Tehlike Etkilenen Hedef Olasılık (p) Şekil -1 Risk Değerlendirme Kavramı Sonuç Tüm dünyadaki risk değerlendirme metodolojilerine yani yöntem bilimlerine ve standartlarına baktığımızda ise 150 den fazla yöntem bulunduğunu görürüz. Bu yöntemlerden en çok kullanılanları aşağıda verilmiştir: Ön Tehlike Analizi (Preliminary Hazard Analysis PHA), İş Güvenlik Analizi (Job Safety Analysis-JSA), Olursa Ne Olur? (What İf..?), Çeklist Kullanılarak Birincil Risk Analizi -(Preliminary Risk Analysis- PRA Using Checklists), Birincil Risk Analizi -(Preliminary Risk Analysis (PRA), Risk Değerlendirme Karar Matrisi (Risk Assessment Decision Matrix) L Tipi Matris Çok Değiskenli X Tipi Matris Diyagramı Tehlike ve İşletilebilme Çalışması (Hazard and Operability Studies - HAZOP), Tehlike Derecelendirme İndeksi (DOW index, MOND index, NFPA index), Hızlı Derecelendirme Metodu (Rapid Ranking, Material Factor), Hata Ağacı Analizi (Fault Tree Analysis -FTA), Hata Modu ve Etki Analizi (Failure Mode and Effects Analysis-FMEA) Hata Modu ve Etkisinin Kritiklik Analizi (Failure Mode and Critically Effects Analysis- FMECA), Güvenlik Denetimi (Safety Audit), Olay Ağacı Analizi (Event Tree Analysis-ETA), Neden - Sonuç Analizi (Cause and Consequence Analysis), Neden - Etki Analizi (Cause and Effect Analysis), Kinney Metodu (Mathematical Risk Evaluation Method), Karar Şeması (Decision Tree), Çok Kriterli Karar Analizi (Multi Criteria Decision Analysis -MCDA), Zürih Tehlike Analizi (Zurih Hazard Analysis), Makine Risk Değerlendirme (Mashine Risk Asessment), Toksikolojik Risk Değerlendirme veya Kimyasal Maruziyet Değerlendirme (Toxicological Risk Assessment - Chemical Exposure Assessment), Çevresel Risk Değerlendirmesi (Environmental Risk Assessment) Tehlike Analizi ve Kritik Kontrol Noktaları (Hazard Analysis and Critical Control Points - HACCP) Güvenlik Fonksiyon Analizi (Safety Function Analysis), Güvenilirlik Merkezli Bakım (Reliability Centred Maintenance RCM) Sneak Analizi -Sneak Devre Analizi (Sneak Analysis - Sneak Circuit Analysis) İş Etki Analizi (Business Impact Analysis) İnsan Hata Tanımlaması (Human Error Identification - HEI), İnsan Güvenilirlik Değerlendirmesi (Human Reliability Assessment - HRA), İnsan Hata Oranı Tahmini Tekniği (Technıque For Human Reliability Analysis -THERP), Kavramsal Güvenilirlik ve Hata Analiz Yöntemi (Cognitive Reliability and Error Analysis Method - Cream), Hiyerarşik Görev Analizi (Hierarchical Task Analysis), Sapma Analizi (Deviation Analysis), Yönetim Bakışı ve Risk Ağacı (Management Oversight and Risk Tree - MORT), Enerji Analizi (Energy Analysis), Güvenlik Bariyer Diyagramları (Barrier Diagram), Koruma Katmanları Analizi (Layers of Protection Analysis - LOPA) Bow-Tie Metodolojisi, Kök Neden Analizi (Root Cause Analysis), Senaryo Analizi (Scenario Analysis), Markov Analizi (Markov Analysis), Monte Carlo Analizi (Monte-Carlo Analysis), Bayesian Analizi (Bayesian Analysis), F-N Eğrileri (F-N curves)

10 İletişim ve Danışma İzleme ve Gözden Geçirme Risk Yönetim Prosesi ortamdaki tehlikeleri belirleyen, onların kritik değişkenler ve fonksiyonlar üzerindeki etkilerini araştıran ve koruma amaçlı mekanizma veya stratejiler geliştiren bir tekniktir. Risk yönetim Prosesinin oluşturulmasının amacı işletmelerin amaçlarına ve hedeflerine ulaşmaları için en etkin, en hızlı ve en güvenilir yolları araştırmaktır. Risk yönetim prosesi kendi içerisinde aslında iki farklı temel aşamaya bölünebilir, birinci aşama problemlerin tanımlanmasıyla uğraşırken ikinci aşama problemlerin çözümü ile ilgilenir. Şekil-2 Risk Yönetim Prosesi Bu çalışmalar esnasında tehlikenin meydana gelme olasılığı ile meydana gelmesi durumunda şiddetinin derecesinin tayin edilmesi gerekmektedir. İşyerinde yapılan risk değerlendirme çalışmaları sonucunda, tespit edilen tehlikelerin olasılığı ve şiddeti göz önüne alınarak bir öncelik belirlemesi yapılır ve değerlendirmeyi yapan teknik ekip tarafından önerilen önlemlerle riskin kabul edilebilir bir seviyeye indirilmesi sağlanır. İŞVERENİN RİSK DEĞERLENDİRME YÜKÜMLÜLÜĞÜ 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu na göre artık büyük-küçük tüm işyerlerinin risk değerlendirmeleri yapmaları veya yaptırmaları zorunlu hale getirilmiştir. Yeni yayınlanan yönetmeliğimize göre, işyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek tehlikelerin belirlenmesi, bu tehlikelerin riske dönüşmesine yol açan faktörler ile tehlikelerden kaynaklanan risklerin analiz edilerek derecelendirilmesi ve kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması amacıyla yapılması gerekli çalışmalar risk değerlendirmesi olarak kabul edilmektedir. Risk değerlendirmesi, tüm işyerleri için tasarım veya kuruluş aşamasından başlamak üzere tehlikeleri tanımlama, riskleri belirleme ve analiz etme, risk kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması, dokümantasyon, yapılan çalışmaların güncellenmesi ve gerektiğinde yenileme aşamaları izlenerek gerçekleştirilecektir. İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirme Yönetmeliği Gereğince İşverenin Risk Değerlendirme Yükümlülüğü Tehlikelerin Belirlenmesi Risklerin Analizi Risklerin Değerlendirilmesi Yeni yayınlanan yönetmeliğimize göre, toplanan bilgiler ışığında iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili mevzuatta yer alan hükümler de dikkate alınarak, çalışma ortamında bulunan fiziksel, kimyasal, biyolojik, psikososyal, ergonomik ve benzeri tehlike kaynaklarından oluşan veya bunların etkileşimi sonucu ortaya çıkabilecek tehlikeler belirlenecek ve kayda alınacaktır. Tespit edilmiş olan tehlikelerin her biri ayrı ayrı dikkate alınacak bu tehlikelerden kaynaklanabilecek risklerin hangi sıklıkta oluşabileceği ile bu risklerden kimlerin, nelerin, ne şekilde ve hangi şiddette zarar görebileceği belirlenecektir. Bu belirleme yapılırken mevcut kontrol tedbirlerinin etkisi de göz önünde bulundurulmak zorundadır. Yapılmış olan risk değerlendirmesi, tehlike sınıfına göre çok tehlikeli, tehlikeli ve az tehlikeli işyerlerinde sırasıyla en geç iki, dört ve altı yılda bir yenilenmek zorundadır. Büyük kaza önleme politika belgesi veya güvenlik raporu hazırlanan işyerlerinde; bu belge ve raporlarda değerlendirilmiş riskler, yapılacak risk değerlendirmesinde dikkate alınarak kullanılacaktır. Aynı çalışma alanını birden fazla işverenin paylaşması durumunda ise, yürütülen işler için diğer işverenlerin yürüttüğü işler de göz önünde bulundurularak ayrı ayrı risk değerlendirmesi gerçekleştirilmek zorundadır. İşverenler, risk değerlendirmesi çalışmalarını, koordinasyon içinde yürütmek, birbirlerini ve çalışan temsilcilerini tespit edilen riskler konusunda bilgilendirmekle yükümlü kılınmışlardır. Mevzuatımız gözden geçirildiğinde aşağıdaki yönetmelik maddelerinde risk değerlendirmesinin işverene yükümlülük olarak verildiği belirtilmektedir: a) Gürültü Yönetmeliği Gereğince İşverenin Risk Değerlendirme Yükümlülüğü İşverenin, risk değerlendirmesini yaptırırken, Gürültü Yönetmeliği nin 6 maddesi gereğince, darbeli gürültüye maruziyet de dahil maruziyetin düzeyine, türü ve süresine, maruziyet sınır değerlerine ve maruziyet etkin değerlerine, özellikle hassas risk gruplarına dahil işçilerin sağlık ve güvenliklerine olan etkilerine, teknik olarak mümkünse, gürültü ile işe bağlı ototoksik maddelerin etkileşimlerine veya gürültü ile titreşim arasındaki etkileşimlerin işçinin sağlık ve güvenliğine olan etkisine, kaza riskini azaltmak için kullanılan ve işçiler tarafından algılanması gereken uyarı sinyalleri ve diğer sesler ile gürültünün etkileşmesinin işçilerin sağlık ve güvenlikleri yönünden dolaylı etkisine, iş ekipmanlarının gürültü emisyonları ile daha az gürültülü olan alternatif bir iş ekipmanının bulunup bulunmadığına, gürültüye maruziyetin, işverenin sorumluluğundaki normal çalışma saatleri dışında da devam edip etmediğine, yeterli korumayı sağlayabilecek kulak koruyucularının bulunup bulunmadığının değerlendirilmesini yapma yükümlülüğü bulunmaktadır. İŞVERENİN Risk Değerlendirmesi YÜKÜMLÜLÜĞÜ b) Titreşim Yönetmeliği Gereğince İşverenin Risk Değerlendirme Yükümlülüğü İşverenin, Titreşim Yönetmeliği nin 6 maddesi gereğince, özellikle, titreşim veya tekrarlanan şoklara maruziyet de dahil maruziyetin türü, düzeyi ve süresi, maruziyet sınır değerleri ve maruziyet etkin değerleri, riske duyarlı işçilerin sağlık ve güvenliğine olan etkileri, mekanik titreşim ile işyeri veya başka bir iş ekipmanı arasındaki etkileşimden kaynaklanan ve işçinin güvenliğine tesir eden dolaylı etkileri, iş ekipmanı üreticilerinin mevzuat gereği verdiği bilgileri, mevcut ekipman yerine kullanılabilecek, mekanik titreşime maruziyet düzeyini azaltacak şekilde tasarlanmış iş ekipmanının bulunup bulunmadığı, bütün vücut titreşimi maruziyetinin işverenin sorumluluğundaki normal çalışma saatleri dışında da devam etmesi durumunda maruziyetin boyutu, c) Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Gereğince İşverenin Risk Değerlendirme Yükümlülüğü İşveren, işyerinde tehlikeli kimyasal madde bulunup bulunmadığını tespit etmek ve tehlikeli kimyasal madde bulunması halinde, işçilerin sağlık ve güvenliği yönünden olumsuz etkilerini belirlemek üzere risk değerlendirmesi yapmak zorundadır. Risk değerlendirmesinde; kimyasal maddenin sağlık ve güvenlik yönünden tehlike ve zararları, imalatçı, ithalatçı veya satıcılardan sağlanacak malzeme güvenlik bilgi formu, maruziyetin türü, düzeyi ve süresi, kimyasal maddenin miktarı, kullanma şartları ve kullanım sıklığı, mesleki maruziyet sınır değerleri ve biyolojik sınır değerleri, alınan ya da alınması gereken önleyici tedbirlerin etkisi, önce yapılmış olan sağlık gözetimlerinin sonuçlarını değerlendirecektir. d) Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Çalışanların Korunması Hakkında Yönetmelik Gereğince İşverenin Risk Değerlendirme Yükümlülüğü Patlayıcı Ortam Risk Değerlendirmesi: İşverenler, işyerinde risk değerlendirmesi yaparken patlayıcı ortamdan kaynaklanan özel risklerin değerlendirmesini yönetmeliğin 6. Maddesi ne istinaden, patlayıcı ortam oluşma ihtimali ve bu ortamın kalıcılığı, statik elektrik de dâhil tutuşturucu kaynakların bulunma, aktif ve etkili hale gelme ihtimalleri, işyerinde bulunan tesis, kullanılan maddeler, prosesler ile bunların muhtemel karşılıklı etkileşimleri, olabilecek patlamanın etkisinin büyüklüğü, patlama riski, patlayıcı ortamların oluşabileceği yerlere açık olan veya açılabilen diğer yerler de dikkate alınarak bir bütün olarak değerlendirilecektir. Patlayıcı Ortam Oluşabilecek Yerlerin Sınıflandırılması: İşveren yönetmeliğin 9. Maddesi gereğince, patlayıcı ortam oluşması ihtimali olan yerleri sınıflandırmakla, sınıflandırılmış olan bölgelerde Ek-II de verilen asgari gereklerin uygulanmasını sağlamakla ve İşçilerin sağlık ve güvenliğini tehlikeye atabilecek miktarda patlayıcı ortam oluşabilecek yerlerin girişine Ek-III de verilen işaretleri koymakla yükümlüdür. Patlamadan Korunma Dokümanı: Yönetmeliğin 10. Maddesi nde ise işverenin, bu Yönetmeliğin 6.ncı Maddesi nde belirtilen yükümlülüğünü yerine getirirken, Patlamadan Korunma Dokümanı olarak anılacak belgeleri hazırlamakla yükümlü olduğu belirtilmiştir. Patlamadan Korunma Dokümanı nda özellikle, patlama riskinin belirlendiği ve değerlendirildiği, alınacak önlemler, patlayıcı ortam olarak sınıflandırılmış yerler, asgari gereklerin uygulanacağı yerler, çalışma yerleri ile uyarı cihazları da dahil iş ekipmanının tasarımı, işletilmesi, kontrol ve bakımının güvenlik kurallarına uygun olarak sağlandığı ve son olarak da işyerinde kullanılan tüm ekipmanın İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği ne uygun olduğunun belirtilmesi gerekmektedir. e) Kanserojen ve Mutajen Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Gereğince İşverenin Risk Değerlendirme Yükümlülüğü Yönetmeliğin 5. Maddesi ne istinaden işverenin, kanserojen ve mutajen maddelere maruziyet riski bulunan işlerde çalışanların, bu maddelere maruziyet şekli, maruziyet miktarı ve maruziyet süresini belirleyerek risk değerlendirmesi yaptırmak ve alınması gerekli sağlık ve güvenlik önlemlerini tespit ettirmek yükümlülüğü bulunmaktadır. f) Asbestle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Gereğince İşverenin Risk Değerlendirme Yükümlülüğü İşverenin, asbest tozuna maruziyet riski bulunan çalışmalarda, asbestin türü ve fiziksel özellikleri ile çalışanların maruziyet derecesini dikkate alarak yönetmeliğin 5. Maddesi gereğince risk değerlendirmesi yapma yükümlülüğü bulunmaktadır. g) Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerlerinde Kullanılması Hakkında Yönetmelik Gereğince İşverenin Risk Değerlendirme Yükümlülüğü Her işverenin yönetmeliğin 8. Maddesi gereğince, toplu koruma yöntemleri ile risklerin önlenemediği veya tam olarak sınırlandırılamadığı durumlarda, kişisel koruyucu donanımlardan işçilerin sağlık ve güvenlikleri için gerekli olanları Ek-I de örneği verilen tabloya göre risk değerlendirmesini yapma yükümlülüğü bulunmaktadır. h) Biyolojik Etkenlere Maruziyet Risklerinin Önlenmesi Hakkında Yönetmelik Gereğince İşverenin Risk Değerlendirme Yükümlülüğü Biyolojik etkenlere maruz kalma riski bulunan herhangi bir çalışmada, işverenlerin yönetmeliğin 5. Maddesi ne istinaden, işçinin maruziyetinin türü, düzeyi ve süresi, zararlı biyolojik etkenlerin tümünün oluşturduğu tehlikeler dikkate alınarak risk değerlendirmesi yapılması zorunluluğu bulunmaktadır

11 RİSK DEĞERLENDİRME UYGULAMALARI Risk değerlendirmesi uygulamalarının işletmelere birçok yarar sağlayacağını söylemek gereksizdir, ancak sadece kanuni gereklilik nedeni ile yapılan yanlış uygulamalar işletmeye hiçbir yarar sağlamadığı gibi zaman ve maddi kayba da sebebiyet verecektir. Yeni yönetmeliğimize baktığımızda Risk Değerlendirmesi çalışmalarının yapılmasında bir ekibin görevlendirilmesi gereklidir. Risk değerlendirme çalışmalarına katkı sağlayacak kişilerin başta işveren veya işveren vekili olmak üzere iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi, çalışan temsilcileri, destek elemanlar ile bölümlerden seçilecek çalışanlar olduğunu görmekteyiz. KOBİ ler düşünüldüğünde risk değerlendirme çalışmaları, yalnızca işletmedeki bir kişinin/analistin tek başına yapabileceği bir işlem değildir. Bu nedenle yönetmelikteki söz konusu düzenleme son derece yerinde olmuştur. İşletmede bu işle ilgilenen bir tek iş güvenliği uzmanı olsa dahi, işletmedeki üst yönetim kadrosundan, ATEX 100a, ATEX 137, DOW F&EI, vb. Patlayıcı Ortam Mond Index, CEI, vb. SIL, AK, PFD vb. Güvenlik Bütünlük Derecelendirme Kimyasal Maruziyet Değerlendirme tüm çalışanlara kadar herkesin bir fiil çalışmasını gerektiren bir çalışmadır. Unutulmamalıdır ki, işletmedeki bu konuya bakış açısı sadece yasal bir zorunluluğu yerine getirmek ise yapılan çalışmalar, o işletmedeki iş kazası ve meslek hastalıkları sonucu oluşan kayıpları önlenemeyecektir. Bir diğer problem de yönetmeliğe göre işyerlerinde risk değerlendirme çalışmalarını yapmakla görevli olan birçok işveren/işveren vekili, iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi veya destek elemanının bu konuda yeterli bilgiye ve tecrübeye sahip olmamalarıdır. Her işyerinin kendine özel farklı farklı tehditleri bulunmaktadır, risk değerlendirmesi çalışması aşamasında bu konuda uzmanlaşmış teknik bir ekip tarafından işyerinde, ne tip risk değerlendirme metotlarının uygulanması gerektiğinin belirlenmesi gerekmektedir. HRA, HEI, THERP, CREAM, vb. İnsan Eksenli Yöntemler GHS, NFPA 704, HMIS, LGK, vb. Kimyasal Sınıflama Risk Matris, PHA, Birincil Risk Analizi, What If? vb. Kalitatif Yöntemler Simülatif Yöntemler Şekil 3- Risk Değerlendirme Metodolojilerinin Sınıflandırılması Risk Değerlendirme UYGULAMALARI Yeni risk değerlendirme yönetmeliğinin 9.uncu Maddesi nde; toplanan bilgi ve veriler ışığında belirlenen riskler; işletmenin faaliyetine ilişkin özellikleri, işyerindeki tehlike veya risklerin nitelikleri ve işyerinin kısıtları gibi faktörler ya da ulusal veya uluslararası standartlar esas alınarak seçilen yöntemlerden biri veya birkaçı bir arada kullanılarak analiz edilir. demektedir. Ancak işyerlerindeki risk değerlendirme çalışmaları incelendiğinde bu konuda çalışma yapan kişilerin neredeyse tamamının 5x5 matris yönteminde yoğunlaştıkları gözlemlenmektedir. Oysaki risk değerlendirme yöntemlerindeki çeşitliliğin nedeni değişik sektörlerdeki tehditleri değişik bakış açılarından yöntemlerle tespit edebilmektir. Şekil 3 de risk değerlendirme metodolojilerinin sınıflandırması verilmiştir. Örneğin; risk değerlendirme çalışmasına Ön Tehlike Analizi ile başlayan bir firma, eğer kazaya ramak kalma sıklık hızı fazla ise Hata Ağacı Analizi (FTA), arkasından Olası Hata Türü ve Etkileri Analizi (FMEA) uygulamalı ya da makine ağırlıklı kazalar çoğunlukta ise sistem güvenirliliğini tespit etmek amacıyla çalışmaya devam etmelidir. HTA, FTA, FMEA, Neden Sonuç Analizi, vb. Kantitatif Yöntemler Makine, Ekipman Risk Değ. Monte Carlo Yöntemi, Zürih Tehlike Analizi vb. FMEA, TS EN 12100, TS 13849, vb. İHTİMAL 1 (Çok Küçük) 2 (Küçük) 3 (Orta Derece) 4 (Yüksek) 5(Çok Yüksek) 1 (Çok Hafif) Anlamsız 1 Düşük 2 Düşük 3 Düşük 4 Düşük 5 ŞİDDET 2 (Hafif) 3 (Orta 4 (Ciddi) Derece) Düşük 2 Düşük 4 Düşük 3 Düşük 6 Düşük 4 Orta 8 Tablo-1 5x5 Risk Değerlendirme Matrisi Risk değerlendirmesi çalışmalarında kanımca en önemli kavram Kabul Edilebilir Risk kavramıdır. Kabul edilebilir risk yeni yönetmeliğimizde, yasal yükümlülüklere ve işyerinin önleme politikasına uygun, kayıp veya yaralanma oluşturmayacak risk seviyesi olarak tanımlanmıştır. Yani işveren, işletmede görev yapan işveren vekilleri ve iş güvenliği uzman, işyeri hekimi veya risk değerlendirme ekibi tarafından, tespiti yapılan alandaki tehlikenin gerçekleşme ihtimalinin çok düşük görülmesi ve ola ki gerçekleşmesi durumunda da hukuki ve cezai sorumluluğun kabul edilmesidir. Ne yazık ki işyerlerinin çoğunda risk değerlendirme çalışmalarında çoğunlukla risk matrisinin 5x5 matris formu tercih edilmektedir ve bu matris ile kabul edilebilir risk düzeyini yönetmeliğin istediği yükümlülükte belirlemek mümkün değildir. Kabul edilebilir risk tanımında yönetmeliğimizde kayıp veya yaralanma oluşturmayacak risk seviyesi nden bahsedilmektedir. Oysa 5x5 matrisinde olasılığı Çok Küçük 5 (Çok Ciddi) Düşük 5 Orta 10 FREKANS (A) Sık Sık Tekrarlanan (B) Muhtemel (E) İhtimal Dışı (Olanaksız) 1E yani 1 olan ve şiddeti 5 olan yani Çok Ciddi olan alan 5 yani Düşük olarak bulunmaktadır. Bunu tam tersi durumunda ise olasılığı Çok Yüksek yani 5 olan ve şiddeti 1 olan yani Çok Hafif olan alan için de 5 yani Düşük bulunmaktadır. Oysa bu iki noktanın aynı olduğunu söylemek ve şiddeti 5, olasılığı 1 olan alan için tedbir önermemek o durumun gerçekleşmesi durumunda hukuki ve cezai sonucu da kabul etmek anlamına gelmektedir ki bu durum düşündürücüdür. Oysa Amerikan Savunma Bakanlığı na (DoD) ait askeri bir standart olan risk matrisinin son standardında bu problem nedeni ile kalitatif risk matrisi için Ön Tehlike Matrisi önerilmektedir. Tablo 1 ve 2 incelendiğinde Ön Tehlike Analizi matrisinde kabul edilebilirlik kriterleri her bir alan için ayrı ayrı belirlenebilmektedir. KAYNAKÇA: MIL-STD-882-D Standard Practice For System Safety, ÖZKILIÇ, Ö., İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemleri ve Risk Değerlendirme Metodolojileri, TISK, Ankara, Mart, ÖZKILIÇ, Ö., Risk Değerlendirmesi Kavramı ve İnsan Hatalarını Önleme Metodlarına Genel Bakış, İş Müfettişleri Dergisi, Ankara, Haziran, 2005 Tehlikeli 2A 2E ŞİDDET Marjinal (Pek Az) Tablo-2 ÖnTehlike Analizi Risk Değerlendirme Matrisi 3A 3B 3E Risk değerlendirme çalışmaları işyerlerinde bu güne kadar genellikle işyerlerine gelebilecek müfettişlere gösterilerek yükümlülükten kurtulmak amacıyla hazırlanmış dokümanlardan ibaret kalmaktadır. Oysaki etkin bir İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Yönetim Kültürü için herkesin buna gerçekten inanması gerekir. İş emniyeti önceliği hakkında yönetimden gelen istikrar sinyalleri, tehlikelerin ve risklerin kontrol edilmesi ve tanınması için önemlidir. Uygun bir İş Emniyeti Kültürü nü başarmak için, bir organizasyonun risklere karşı sahip olacağı genel davranış biçiminin büyük önemi vardır. Etkin bir risk yönetimi kültürüne sahip olmak demek, insanların içinde birlikte çalışabilecekleri ve herhangi bir kayıp olmadan önce potansiyel problemleri tanıyabilecekleri ve bunları ortadan kaldırabilecekleri proaktif bir yaklaşıma sahip olmaları demektir. SONUÇ OLARAK Önemsiz Düşük Orta Orta Yüksek (C) Ara Sıra Olan 1C 2C 3C 4C Orta Orta Yüksek Yüksek (D) Pek Az 1D 2D 3D 4D Orta 10 Yüksek 15 Yüksek 20 Tolere Edilemez 25 Katostrofik (Felakete Yol Açan) 1A 1B 2B 4A 4B 4E Risk değerlendirmesi çalışmalarına başlamadan önce işletmede bilgilendirme toplantıları yapılmalı ve konu ile ilgili eğitimler verilmeli ve işletmedeki tüm çalışanlar ile birlikte yönetim kadrosu bu çalışmaya dâhil edilmelidir. 6. ÖZKILIÇ, Ö., Risk Değerlendirmesi Kavramı, TİSK, İşveren Dergisi, Ankara, Haziran, Özkılıç, Ö., İş Sağlığı, Güvenliği ve Çevresel Etki Risk Değerlendirmesi; MESS, İstanbul,

12 İSGÜM ü Tanıyalım İSGÜM, çalışanların işyerlerinde kullanılan kimyasallara ve fiziksel faktörlere maruziyetlerini değerlendirmek amacıyla, çalışma ortamında gaz, toz, gürültü, titreşim vb. ölçüm ve analizleri ile çalışanların sağlık gözetimi için tıbbı laboratuar tetkikleri, işitme testi, akciğer röntgeni çekimi gibi test ve analizlerini gerçekleştirir. Yapılan ölçüm ve analiz çalışmalarının dışında, İSGÜM, ulusal ve uluslararası kurum ve kuruluşlarla çeşitli alanlarda oluşturulan projeler kapsamında saha araştırmaları yapar ve yayınlar. Ülke çapında farklı sektörlerde çalışan iş sağlığı ve güvenliği profesyonellerine başta Uluslararası Pnömokonyoz Radyografileri ILO 2000 Sınıflandırması Eğitimleri olmak üzere çeşitli İSG eğitimleri verir, risk değerlendirmesi danışmanlığı yapar ve kontrol belgesi onaylama hizmetlerini de yürütür. Tüm bunlara ilaveten İSGÜM Genel Müdürlüğü tarafından gerçekleştirilen mevzuat çalışmaları, eğitim kurumları ve ortak sağlık güvenlik birimlerinin (OSGB) yetkilendirilmesi çalışmaları ile ülke çapında güvenlik kültürünün yaygınlaştırılması gibi konularda da tüm personeliyle Genel Müdürlüğe katkıda bulunmaktadır. İSGÜM ün Ankara Müdürü Halil Polat ı makamında ziyaret edip kendisine sorularımızı yönelttik. Hazırlayan: Ömer Sami Emiroğlu İSGÜM yeterince tanınıyor mu? Önemi sektörde kavrandı mı? İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü (İSGÜM) 1969 yılında kurulmuş olup bugüne kadar iş sağlığı ve güvenliği ile meslek hastalıkları alanında sektöre önemli katkılar sağlamış bir kurumdur. İSGÜM ulusal olduğu gibi uluslararası camiada da tanınmaktadır. Çünkü bu alanda uluslararası kuruluşlarla birlikte önemli çalışma ve projelere imza atmıştır Sayılı İş Sağlığı Güvenliği Kanunu nun yürürlüğe girmesi ile iş sağlığı ve güvenliği alanında öğrenilmek ve yapılmak istenen bir çok kişi, kurum ve kuruluş Enstitümüze müracaat ederek destek talep etmektedir. Enstitümüz de görev alanı içinde bulunan konularda gereken desteği sağlarken, görev alanı dışında olan konularda gereken yönlendirmelerde bulunmaktadır sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu aşama aşama yürürlüğe girdikçe Bakanlığın ve Genel Müdürlüğün tek Enstitüsü olan İSGÜM sektörde daha çok tanınarak, sektörde destek alınacak bir kurum haline gelecektir. geliyor. İSGÜM ün de bu konularda çalışmalara başladığınızı ve bir kalite departmanı kurduğunuzu biliyoruz. Bu konuda gelinen son durum nedir? İSGÜM bilindiği gibi İş Sağlığı ve Güvenliği alanında faaliyet gösteren deney laboratuvarlarına sahip olup, bu konuda ölçüm, analiz ve test hizmetleri vermektedir. İSGÜM Laboratuvarları için akreditasyon hazırlıklarının ve bu kapsamda gerekli standartlara (TS EN ISO/IEC Deney ve Kalibrasyon Laboratuarlarının Yeterliği İçin Gerekli Şartlar) uygunluk çalışmalarının yürütülmesi amacıyla 2008 yılında Kalite Bölümü kurulmuştur. İSGÜM Enstitüsü bünyesinde yeni kurulan KKD Test Laboratuvarı ile kişisel koruyucu donanımların piyasa gözetimi ve denetimine destek sağlayacaktır. İSGÜM Merkez ve Bölge Laboratuvarları (Adana, Bursa, İstanbul, İzmir, Kayseri, Kocaeli) TS EN ISO/IEC Yönetim Sistemine göre tek çatı altına birleştirilerek Kalite Yönetim Sistemi kurulmuş ve tarihi itibariyle sistem yayınlanarak uygulanmaya başlanmıştır. Günümüze kadar kurulan sistemin iyileştirilmesi konusunda yoğun çalışmalar yapılmıştır. Enstitümüz, kişisel gürültü maruziyeti ve havada kurşun tayini metotlarından (TS EN ISO 9612 ve TS ISO 8518) şubeli akreditasyon için TÜRKAK a başvurmuş ve TÜRKAK tarafından denetimin planlanarak gerçekleşmesini beklemektedir. İSGÜM de halen yürütülen projeler hakkında bilgi verebilir misiniz? İSGÜM de farklı sektörlerde ve farklı illerde olmak üzere ulusal projeler yürütülmektedir. Bunlar: Patoloji Laboratuvarlarında Solunum Yolu İle Maruz Kalınan Tehlikeli Kimyasal Maddelerin Araştırılması Asbestli Çimento ve Asbestli Balata Üretiminde Çalışmış Olan İşçilerin ve İnsan Yapımı Liflerle Çalışan İşçilerin Sağlık Durumlarının Gözetimi ve İzlenmesi Çalışması Aydın Çine Bölgesinde Bulunan Kuvars Madenlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Durumunun (5 yıl önce yapılan çalışma ile) Karşılaştırması Çalışması Altın Madeni İşletmesinde Risk Değerlendirmesi Sonuçlarına Göre Çalışma Ortamı Gözetimi ve Çalışanların Sağlık Gözetimi Metal Sektöründe Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Yönünden İncelenmesi Projesi Solvent İthalat İzinlerinin ve Kanserojen Protokollerinin İrdelenmesi Projesidir. İş hijyeni ölçüm, test ve analiz laboratuvarları yeterlilik yönetmeliği (taslak) ne göre iş güvenliği laboratuvarlarının da akreditasyon kapsamına alınması zorunluluğu 22 23

13 İSGÜM ANKARA MÜDÜRÜ HALİL POLAT KİMDİR? Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Halk Sağlığı Anabilim Dalı Yüksek Lisans yaparak Halk Sağlığı Bilim Uzmanı olarak mezun olan Halil Polat, 25 yıl Ankara İl Sağlık Müdürlüğü, Sağlık Bakanlığı ve çeşitli sağlık meslek liselerinde idarecilik görevlerinden sonra 7 yıl boyunca Milli Eğitim Bakanlığı Sağlık İşleri Dairesi Başkanlığı nda Okul Sağlığı ve Projeleri Şube Müdürü olarak görev yapmış. Halil Polat ın Sağlık İstatistiği, Biyoistatistik, Epidemiyoloji, Toplum Sağlığı alanlarındaki yayınlarının yanı sıra, halk sağlığı ve sağlık meslek liseleri meslek dersleri alanında da pek çok yayın ve araştırması bulunuyor. Milli Eğitim Bakanlığında görev yaptığı süre içinde: Okulda Diyabet Programı İlkyardıma İlk Adım Projesi (MEB-TOÇEV-Bu proje uluslar arası alanda eğitim dalında 2 ödül almıştır) Ağız ve Diş Sağlığı Projesi (MEB-Colgate- TOÇEV-ADSD) Okul Sütü Projesi (MEB-SB-TKB-USK) Gençlerde Hijyen ve Cilt Sağlığı Projesi Ergen Sağlığı Projesi Beyaz Bayrak Projesi Beslenme Dostu Okullar Projesi Tütün, Alkol ve Madde Bağımlılığı ile Mücadele Çalışmaları Okul Kantinleri, Okullarda Toplu Beslenme Çalışmaları Okul ve Çevre Sağlığı, Fiziksel Aktivite, Obezite ile Mücadele Çalışmaları MEB-ÇSGB Protokolü Gereği Okullarda Sağlık Risklerini Önleme Projeleri nin kurgulanması ve yürütülmesinde aktif görev almıştır. Okullarda tip 1 diyabet ve obezite konularındaki eğitimlerin verilmesinin sağlanmasındaki katkılarından dolayı Fark Yaratan Öğretmenler Ödül Programı nda Jüri Özel Ödül ünü alan Polat, tarihinde Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü emrine Şube Müdürü olarak çalışmaya başlamıştır. Genel Müdürlük İl Güvenliği ve Yetkilendirme Daire Başkanlıklarında çalıştıktan sonra tarihinde İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü Müdürlüğü (İSGÜM) görevine atanmış ve halen bu görevi yürütmektedir. 24 İSG ölçümleri yapan özel laboratuvarlar hakkında ne düşünüyorsunuz? Türkiye de iş sağlığı ve güvenliği alanında hizmet veren özel sektör laboratuvarlarının özellikle küçük ve orta ölçekli işletmelerin de ulaşabileceği kadar yaygın olması çalışanların iş sağlığı ve güvenliğini etkileyen alanlarda gerekli ortam ölçümlerinin kolay ve hızlı bir şekilde yaptırılması için oldukça büyük önem arz etmektedir. Özel laboratuvarların işyerlerinde iş hijyeni ölçüm, test ve analizleri yapabilme konusunda ön yeterlik veya yeterlik belgesine sahip olmaları gerekmektedir. Yine hijyen ölçümlerini yapacak laboratuvarlar, yetki alacağı parametrelerle ilgili konularda TS EN ISO/IEC Deney ve Kalibrasyon Laboratuvarlarının Yeterliliği İçin Genel Şartlar standardına uygun kalite yönetim sistemi kurmuş, uyguluyor ve geliştiriyor olmalıdırlar. Özel laboratuvarların yetkilendirilmesi, çalışma usul ve esasları konularında Genel Müdürlüğümüzde mevzuat çalışmaları devam etmektedir. İSGÜM ün paralelinde ölçme ve değerlendirme yapan özel kuruluşların eğitim ve standartlarının İSGÜM Enstitüsü bünyesindeki Mobil Sağlık Araçları adeta hastane konforunda hizmet veriyor. İçinde gerekli olan her türlü donanım son derece modern ve güvenilir. yükseltilmesi için İSGÜM ile bir işbirliği yapması söz konusu olabilir mi? İş sağlığı ve güvenliği alanında ölçüm, analiz ve test hizmetleri veren özel laboratuarların faaliyetleriyle ilgili olarak kamu özel sektör işbirliği çerçevesinde çalıştay, seminer, ortak vizyon oluşturma gibi çalışmalarda bulunarak iş hijyeni laboratuarcılığının geliştirilmesi, iş hijyeni hizmetlerinin kalitesinin artırılması temel amacımızdır. Önümüzdeki dönemlerde İSG laboratuvarlarının gelişimi açısından eğitimler ve karşılaştırma deneyleri düzenlemeyi düşünüyor musunuz? Bu yıl içerisinde İş Sağlığı ve Güvenliği alanında ölçümler yapan laboratuarların çalışmalarının ele alınacağı bir çalıştay yapılması düşünülmektedir. Ölçüm kapsamınıza eklemeyi düşündüğümüz parametreler var mı? Yeni çıkan İSG kanunu dolayısıyla tarımda çalışanlar da İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamına girmiştir yılı içinde yapacağımız cihaz yatırımları ile 2014 yılı içersinde tarım sektöründe kullanılan önemli zirai ilaçlara maruziyetlerinin ölçülmesi planlanmaktadır. Yeni açılacak olan KKD Labotavutarı hakkında bilgi alabilir miyiz? Bilindiği gibi Kişisel Koruyucu Donanımların piyasa gözetimi ve denetimi, Genel Müdürlüğümüz denetmenleri tarafından etkin bir şekilde sürdürülmektedir. Test aşaması, kişisel koruyucu donanımların piyasa gözetimi ve denetiminin önemli bir ayağını oluşturmaktadır. Ne yazık ki, bugüne kadar bir test laboratuarının olmamasından dolayı denetlenen şüpheli ve uygunsuz ürünlerin testleri yapılamıyordu. Genel Müdürlüğümüz, piyasa gözetimi ve denetimi sisteminin daha hızlı ve etkin bir şekilde işlemesi, piyasada güvenli ürünlerin bulunmasının sağlanması amacıyla 2007 yılı Avrupa Birliği Mali İşbirliği Programı, Piyasa Gözetimi ve Denetiminin Kişisel Koruyucu Donanım (KKD) Testleri için Laboratuvar Kurulması Projesi (TR ) kapsamında İSGÜM de, bir test laboratuvarı kurulmuştur. Söz konusu laboratuar, yeni ve son teknoloji test ekipmanları ile Avrupa nın en büyük laboratuarlarındandır. Laboratuvar, mevcut yapısıyla 6 kısımdan oluşmaktadır: 1) Göz Koruyucular İçin Testler 2) Baş Koruyucular İçin Testler 3) Yüksekten Düşmeye Karşı Koruyucular İçin Testler 4) Ayak Koruyucular İçin Testler 5) El Koruyucular İçin Testler 6) Koruyucu Kıyafetler İçin Testler. Çeşitli mühendislik disiplinlerinden İSG Uzman ve Uzman Yardımcılarından oluşan bir ekip, İSGÜM bünyesindeki KKD test laboratuvarında gerçekleştirilecek testler konusunda yurt içinde ve yurt dışında kapsamlı eğitimler almıştır. Binanın önündeki dev LED ekran oldukça ilgi çekici. Bu artık kamu kurumlarının da reklam ve tanıtım çalışmalarının önemini kavrayarak çok kısa zamanda çok köklü değişiklikler yapmayı hedeflediğinin bir göstergesi mi? Enstitü binamızın önünde yer alan LED bilgilendirme ekranı ile İş sağlığı ve Güvenliği Kültürünün yaygınlaş- tırılması ana hedefimizdir. Binamız mevki itibari ile her gün çok sayıda insanın seyahat ettiği, Ankara nın büyük ilçeleri arasında ulaşımın sağlandığı Ankara- İstanbul karayolu üzerinde bulunmaktadır. Biz de reklam ve tanıtım çalışmalarının önemini kavramış bir kurum olarak, bu durumun avantajını kullanıp, toplumun dikkatini görsel olarak İş sağlığı ve Güvenliği alanına çekmeyi hedefledik Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu nun tüm çalışanları kapsaması nedeniyle bu alanda sürekli yeni ve farklı çalışmalar yapılmasının gündeme geleceği kanaatindeyim. İş güvenliği camiasına dergimiz aracılığıyla vermek istediğiniz özel bir mesajınız var mı? Toplumda güvenlik kültürünün oluşturulması konusunda başta okullar olmak üzere herkes üstüne düşeni yapmalı, her işte önce güvenlik anlayışı hakim olmalıdır. Enstitümüzü tanıtıcı çalışmanızdan dolayı sizlere teşekkür ederim. Ne yazık ki, bugüne kadar bir test laboratuvarının olmamasından dolayı denetlenen şüpheli ve uygunsuz ürünlerin testleri yapılamıyordu. Piyasa gözetimi ve denetimi sisteminin daha hızlı ve etkin bir şekilde işlemesi, piyasada güvenli ürünlerin bulunmasının sağlanması amacıyla İSGÜM de bir test laboratuvarı kurulmuştur. Söz konusu laboratuar, yeni ve son teknoloji test ekipmanları ile Avrupa nın en büyük laboratuvarlarındandır. Yüksekten düşecek olsanız emniyet kemeriniz sizi askıda tıtacak kadar sağlam mı? İSGÜM KKD Test Laboratuvarı bunu ölçebilir. Başınızı belaya mı sokuyorsunuz, yoksa barete mi? İSGÜM Test Etsin Eldiveniniz gerçekten elinizi koruyabiliyor mu? Tüm KKD lerin Testi İSGÜM de

14 MAKALE Tevfik Paçacı Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Başmüfettişi B Emeklilikte İlk Şok akanlıktan emekli olduktan sonra, eğitim kurumumuzun belgelendirme çalışmaları için tekrar bakanlığa gittim ve 30 yıl emek verdiğim bakanlıkta ilk şoku yaşadım. Emekliye ayrılırken tüm kimliklerimizi iade ettiğimizden kapıdan girişte Kime gidiyorsunuz? Kimle görüşeceksiniz? diye sordukları zaman, o sorular şamar gibi gelip, insanı kendine getiriyor. Emekliliğimdeki ilk şokumdur, İş Sağlığı Güvenliği Genel Müdürlüğü ne gittiğim zaman genel müdüründen memuruna kadar bir çoğunun emekli olduğumu bana hissettirmesi. Hal böyle olunca bir an önce nefes almak için kaçarcasına kendinizi dışarı atıyorsunuz. Özetle emekliliğin işe yarayan en önemli faydası maskeli insanların yüzlerini görebiliyorsunuz. İş Teftiş Kurulu nun gösterdiği hassas ve insani yaklaşım için ise teşekkür ediyorum. Emeklilik insanın duygu düzeyini biraz artırıyor bununda çok doğal olduğunu düşünüyorum. Emekli Olduğumda... İş sağlığı ve güvenliğine gönül veren değerli dostlarım, 22 Ocak 2013 tarihi itibariyle Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Teftiş Kurulu ndaki 30 yıllık görevimden emekli olarak Sivas ta İş güvenliği uzmanlığı sertifika eğitimi sunan Kariyer Akademi İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitim Merkezi nde göreve başladım. Şimdilerde emeklilik duygusunu yaşayamadan yoğun bir çalışma içine girdim. Huzur içinde yapılan çalışmada yorgunluk ne kadar çok olsa da, bu tatlı bir yorgunluk oluyor. Tatlılığın içinde beklenmeyen acılar da var ama. Değişik duygular yaşatıyor emeklilik insana Bu yazımda hem emeklilik ile yaşadığım ilk şoku sizlerle paylaşmak hem de en sık gelen sorulara yanıt vermek istiyorum Sayılı Yasa İle Oluşan Büyük Sinerji İş Güvenliği Uzmanı olmak için genç, orta yaş, hatta emekli olmuş mühendisler büyük bir çığ gibi eğitim almaktalar. Ülkemizde işsizliğin boyutunun çok yükseklerde olması bu durumu tetiklerken, özellikle iş bulmakta çok zorlanılan bazı branşlardan mezun gençler için iş güvenliği uzmanlığı adeta bir umut kapısı oluşturmaktadır. Üniversitelerimiz iş imkânı olmayan bölümleri tekrar gözden geçirmeli ve Türkiye nin ihtiyacı olan bölümlere yönelmeleri gerektiği görüşündeyim yılı istatistikleri değerlendirildiğinde, Türkiye de işyeri faaliyet göstermiş ve bu işyerlerinde işçi istihdam edilmiştir. İş sağlığı ve güvenliği açısından ele alındığında, bu işyerlerinde iş kazası ve 533 meslek hastalığı vakası meydana gelmiş, toplam çalışanımız hayatını kaybetmiştir yılında iş kazaları ve meslek hastalıkları sonucu kaybedilen iş günü sayısı , sürekli iş göremez hale gelen çalışan sayısı ise dir. İş kazaları ve meslek hastalıklarından 50 milyar lira kaybettiğimiz tahmin edilmektedir. Bu nedenle elbette ki iş güvenliği rüzgârının devam etmesini diliyor ve bu ordunun yukarıda verilen istatistikleri büyük ölçüde değiştireceklerini ümit ediyorum. İş Güvenliği Uzmanı Olmak İsteyenlerin Soruları İş güvenliği uzmanı olmak isteyenlerin genel olarak sordukları ilk soru: Ben.... mezunuyum. İş güvenliği uzmanı olabilir miyim? Özellikle Teknik öğretmen olanlar sorularına cevap alamamaktalar. Aşağıda alfabetik olarak iş güvenliği uzmanı olabilecek 112 mühendis, mimar ve teknik elemanların branşlarını veriyorum: İnşaat sektöründe iş güvenliğinin uygulanabilir olması için meslektaşlarımla birlikte büyük emek verdiğim, taşın altına elimi değil tüm benliğimi koyduğum devletteki çalışmama nokta koymakta çok zorlandığım bir anda 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu nun tüm Türkiye de yarattığı büyük sinerji benim de emekli olmamda büyük etken olmuştur. Eminim ki, meslek arkadaşlarım benim devrettiğim bayrağı daha güvenli yerlere taşıyacaklardır. İş Güvenliği Uzmanı Belgesi Alma Hakkı Bulunan Meslekler 1. Ağaç İşleri Endüstri Mühendisi 2. Teknik Öğretmen (Aile Ve Tüketici Bilimleri) 3. Balıkçılık Teknolojisi Mühendisi 4. Teknik Öğretmen (Bilgisayar Sistemleri) 5. Bilgisayar Bilimleri Mühendisi 6. Teknik Öğretmen (Bilgisayar) 7. Bilgisayar Mühendisi 8. Teknik Öğretmen (Döküm) 9. Bilişim Sistemleri Mühendisi 10. Teknik Öğretmen (El Sanatları) 11. Biyomedikal Mühendisi 12. Teknik Öğretmen (Elektrik) 13.Biyomühendis 14. Teknik Öğretmen (Elektrik- Elektronik) 15. Çevre Mühendisi 16. Teknik Öğretmen (Elektronik ve Haberleşme) 17. Deniz Teknolojisi Mühendisi 18. Teknik Öğretmen (Elektronik) 19. Deniz Ulaştırma İşletme Müh. 20. Teknik Öğretmen (Enerji) 21. Deri Mühendisi 22. Teknik Öğretmen Ev Ekonomisi Öğretmenliği) 23. Doktor (Tıp) 24. Teknik Öğretmen (Ev-İş Ve Ev Ekonomisi Öğretmenliği) 25. Elektrik Müh. 26. Teknik Öğretmen (Giyim End. Ve Giyim Sanatları Eğt.) 27. Elektrik-Eloktronik Mühendisi 28. Teknik Öğretmen(Giyim Yaygın) 29. Elektronik Mühendisi 30. Teknik Öğretmen (Giyim) İkinci soru ise: Alacağımız risk alacağımız paraya değer mi? İş Güvenliği uzmanları ne kadar para kazanırlar? yönündeki sorular. Öncelikle iş güvenliği uzmanlığının manevi tatmin yönü düşünülmelidir. Hayat kurtarmanın maddi ölçüsü olamaz. Bir insanın sizin alacağınız tedbirlerle hayatta kalmasına vesile olmak kadar mutluluk verecek bir iş yoktur. Tabi ki her işte olduğu gibi iş güvenliği hizmetlerinde de risk vardır. Ancak bizler görevimizi yaptığımız takdirde riski sıfıra indirebiliriz. Olayı tamamen ticari düşünürsek görevimizi yapmamış ve 31. Elektronik ve Haberleşme Mühendisi 32. Teknik Öğretmen (Kalıp) 33. Endüstri Mühendisi 34. Teknik Öğretmen (Kontrol) 35. Endüstri Sistemleri Müh. 36. Teknik Öğretmen (Kuaförlük Ve Güzellik Bilgisi) 37. Enerji Sistemleri Müh. 38. Teknik Öğretmen(M.İç Mimarı) 39. Fizik Mühendisi 40. Teknik Öğretmen (Makine Resim Ve Konstrüksiyonu) 41. Fizikçi 42. Teknik Öğretmen (Makine Ressamlığı) 43. Gemi Makineleri İşletme Mühendisliği 44. Teknik Öğretmen (Makine) 45. Gemi Ve Deniz Teknolojisi Mühendisi 46. Teknik Öğretmen (Matbaa) 47. Gemi İnşaatı Mühendisi 48. Teknik Öğretmen (Mekatronik) 49. Gemi İnşaatı ve Deniz Bilimleri Müh. 50. Teknik Öğretmen (Metal İşleri) 51. Gemi İnşaatı ve Gemi Mak. Müh. 52. Teknik Öğretmen (Metalurji Eğitimi) 53. Geomatik Mühendisliği 54. Teknik Öğretmen (Mobilya ve Dekorasyon) 55. Gıda Mühendisi 56. Teknik Öğretmen (Motor) 57. Harita Mühendisi 58. Teknik Öğretmen (Otomotiv Teknolojisi) 59. İmalat Mühendisi 60. Teknik Öğretmen (Otomotiv) 61. İnşaat Mühendisi 62. Teknik Öğretmen (Talaşlı Üretim) 63. İş Sağlığı ve Güv. Teknikeri 64. Teknik Öğretmen (Talaşlı İmalat) 65. İşletme Mühendisi 66. Teknik Öğretmen (Tasarım ve Konstrüksiyon) 67. Jeodezi Ve Fotogrametri Mühendisi 68. Teknik Öğretmen (Teknoloji Eğitimi) 69. Jeofizik Mühendisi 70. Teknik Öğretmen (Tekstil Dokuma Ve Örgü) 71. Jeoloji Mühendisi 72. Teknik Öğretmen (Tekstil Eğitimi) 73. Kimya Mühendisi 74. Teknik Öğretmen (Tekstil Teknolojisi) 75. Kimya ve Süreç Mühendisi 76. Teknik Öğretmen (Tekstil Terbiye) 77. Kimyager 78. Teknik Öğretmen (Tekstil) 79. Kontrol ve Bilgisayar Müh. 80. Teknik Öğretmen (Telekominikasyon) 81. Maden Mühendisi risk almış oluruz ki, Allah muhafaza kişilerin ölümüne sebep oluruz. Ben bu mesleğe gönül verecek kişilerin, eğitim aldıktan sonra bu görevde çalışmanın kutsal olduğunu anlaması gerektiğini düşünüyorum. Maddi boyutuna gelirsek, bu görev yapılırken de insanca yaşayabilecek, yaptığınız işin karşılığını alabileceğiniz bir kazancınız olacaktır. Zira siz bu parayı kazanırken, işveren sizin aldığınız tedbirlerle iş kazasından doğan büyük kayıpların, görünür ve daha önemlisi görünmez maliyetlerin yok olduğunu görecek ve bu kazancın sizlere ödediği maaş ile mukayese edilemeyecek 82. Teknik Öğretmen (Tesisat) 83. Makine Mühendisi 84. Teknik Öğretmen (Tesviye) 85. Makine ve İmalat Mühendisi 86. Teknik Öğretmen (Yapı Ressamlığı) 87. Malzeme Bilimleri Mühendisi 88. Teknik Öğretmen (Yapı) 89. Malzeme Mühendisi 90. Teknik Öğretmen (Çocuk Gelişimi ve Ev Yönet.Eğitimi)) 91. Matematik Mühendisi 92. Teknik Öğretmen (İş ve Teknik Eğitimi Öğretmenliği) 93. Mekatronik Mühendisi 94. Teknik Öğretmen (İş ve Teknik Öğretmenliği) 95. Metalurji Mühendisi 96. Teknik Öğretmen (İş ve Teknik) 97. Metalurji ve Malzeme Mühendisi 98. Tekstil Mühendisi 99. Metoroloji Mühendisi 100. Uzay Mühendisi 101. Nükleer Enerji Mühendisi 102. Uçak Mühendisi 103. Orman Endüstri Mühendisi 104. Üretim Mühendisi 105. Orman Mühendisi 106. Üretim Sistemleri Mühendisi 107. Petrol ve Doğalgaz Mühendisi 108. Yazılım Mühendisi 109. Seramik Mühendisi 110. Ziraat Mühendisi 111. Sistem Mühendisi 112. Su Ürünleri Mühendisi İş Güvenliği Uzmanı Maaşları, Aldıkları Riske ve Sorumluluğa Değer mi? kadar büyük olduğunu fark edecektir. Bunu fark etmesinin yolu ise bir iş kazasının maliyetini çıkarmaktır. Günümüzde ölümlü bir iş kazasının işverene minimum maliyeti TL dir. Ceza davası, tazminat davası, destekten yoksun kalma davalarında işverenin muhatap olacağı anlatıldığı taktirde bakış açıları değişecektir. Kesinlikle riskli bir iş diye bu görevden imtina etmeyin, aksine bu riski sıfıra çekmeye gayret edin. Zira bu riski sıfıra çekmek, iş kazalarını önlemek ülkenin de işverenin de çalışanlarında siz iş güvenliği uzmanlarının da kazanmasını sağlamak, vatandaşlık görevidir diye düşünüyorum

15 MAKALE Prof. Dr. Sefer Aycan Halk Sağlığı Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Sağlık Kuruluşlarında İşyeri Sağlık ve Güvenlik Birimi İşyerinde iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini yürütmek üzere kurulan, gerekli donanım ve personele sahip olan birim olarak tanımlanan işyeri sağlık ve güvenlik birimi her işyerinde olduğu gibi hatta daha fazlası ile sağlık kuruluşlarında da ihtiyaçtır ve mutlaka kurulmalıdır. Yıllardır iş sağlığı iş güvenliği denildiğinde öncelikli olarak akla yanlış bir şekilde hep sanayi kuruluşları gelmiştir. Oysa iş sağlığının başlangıcında yapılan iş kavramı vardır ve sadece sanayiden sayılan işleri kastedilmemiştir. Günümüzde çalışan sağlığı yaklaşımı ile tüm çalışanlar ve tüm işyerleri kastedilerek konu daha doğru bir yaklaşıma kavuşturulmuştur. Artık insanlar çok farklı sektörlerde çalışmaktadırlar ve her sektörde çalışanlar farklı riskler altında çalışmaktadırlar. Yapılan her iş ve işyeri ortamı çalışanın sağlığını az ya da çok olumsuz etkilemektedir. Hizmet sektörün en önemli alanlarından birisi de sağlık hizmetleri alanıdır. İnsanın var olmasından itibaren var olan sağlık hizmeti zaman içerisinde farklı yerlerde verilmiştir. Günümüzde sağlık hizmeti sunan sağlık kuruluşlarının bir taraftan sayıları artarken, diğer taraftan sağlık kuruluşlarının verdiği hizmetlerin kapsamı, teknolojisi arttıkça sağlık kuruluşları yatay olarak da büyümüştür. Böylece çok çeşitli olan sağlık kuruluşları içerisinde özellikle hastaneler çok büyük işyerleri haline gelmiştir. Günümüzde büyük hastaneler iki üç bin kişinin çalıştığı büyük işyerleri haline gelmiştir. Hizmet verdiği kişilerde dikkate alındığında büyük hastaneler birer kasaba nüfusunu içinde barındıran yerler haline gelmiştir. Bu kadar büyük nüfusu içerisinde ba- rındıran sağlık kuruluşlarının işleyişi, ortamın riskleri, güvenliği ve sağlık düzeyi ise hiç gündeme getirilmemektedir. Bilinenin aksine birçok sektörden daha fazla iş sağlığı ve güvenliği sorunlarının yaşandığı sağlık kuruluşları çalışanlar içinde, hizmet alanlar içinde aslında hiç de güvenli olmayan ortamlardır. Sağlık personeli birçok meslek hastalığı sayılacak hastalığa açık iken, diğer taraftan iş kazasına da açıktır. İnsanlara sağlık hizmeti verenler aslında bu zamana kadar kendi sağlıklarına önem vermemişlerdir. Sağlık çalışanları kendi sağlıklarını ilgilendiren iş sağlığı ve iş güvenliği konularına özen göstermemiş veya yeteri kadar iyileşme sağlayamamıştır. Oysa sağlıksız ortamda da çalışanların, insanlara sağlık hizmeti vermesi de pek beklenen bir durum olamaz. Sağlık personeli çeşitliliği de fazladır. Dünya Sağlık Örgütü nün belirlediğine göre sağlık alanında 29 meslek grubu hizmet vermektedir(1). Bu nedenle sağlık kuruluşları çok farklı mesleklerden ve çok sayıda kişinin birlikte çalıştığı büyük işyerleridir. Aslında çalışan sayısı ve riskleri dikkate alındığında öncelikle işyeri sağlık ve güvenlik birimi sağlık kuruluşlarında kurulması gerekirdi. Fakat bu zamana kadar bu alanda yeterli bir girişim olmamıştı veya netice alınamamıştı. Bilindiği gibi tarihinde kabul edilen 6331 sayılı İş Sağlığı Güvenliği Kanunu yıllardır sürdürülen haklı mücadelenin sonucudur. Yasa bütün işler ve işyerlerini, kamu özel ayırımı yapmadan kapsamaktadır ve tüm işyerleri işyeri sağlık ve güvenlik birimi oluşturmak zorundadır. Aslında iş ortamının riskleri ve çalışan kişi sayısından dolayı işyeri sağlık ve güvenlik birimi kurması gereken sağlık kuruluşlarında da yasa ile birlikte işyeri sağlık ve güvenlik birimi kurulması zorunlu hale gelmiştir. Artık geçte olsa, yasal zorunluluktan dolayı da olsa sağlık sektöründe çalışanlara yönelik işyeri sağlık ve güvenlik birimi kurulmalıdır. Türkiye de Sağlık Kuruluşları Türkiye de sağlık sektöründe işyerleri farklı yapı ve büyüklüktedir. Genelde bakıldığında sağlık kuruluşları sahiplik, nitelik ve hizmet anlayışı bakımından kamu sağlık kuruluşu ve özel sağlık kuruluşu diye ikiye büyük gruba ayrılabilir. Kamu sağlık kuruluşları, tıp fakültesi hastaneleri, asker hastaneleri, diğer kamu kurumlarına ait sağlık kuruluşları ve Sağlık Bakanlığı na bağlı sağlık kuruluşları diye sınıflandırılabilir. Elbette kamu sağlık kuruluşlarının çoğu Sağlık Bakanlığı na bağlı sağlık kuruluşlarıdır. Sağlık Bakanlığı dışında tıp fakültesi hastaneleri ve askeri sağlık kuruluşları (hastane ve revirler) dikkate değer sayı ve büyüklükte yerlerdir. Özellikle tıp fakültesi hastaneleri çok kişinin çalıştığı iş yerleridir ve ayrı işyeri sağlık ve güvenlik birimi kurulması gereken yerlerdir. Sağlık Bakanlığı na bağlı 8 yüz 50 civarındaki hastane Türkiyede Kamu Hastaneleri Kurumu altında yönetim yapıları değişse de birlikte veya tek tek ele alındığında genellikle çalışan sayısı açısından bakıldığında büyük işyerleridir ve ayrı işyeri sağlık birimi açılması gerekecektir. Sağlık Bakanlığı na bağlı diğer birçok çeşitte sağlık kuruluşu vardır. Bunlar içerisinde birinci basamak sağlık kuruluşları olarak kabul edilen toplum sağlığı merkezleri ve aile sağlık merkezleri Türkiye de sağlık teşkilatının temel birimleridir ve çalışan sağlığı açısından da dikkate alınması gereken sağlık kuruluşlarıdır. Ayrıca ilçe ve il sağlık müdürlükleri sağlık teşkilatı içerisinde yaygın ve önemi sayıda sağlık çalışanlarının çalıştığı iş yerleridir. Bunlar dışında da Sağlık Bakanlığı bünyesinde farklı amaçlarla kurulmuş çeşitli büyüklükte sağlık kuruluşları bulunmaktadır. Özel sağlık kuruluşları da farklı risklerde ve farklı büyüklükte olmaktadırlar. Özel hastanelerin bugünlerde sayısı 500 e ulaşmıştır. Farklı büyüklükte olsalar da çalışan sayısı farklı olsa da genel hastane risklerini taşımaktadırlar. Diğer özel sektöre ait sağlık kuruluşları genellikle daha az kişinin çalıştığı tanı ve tedavi merkezleridir. Fakat bu sağlık kuruluşlarında çalışan sağlık personeli çalışma hayatının getirdiği riskler altındadır ve buralarda da iş sağlığı ve iş güvenliği hizmetlerine ihtiyaç vardır. Sağlık Çalışanlarının Mesleksel Riskleri Sağlık kuruluşları, özellikle hastaneler olmak üzere tümü, kendileri halka sağlık hizmeti verir iken, çalışanlarının sağlığına da zarar verebilir. Sağlık kuruluşlarının kendine özgü sağlık riskleri vardır. Elbette bu riskler oradan hizmet alanları da etkileyebilir. Fakat sürekli o ortamda olan sağlık çalışanları bu konuda daha fazla risk altındadır. Her işyeri çalışanın sağlığını az ya da çok etkilediği gerçeği dikkate alındığında sağlık hizmeti veren iş yerleri olan sağlık kuruluşları da buralarda çalışan sağlık personelinin mutlaka sağlığını etkilemektedir. Hatta bu olumsuz etki sanıldığından fazladır. Sağlık kuruluşlarında çalışanların sağlığı, çalışma şartlarından veya çalışma ortamından kaynaklan nedenlerden dolayı olumsuz etkilenebilir. Çalışma ortamındaki olumsuz etkenleri ise, biyolojik, fiziksel, kimyasal, psikolojik faktörler olarak sınıflamak mümkündür. Çalışma şartlarına bakıldığında, sağlık çalışanları içerisinde özellikle hekimlerde mesai saati diye bir kavram yoktur. Mesainin başlama ve bitiş saati belirsiz dolayısı ile çalışma süresi daima öngörülen sürelerden fazladır. Ulusal veya uluslararası normların geçerli olmadığı bir işkoludur. Ayrıca hekimlere yönelik içapçı nöbeti günlük mesaiyi 24 saate çıkaran bir uygulamadır. Tüm sağlık çalışanları için ise nöbet ve geçe mesaisi en önemli sorunlardır. Sağlık kuruluşları her gün 24 saat açık olan ve hizmet veren iş yeri olması nedeni ile çalışma şartlarının en ağır olduğu işyerleridir. Sağlık kuruluşlarında özellikle biyolojik faktörler önemli bir sorundur. Bulaşıcı hastalıklar açısından çoğu zaman kaynak durumundaki hastalar ile sürekli temas halindeki sağlık çalışanları sürekli mikroorganizma bulaşma riski altındadır. Aynı zamanda laboratuarlardan veya sağlık kuruluşlardaki araç ve gereçlerden de mikroorganizma geçişleri olmaktadır. Bu biyolojik faktörler sağlık çalışanlarına özellikle solunum yoluyla veya Aslında çalışan sayısı ve riskleri dikkate alındığında öncelikle işyeri sağlık ve güvenlik birimi sağlık kuruluşlarında kurulması gerekirdi. Fakat bu zamana kadar bu alanda yeterli bir girişim olmamıştı veya netice alınamamıştı. Bilindiği gibi tarihinde kabul edilen 6331 sayılı İş Sağlığı Güvenliği Kanunu yıllardır sürdürülen haklı mücadelenin sonucudur

16 temas yoluyla geçebilmekte ve sağlık çalışanlarında risk oluşturmaktadır. Bu enfeksiyonların bir kısmı kronikleşmekte hatta ölüme neden olmaktadır. Kimyasal faktörler içerisinde; anestezik ilaçlar ve gazlar başta gelen sorunlardır. Özellikle ameliyathanede çalışanlar için ve cerrahi branşlar için önemli bir risk faktörüdür. Kanser ilaçları, ilaçları hazırlayan ve uygulayan sağlık çalışanları için önemli risk faktörleridir. Laboratuvar çalışanları ise özellikle kimyasal maddelere temas eden diğer bir grubu oluşturmaktadır. Ortam temizliği veya kimyasal dezenfeksiyon ve sterilizasyon işlemleri de yoğun kimyasal maddeler olabilir. Sağlık sektörü çeşitli nedenlerle fiziki risklerinde yüksek olduğu işyerleridir. Sağlık kuruluşlarında ileri teknoloji ürünü birçok araç gereç kullanılmaktadır. Bu cihazlar gürültüye, vibrasyona veya ortamda ısı değişimlerine neden olmaktadır. Sağlık çalışanlarının bir kısmı düşük ısılı bir kısmı ise yüksek ısılı ortamda çalışmak durumunda kalmaktadır. Önemli fiziki sorunlardan birisi de radyasyon ve elektro manyetik alandır. Radyasyon ışınlar veya parçacıklar şeklinde ortamda bulunmakta. Özellikle radyoloji, radyasyon onkolojisi, nükleer tıp çalışanları daha fazla olmak üzere radyasyon sağlık kuruluşlarında tüm sağlık çalışanlarını etkileyebilecek bir durumdur. Sağlık kuruluşlarında kullanılan cihazlar büyük elektromanyetik alan oluşturmakta ve bu nedenle de sağlık çalışanları sürekli elektromanyetik etki altında çalışmaktadırlar. Sağlık çalışanları kazalara ve yaralanmalara da açıktır. Yüksek basınçla veya gazla çalışan araçlara bağlı patlamalarda önemli iş kazaları durumları ortaya çıkabilmektedir. Kesiler de en sık karşılaşılan yaralanma şekli olarak ortaya çıkmaktadır. Tüm sağlık çalışanlarını etkileyen diğer bir sorunda uzun süre ayakta kalmaya bağlı ortopedik sorunlardır. Variste sağlık çalışanlarının sık görülen önemli sorunlardandır. Sağlık çalışanlarının en önemli sorunlarından biri de özellikle yoğun bakım, ameliyathane, acil servis, doğumhane gibi yerlerde yüksek olsa da genelde tüm personeli etkileyen yapılan işin özelliğinden kaynaklanan stres faktörüdür. Hastaların ölüm olasılığı, sürekli sağlık sorunları olan kişilerle uğraşmak ve her şart altında tüm beklentilere cevap vermek sağlık çalışanları için iş hayatında sürekli var olan stres nedenidir ve bu durum sağlık çalışanına büyük bir travmadır. Burada bir kısmını saydığımız gibi sağlık çalışanlarının kendi iş kollarında kaynaklanan birçok riskleri vardır. Bu riskler sağlık çalışanlarının iş kazalarına ve meslek hastalıklarına neden olmaktadır. Her çalışan gibi sağlık çalışanlarının da sağlığının geliştirilmesi, iş kazalarına ve meslek hastalıklarına karşı sağlığının korunması için işyeri sağlık ve güvenlik birimine ihtiyaç vardır. Sağlık Kuruluşlarında İşyeri Sağlık ve Güvenlik Birimi Sağlık kuruluşlarında kurulacak İşyeri Sağlık ve Güvenlik Birimi farklı yapılarda olabilir. Elbette hastanelerde ayrı bir İşyeri Sağlık ve Güvenlik Birimi olmalıdır ve bunların müstakil görevleri olmalıdır. Fakat hastane dışı sağlık kuruluşları için ortak İşyeri Sağlık Birimi olabilir bu nedenle sağlık kuruluşları için iki ayrı model önerilebilir: 1-Sağlık Kuruluşları İçin Ortak İşyeri Sağlık ve Güvenlik Birimi Küçük ölçekli hastaneler ve birinci basamak sağlık kuruluşları için ortak işyeri sağlık kuruluşu olabilir. Bu ortak işyeri sağlık birimini Sağlık Bakanlığı kendisi kurabilir. Bu kapsamda Toplum Sağlığı Merkezi görev tanımında iş sağlığı hizmeti olduğu için rahatlıkla Toplum Sağlığı Merkezleri nde kurulabilir. Toplum Sağlığı Merkezleri hem kamuya hem de özel sektöre de bu hizmeti verebilir. Sağlık Bakanlığı nın işyeri hekimliği için 3 yıldır düzenleme yapması beklenmekte. Bu yeni düzenlemede kamunun iş sağlığı konusunda görev alması beklenmektedir. Bu durumda beklenti toplum sağlığı merkezlerinde iş sağlığı biriminin kurulmasıdır. Bu birimlerin yapısı desteklenerek hem kamu için, özelliklede sağlık kuruluşları için hem de özel sektör için iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri verebilir. Mutlaka konu ile ilgili bir düzenleme acil olarak yapılmalı, bu boşluk ve belirsizlik ortadan kaldırılmalıdır. 2- Müstakil Sağlık Kuruluşları İşyeri Sağlık Birimi Büyük ölçekli ister kamu ister özel hastaneler için ayrı bir İşyeri Sağlık Birimi kurulmalıdır. Bu tür kuruluşlarda 2-3 bin sağlık çalışanının olduğu dikkate alındığında çalışan sayısına göre işyeri sağlık biriminde görevlendirme yapılmalıdır. Kamu Hastane Birliği kapsamında küçük hastaneler içinde ortak işyeri sağlık birimi kurulabilir. Sağlık kuruluşlarındaki işyeri sağlık biriminde çalışan görevliler özel olarak yetişmiş olmalıdır. Sağlık kuruluşları diğer kuruluşlardan farklıdır ve çalışanlar farklı risklere sahiptir. Bu nedenle işyeri hekimi ve işyeri hemşiresi de bu konularda özel olarak hazırlanmalıdır. İş güvenliği uzmanı ise sıradan bir iş güvenliği uzmanı olmamalıdır. Bizce sıradan bir mühendis yerine teknik konularda deneyimli bir sağlıkçının olması daha uygundur. Bu nedenle biyomedikal veya sağlık fizikçisi gibi sağlık kuruluşlarını da bilen bir teknik elemanın olması uygun olacaktır. Sağlık kuruluşları kendi çalışanları için ve diğer sektörlere örnek olması için hemen ideal iş yeri sağlık birimleri kurmalıdır. Ömür boyu estetik 30 Saray Mahallesi Keresteciler Sitesi Adnan Menderes Bulvarı No: 22 Saray-Kazan-Ankara -Türkiye Tel: pbx kocamanlar@kocamanlar.com.tr

17 MAKALE Doç. Dr. Tayfun Güngör Uz. Dr. Cihan Toğrul Uz. Dr. Eralp Başer Dr.Zekai Tahir Burak Kadın Sağlığı Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Jinekolojik Onkoloji Kliniği ASBESTOZ & Jinekolojik Kanserler Asbestoz fibröz yapılı,kristalize,hidrate olmuş bir silikat grubudur.epidemiyolojik çalışmalarda asbeztozun,farklı birçok hastalıklara neden olduğu gösterilmiştir. (Tablo-1) Asbestozun farklı formlarının konsantrasyon, boyut, şekil ve suda eriyebilirlik özellikleri hastalığın oluşup oluşmayacağını belirlemede etkili olur. Asbestozun serpentin (lifleri kıvrımlı ve esnek) ve amphibole (lifleri düz sert ve kolay kırılır) olmak üzere iki formu vardır. Bir serpentin olan ve endüstride ASBESTOZ İLE İLİŞKİLİ HASTALIKLAR 1-Parankimal intertisyel fibrozis (asbestozis) 2-Bronkojenik karsinoma 3-Plevral efüzyonlar 4-Plevral fibrozis 5-Mezotelyomalar 6-Laringeal, kolon ve kadın genital sistemi ile ilgili malignensiler Tablo-1 kullanılan chrysolite, en sık görülen asbestoz nedenidir. Amphiboleler ise crocidolite(mavi asbeztoz)(figür 1,Figür 2) amosite, tremolite ve diğerleri olarak ayrılır ve genel olarak amphiboleler daha toksik olarak bilinir. Asbeztoz aynı anda birçok yerde bulunabildiğinden maruziyet mesleki veya mesleki olmayan birçok yoldan oluşabilir. Örneğin, madencilik asbestozun endüstriyel kullanımı (tekstil, izolasyon malzemeleri, gemi sanayi), mesleki olmayan maruziyet (sürekli olarak asbestozun bulaştığı kıyafetleri eve getiren asbestoz işçileri, asbestoz ile yalıtılmış yapılarda barınan insanlar, endüstriyel kullanım olan bölgelere yakın yaşayan insanlar) GENEL BİLGİLER Hayvan çalışmaları asbestoz ve over kanserleri ile ilişkiyi göstermiştir ve asbestoz fiberlerine insan overlerinde de rastlanmıştır. Mesleki olarak asbestoza maruz kalan kadınlarda yapılan mortalite çalışmalarında over kanserlerinde (1-5) ve serviks kanserlerinde artmış risk bulunmuştur.(2-6). Artmış risk uterus kanserleri (serviks veya korpus ayrımı yapılmadan) içinde söz konusudur (7-9). Bu çalışmaların çoğunda her bir kanser için vaka sayısı azdır ve maruziyet-sonuç ilişkisi tam olarak ortaya konulamamıştır. Patoloji materyallerinin incelenmesi ile yapılan çalışmalarda over kanserlerinin bir kısmının yanlış tanı konulan malign peritoneal mezotelyomalar olduğu anlaşılmıştır (1-5). Asbestoz tekstil fabrikalarında iki yıldan fazla süreyle çalışan kadınlarda da artmış meme kanseri mortalitesi gösterilmiştir (10). Ancak henüz asbestoza bağlı bu kanserlerin insidansını araştıran bir çalışma yoktur. Asbestoz kullanan Norveçli kağıt ve kağıt hamuru işçilerinin ailesindeki kadınlarda yapılan over incelemelerinde asbestoz fiberleri bulunmuştur(11-12). Asbestoza maruz kaldığı dökümante edilmiş erkekler ile aynı evde yaşayan 13 kadında ve insidental olarak ooferektomi olan 17 kadında overler elektron mikroskopisiyle incelendiğinde ev içi teması olan 13 kadının 9 unda (yüzde 69.2) anlamlı biçimde asbestoz fiber kümeleri görülmüş, ancak maruziyet öyküsü olmayan 17 kadının sadece 6 sında (yüzde 35) bu kümeler izlenmiştir.13 kadının 3 ünde(yüzde 23) over ağırlığının gram başına düşen fiber sayısı 1 milyonun üzerindeyken, maruziyet öyküsü olmayan grupta bu kadar yüksek oranda fiber bulunma oranı yüzde 6 olarak bulunmuştur (11). Asbestoz fiberlerinin overlere taşınma mekanizması net olarak anlaşılamamıştır. Bir hipoteze göre asbestoz fiberleri vajinal kanaldan pasif transferle taşınır, çünkü buna benzer transfer genital organların enfeksiyöz hastalıklarında gösterilmiştir (11,13). Bu yol aynı zamanda serviks ve uterus kanserleri ve asbestoz arasındaki ilişkiyi de açıklamaktadır. Pasif transfer ile patojenlere maruziyetin tüp ligasyonu sonrası azalması ve tüp ligasyonu sonrası over kanserlerinde azalmanın gösterilmesi bu yolla taşınmasına ayrıca bir dayanak olabilir(14). Danimarkalı 65 bin tüp ligasyonu yapılmış kadında yapılan bir çalışmada over kanseri açısından anlamlı olarak normal populasyona göre daha düşük risk saptanmıştır, ancak serviks kanseri için koruyuculuk bulunamamıştır(15). Ancak alternatif bir hipotez olarak da fiberlerin over ve diğer genital organlara mezotelyumdan direkt penetrasyonu savunulmuştur. Genital organlara ulaşma şekli ne olursa olsun, asbestoz fiberleri genital organlara ulaştıktan sonra patolojiyi başlatma şekli diğer organlarda olduğu gibidir. Dokuda yaraya veya kansere neden olan mekanik irritasyon ve fiberlerin uzunluğundan dolayı makrofajlar tarafından tam olarak gerçekleştirilemeyen fagositoz sonucu oluşan hidroksillenmiş radikaller ve reaktif oksijen radikallerinden kaynaklanan hücre hasarı gelişir( ). Asbestoz kanserogenezi açışından hidroksillenmiş radikal teorisi daha uygun olabilir çünkü moleküller direkt olarak hücresel DNA yı modifiye edip hasar verebilir. Bu oksidatif hasarın yetersiz onarımı DNA mutasyonlara neden olabilir (19-20). ASBESTOZUN JİNEKOLOJİK KAN- SERLER İLE İLİŞKİSİ ASBESTOZ VE GESTASYONEL TRO- FOBLASTİK HASTALIKLAR Gestasyonel trofoblastik hastalıklar (GTH) benign mol hidatiformdan malign koryokarsinoma kadar uzanan geniş bir grup trofoblastik hücre proliferasyonunu içeren patolojilere verilen ortak isimdir. Büyük çoğunluğu gebelik sonrası gelişir ve nadir görülürler. GTH için bilinen risk faktörleri anne yaşı (<20 ve >40 yaş en yüksek riskin olduğu yaş grubudur), daha önce mol hidatiform öyküsü ve oral kontraseptif kullanımıdır (risk kullanım süresi uzadıkça artar). İnsidansın en yüksek olduğu yerler Asya (Japonya hariç),güney Amerika, Afrika, Orta Doğu ülkeleri ve Kuzey Avrupa ülkeleridir. Literatüre bakıldığında Avustralya dan Alison Reid ve arkadaşlarının asbestoz ve GTH ilişkisini inceleyen bir çalışması göze çarpmaktadır. Reid ve arkadaşları Batı Avustralya da yılları arasında Wittenoom bölgesinde yaşamış, crocidolite (mavi asbestoz) madenciliği yapmış veya maruz kalmış kadınlarda GTH ilişkisini araştırmışlardır. Bu çalışmada yaklaşık 3 bin kadın ve kızın (yüzde 41 i bölgeye ilk geldiklerinde 15 yaşından küçük) kayıtları incelenmiştir. Mavi asbestoz madeni yılları arasında işletilmiştir. Kadınlardan 2552 si kasabada yaşamış ancak madende çalışmamıştır, geri kalan 416 kadın maden veya madene bağlı işletmelerde görev yapmışlardır. Kayıtlara göre 1963 yılında 3 tane koryokarsinom vakası mevcuttur. Aynı yılda reprodüktif çağdaki kadın sayısı 302 (15-54 yaş). Buna göre Wittenoom Bölgesi nde koryokarsinom için kaba insidans hızı 3/302 yani 9.9/1000. Ayrıca kayıtlara göre yılları arasında mol hidatiform tanısı alan 3 vaka mevcut ve yine bu yıllar arasında hastanede doğum sayısı 1,741.Mol hidatiform için kaba insidans hızı 3/1741 yani 1,7/1000 dir. Asbestoz maruziyeti olmayan dönemde Avustralya da yılında yeni tanı konulan 252 inkomplet mol hidatiform vakası ve 146 sınıflandırılamayan mol hidatiform vakası saptanmıştır. Koryokarsinom ise çok daha nadir görülür. Avrupa ve Kuzey Amerika da insidansı 1/ / dir. Molar gebelik sonrası görülme riski 1/40 dır. Koryokarsinomun molar gebelik sonrası gelişme riski normal gebelikten sonra gelişme riskinden 1000 kat fazladır. Avustralya için 1982 verilerinde koryokarsinom kaba insidans hızı 0.1/ dir. Benzer olarak bir başka çalışmada Sidney bölgesinde yılları arasında mol hidatiform ve koryokarsinom görülme sıklığı sırasıyla 1/962 ve 1/ olarak saptanmıştır. Kaba insidans hızı olarak mol hidatiform için 1.04/1000, koryokarsinom için ise 0.08/1000 hesaplanmıştır. Bu sayılar Reid ve arkadaşlarının Wittenoom bölgesinde yaşamış kadınlarda saptadıkları insidans hızlarından oldukça düşüktür.(koryokarsinom için Reid ve arkadaşları insidans olarak 993/ bulmuşlardır). Asebestozun bu nadir hastalıkların görülmesiyle ilişkili olduğu mantıklı bir açıklama gibi görünmektedir. Asbestoz fiberlerine asbestoz maruziyeti sorgulanmaksızın canlı ve ölü doğan bebeklerin plasentasında da rastlanmıştır (21-23). Fiber yoğunluğu asbestoz ile ilişkili sektörde çalışan kadınların plasentalarında daha fazla görülmüştür. Plasental patoloji ve asbestoz varlığı arasında istatiksel olarak anlamlı bir ilişki saptanmıştır. Haque ve arkadaşlarının yaptığı bir çalışmada ölü doğan bebeklerin plasentasında ve fetal dokularında benzer miktarda fiber saptanmıştır ve yine ölü doğan bebeklerin karaciğer ve plasentasında akciğer ve kas dokusundan daha fazla miktarda fiber saptanmıştır, bu da bu fiberlerin kan kaynaklı olduğu göstermektedir. Tüm bunlardan yola çıkarak fiberlerin maternal sirkülâsyondan transplasental yol ile fetusa geçtiği söylenebilir(21). Plasental fiber yoğunluğu Wittenoom gibi yüksek miktarda asbestoz maruziyeti olan bölgelerde daha yüksek saptanabilir(24).asbestoz fiberleri veya asbestoz cisimciklerine akciğer, plevra, peritoneal mezotelyum, dalak ve overlerde asbestoz maruziyetinden yıllar sonra bile saptanmıştır (25-26). Wittenoom Bölgesi ndeki kadınlarda koryokarsinom bu bölgede yaşadıkları dönem içerisinde ortaya çıkmıştır, bu asbestoz maruziyetine hızlı bir cevaptan kaynaklanabilir ancak mol hidatiform vakaları daha sonra saptanmıştır. Sonradan ortaya çıkma nedeni bu kadınların asbestoza maruz kaldıkları dönemde çok genç yaşta olmaları ve fiberlerin ovaryan dokuda uzun bir süre kalmalarına bağlanabilir. ASBESTOZ VE SERVİKAL, OVARYAN VE UTERİN KANSER İLİŞKİSİ Literatüre bakıldığında Reid ve arkadaşlarının Wittenoom Bölgesi nde yaptıkları yaklaşık 3 bin kadını kapsayan çalışma göze çarpmaktadır yılları arasında bu bölgede yaşamış ve/veya asbestoz madeninde çalışmış kadınları kapsayan bu çalışmada kadınların yüzde 46 sı bölgeye ilk geldiklerinde 15 yaşın altındadır, 416 kadın madencilik firmasında çalışmış (satış ofisi, otel, şirket binası) geri kalan 2 bin 552 kadın ise bölgede yaşayan çoğu maden işçilerinin eşleri, kızları geri kalanlar ise yine bu bölgede yaşayan ancak diğer işlerde çalışan kadınlardan oluşmaktadır yılları arasında 2 bin 968 kadından 145 inde yeni tanı meme kanseri veya jinekolo

18 jik kanser tespit edilmiştir (Tablo 2) Kanser tanısı alan ve almayan grup arasında Wittenoom a geliş dönemleri arasında fark saptanmamıştır ancak over kanserlerinin yüzde 56 sı servikal kanserlerin ise yüzde 37 si bölgeye ilk geldiklerinde 40 yaş ve üzeri gruptadır. Kanser olmayanların ise yüzde 10 nu bu gruptadır. Bölgede kalma süreleri açısından gruplar arasında farklılıklar mevcuttur. Over, servikal, uterin kanseri olan grubun yüzde 60 ından fazlası 1 yıl veya daha kısa süre kalmıştır. Bu sayı meme kanseri olan grupta yüzde47, kanser olmayan grupta ise yüzde45 tir. Uterin kanseri olanların yüzde 83 ü, over ve servikal kanseri olanların yüzde 54 ü, meme kanseri olanların yüzde 68 i ve kanseri olmayan kadınların yüzde 64 ü asbestoz madeninde çalışan işçileri ile birlikte yaşayan kadınlardır. Wittenoom a Geliş Yılları 1940 lar 1950 ler 1960 lar 1970 ler Bilinmeyen Wittenoom a Geliş Yaşları <15 15 ten <40 >40 Bilinmeyen Maruziyet Süresi <1 yıl 1 3 yıl 3-5 yıl >5 yıl Bilinmeyen Toplam Over Kanseri n (%) 0 7(44) 8(50) 1(6) 0 3(19) 4(25) 9(56) 0 11(69) 3(19) 1(6) 1(6) 0 16 Wittenoom da yaşayan kadınlara bakıldığında meme kanseri için değil ancak jinekolojik kanser için Avustralya nın diğer bölgelerinde yaşayan kadınlara göre daha yüksek insidans saptanmıştır ancak bu fark istatiksel olarak anlamlı değildir. Meme kanseri insidansi Wittenoom ve diğer bölgelerde benzer bulunmuştur. Maden işinde çalışan kadınlara bakıldığında ise over kanseri insidansı Avustralya nın diğer bölgelerinin yarısından azdır. Servikal kanser insidansı diğer bölgelere göre yüzde 80 - yüzde 240 daha fazladır ancak bu fark istatiksel anlamlı bulunmamıştır. Meme ve uterin kanser insidansları ise diğer bölgeler ile benzer bulunmuştur. İlk maruziyetin üzerinden 40 yıl ve daha fazla zaman geçen kadınlarda uterin kanser hariç diğer kanserler için istatiksel olarak anlamlı bir düşüş saptanmıştır. Uterin kanserler için bu düşüş 20 yıldan daha kısa süre geçen kadınlarda görülmüştür. Servikal kanser riski asbestoza ilk maruziyet yaşı olan grupta 15 yaşından küçük gruba göre 2 kat artmış bulunmuştur ancak bu fark istatiksel olarak anlamlı değildir. Ancak ilk maruziyeti 40 yaşın üzerinde olan grupta 15 yaşın altındaki gruba Serviks Kanseri n (%) 0 8(42) 10(53) 1(5) 0 2(11) 10(53) 7(37) 0 12(63) 2(11) 2(11) 3(16) 0 19 Uterin Kanser n (%) 2(14) 7(50) 4(29) 1 (7) 0 2(14) 11(79) 1(7) 0 9(64) 4(29) 1(7) göre istatiksel olarak anlamlı 14 kat artış saptanmıştır (P<0.01), benzer olarak 40 yaş üzerinde ilk maruziyet olan grupta over kanser riski yüksek bulunmuştur ancak istatiksel olarak anlamlı fark saptanmamıştır. İlk maruziyet yaşı dışında diğer ölçülebilir asbestoz maruziyeti parametrelerinde over, uterin, meme kanseri olguları arasında anlamlı fark bulunamamıştır. Reid ve arkadaşlarının yaptığı bu çalışmada Wittenoom bölgesinde yaşayan kadınlarda ve genç kızlarda jinekolojik kanser gelişme insidansı Batı Avustralya da yaşayan kadın populasyonuna göre daha yüksek bulunmuştur. Genel olarak serviks kanseri insidansı diğer bölgelerde yaşayan kadınlara göre iki kat fazla görülmüştür. Ancak bu artış istatiksel olarak anlamlı değildir. Maruziyet-sonuç ilişkisi incelendiğinde ilk maruziyet yaşı ve kanser gelişme riski açısından over, serviks, meme kanseri olgularında ters orantı saptanmıştır. Daha önce yapılan çalışmalarda maruziyet-sonuç ilişkisi tutarsız olsa da Meme Kanseri n(%) 6(6) 39(41) 42(44) 8(8) 1(1) 25(26) 61(64) 9(9) 1(1) 45(47) 20(21) 18(19) 13(13) 0 96 Kanser Olmayan Vakalar / n(%) 109 (4) 1,030(36) 1,257(45) 402(14) 25(1) 1,190(42) 1,329(47) 269(10) 35(1) 1,261(45) 752(27) 430(15) 350(12) 30 (1) 2,823 Tablo- 2 ( yılları arasında Wittenoom Bölgesi nde yaşayan kadınlarda yeni tanı konulan kanser olgularının dağılım özellikleri) mesleki asbestoz maruziyeti sonrası over kanseri mortalitesi artmış olarak saptanmıştır. İki çalışmada 2. Dünya Savaşı esnasında gaz maskesi işçilerinde crocidolite maruziyeti sonrası over kanseri mortalitesi yüksek saptanmıştır (1-2).Tekstil sektöründe asbestoza maruz kalan kadınlarda da over kanseri mortalitesi istatiksel anlamlı olarak yüksek bulunmuştur ancak asbestoza maruziyeti arasında tutarlı bir ilişki bulunamamıştır (3-5,10). Wittenom Bölgesi ndeki maden işçisi kadınlar genelde madene bağlı market, otel ve hizmet binasında çalıştıkları için mesleki maruziyetleri daha önce yapılan çalışmalardaki kadınlar kadar fazla olmayabilir bu da Reid ve arkadaşlarının over kanseri için istatiksel anlamlı fark bulamamalarını açıklayabilir. Deneysel çalışmalarda asbestoz fiberlerinin (tremolite) peritoneal boşluğa injeksiyonu sonrasında tavşan ve domuzlarda over epitelinde erken over kanserlerindekine benzer değişimler saptanmıştır(27). Heller ve arkadaşları(11) asbestoza maruz kalan kişilerle aynı evi paylaşan 13 kadının 9 unun overlerinde yüksek miktarda asbestoz fiberlerine rastlamışlardır. Yazarlar fiberlerin overe ulaşma mekanizmasını transvajinal yoldan asbestozla kontamine bir erkek ile cinsel ilişki sonrası bulaş olarak açıklamışlardır(11). Ancak bu cinsel ilişki ile bulaş hipotezi Wittenoom da yaşayan kadınlarda desteklenememiştir. Mesleki asbestoz maruziyeti serviks kanseri içinde artmış mortalite ile ilişkilendirilmiştir. 2.Dünya Savaşı sırasında gaz maskesi işçilerinde artmış serviks kanseri mortalitesi gösterilmiş ancak istatiksel olarak anlamlı bulunmamıştır(1-2). Bir başka çalışmada artış saptanmış ancak istatiksel anlamlı fark bulunamamıştır(2). Yine artmış serviks kanseri mortalitesi asbestoza maruz kalan tekstil işçilerinde de gösterilmiş ancak istatiksel olarak anlamlı bulunamamıştır(6,10). Reid ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada ise mortaliteden çok serviks kanseri insidansı incelenmiş, istatiksel olarak anlamlı olmasa da serviks kanseri insidansında artış saptanmıştır. Wittenoom Bölgesi nde yapılan çalışma sonucunda Batı Avustralya popülasyonuna göre serviks kanseri insidansında artış, over kanseri insidansında ise azalma saptanmıştır. Ancak bu bölgedeki düşük sosyo-ekonomik düzey, cinsel partner sayısı, ilk Gelecek Nesillerin Korunması İçin; Meslek Hastalıklarına DUR Diyelim! doğum yaşı, sigara ve HPV gibi sosyodemografik faktörler ve jinekolojik kanserler için bağımsız risk faktörleri örneğin, doğum kontrol haplarının kullanımı, parite, menarş ve menopoz yaşı, tüp ligasyonu gibi faktörler insidansları önemli ölçüde etkilemiş olabilir. SONUÇ Asbestoz maruziyet öyküsü olan kadınlarda gestasyonel trofoblastik hastalıklar ve jinekolojik kanserlerde artmış insidans riski açısından tutarlı kanıtlar yoktur. Bu alanlarda geniş çaplı ve iyi düzenlenmiş çalışmalara ihtiyaç vardır. Ülkemizde de asbestozun varlığı ve kullanım alanlarının olduğu düşünülecek olursa bu hastaları değerlendirirken geniş bir mesleki ve yaşadığı bölgeyle ilgili anamnez almak ve gerekirse asbestoz fiberlerini veya cisimciklerini tespit etmek amaçlı uygun patolojik incelemeler yapmak yararlı olacaktır. REFERANSLAR / 1. Wignall BK, Fox AJ. Mortality of female gas mask assemblers. Br J Ind Med 1982;39: Acheson ED, Gardner MJ, Pippard EC, Grime LP. Mortality of two groups of women who manufactured gas masks from chrysotile and crocidolite asbestos: a 40-year follow-up. Br J Ind Med 1982;39: Magnani C, Ferrante D, Barone Adesi F, et al. Cancer risk after cessation of asbestos exposure. A cohort study of Italian asbestos cement workers. Occup Environ Med 2008;65: Epub 2007 Aug Pira E, Pelucchi C, Buffoni L, et al. Cancer mortality in a cohort of asbestos textile workers. Br J Cancer 2005;92: Newhouse ML, Berry G, Wagner JC, Turok ME. A study of the mortality of female asbestos workers. Br J Ind Med 1972;29: Raffn E, Lynge E, Juel K, Korsgaard B. Incidence of cancer andmortality among employees in the asbestos cement industry in Denmark. Br J Ind Med 1989;46: Germani D, Belli S, Bruno C, et al. Cohort mortality study of women compensated for asbestosis in Italy. Am J Ind Med 1999;36: Magnani C, Dalmasso P, Biggeri A, Ivaldi C, Mirabelli D, Terracini B. Increased risk of malignant mesothelioma of the pleura after residential or domestic exposure to asbestos: a case-control study in Casale Monferrato, Italy. Environ Health Perspect 2001;109: Rosler JA, Woitowitz HJ, Lange HJ, Woitowitz RH, Ulm K, Rodelsperger K. Mortality rates in a female cohort following asbestos exposure in Germany. J Occup Med 1994;36: Berry G, Newhouse ML, Wagner JC. Mortality from all cancers of asbestos factory workers in east London Occup Environ Med 2000;57: Heller DS, Gordon RE, Westhoff C, Gerber S. Asbestos exposure and ovarian fiber burden. Am J Ind Med 1996;29: Langseth H, Johansen BV, Nesland JM, Kjaerheim K. Asbestos fibers in ovarian tissue from Norwegian pulp and paper workers. Int J Gynecol Cancer 2007;17: Ness RB, Cottreau C. Possible role of ovarian epithelial inflammation in ovarian cancer. J Natl Cancer Inst 1999;91: Purdie DM. Commentary: Does tubal sterilization reduce the risk of gynaecological cancers? Int J Epidemiol 2004;33: Kjaer SK, Mellemkjaer L, Brinton LA, Johansen C, Gridley G, Olsen JH. Tubal sterilization and risk of ovarian, endometrial and cervical cancer. A Danish population-based follow-up study of more than sterilized women. Int J Epidemiol 2004;33: Robinson BW, Musk AW, Lake RA. Malignant mesothelioma. Lancet 2005;366: Shukla A, Gulumian M, Hei TK, Kamp D, Rahman Q, Mossman BT. Multiple roles of oxidants in the pathogenesis of asbestos-induced diseases. Free Radic Biol Med 2003;34: Manning CB, Vallyathan V, Mossman BT. Diseases caused by asbestos: mechanisms of injury and disease development. Int Immunopharmacol 2002;2: Craighead JE, Kane AB. The pathogenesis of malignant and nonmalignant serosal lesions in body cavities consequent to asbestos exposure. In: Jaurand M-C, Bignon J, editors. The mesothelial cell and mesothelioma, lung biology in health and disease. New York: Marcel Dekker, Inc; p Kamp DW, Israbian VA, Preusen SE, Zhang CX, Weitzman SA. Asbestos causes DNA strand breaks in cultured pulmonary epithelial cells: role of iron-catalyzed free radicals. Am J Physiol 1995;268: L Haque AK, Mancuso MG, Williams MG, Dodson RF. Asbestos in organs and placenta of five stillborn infants suggests transplacental transfer. Environ Res 1992;58: Haque AK, Vrazel DM, Uchida T. Assessment of asbestos burden in the placenta and tissue digests of stillborn infants in South Texas. Arch Environ Contam Toxicol 1998;35: Haque AK, Vrazel DM, Burau KD, Cooper SP, Downs T. Is there transplacental transfer of asbestos? A study of 40 stillborn infants. Pediatr Pathol Lab Med 1996;16: Reid A, Heyworth J, de Klerk NH, Musk B. Cancer incidence among women and girls environmentally and occupationally exposed to blue asbestos at Wittenoom, Western Australia. Int J Cancer 2008; 122: Williams V, de Klerk NH, Whitaker D, Musk AW, Shilkin KB. Asbestos bodies in lung tissue following exposure to crocidolite. Am J Ind Med 1995;28: Heller DS, Gordon RE, Westhoff C, Gerber S. Asbestos exposure and ovarian fiber burden. Am J Ind Med 1996;29: Graham J, Graham R. Ovarian cancer and asbestos. Environ Res 1967; 1:

19 KAZA ANALİZİ Mansur Ziya KOÇ İş Güvenliği Koordinatörü Makina Mühendisi / ISG Uzmanı İşçinin Boynunda Ölüm Çemberi İstatistiki Bilgiler: Kazanın Olduğu Sektör: Yol yapım işleri Kaza Tarihi: Kaza Günü: Çarşamba Kaza Saati: Kazalının Yaşı: 58 Kazalının Cinsiyeti: Erkek İşe Giriş Tarihi: Kazalının İş Tanımı: Kamyona yüklenmiş olan malzemelerin İndirilmesi Kaza Sonucu: Ölümlü Kaza Kaza Öyküsü: Kamyon şoförü olarak çalışmakta olan H.K yağmur suyu ızgaralarını ve logar kapaklarını üreticinin iş yerinden aracına yükledikten sonra tüketicin iş yerine getirmiştir. Bu getirdiklerini teslim etmek amacıyla kamyon kasasını açmıştır. Bir süre bekledikten sonra yetkililere malzemeleri getirdiğini ve araçtan indirilmesini talep etmiştir. Bu esnada dakika kadar oyalanmış, aracın yanında sigarasını içerken de büyük olasılıkla yoldaki titreşim nedeniyle yüklü olan ızgaralar dengesini kaybetmiş, ızgaralar devrilmiş ve ızgaraları bağlayan çember H.K nın başına geçmiştir. H.K. yaklaşık 1 ton ağırlığındaki malzemenin altında kalarak feci bir şekilde hayatını kaybetmiştir. Kazanın Nedenleri: 1- Yağmur ızgaraları usule uygun ambalajlanmamıştır. 2- Malzemelerin taşınması sırasında: - Yolculuk esnasında oluşabilecek titreşim, - Yolculuk esnasında oluşabilecek sıçrama ve zıplama, - İstifleme sırasında yırtılma delinme, - Yükleme sırasında yanlış istifleme, - Ulaşım sırasında çarpmalar (araca, araca diğer malzemeler çarpma) gibi etkenler düşünülmemiştir. 3- Nakliye sırasında ambalajın dengede olması için ambalajın yüksekliği ile genişliği arasındaki orana dikkat edilmemiştir. 4- Malzemelerin boşaltılması sırasında araç çalışır durumda bırakılmış olup aracın süspansi- yon sistemleri ve motorunun neden olabileceği titreşimler göz ardı edilmiştir. 5- Araç şoförü dikkatsiz ve özensiz davranmıştır. Uzmanın Önerileri: 1- Araç şoförlerine nakliyede temel tehlikenin yükleme ve boşalmadaki özensiz ve dikkatsiz davranışlar olduğu konusunda bilgilendirme eğitimi verilmeli, 2- Yolun olumsuz şartları da göz önüne alınarak ızgaralar palet üzerinden kaymayacak şekilde paletin her bir ayağına kopmaya mukavim şeritlerle bağlanmalı ve streç ile çevrilmeli, 3- Ambalaj yüksekliği malzemenin genişliğinden yüksek olmamalı marmara@marmarafuar.com.tr T BU FUAR 5174 SAYILI KANUN GEREĞİNCE TÜRKİYE ODALAR VE BORSALAR BİRLİĞİ (T.O.B.B.) İZNİ İLE DÜZENLENMEKTEDİR. 37

20 MAKALE Doç. Dr. İlyas Üzüm Din İşleri Yüksek Kurulu Üyesi Tedbir Takdir i Bozar Mı Bazı İslam düşünürleri kusursuz ve mükemmel işleyişi bakımından, Evren i ilahî bir makineye benzetir. Bir makinenin belli bir sistem dahilinde çalışarak işlevini gerçekleştirmesi gibi, evrenin de belirli bir sisteme dayalı olarak işlevini gerçekleştirdiği, gerçekleştirmeye devam ettirdiği açıktır. Bu düşünce sahiplerine göre makinelik sadece evrenin kendisi için değil, evrendeki tüm varlıklar için de geçerlidir. Başka bir ifadeyle yalnız evren değil, evrendeki her varlık ve nesne birer makinedir. Güneş bir makinedir Ağaç bir makinedir Karınca bir makinedir Sözü edilen düşünürleri bu benzetmeye sevk eden sebep, gerek bir bütün halinde evrende, gerekse evrendeki her varlıkta bulunan olağanüstü düzen dir. Bu düzen kimilerince tabiat kanunları, kimilerince de sebep-sonuç ilişkisinin tezahürü biçiminde anılmıştır. Bu anılmada işaret edilen yasaların tabiatta var olması bakımından Tabiat Kanunları, teistik bir anlayışla, bunları koyan yani fonksiyonlarını icra ettiren bakımından İlahî Kanunlar olarak adlandırılması daha uygun olur. Öte yandan bilinmektedir ki bu kanunlar dışsal varlığa sahip olmayıp tamamıyla fonksiyonlardan ibarettir. Söz gelimi, kimse Yer Çekimi Kanunu diye dışsal bir varlıktan söz edemez, ama fonksiyon bakımından Çekim Yasası inkarı mümkün olmayan bir gerçekliktir. Aslında fen bilimleri temelde bu kanunların varlığı üzerine kurulmuştur. Diğer taraftan evrendeki kusursuz işleyişi Sebep-Sonuç İlişkisinin Tezahürü şeklinde ele almak da aynı kapıya çıkar. Ateistik bakışla bunlar evrende var olan düzenin ifadesi, teistik yani inanarak yapılan bir bakışla ise Yüce Yaratıcı nın var kıldığı Süreçler Bütünü dür. Daha açık ifade etmek gerekirse, bu ilişkiler Allah ın evrende yaratma ve öteki fiillerini gerçekleştirme seyridir. Mesela, Allah bir canlıyı, diyelim ki bir kuzuyu sperm ve yumurtanın birleşmesinden başlayarak belli süreçlerin sonunda yaratmaktadır. Yine, diyelim ki bir buğday tanesinin başağa dönüşmesi yine belli süreçlerin tamamlanması sonunda gerçekleşmektedir. İşte adına ister tabiat kanunları, ister ilahî yasalar, ister sebep-sonuç ilişkisi süreçleri diyelim, tedbir bu gerçekliği dikkate alarak davranmak demektir. Tarlasından ürün almak isteyen bir kimse tarlasını zamanında sürüp havalandırmalı, tohumu vaktinde ekmeli, her aşamada sulamadan gübrelemeye kadar yapılması gerekenleri yapmalıdır. Aynı şekilde arı yetiştirmek ve bal üretimi yapmak isteyen bir kimse arıcılığın şartlarını eksiksiz yerine getirmeye çalışmalı, çocuk sahibi olmak isteyen bir kimse bunun fizik alemde görülen süreçlerine uygun davranış sergilemelidir.? Tedbir kelimesinin etimolojisinde düşünme, hesaba katma, dikkate alma anlamları vardır. Bir mümin gözlemlerine dayalı olarak Allah ın bu alemde fiillerini icra etme yasalarını yahut süreçlerini sağlıklı bir şekilde düşünmeli ve amaçlarına ulaşmak için hiçbirini atlamadan, bunları hesaba katan bir yol izlemelidir. Aksi halde amaçlarına ulaşmak mümkün olmayacaktır. Öte yandan ilahî yasalar ya da sebepsonuç dizisine ilişkin süreçler tümüyle bildiklerimizle sınırlı değildir. Her zaman öngörülmeyen sonuçlarla karşılaşılabilir. Bu olumsuz sonuçlar ya sebep-sonuç zincirindeki bir halkayı atlamaktan, ya bilmediğimiz başka süreçler olmasından ya da doğrudan doğruya ilahî irade ve hikmetin O nun katındaki bir gerçeklikten kaynaklanabilir. İşte bu bağlamda sonuca ilişkin ortaya çıkan bizim açımızdanolumlu olumsuz her gelişmeye takdir denilir, yani ilahî iradenin kulların tutumlarından sonra çok yönlü olarak belirleme de bulunması. Tevekkül ise kişinin kendi üzerine düşeni yaptıktan sonra neticeyi Allah a bırakması, O nun her işi hikmetli yapacağına inanarak O na güvenip dayanmasıdır. Bu güvenin sonucu olarak da O nun takdirine rıza gösterme devreye girer. Buna göre kul açısından sıralama tedbir, tevekkül ve takdire rıza gösterme şeklinde gerçekleşir. Hz. Peygamber in, devesini salıverdiğini, sonra da akıbetiyle ilgili olarak İş Güvenliği ile İlgili Boyutları Bakımından TEDBİR, TEVEKKÜL, TAKDİR! Tedbir asıldır, arkasından da tevekkül gelmelidir. Şüphe yok ki, Allah ın Kur an-ı Kerim de sevdiğini söylediği tevekkül sahipleri (Âl-i İmran 3/159) böyle olanlardır. Allah a tevekkül ettiğini söyleyen bir kimseye, Önce deveni bağla, sonra tevekkül et (Tirmizi, Kıyamet, 60) diyerek onu yanlışlaması deveyi bağlama ile tevekkül arasındaki sağlıklı ilişkiye işaret etmektedir. Burada yine Hz. Peygamber in, Eğer siz hakkıyla tevekkül ederseniz, Allah kuşları rızıklandırdığı gibi sizi rızıklandırır buyurmasını (İbn Mace, Zühd, 14) hatırlamak gerekir. Zira kuş beslenmek için ağzını açıp beklememekte, rızık bulmak için gün boyu kanat çırparak uhdesine düşen tedbir e riayet etmektedir. Tedbirsiz tevekkül, tevekkül değildir. Diğer bir ifadeyle tevekkül insanın uhdesine düşen görevleri yerine getirmeksizin kuru kuruya Allah a dayanması olarak anlaşılamaz, bu haşa- Allah a karşı en azından bir tür saygısızlık olur. Tıpkı, derslerine çalışmayan ve talebeliğinin hakkını vermeyen bir öğrencinin öğretmeni hakkında kendi lehinde karar vereceğini beklemesi gibi... O halde kulun iradesine bakan yönü itibariyle tedbir asıldır, arkasından da tevekkül gelmelidir. Şüphe yok ki, Allah ın Kur an-ı Kerim de sevdiğini söylediği tevekkül sahipleri (Âl-i İmran 3/159) böyle olanlardır. Tedbir-tevekkül konusu, takdirle bağlantılı olarak şu önemli soruyu akla getirir: Tedbir takdiri bozar mı? Yani insanların kendi üzerlerine düşeni yapmaları, vaktiyle ilahî iradenin olumsuz sonuç doğmasına ilişkin yargısını değiştirir mi? Bu sorunun iki şıklı cevabı vardır. Bunlardan birisi Allah ın mutlak ve sonsuz ilmine bakan boyutu, diğeri şarta bağlı kader anlayışı ile ilgili boyutu. Birinci boyutu itibariyle, Allah ın ilmi bütün zaman ve mekanları içine alan kuşatıcı bir ilim olduğu için, O, kulunun tedbir alıp-almayacağını bildiğinden hükmünü ona göre verir ve bu bağlamda O nun takdirinde her hangi bir değişiklik olmaz. İkinci boyut itibariyle, yani şarta bağlı kader anlayışı dolayısıyla ise tedbir takdiri bozar, çünkü Allah takdirini kulun tutumlarıyla ilişkili olarak tayin eder, kul O nun tabiata koyduğu kanunlarına riayet ettiğinde takdir olumlu, etmediğinde takdir olumsuz olacağından, kulun tutum ve davranışları öne çıkar, ilahî takdir buna göre hüküm verir. Biz insanları ilgilendiren Şarta Bağlı Kader dir. Bunun birçok yönü vardır. Burada temel nokta, insan olarak, inanan olarak görevlerimizi en iyi şekilde yerine getirmemiz, Allah ın evrene koyduğu yasaları dikkate almamız, ayrıca daima güzel eylemlere yönelmemizdir. Biz, böyle bir tutum sergilediğimiz takdirde Allah lehimize takdirde bulunacak, olumsuz sonuçlardan bizi koruyacaktır. Bütün bunlara rağmen irademizi aşan olumsuz sonuçlarla karşılaşırsak bunu bir imtihan vesile olarak görüp sabretmemiz gerekecektir. Nitekim Kur an ın ilgili ayetleri ve Peygamber in hadislerinden anlıyoruz ki, biz bizim eksikliğimizden kaynaklanmayan olumsuz gelişmeler söz konusu olduğunda, bunlar bizim günahlarımızın affına, Allah katında değerimizin yükselmesine vesile olacaktır. Buraya kadar işaret etmeye çalıştığımız hususlar dolaylı olarak iş güvenliği açısından alınacak derslere ilişkin ip uçları vermekle birlikte, biraz daha açık olarak şunları kaydedebiliriz: Herkesin çok iyi bildiği gibi, iş kazalarının önemli bir kısmı dikkatsizlikten, tedbirsizlikten, iş ve güvenlik kurallarına uymamaktan kaynaklanmaktadır. Oysa evrendeki ilahî yasalar ve varlıklar arasındaki sebep-sonuç ilişkisi azami dikkat ve tedbir içinde hareket etmemizi zorunlu kılar. Ateş yakar, su belli bir ısı derecesine yükseldiği zaman kaynar, ıslak elle elektriğe temas akımın bedene geçmesine yol açar, dalgın olarak bir makinenin karşısına geçip yanlış düğmelere basmak ağır bedellere yol açabilir. Bunlar ilahi yasalardır. Dolayısıyla her iş ortamında, o iş ortamının gerektirdiği yasalara/kurallara uymak zorunludur. Burada sergilenecek bir zaaf, ihmal veya kusur telafisi zor veya imkansız kayıplara neden olabilir. Bu tür olumsuz gelişmelerden başkası değil, bizzat kişi sorumlu olur. Bu bağlamda tevekkülden de söz edilemez. Zira tedbirin olmadığı yerde tevekkül yoktur, ya da olsa olsa söze varan, sözde kalan bir tevekkül vardır ki bunun adı tevekkül değil, boş vermişliktir. O halde hem Allah ın hoşnutluğunu kazanan hem de güvenli bir iş ortamında çalışan kimse olabilmek için tedbir-tevekkül ilkesini dikkate alarak yaşamak zorunda olduğumuzu unutmamalıyız. Kuş beslenmek için ağzını açıp beklememekte, rızık bulmak için gün boyu kanat çırparak uhdesine düşen tedbir e riayet etmektedir