Doç. Dr. MUSTAFA KĠBAROĞLU

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Doç. Dr. MUSTAFA KĠBAROĞLU"

Transkript

1 İran ın Nükleer Programı ve Türkiye nin Güvenliğine Etkileri Doç. Dr. MUSTAFA KĠBAROĞLU Bilkent Üniversitesi Uluslararası ĠliĢkiler Bölümü 15 Ekim 2009 Atılım Üniversitesi Ankara

2 A. Ġran ın Nükleer Teknoloji Kazanma ve Uzun Menzilli Füze GeliĢtirme Çabaları B. ABD nin Ġran Üzerindeki Baskıları KarĢısında Ġran ın Gelecekteki Muhtemel Politikaları C. Ġran ın Nükleer Güce Sahip Olmasının Türkiye nin Güvenliğine Etkileri D. Türkiye nin Alabileceği Tedbirler 2

3 Ġran ın Demografik Yapısı Yüzölçümü 1,648,000 km 2 olan Ġran ın nüfusu 78 milyondur yaģ gurubu nüfusun yüzde 70 ni oluģturmaktadır Nüfusun yaklaģık yarısı Farsi, üçte biri Azeri, geri kalanı Türkmen, Kürt, Beluç ve diğer etnik guruplardan oluģmaktadır Ağırlıklı olarak Farsça ve Türkçe konuģulmaktadır 3

4 Ġran ın Nükleer Programı II. Dünya savaģı sonrası dönemde ABD ile geliģen stratejik iliģkileri Ġran a nükleer teknoloji transferinin önünü açmıģtır Eisenhover Doktirini ile ABD Ġran da ilk nükleer bilimsel ve teknolojik alt yapıyı oluģturmuģtur Nixon Doktirini ile ABD nin Ġran a kapsamlı nükleer tesisler kurması öngörülmüģtür (1972) B. Almanya ve Fransa da çok sayıda nükleer reaktörler, laboratuvarlar, zenginleģtirme ve ayrıģtırma tesisleri kurmaya talip olmuģtur 4

5 Ġran ın Nükleer Programı (devam) 1974 te Ġran ġahı Pehlevi 20 Yılda 20,000 MWe nükleer güç sahibi olma projesini açıklamıģtır Ford ve Carter yönetimlerinde ABD nin Ġran ın nükleer programına desteği sürmüģtür ( ) 1979 Ġslam Devrimi ile Ġran Humeyni nin Ne Doğu, Ne Batı politikasını izlemiģ ve nükleer projeler askıya alınmıģtır Irak ile yapılan savaģta Irak ın silah üstünlüğü ve ülkede yaģanan enerji sıkıntısı nükleer alana tekrar yönelinmesine sebep olmuģtur 5

6 Ġran ın Nükleer Programı (devam) Ġslam Devrimi sonrası ABD ile gerilen iliģkiler ve Ġran ın Ġsrail e yönelik düģmanca tutumu bir çok alanda olduğu gibi nükleer alanda da ABD nin baskısını ve engellemelerini getirmiģtir CumhurbaĢkanı HaĢimi Rafsancani nin giriģimleri ile hem Doğu da hem Batı da bir çok kapı çalınmıģtır ancak sonuç çıkmamıģtır Çin Halk Cumhuriyeti ve Sovyetler Birliği yakınlık göstermiģ ancak ÇHC Amerikan baskısı, SSCB de iç sorunları sebebiyle çok katkı yapamamıģlardır 6

7 Ġran ın Nükleer Programı (devam) Dönüm noktası Ocak 1995 te Rusya Federasyonu ile Ġran arasında imzalanan Nükleer Alanda Kapsamlı ĠĢbirliği AnlaĢması olmuģtur Ġran 1970 yılında yürürlüğe giren Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi AntlaĢması na (NPT) taraf ülke konumundadır Ġran 185 ülke ile birlikte NPT de Nükleer Silaha Sahip Olmayan Devlet statüsündedir ve nükleer teknoloji transferi ya da içeride geliģtirme hakkı vardır ancak bunu sadece barıģçıl amaçla yapmak konusunda bağlayıcı taahhüt altına girmiģtir 7

8 Ġran ın Füze Programı Ġran, Kuzey Kore nin eski Sovyet yapımı SCUD tipi füzelerin menzillerini ve baģlık taģıma kapasitelerini geliģtirmesine mali destek sağlamıģtır Ġran 1998 yılından bu yana 1,350 ila 2,000 km menzile sahip ve 1,000 kg baģlık taģıyabilecek ġahap-3 füzesinin test uçuģlarını gerçekleģtirmiģtir. Ġran menzilleri 3,500 km bulan ġahap-4 ve 5,000 km bulan ġahap-5 füzeleri üzerinde çalıģmaktadır Ġran uzaya iletiģim uydusu atmıģtır ve Rusya ile Hava Savunma Sistemleri kurma projeleri vardır 8

9 9

10 Ġran ın Nükleer Programı & ABD nin Baskısı NPT hükümlerine göre Ġran nükleer faaliyetlerinin yalnızca barıģıl amaçlarla olduğunun doğrulanması için UAEA na bütün nükleer tesislerini beyan etmek ve onların denetlenmesini kabul etmek zorundadır YaĢanmakta olan kriz Ġran ın Ġsfahan yakınlarındaki Natanz da uranyum zenginleģtirme tesislerini ve Arak taki Ağır Su üretim tesisini uzun yıllar UAEA na gerekli bildirimi yapmadan inģa etmiģ olduğunun 2002 yılında anlaģılmasından kaynaklanmaktadır Ancak UAEA bu durumu uluslararası hukukun bir ihlali olarak değerlendirmemektedir 10

11 ABD nin Baskısı (devam) ABD, Ġran ın nükleer tesis kurma hakkı olduğunu kabul etmekle birlikte gizli nükleer silah geliģtirme niyeti olduğunu iddia etmektedir Ġran ise nükleer programının uluslararası antlaģmalara uygun bir Ģekilde yalnızca barıģçıl amaçlı olduğunu iddia etmektedir Avrupa Birliği nin Ekim 2003 te devreye girmesi ile Ġran uranyum zenginleģtirme faaliyetlerini tek taraflı, gönüllü ve bağlayıcı olamayan Ģekilde askıya aldığını açıklamıģtır 11

12 ABD nin Baskısı (devam) Mahmud Ahmedinejad ın Haziran 2005 seçimleriyle Ġran CumhurbaĢkanı seçilmesi sonrası Ġsrail hakkındaki açıklamaları sebebiyle AB ile olan iliģkileri de bozulmuģtur ve görüģmeler kesilmiģtir Ġran uranyum zenginleģtirme faaliyetlerine Ocak 2006 da tekrar baģlamıģtır UAEA, Ġran ın nükleer faaliyetlerinin tümüyle barıģçıl amaçlarla yapıldığını doğrulayacak gerekli denetlemeleri yapması konusunda yeterli iģbirliğini göstermediği için konuyu BMGK ne havale etmiģtir 12

13 ABD nin Baskısı (devam) Ġran ın nükleer dosyasının BMGK nde yoğun bir Ģekilde tartıģılmaktadır Uluslararası hukukun Ġran tarafından açık bir ihlali söz konusu olmadığı UAEA tarafından açıklanmıģtır BMGK nda Ġran ın niyetleri yargılanmaktadır Ġslam devletleri ve Bağlantısızlar Gurubu Ġran ın nükleer kazanımlarını desteklemektedir Ġran zamanla nükleer teknoloji pazarlayan ülke konumuna gelmek istemektedir 13

14 ABD nin Baskısı (devam) Rusya Ġran da kurulacak nükleer reaktörlere taliptir ÇHC Ġran dan büyük miktarlarda petrol ve doğal gaz almayı planlamaktadır Dünya kamuoyunda ABD ve Ġsrail e karģı olumsuz duygular güçlenmekte ve Ġran a destek artmaktadır Ġran nükleer silah yapmak için gerekli bilimsel ve teknolojik alt ve üst yapılara büyük oranda sahiptir Ġran ın nükleer silah geliģtirmesinin Ġsrail ve ABD için kabul edilemez olduğu ifade edilmektedir 14

15 Ġran ın Nükleer Gücü & Türkiye nin Güvenliği Ülkeleri nükleer silah geliģtirmeye sevk eden gerekçeler (tehdit algılaması, uluslararası prestij, elit ve bürokrasinin desteği, ülkenin içindeki siyasi ortam, ekonomik avantajlar) Ġran da mevcuttur Ġran özellikle tarihten güç alan Fars milliyetçiliği çerçevesinde nükleer silah geliģtirmek istemektedir Türkiye ile Ġran arasındaki dengeler nükleer silah sahibi olduğu takdirde Ġran lehine bozulabilir Bu durum Türkiye nin iç ve dıģ güvenliğini, bölgesel konumunu ve Orta Asya ya açılımını olumsuz etkiler 15

16 Türkiye nin Alabileceği Tedbirler Türkiye nin stratejisi İran ın nükleer silah sahibi olmamasını sağlamaya yönelik siyasi ve diplomatik çabalara destek vermek olmalıdır Bu hedefe askeri araç ve yöntemler ile ulaģmaya çalıģmak Ġran ın nükleer silah edinmesini belki geciktirebilir ancak iç ve dıģ desteği arttırabilir Ġran ın geçmiģteki objektif güvenceler verme önerisi ciddiyetle ele alınmalı ve geliģtirilmelidir Türkiye Hava Gücünü arttırmalıdır ve ek olarak Hava Savunma Sistemlerini de düģünülmelidir 16

17