O.GOkhan Antalya. Do9. Dr., Marmara Dniversitesi Hukuk Fabiltesi. For the summary in English, see the end page of the article.

Transkript

1 AVRUPA ARA$TRMALAR DERG\Sl Ci1110 Say1~ AVRUPA NSAN HAKLAR MAHKEMESi'NN T. VE 60/1996/679/869 NUMARAL "AKKU~ V. TilRKiYE" KARAR KAR~SNDA KAMULA~TRMA BE DE LiNDE TEMERRilT FAZ LE KAR~LANAMAYAN MUNZAM ZARARN TAZMiNi O.GOkhan Antalya 6:zet"" jjareye kar$1 ar;:tlan kamula$tlrmaya daya!t bedel artmmz davas1 sonucunda, Mahkemeler kamu[a tirma bedelinin arttmlmasma ve bu kamula l1rma bedelinin e[ koyma tarihinden itibaren yasal faiziyle tahsiline karar vennektedirler. Kesinle~ mi karara ragmen davalz idare ilama baglz bu alacag1 ger;: olarak ortalama 5 yzl sonra Odemektedir. Bu ger;: Odemeden dolay1 da, arttmlan kamula$fzrma bedeline uygulanan yasal temerriit faizinin, kamula tmlan ta mmazm Odeme tarihinde ula tlgl deger goz OnUne almdtgmda davacznzn ger;: Odemeden dogan zaranm kar zlamada imkanstz kaldzgmdan hareketle, yasal faiz oranm muvekkilinin ugt"ad1g1 zaran kar:;llamadtgm.dan munzam zaranmn tazmini dava edilmektedir. Bu konuda verilen Avrupa insan Haklan Mahkemesi'nin T. ve 60/1996/679/869 no 'lu "Akku - Tiirkiye" karan c;err;:evesinde mahkeme karan ile hukmedilen yasal temerriit faiziyle kar:;1lanamayan zararlarm BK m.j05 hukmune gore tavnini gerekmektedir. Bu c;erc;evede Alman, isvic;re ve Tiirk ogretisinde hakim alan giirii:;e gore, temerriit esnasmda meydana gel en ve paramn ahm giiciiniin azalmasl eklinde ortaya c;tkan deger kay1planntn belirli c;erc;evede a ktn zarar olarak degerlendirilebilecegi ydniindedir. Tiirk hukukunda Yarg1tay da, kural olarak paramn ahm giiciinun azalmast eklinde ortaya ~!lean deger kaytplanmn munzam zarar olarak deierlendirilebilecegi giirii iindedir. Do9. Dr., Marmara Dniversitesi Hukuk Fabiltesi. For the summary in English, see the end page of the article.

2 2 TE~ERROT FAil: LE KAR$1LANAMAYA~ MUNZAM ZARARN TAZMN! Ancak bu noktada ikinci iem<>l sunm, soz konusu mw:zam zararm ispatl noktasmda kendisini gosterir, Yargttay 'm istikrarll olmamakla beraber kararlarma gore, ulm:aklt. para_yj zamamnda elde etlm$ olsayd1 onu deg<jr kaybmdan etkifenmeyecek bir;imde degerlendirece,{{ini ispat edebilirse, rmcak o ;,anum sdz konusu a:::.alma mun::am zamr olnrak bor<;luya yiiklent'bifir. Gdrii;iimiize gore, e.r;flasyom:n %5(} v.:> 60 'l11rdat1 asag1ya dii;medigi bir ii{ke olarak Tiirkiye 'de, salt temem7t faizinden yulsek t"j?flasyrm oranr sebebiy{e ortaya pkan para degen diirii$iinii, ahnakilnm paranm defj,er kayhertirmeyecek bh;imde degerlendfrecegi yiiniindekf jii/i karineyi varsayarok, mum.am zarar olarak kabul ederek tazmm etmek gerek1r, A. GENEL OLARAK Tafjmmaz1 kamula~tmlanlal kamula$bran idarcyc ulcyhme a~t1g1 kamula;;ttrma bedeli arl!rum dava1;1 sonucunda, kamula~tmna bedeh artmmma ve bu kamula9tmna bedclinc el koyma tarihinden itibaren yasal faiziylc tahsili imkanma kavt:$maktadir!ar 1 Kcslnlqmi~ mahkcmc karanns ragmen davah idare, ~ok uzun bir zaman 2 sonra, butqe olanaklan dah1 inde 1araya koyarak antmlan kamula1$urma, bedeli ile ilgili Odemede bulunmaktadtr. Bu sebeple uygulanan yasal temenilt faizi, kamul~ttnlan ta$mmaz1n ya da bunu:'l yerine belirlenen komula~tmna arttnm bedelinin Odeme tarihindc u!a~t1&1 deger goz Online ahndt~nda, davannm gey Odemeden do~an zaranm kar;;tlamada yetersiz kalmakta ve hilkilm altma alman kanuni faiz oram da ugramlan zaran kar~alamamaktadtr. Bu zarann tazminine yonelik olarak ta tcmerrilt faizi ilc kar11lanamayun munzam zararm tazrnini davnlan a~alm..1ktad1r. Hak sahiplerinin. kamul<4tjima bcde\inin artttlimast davas1 sonucu kendisine &denmesine hi:ikmedilen meblagt kra tukibiyle ge\ ( ;.:ygul:;~n:m goriildugu iizerc 2 veya 5 y1l sonra) elde etmesi sonucunda, bu ge~ Odemc silresi i~erislnde yiiksek cnfla.syon sebebiyle paramn degcrinin dil~mesine bag-t ahm gtictintin aza.lmasi nedeniyle zarar gon:liigti iddlas1 bu makalede de,erlend!rileceklir, Ka!:ula~tuma artmm bedelinin ge~ tahsil cdilmesi sebcb;yle, hak sahiplerinin soz konusu mahkemc karan il"' hiikmedilen ya~al temernlt faiziyle kar$t!anamay<m zararlann BK m. 05 hlikmilne gore tazmini talebinm miimktin ulup olmadrgt incelcnecektir.

3 AVRUPA ARA$TRMALAR DERG!S 3 B. HUKUKi DAY ANAK ilk temel sorun, enflasyon sebebiyle para degerinin temeniit faizi oramndan daha fazla dii~tiigiinii ileri siirmenin ba~h ba~ma bir munzam zarar olarak tazminata konu olup olamayacag1 olu$turur. Bu yeryevede Alman, isviyre ve Tiirk Ogretisinde hakim alan gi:irii$e gore, temeniit esnasmda meydana gelen ve paramn ahm giicilniin azalmas1 $Cklinde ortaya y1kan deger kay1planmn belirli yen;evede a$ktn zarar olarak degerlendirilebilecegi y6niindedir 3 Tiirk hukukunda Yargltay da, a$ag1daki deginilecek kararlannda oldugu gibi, kural olarak paramn ahm giiciiniin azalmast $Ck!inde ortaya ytlcan deger kay1planmn munzam zarar olarak degerlendirilebilecegi g6rii$ilndedir. Ancak bu noktada ikinci temel, fakat zorlayici sorun, s6z konusu munzam. zarann ispatl noktasmda kendisini g6sterir. Yargttay'm kararlannda uzun zaman ve ancak 1999 yilt sonlanna gelene kadar savundugu ve davalt tarafmdan sunulan kararlarda da izlerinin aytk olarak gozlemlendigi gorii~e gore alacakh, parayt zamamnda elde etmi~ olsaydt onu deger kaybmdan etkilenmeyecek biyimde degerlendirecegini ispat edebilirse, ancak o zaman si:iz konusu azalma munzam zarar olarak boryluya yilldenebilir. Alacakh ispat yiiktinii yerine getirirken her hangi bir ispat kolayhgmdan veya fiili karinelerden yararlanamaz; alacakh kendini enflasyona kar~t korumak iyin parayt bir i~e, mala veya tasarruf aracma yattracak oldugunu, en azmdan bunu planladtgmt gosteren biittin somut deli! ve unsurlan ispatlamak zorundadtr 4 Buna kar~thk Ogreti 5, Yargttay'm bu yontindeki kararlanna hakh olarak itiraz etmekte ve enflasyonun %50 ve 60'lardan a~ag1ya dti~medigi bir iilke olarak Tiirkiye'de, salt temeniit faizinden ytiksek enflasyon oram sebebiyle orta:ya ytkan para degeri dti~ii~iinii, alacaklmm paranm deger kaybettirmeyecek biyimde degerlendirecegi yonlindeki fiili karineyi varsayarak, munzam zarar olarak kabul etmekteydi. BARLAS'a gore,"... Tiirk hukukunda takmtlmast gereken tavtr, Alman ve isviyre hukuk sistemlerindekine oranla daha cesur olmah vc alacakhmn parayt deger kaybetmeyecek biyimde degerlendirecegine ili~kin karine baktmmdan bu sistemlerde egemen olan olumsuz tutum iilkemiz aytsmdan reddedilmelidir.

4 4 ""tmerkl:t PAfzi ili:: KA<'l;;illANAMAYAN MC'\Z!.M ZA"-ARlN TAZMNi Amkm ']]kdcrjc yrlllk.:ntla-.y.)!: h11:: %5 '! heme2 hemen hi~y a~mamaktu, o,o 1 ila ~'03 aras1 bir omnd,) kalmakta, hatta hazen Geflasyonla kar;;tla$j!maktadjt. B5ylcsinc elveri~h bir ekonomide a!acaki1larm elde cttlkleri p:~ralan hemen mal ve hizmct edi:nlcrinc yattrmalanna gerek bdunmadtg: i;;in, bu yolca bir kari;je de o:u$mamakladtr. Kald1 kl bir degcr kayb1 hus:.:le geldi!';inde bu kay1p :yogu zaman clde edilen ~.-;.5 (Almanya'da %.4} <)ramndaki tcmerrut fatzi i!e kar$1lanmaktadtc Buna kat~jltk Ti.irkiye'de seyreden red cnt1asyonun ydl!k hlzj %60 i!a u;i80 oranmda degi7mektcdir. BOyle bir ort.an:da, alacagul! nmanwda elde eden a!acaklmm bunu bir an Once deger knybmt On:eyici bicimd~.c dcgerkndir:nesi ve bir mal ve veya hizmet ejimiae y6nel1mesl Ulkcmizde gco;erli butunan r:ayat te.;:ri.ihelerine uygun vc normal bir davranr~ te~kil eder. Bu ncdcnlc, Ttirk hukukunda. ahm gucu ka;.-ht $Cklinde ortaya <;tka:; a';km zarann g1derilmesinde alacakl! lehine beiinilen dogrultuda bir tiili kannenin vari1~m1 bbul etmek dogru olur" 6. 'l ' $;; hddc, ;-;Jacakll y\ne a?km zaran is:pat yuku alunda olmakla birhkte, bu yt'l-lda bir karinedcn yarar:anqeak ve sadccc temerriidun geryeklc!itigi tarlh He Odemcnin yapilth. ;t tarih arastnda paramn ahm giid:nde Bnlmr, mcydana geldigini gostcrir delilleri (6rnegin, resrni istatistikleri, yetkib makamlardan a! man raporlar1... vb.) ibraz ctmesi ycterli otacaktjr TEKtNAY/AKMAN!'BURCLcGLt:/AlTOP'a. gore de "yargl'f. mum:am ' tek) ZJrann miktanm takdir ederkcn,..., bir cylemli karincnin var!jgma dayanmak Jurumundadtr- Dlkenin ya?adjhf! yuksek orantj enflasyon ne-deniyie alacakhmn, a}acag1 74mn::mda etde etseydi bunu vadeli hir banka hesabma veya benzeri gelir getiren yer!ere yanrarak yararlarunct~j beklenen bir davram!}tlr ve top!umun icinde bulundugu ekonomik-sosyal ya$anuya uygun dii~er" 7 Yarg1tay Hulc.:k Genet Kurulu T, & ve K.l999/929 say1h karan He bugfl.ne kadar gelen ve somut ispat ara;;-lan arayan goro.~iir:dec vazge~mi:;;tir. Artlk Yargltay' go-re: ".. munzam zarar davalannda alacakltntn (davacmm) ispat yuki.i:-n!ujugli <;ok s1k1 kurnlbra baglanmamall gcne1 is pat yontemtcrinde <)ldugu gib:i her olay:n kendi yapt;;l ve OzeHigi h;inde deger!endirmcye ~utulmahd1r. 6rnegin, ya~ayan hayat:r: gereklcn vc dcneyimlerinin zor-.:nlu k!ld1~p l:erkesyc bilinen norma; dc:mmlar ile ftili karineler, d!ger bir anlat!ml3 M.K6\la anlrumm bulcn_ gend kura!m isti.ma!an ~eklinde ispat yukilmtin~l ortadan kald1ran clg:.~lar, ispat hukuku a):nnndan alacakh yararma de-gerk:-nd~rilmc!i, bunlann ak~ini iddia eden ~on;-luya t;;:pat yii.ki.iniin du5tugu k;;.bul edilmel en 6ncm:isi

5 AVRUPA ARA9TlRMALAR! DERGts! 5 hukmedilecek zarar miktan ve kapsammm tespitinde BK.43/ htikmiinden yararlamlmaltdfr. Olkemizde siire gelen yoksek enfla.syonun yiizde yilzlerde seyrettigi, vadeli mevduatlann en az bu oranlarda gelir getirdigi, yabanc1 para degerinin (kurlarm) her zaman temerrut faiz oranlanm a~tlgt, banka kredilerinin bilyiik Ol'rtide azaldtgt tartj~mastz) ya~anan bir gen;ek oldugu ~tok a.;tktu. BOyle bir enflasyonist ortamda bireyin parasmm degerini sabit tutmak ve kazan9 sa~lamak ivin bir ~aba ve giri$imlerde bulurunas1 Omegin en azmdan vadeli mevduat veya kurlan devamh yfikselen doviz yatmmlannda degerlendirmesi, olaylarm normal aku,una, hayat tecriibe!erine uygun du~n bir karine olarak kabul ~ilmesi z:orunjudur, Gen;ekten de, anlaulan enflasyonist ortamda ya$ayan makul, normal bir ki~inin parasm1 anl biyimde elde tutmayacag1, gelir getirici bir yatmma donu~ttirecegi, imam yaptsmm ve menfaatlerini koruma i.,:gudiisiiniin de tabii bir sonucudur. Hal boyle olunca, enflasyonist ek:onominin olumsuz etki ve sonu~lan kamuca az veya 9ok h.erkesin bildigi, en Onemlisi gerekli oldugu takdirde bilinmesinin kolayca ge{\-ekfe~tirilebilecegi ve mahkemelerin bilgisi altmda olan vaklalar olarak kabul\i gerekir. Yasal deyimi ile maruf ve rn~hur vakmlardtr ve bunlarm ispatma gerek yoktur (H.UM.K md.238/2)". Hak sahiplerinin ugradtg't iddia ettikleri mtlnzam zarann ispatj baktmmdan, iil.kernjzin ya~adtgt yiiksek enflasyon sebebiyle alaca.klmm alacagm1 zamantnda ejde etseydi paramn deger kaybtm Onlemek i~yin bir yatmm aracmda degerlendirecegini ilk g&rtinii~ ispau ~eryevesinde ispadanmt~ varsaymak gerekmektedk tlk gorfinil~ ispatt, en basit ifudesiyle, 1\ayat tecrtibelerinden do~an ve maddi hukuka ilil}kin fihi bir karinedir. Bu kapsamda, ilk gorilnii;; ispatt ile temelde istenilmeyen bir vaktamn gen;ekle~esinden gene! hayat tecrubelerine gore, ba~ka bir sonucun {Ornegin, sozlel}menin ihlali) 91lcanlmasmdan ibarettir. Bu nedenle ilk gorunli~ ispatt her zaman ilfin belirh bir nedenc i~aret eden gene hayat' tecriibeierine gore, bir tipik ge~eklc~me su:recini ~art kilar. Diger bir deyi~le ger~ekle~e siirecinin tipikligi, ilk goriintiey ispatmm karakteristi tdir. ilk goriinii~ ispau bir "fiili karine" olarak; ispat ytikilnii ters yevirmez. Do[aytslyla, s6z konusu fiii:i karine,' katll taraf9a, "'kar$1 ispat" yoluyla qlirtitiilebili~. Bu nedenleclir kl, en azmdan yirmi y1ld1r yi.iksek enflasyonla ya~amlan ve gayri satl milli bastlast du~iik bir Ulkede ki~ilerin, paralanm

6 6 TEMERRJT FAiZi iu: KAk:;>LANAMAYAN MUNZAM ZARARN fazm]ni J.:gerini kurumak i~in yatmm nra.;:larmdrr dc_6crlcndinnclcrini, gene! bynt tccrlibelerine gore tipik gen;ekle~me siireci hakl! kdmaktadtr. 6ze\likle hak sahibinin parasnu alamadtgl donemin ckonomik krizine denk gelmesi ihtimali dii~iintiliirse, bu tipik stire~ daha belirg1ndir. Bu sebeple, takdiri Yiice Mahkcmcye ait olmak iizerc, arttk i~ bu dava konusu ihtilaf bakumndan davac1 i.;:in somut ispat ~artlan aranmaksmn, dosyada mevcut tcmcrrtit tarihi ilc Odeme tarih1 arasmda paranm a!jm giiclindeki azalmay1 g6stcrir deliller itibnriyle. karinc olarak ve somut isput gcrckmcksizin ispnt yiikii, davact taratlndan yerine gctirilmi~ saytlmaltdjr. bte yandan Yarg1tay'm BK m.l05~ kapsmmnda k:llnul<j;;ttrma bcc!clinin gc~ Odenmesimlen dogan tazmmat taleplerinc ili~kin munzam zarar talebini rcddcdcn Yarg1tay uygulamalanmn A vrupa insan - a klan SOzle;;mest ve ona baglt No.lu protokollin!. maddesine aykm olduguna Avrupa insan Haklan Mahkemesi 'nin, T. vc /679/869 numaral! "AKKU~ v. TDRKiYE'' karan i!e hi.ikmedilmesi kar;;smdah 1, yukanc!aki sonucun kabulii, hukuki bir zmunlulukrur. Zira bugi.in iyin ogretideki baskm g5rii;; Avrupa insan Haklan SOzle;;mcsini (AiHS) olagan kanun gi.ici.inde kabul ederkcn 11 ; Dant;;tav, Anayasa Mahkcmcsi kararlanna attf yaparak AiHS ne Yiiksek Mahkeme i~tihatlannda ''anayasal deger" tanmdtgl somjcuna vanm;;t1r 12. Herne kadar sozle;;meye aykmltga ncden olan i~lem bir mahkeme karan oldugu hallcrde, AiHM karann1n dogn.1dan dogruya soz konusu mahkeme karanm ortadan knldtrmast miimki.in degi!se de: aym konuda ycni bir yargtlama oldugu takdirde, mahkemelerin S6zle~meye ve Ozclliklc "AiHM'nin yorumuna'' uygun bir yorum yapma imkam ar;1khr 13. Bu nedenledir ki, bugi.in iqin demokratik A vrupa Ulkeleri olarak Fransa, ispanya, isviyre ve Avusturya gibi lilkclerdeki genel egilim AiHSnc gore karar veren A vrupa insan Huklan Mahkemesi kararlan do rultusunda mcvzuatta gerekl! deg1;;iklikleri yapmaya y6neliktir 14 DolaylS\yla, i;; bu dava bakimtndan da AiHM'nin i;;bu dosyada ibraz edilen karardaki yorumu y6nlindc yorum yapma imka111, Yikc Mahkcmc'nin takdirlerindedir. bte yandan Yargltay ibbgk'nun R.l T. E. 1997/li vc K.19991l no'lu karan, ay1kya, para dcgcrinin di.i;;mesinden kaynaklanan ckonomik kay1plann ispatma ili!;ikin Yarg1tny'm yc;;itli dairelerine ait kararlar arasmda ortaya ytkan yeli~ki bakumndan, somut olaym Ozclliklerine gore hak1min takdirindeki bir konu olarak zarann kamtlanmas1 olgusunun 1ytihatlan b1rle~tirmc olgusuyla tek bir 1spat vasjtasjna baglanamayacagma

7 AVRUPA ARA$TRMALARt DERGS 7 hlikmederek, hakimleri ispat konusunda takdir yetkileri ~en;evesinde serbest btrakmt~tir. C. ZARARN HESAPLANMAS Yukanda belirttigimiz Yargttay ibbgk'nun T., E. 1997/2 ve K.1999/l no'lu karan ile iytihatlann birle$tirilmesi talebinin reddi ile birlikte, Yargttay Hukuk Gene! Kurulu, 10.ll.l999 T, E. 1998/ ve K.1999/929 saytlt ilam1 ile Y.l3.HD'nin T., ve E ve K.1997/ sayth karanndaki gerekye ve hesaplama esaslan iizerinden, munzam zarann hesaplanmasmt yeni esaslara baglamt$tll Buna gore, "Bu durumda mahkemece yaptlacak i$,... temerriit tarihinden... Odeme tarihine kadar geyen zaman zarfmda, her ytl itibari ile gen;ekle$en yilhk enflasyon artl$ oramm, bu oramn e$ya fiyatlanna yanstma durumunu, mevduat ve devlet tahvillerine verilen faiz oranlanm, TL.kar~tsmda d6viz kurlanm g6steren listeyi davacjdan istemek, gerektiginde bunlan ilgili resmi kurul veya kurulu~lardan ara~tmnak, konusunda uzman bilirki.~i dti~iincesinden de yararlanmak suretiyle, bu sure i~inde para degerinin dii~mesi, alim giiciiniin azalmast nedeniyle alacakhmn maruz kaldtgt zarar miktanm, B.K.nun 43/2. maddesi htikmti de dikkate a1mmak suretiyle tespit etmek, sonradan bulunan zarar miktanndan alacakhnm tahsil ettigi temerriit faizini mahsup ederek, bakiyesine davacmm munzam zaran olarak hlikmetmekten ibarettir". Bu <;en;evede yukanda belirttigimiz HGK karan uyarmca hareket eden ll.hukuk Dairesi, T., E.l998/3338, K.1999/9339 saytli ilammda yukandaki karara paralel olarak ~u hesaplama y6ntemini ortaya koymaktad1r: "Buna gore, aynca ve daha yiiksegi kamtlanmadtkya, veyahut mal sigorta s6zle~melerinden kaynaklanan alacaklarda oldugu gibi tahsil edilecek paramn sarf edilecegi amay ve yer aytkya belli olmadtkya, mahkeme bu tiir davalarda munzam zararm tespit edilebilmesi iyin yapdacak i~ ~u olmahdtr. Borylunun temerriide dii~tiigii tarihten, Odemenin geryekle~tigi giine kadar geyen siire iyerisinde, her ytl itibari ile ger<;ekle~en ytlhk enflasyon artt~ oramm, bu oranm e~ya fiyatlarma yanstma durumu, mevduat ve devlet tahvillerine verilen faiz oranlan, TUrk Lirast kar~thgmda doviz kurlanna ili~kin dcgi~iklik listeleri davactdan istenmek, gerektiginde bunlan ilgili resmi kurul veya kurulu~lardan ara~tmnak, bu satbada uzman bilirki~i g6rii-$iinden de yararlanmak suretiyle, bu siire iyerisindeki para degerinin dii~mesi, ahm giicii azalmast nedeniyle alacakhmn maruz kaldtgt zarar miktarmt yukanda deginilen unsurlann toplamp ortalamalan bulunarak belirlenmek ve istenilen alacagtn temel hukuki yaptst nedeniyle

8 8 TEMERR0T FA!Z! il:o KAR$1lANAMAYAN MUNZAN' ZARARN TAZV!Ni bir tazminat al.acagj niteliginde oldugundan ve bu zararm olu mas;:nda lllkenin i~inde bulundugu ekonomik ve sosyal ortamm da etkili bulundugu ve bundan Ulkede ya$amtm siirdtiren gen;ek veya tuzel ki$llerin etkitenmemesinin ka~1mlmaz oldugu ve nihai miktann BK,nun m.42 ve 43'ncU maddesi 9en;evesinde mahkemece degerlendirmeye tabi tutularak belirlenmesi ve bundan sonra bu!unan b J zarar miktanndan davacm;n alacagmt tahsil ederken almas1 gerekcn temeniir faizi mikl<ln dil?tilerek, ha&jl olan sonu9 yer9evesinde hiikum kurmaktan it:ltlrettir". Bu ilkelerden har~kctle m::nzam zarar ~u ~ekijde hcsap!amlt'aktjr;! Hesaplama doneml mahkemenin kesinle~mi~ ilam1 uyanncil, arttmlan kamula~tlrma bedetine faize hak kazund1g! tarih ;Je artmmm bede!inin tahsil in yap1ldjgl ta::ih ararsmdaki d6nemdir..t\lacak tu:an isc artmm bedelid.ir. Bu bedelin d6viz 1 ~. dev!ct mhviii, mevduat fain 10 olarak yatmm ara9lanndan getirdi(ii gelir esas ahmr. Yarg1tay'rn OngOrdUgi.i hesaplama presed,jriinde bu a~;amada yukanda ulaj?!lan ii\' degerin ortalamcs1.:thmr. Bundan sonraki a~amada, Yarg1tay'a gore,",.. ve nihai miktan:1 BK 'm.n m.42 ve 43'ncU maddesi \'en;;evesinde mahkemece degcrtendirmeye tabi tutularak belirienmcsi ve bundan sonra bulunan bu zarar miktanndan davacmm alacagmt tahsil ederken almasj gereken tcmerrut fuizi mikta.n du~illerek. has1l olan sonu~ 9eryevesine fliik:um kurmak" gerek1r". Anc-ak Yargttay burada tazminatm hesaplanmas1 pmseduriinde hata yapmaktad1r. Zira, BK m.42 ve 43'Un uygulamast net zarar Uzerinden tazminatm bclirlenmesine yonel.ik olup, oncelikle net zararm bulur:.ma.t.t zorunludur. Bu ise, tahsil edilen temenut faizirdn yt<kanda buldugumuz ortalama t:.tardan dti$illmesi &uretiylc ger\ekle.;;ebilir. Diger bir dey1$le, Once davact tarafindan elde edilc-n temerriit fnizi, Yarg1tay'm i::il~ilt1erlne gore bclirlemm ortalama '.urard:m d(l$-:llcrek "net zarar'' bulunmah ve daha soma tazminatln beiirje:1mesi a;amasmda indirim sebepleri otarak BK ma3 vc 43, Yiice Mahkcmenin takdirine bagh olarak uygdama buimahd1r. llak sahibinin ~amula$bnna bedelinie1 artmmt dava:a sonras1 yap1lan icra tabbiyle davact rarafmdan Whs!l edjlen temerd~ fltizi tutan, bu!unan munzam zarar dcgerinden indirilir. Aynca, btl beddden Mahkemc BK. m.42 ve,;,3 e gore takdiren indirim yapma hakkma sahiptir.

9 AVRUPA ARA$TRMALAR DERGS 9 Summary At the outcome of the actions a~mmg at increasing the rate of expropriation, Courts judge that the expropriation rate must be increased and that it must be collected along with its legal interest beginning from the date of expropriation. Despite the verdict, the administration (defendant of the action) usually pays the amount concerned with an average delay of 5 years. Actions are brought to courts on grounds that the interest of delay does not cover the damages of the litigant which is caused by the delay. Accoding to the "Akku~ - TUrkiye" judgement of the ECHR dated , No 60/1996/679/869, the damages not covered by legal interest of delay must be compensated under Art. 105 of Code of Obligations. The dominant opinion in German, Swiss and Turkish doctrines is that losses originating from the devaluation of money may be considered as 'a~km 'damage. n TurkiSh law, the Court of Cassation is of the opinion that such losses may be accepted as additional damage. The second basic problem at this point concerns the proof of additional damage. According to judgements of the Court of Cassation which did not display consistency the loss may be demanded from the debtor only if the creditor can prove that he would invest the amount in away that would enable him to avoid the loss in case he received the amount in due time. Our view is that, in Turkey where the inflation rate is not below 50-60%, the devaluation of money due to inflation exceeding the interest of the delay must be compensated as additional damage on the assumption that the creditor would invest the money avoiding the loss.

10 J lo TE.\4::;RR0T r'aiz; LE KARS:.ANAMAYAN MiJ\ZAM ZARARN TAZMN ' Sonootlar 1 Kur:m!J$tlrma 3edeli::ti:t mahkem;occ' tcspiti ve idare ad:na tesc-il bedclin tcsp1ti esaskm 2942 s::y:l! Kamula.;.t1rma Kan:tnu'nun :o.maddesiru:!~ 4650 sayll1 Kanunla {RG.,s:a ) yap:lan def!:i7tklikle 7u $eki!0e dllzen!enml$tic ';<.bdde 10 (Dcgi$ik :nadde v~ bal}llfj:t: c!.cso Kar:ulal}tllmanm saw; alma.:su!ii ile ya:;:nlnmamas1 r"alince idarc, 7 1:d nmddeye gore toplad1r;1 bilgt vc bdgelerk S inci mnddc uyunr.,;;o yapt1rm:;; oldugu bcdd t::spiti ve bu h:.tstlstaki digcr bilgi ve bclgeleri bir ddek.;e:c ckleyerck :;;~mmaz r::ai:n bui'jr.dugu yer asliye r.ukuk n:a:1kemesine ml\racua\" eder ve ra~ltunal ::1altn b:nuln;;ttrmo bedehnin tesp:r:y!e. bu Xddin. pe~!p veya karn\llit:)ttnnri 3 t1ncl1 :-naddenin :k;nd tlkrasma g.otc yap11jm~ ise taksitie i'ldenmcsi kur~nh)1ll>dn. idare ~dun res.c:!me karar vc:-ilmesini is:er. Mnhhrw:..\ ida:e:1irt bu~w~h ~arih:nden itibfl>t:l en ge;; otuz g;in ;,onras1 i.;in oe:irledigi dun:s:na giiminli. dava dilek.;esi ve idare :arafmdan verilen belgelcrin birer Omegi de cklentrei. :a$!n111az r:;al!n w.a:ikine rnc?rullatl! davctiye ile vcya idarcce ynr1lan ara~itrmalar son~;canda adrc.slen bubne~mayan!ara, tarib!i n: 7201 say1l: Tebligat Ka:n.;nunun 28 \nci re3dd::si gereg:nce ilan yoluyla teblig:at suretiylc: ~i!dircrek 2uru~maya k?.hlmaya -yagmr. Duru$11hl gilmi idareye de!ehhg olunur. Mahkemece malikc dogrudar. ;,:tkan!acjk me}ruliat!t davr:!iyedc veya 1lof'_ yolu ile yapdacak t<:t:;\gatta; :lj Karr:da~t1nlacak ta~mmaz malm l<~puda kr:y:!h bvlm::1ug.u ycr, mevkii, pafta, ada, parse/ r:umaras:, Y:.Jsfk Yl1zl)!<,:tlmlL b) Malik veya m?.hklcrin ac \ C soyad:an, c) Kamula}tmnayl y.apan kbrenin ad1, clj 14 t:m:t! mddcde 6ng6ri'iien ;;iire io;ensincle. tt:bhgat vcya il;tn ta:-i)iirdcn i;itarcn!<amula.;;t1r:na J}l~ine Hlari ya:g::aa ;pta! veyu.1dli yjrg1da ;~addi hlltillara kar$1 dj.zeltim davast <:tt,:abilecekleri, e) A((l(acak davil:arda hnsjnet~n kime yor.eltll.::ce_;ti, fj i 4 line:! madded<> OngDrillen stire i9t'thinde, kar.ml.l.;;!mna i~h.:ntine kar~; idari yarg:ula ip!a! davas1 :-~-yanhmn, davn at,:t!kla.rml,c yiinitmer:in durdurulmas; karan ttl:::llklanm bdgelencli;m dik!eri takdmle, kamujast;nr.<:~ i{kminir. k~::sin1e$ 'cegi vc mahkcmece tespit ed:,e:-1 kamt1lil~tmna bedeli tm;:inden t<~$joma; ma!m kamuia;tmna yapan ica:e adtn~ tescil cdilc;;:egi, gj.\lihkemcce :eipll o;x~ikn kam1.ja$!mm oed.::inin hak sahibi adt:>a hangi bar,kaya yatmlaca@t, h) Konuya vc :a{mrrwz maim C~g;-;:mc tl:~kin H1m savunma vc ddillen, tcblig taribinden itibarer. on giin i;,:hde mahkcmeye yanh olarak b::d'rmderi ::'erektigi. BdittdiL Mank:::11ece, karjda~nn!:.cak tn~w.maz maim bulundui?,f yerde u~ahalli gazete ClktJOf Se, bn maha[[i gall;!derdcn \::iri's'iode VC rjrkjyc g:er.~jinde J~l)'CH!amm guze:elerin hir~s'nde kamu' a{tlrmm:w ve l:>elge:_erin (i7et! C:l 27 bii de fa yay1mlamr

11 AVRUPA ARA$TRMALAR DERGS 11 Mahkemece belirlenen giinde yapilacak duru~mada hakim, ta~anmaz maim bedeli konusunda taraflan anla~maya davet eder. Taraflann bedelde anla~mas1 halinde hakim, taraflarca anla~nlan bu bedeli kamula~tuma bedeli olarak kabul eder ve sekizinci flkramn ikinci ve devam1 ciimleleri uyannca i~lem yapar. Mahkemece yaplian duru:;;mada taraflann bedelde anla~;>amamalan halinde hakim, en ge~ on giin io;inde ke11if ve otuz giin sonras1 iyin de duru:;;ma giinii tayin ederek, 15 inci maddede say1lan bilirki:;;iler marifetiyle vc tiim ilgililerin huzurunda ta:;;mmaz maim de erini tespit io;in mahallinde ke~if yapar. Yaptlacak ke~ifte, ta:;;mmaz maim bulundugu yerin bagh oldugu koy veya mahalle muhtanmn da haz1r bulunmast amacjy!a, muhtara da davetiye y1karhhr ve ke!;>ifte haz1r bulunmasj temin cdilerek, muhtarm beyam da ahmr. Bilirki!;>iler, taraflar ve diger ilgililerin beyamm da dikkate alarak, inci maddedeki esaslar dogrultusunda ta!;'mmaz maim degerini belirten rapor\arm1 onbc~ giin iyinde mahkemeye verirler. Mahkeme bu raporu, duru!;>ma gunu beklenmeksizin taraflara teblig eder. Yap1lacak duru!;>maya hakim, taraflar veya vekillerini ve bilirki!;>ileri yagmr. Bu duru!;>mada taraflarm bilirki!;>i raporlanna varsa itirazlan dinlenir ve bilirki~ilerin bu itirazlara kar!;>l beyanlan ahmr. Taraflann bedelde anla~amamalan halinde gerektiginde hakim tarafmdan onbe~ giin iyinde sonuylandmlmak iizere yeni bir bilirki!;>i kurulu tayin edilir ve hakim, taraflann ve bilirki~ilerin rapor veya raporlan ile beyanlanndan yararlanarak adil ve hakkaniyete nygun bir kamula!;>hrma bedeli tespit eder. Mahkemece tespit edilen bu bedel, ta~ilnmaz mal, kaynak veya irtifak hakkmm kamula~tmlma bedelidir. Taraflann anla~ttg1 veya taraflann anla~amamas1 halinde hakim tarafmdan kamula~tuma bedeli olarak tespit edilen miktann, pe!;>in ve nakit olarak veya kamula~tuma bu Kanunun 3 iincii maddesinin ikinci flkrasma gore yaplim1~ ise, ilk taksitin yine pe~in ve nakit olarak hak sahibi adma, hak sabibi tespit edilcmcmi~ ise ileride ortaya y1kacak hak sahibine verilmek Uzere 10 uncu maddeye gore mahkemece yapliacak davetiye ve ilanda belirtilen bankaya yatmlmas1 ve yatmld1gma dair makbuzun ibraz edilmesi iyin idareye onbe~ gun siire verilir. Gereken hallerde bu sure bir defaya mahsus olmak iizere mahkemece uzatliabilir. idarece, kamula~hrma bedelinin hak sahibi adma yatmld1gma veya hak sahibinin tespit edilemedigi durumlarda, ileride ortaya yilcacak hak sahibine verilmek iizere bloke edildigine dair makbuzun ibraz1 halinde mahkemece, ta!;'mmaz maim idare adma tesciline ve kamula~hrma bedelinin hak sahibine Odenmesine karar verilir ve bu karar, tapu dairesine ve paramn yatmldigl bankaya bi\dirilir. Tescil hiikmii kesin o\up taraflarm bedele ili~kin temyiz haklan sakhd1r. Bu maddede OngOriilen i~lemler, mahkemenin davetine uymayanlar oldugu takdirde ilgilinin yoklugunda yap1l1r. Hak sahibinin tespit edilemedigi durumlarda mahkemece, kamula!;>hrma bedelinin iiyer ayhk vadeli hesaba donii~turiilerek nemalandmlmasj amac1yla gerekli tedbirler ahmr., Kamula~tmlmas1 yap1lan ta!;'mmaz mal, tahsis edildigi kamu hizmeti itibariyle sicik kayd1 gerekmeyen bir nitelige donu!;>mii~ ise, istek halinde mahkemece sicil kaydmm terkinine karar verilir.

12 12 TEMERR(!T FAlZi LL ><.AR!S :.ANAMAYAN MUNZAM ZARARN TAZMN! Bu lescll ve- tcrldn i~lemi strasmda mal sahiplen:.m bt: t<t?mmaz mal nedeniylc verg: ili$ktsl aranmaz. Ancak, tapu dairesi durumu ;lg:li vergi d.alres:ne bildirir. J. iincu maddede belirtilen silre i:;:i:!ce, knmt:!a~tmna :~leobe kar71 hak sahipleri tarnfmd.an idari yarghia i?tai davast a ;>!masl ve idari yarg! mahkemelerince de yiiriitmenm durdumbr.as1 karar: ve~i!mesi halinde mahkeme..;c, ijari yarg1da a;;:t!ar. dava be~ietici mcsele :<.abul odil rek bunun sonucuna gore i~le-m yaptbr. Kamula~t:rm<1 i:}le.mine kar.<;1 idari yargtda iptal veya maddi hat:dara ~aqt adli mahkemderde,h;jlacak dnzeltim davalannda hang: idareye husumet yondtiicceginin d:wetiye Ye i!anda a<;1k;;a beli~tilmemi;; veya y;mh~ gbsteolmi~ olmast nedeniyle d11vada husmnct ya:ths y&neltilr:ji;;. i~, gcryd< ha'im:j tebhg:.tt yapdmak suretiyle davaya dem!:l olum.r" 2 Uygutamada ida~e en oz i::.i y:l, ortalama bes y1l soma kamttla~tmna becelini artmm:ua iliskb kesin!e:;.n:i;; mahkeme brarlan ytwine geiimtcktedic 3 Almar \'C t:svi>;re hukulw i~in: BARLAS, N; Para B~lanmn ifusmda Borylu~n:n Teme;r:iCU ve Bu TemeniH A~~<<>mdan Oiizen!enen Genel Sonw;:ar, lsta.'lbu!!992, >..210 dpn.6l9 ve :>.211 dn.620\leki yazarlnr, BGE JO!J 436. 'Eirk hukuku icin: BARJ..AS, s.2l2, AKMAN, S.: Kars:la$lnmah Olarak Alman ve isvi!1re Tiirk Hukaklannda Yi.iksek 0::-anh En!lasyo:nm Para Bon;lanna Etkisi ve Bu Konudaki Y dlgt;ai Karariar, idd, C.63, S.10-li-l2, 1989, s.633-6l5: OCVZ~vli1,N,!\1.K.i(lZ, T; Bon; tar Hukub Genel Hiikiii:der, 1.8, istanbul s.383; TEKlJ'.iA Y, S.S./AKMAK, SJBURCLOCLU, HJALTOP, A. Tckinay Bon;la: Hubku Gend H-:.ikUmier. 7.B., istanbul 1993, s.943; ALBA$, H,: Para.11:1 Deger Kaybmdan Dogan Zarann Tazmin Edilebilirligi (BK m.l05), Yaymlanmmm;; Doktora Tezi, tzmir 1999, s.122 vd. ve s.l20 dn.376'daki yal!l~lu; 4 YHGK. :u T., E.l99S!ll-34, Kt999l909, Yargt Di\nyast, 5.50, $ubat 2000, s.48 vd., YHGK. T.l9,6.J996. E.i996/5!44, K.! , YKD. C23, S.2, $ubat t997, s.t68 vd.: Y.l5. HD, T.27.L995, E S5, KJ995!363, YKD, C.22, S.l. Ocuk 1996, s.62 vd.; Y.O.HD, 26,4.19/\4 T, E.2506, K357. L'YGUR, Ao;tklar:1a::- i~tihath B~;nylar Kanunu Gene! HlikUmler, C. H. Ankara :990, J:t.l05. s. n7 328 ve bh.odljzman/oz, :>.383 dpr:.56.'rdcl<i kar?rlar. Aks1 fikirdeki l1j-d kararlan it;in bkz: Y.l3 HD, TL!L9Y9, E l99b/9711, K.l , Yarg1 Dimya~1, S.SO. ::?ub:tt 2000, s.!03 vc.; Y.13 HD. T L , E.l999/9945, KJ999!7812, Yaqp DUnyas1. S.Sl, X1a:t 2000, &.115 vd.: Y.l3.HD, T.l E.l9%/9985. K.l997i810, Yarg1 Di.it.ya.>t, S 35, Kasun 1998-, s 9! vd Aynca bkz_ Y..! HD, T.4.3.: 986, E.6S5, K.2012, UYGUR, s.32j~32j.. ~ Bkz. yukanda bdirtikn vc ALBA$. s.225 dp 696'daki yazar~ar '"BARLAS,!>21?-213 'TEKtNAY/Afu\1AN/BURCU0LU.:ALTOP, s.9.:t4 ' GOMl:S, A.: TUrk-b.. io;:r;:; Bon;lnr Jlu,ukunda Vekilir, ()un Bon:u, istanbul di\4 Hl 9 Kr$. BGB. 2SS (3}

13 AVRUPAARA$TRMALAR OERG]S] 13 1 Karann 30 ve 31. Parng:rufillii gore,: "Bu davada ek. tazminat art1 ydda %30 faiz davactya $ubat 1992'de, yani Yargttay karanndan onyedi. ay wnra Odenm~ir, o donemde TU.rldye'de y1lhk enfla:.yon oram %70 idi. Yarg1tay tarafindan kesin olarak bclirlenen tazminat ile fii!en Odenen tutann degeri arasmda sadoce resmi mak.amlarm gecikmesi nedeniyle meydana gelen bu fark, BR Akku~'un arsasmm ist:lmlak edilmesinden Otfirii ul}rad1g; zarara ek olarak aynca z:arar etmesine yol a;;mi~tjr. Resm1 makamlar tazmmaij Odemekte onyedj ay gecikmi~, boylece taz:minatm yetersiz kalmasma yol aym1~t:r, bunun soncunda da miilklyet hakktmn korunmas1 ile gene] kamumenfaatinin korurnnas1 arasmdaki denge bozulmu~tur. Bu nedenle tno.l~.< ProtokoH.in L maddesi ih!al edihni~tir." (bk:z. ~eviri, s. 4-15). 1 : Bkz. KABOCLU, f. G.: Ozgiirlilkler Hukuku, 4.B.. i:stanbull998, s.l34 Z D.5.D, E.l986f1723, K.l99l/ BATllM, S.: Avrupa insan Haklan SOzle~mesi ve Tiirk anayasal Sistemine Etkileri, is.canbul 1993, ~t Bkz. KABOCiLU, s dekl Omekler. 15 Cygulamada, Tiirkiye'deki temel d5viz yatmm araylan olan Alman mark1 (Euro) ve Amerikan dolanmn!!etirilerinin ortalarna~1 esas ahnmaktadtr. 16 Uygulamada, Yarg~tay ll.hukuk Dairesinin, l8.1l.l999 T., E.l998/3338, Kl999/9339 say1h ilammdan belirtildigi iizere, Ui;Ct ayhk mevduat he$ahmda paramn degerlendirilmesinden harcke:tle yapdan hesaplamayj dolfj bulmamaswdan hareketle, karmjla~tlrma artmm parastm 3 ay degil, bir y1 vadeli olarak, yatud1gl faraziyesi kabul edilir. Bu ~c~evede yaptlan hesaplamada bir dev!er bankalanmn mevcut faiz oranlart esas almrr.