TARÎKAT GELENEĞİNDE SALAVÂT-I ŞERÎFE VE MÜSTAKİMZÂDE NİN ŞERH-İ EVRÂD-I KÂDİRÎ ADLI ESERİ

Transkript

1 Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 6 [2005], sayı: 15, ss TARÎKAT GELENEĞİNDE SALAVÂT-I ŞERÎFE VE MÜSTAKİMZÂDE NİN ŞERH-İ EVRÂD-I KÂDİRÎ ADLI ESERİ Hür Mahmut Yücer * Giriş Hz. Peygambere duyulan sevgi ve muhabbetin ifadesi olan salât-u selâm Kur ân ın emriyle her Müslümana görev olarak verilmiştir. 1 Hadislerde de Hz. Peygamber in ismi anıldığı vakit salavât getirmek gerektiği 2, getirilen salavâtla- * Dr., Öğretmen, hurmahmut@hotmail.com 1 Şüphesiz ki Allah ve Melekleri peygambere salavât getirirler. Ey îmân edenler! Siz de onun için (tam bir teslîmiyetle) salât ve selâm getirin. (Ahzâb, 33/56.) Salât kelimesi lügatta sallâ fiilinden mastardır. Dua, tebrik, temcit ve ta zîm manasınadır. Salâ fiilinin mastarının tasliye olduğu ve salâtın tasliyeden geldiği de söylenmiştir. Istılahta ise Allah a yaklaşmak gayesiyle yapılan belli fiillerden ve husûsi rukünlerden ibarettir ki, o da namazdır. Namaza salât denmesi, aslının dua olmasındandır. Cumhûr-ı ulemâya göre salât, dua için hakîki, namaz için mecâzî mânâda kullanılmıştır. Hidayet Işık, Hz. Peygamber (s) e Salât ve Selâm Getirme ile İlgili Bir Araştırma, Diyanet Dergisi Peygamberimiz (s) Özel Sayısı, Ekim-Kasım-Aralık 1989 c. 25, sayı: 4, ss Ebu Mesʹud el Bedri (r.) anlatıyor: ʺBiz Saʹd b. Ubâdeʹnin meclisinde otururken Rasulüllah (s) yanımıza geldi. Kendisine, Beşir b. Saʹd: ʺEy Allahʹın Resülü! Bize Allah Teâla Hazretleri, sana salât okumamızı emretti. Sana nasıl salât okuyabiliriz?ʺ diye sordu. Efendimiz şu cevabı verdi: ʺŞöyle söyleyin: ʺAllahümme salli alâ Muhammedin ve alâ âl-i Muhammed, kema salleyte alâ İbrahime ve barik alâ Muhammedin ve alâ âl-i Muhammedin kemâ bârekte alâ âl-i İbrahime inneke hamîdun mecîd. (Allahʹım! Muhammedʹe ve Muhammedʹin âline rahmet kıl, tıpkı İbrahimʹe rahmet kıldığın gibi. Muhammedʹi ve Muhammedʹin âlini mübârek kıl. Tıpkı İbrahimʹin âlini mübârek kıldığın gibi.ʺ ResuIullah ilâveten şunu söyledi: ʺSelam da bildiğiniz gibi olacak.ʺ Müslim, Salât 65, Kasruʹs- Salât 67; Ebü Dâvut, Salât 183; Nesâi, Sehv 49. Tirmizî dışındaki Kütüb-i Sitte de, Ebü Humeyd es-sâidi (r.)ʹden gelen bir rivayet şöyledir: ʺAshab sordu: ʺEy Allahʹın Resülü sana nasıl salât okuyalım?ʺ Rasulüllah (s): Şöyle söyleyin, dedi: ʺAllahümme salli alâ Muhammedin ve alâ ezvâcihi ve zürriyyetihi kema salleyte alâ İbrâhime ve bàrik alâ Muhammedin ve alâ ezvâcihi ve zürriyyetihi kemâ bârekte alâ İbrâhime inneke hamîdun mecîd. (Allahım! Muhammed e zevcelerine ve zürriyetine rahmet kıl, tıpkı İbrahimʹe rahmet kıldığın gibi. Muhammedʹi, zevcelerini ve zürriyetini mübarek kıl, tıpkı İbrahimʹi mübarek kıldığın gibi. Sen övülmeye Iayıksın, Şerefi yücesin).ʺ Buhâri, Daavât 33, Enbiya 8; Müslim, Salât 69; Muvatta, Kasruʹs- Salât 66, (1,165); Ebü Dâvut, Salât,183; Nesâi, Sehv 54.

2 254 Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 6 [2005], sayı: 15 rı kendisine ulaştıran görevli melekler bulunduğu 3, duaların ancak onunla kabul edildiği, âhirette kendisine en yakın olanın bu dünyada en çok salavât getirenler olduğu 4, getirmeyen kimsenin son derece cimri sayıldığı 5, insanların en hayırlısının çokça salavât getirenler olduğu zikredilmektedir. Her salavât getirenin salavâtının Hz. Peygamber e arz olunup on misliyle karşılık verildiği müjdesi de 6 mutasavvıfları salavât metinlerini ezberlemeye, evrâd ve hizb edinmeye yönlendirmiştir. Hatta bu metinlere yapılan ilâvelerde asıldan ayrılınmadığı ancak çokluğa işaret eden, anlamı güçlendirmeye yönelik sayısal lafızların eklendiği görülmektedir. 1-Tarîkatlarda Salavât Bursalı İsmail Hakkı ya göre salavâtlar sayılamayacak kadar çoktur. Mükâşefe ehline göre on iki bin civarındadır. Nakledilen salavâtlardan başka (Salavât-ı Menkûle) keşf ile bilinen salavâtlar (Salavât-ı Keşfiyye) de vardır ki bunları her asırda zevk-yâb-ı ehl-i tahkîk bilir. Her salavât gerçi bâis-i ızzi sermedîdir ama dereceleri farklıdır. Hepsini okumak mümkün olmadığı için, özel olan bazıları vird edinilmiş, böylece yaygınlık kazanmıştır. 7 Mahmud Sami Bey el- Kàʹb b. Ucreʹden gelen bir rivâyet de şöyle: ʺRasulüllah (aleyhissalâtu vesselam) yanımıza gelmişti: ʺEy Allahʹın Resülü, dedik, sana nasıl selam vereceğimizi öğrendik. Ama sana nasıl salât okuyacağız (bilmiyoruz)?ʺ ʺŞöyle söyleyin! dedi: ʺAllahümme salli alâ Muhammedʹin ve alâ âl-i Muhammedin kema salleyte alâ İbrahime inneke hamîdun mecîd. Allahümme barik alâ Muhàmmedin ve alâ âl-i Muhammed, kemâ bârekte ala âli İbrahime inneke hamîdun mecîd.ʺ Buhâri, Daavât 33; Müslim, Salât 66; Ebü Dâvud, Salât 183; Nesâi, Sehv 51; Tirmizî Vitr, Hz. İbn Mesʹud (r.) anlatıyor: Rasulüllah (s) buyurdular ki: ʺYeryüzünde Allahʹın seyyâh melekleri vardır. Onlar ümmetimin selâmını (ânında) bana tebliğ ederler.ʺ Nesâi, Sehv İbnu Mesʹud (r.) anlatıyor: Rasulüllah (s) buyurdular ki: ʺKıyamet günü bana insanların en yakını, bana en çok salavât okuyandır.ʺ Tirmizî, Salât Tirmizîʹde Hz. Ali (r.)ʹden kaydedilen bir rivâyette şöyle denir: Rasulüllah (s) buyurdular ki: ʺGerçek cimri, yanında zikrim geçtiği halde bana salavât okumayandır.ʺ Tirmizî, Daavât Hz. Enes (r.) anlatıyor: Rasulüllah (s) buyurdular ki: ʺKim bana (bir kere) salât okursa Allah da ona on salât okur ve on günahını affeder, (mertebesini) on derece yükseltir.ʺ Nesâi, Sehv 55. Yine Nesâi de Ebü Talha (r.)ʹdan gelen bir rivâyet şöyle: ʺBir gün Rasulüllah (s), yüzünde bir sevinç olduğu halde geldi. Kendisine: ʺYüzünüzde bir sevinç görüyoruz!ʺ dedik. ʺBana melek geldi ve şu müjdeyi verdi: ʺEy Muhammed! Rabbin diyor ki: ʺSana salavât okuyan herkese benim on rahmette bulunmam, selam okuyan herkese de benim on selâm okumam sana (ikram olarak) yetmez mi? Nesâi, Sehv 55. Salavât getirmenin fazîleti hakkında bk. İsmail b. İshak el-kâdı (ö.282), Fadlü s-salâti ale n-nebiyyi (s), tahk.: Şeyh Mahmud Nâsırüddin Elbânî. Eserde yüz yedi hadis bulunmaktadır. İbn Kayyım el-cevziyye, Cilâu l-efhâm fi s-salâti ve s-selâm alâ hayri l-enâm; Fîruzabâdî, es- Salâtü ve l-beşer fi s-salâti alâ hayri l-beşer; es-sehâvî (ö.902), el-kavlü l-bedi fi s-salâti alâ habîbi şşefî. 7 İsmail Hakkı Bursevî, Tuhfe-i Aliyye, Üç Tuhfe, haz.: Şeyda Öztürk, ss Osmanlı dönemide tarîkat çevrelerinde salavât getirme hakkında yazılan eserlerin bazıları da şöyledir: Süleyman Hakkı Efendi, Mecmuaü d-deavât ve s-salavât ve l-akâid ve n-nasâyih, Dersaadet Mat-

3 H. Mahmut Yücer / Tarîkat Geleneğinde Salavât-ı Şerîfe ve Müstakimzâde nin Şerh-i Evrâd-ı Kâdirî adlı Eseri 255 Mevâhibü s-seniyye adlı eserinde, Kütüb-i sitte de geçen salavâtlara ilâveten, Ahmed Sâvî, Seyyid Bedevî, Ebu l-hasan Şâzilî, Seyyid Mustafa Bekrî, İmam Şâfii, Abdullah b. Abbâs, Ebu s-suud Cârihî, İbrahim Dessûkî, İbrahim Metbûlî, Kutub Halebî, Murtazâ ez-zebîdî ve Hanbelî gibi şahıslara ait 40 civarında salavâtı bir araya getirmiştir. 8 Yine asırlar içerisinde çeşitli âlimlerin hadislerde geçen metinlere küçük ilâveler yapmakla kendilerine has salavât metni oluşturdukları görülmektedir. Bu değişikliklerin daha çok Hz. peygamberin evsâfı veya salavâtın sayısı ile ilgili olduğu, asıl metinlerden uzaklaşılmadığı anlaşılmaktadır. Daha çok mutasavvıflar tarafından tertib edilen salavâtlara bir çok şerh yazılmış, mecmualar oluşturulmuştur. Bu mecmuaların en meşhuru, Şâziliyye tarîkatının Cezûliyye kolu kurucusu Süleyman el-cezûlî (ö.870/1465) tarafından meydana getirmiştir. Cezûlî fazîletine inandığı 130 civarındaki salavâtı 9 baa-i Osmaniye 1307; Ebu Said Muhammed b Mustafa b. Osman Hâdimî, Risâle fî hakki t-tesbih ve t-tahmid ve t-tekbir alâ selâsin, Matbaa-i Âmire, ts., 210s.; Ebü t-tâhir Mecdüddin Muhammed b. Yakub b. Muhammed Firuzabadi, Rasulüllah Üzerine Salavât-ı Şerîfe Getirmek 817/1415, çev.: Mustafa Demirkan, İsmail Tavman, Konya 1998; Kâdirî Seyyid Muhammed Sâlih (Yeşilzâde), Dua Mecmuası, Salât-ı Münciye, Salât-ı Nâriye ve Ramazan Duası, İstiklal Matbaası, 1956, 32s. 8 Mamud Sami Bey, el-mevâhibü s-seniyye, Kâhire 1951, ss Pazartesi Günü:1-Salavâtu fadliyye, 2-Fadliyye, 3- Fadliyye, 4- Fadliyye,5 Fadliyye, 6- Fadliyye, 7-Salavâtu r-rahme, 8-Salavâtu l-ümmihât, 9-Salavâtu l-bârikiyye, 10-Salavâtu lhikemiyye, 11-Salavâtu l-câmiiyye, 12-Salavâtu l-hayriyye, 13-Salavâtu l-ensâriyye 14- Salavâtu l-adediyye, 15-Salavâtu l-emriyye, 16-Salavâtu l-vesîle, 17-Salavâtu ehli l-beyt, 18- Salavâtu müntehiye, 19-Salavâtu tahiyye, 20-Salavâtu ş-şefâat, 21-Salavâtu İbrâhimiyye, 22- Salavâtu arşiyye-i hâssiyye, 23-Salavâtu kevniyye, 24-Salavâtu fâika, Salı Günü: 25-Salavâtu adediyye, 26-Salavâtu esrâriyye, 27-Salavâtu tardıye, 28-Salavâtu haremiyye, 29- Salavâtu vârisiyye, 30-Salavâtu edebiye, 31-Salavâtu ihsâiyye, 32-Salavâtu sahâbe, 33- Salavâtu mes ûdiyye, 34-Salavâtu sıfâtiyye, 35-Salavâtu ş-şâfii, 36-Salavâtu ebhariyye, 37-Salavâtu lmuhîta, 38-Salavâtu imdâdiyye, 39-Salavâtu l-mûcizât, 40-Salavâtu semâiye, 41- Salavâtu şşâmme, 42- Salavâtu l-mîrâc, 43-Salavâtu z-zabt, 44-Salavâtu l-inşikâk, 45- Salavâtu l-hâtim, 46- Salavâtu l-havârik, 47-Salavâtu l-bereket, 48-Salavâtu l-mümecced, 49- Salavâtu l-hızâ 50- Salavâtu midâdiyye, 51- Salavâtu edâfiyye, Çarşamba Günü: 52- Salavâtu r-reviyye, 53- Salavâtu l-gâfilûn, 54- Salavâtu z-zâriyât, 55- Salavâtu l-vesîle, 56- Salavâtu l-münzel, 57- Salavâtu -kerâme, 58-Seyyidü s-salât, 59- Salavâtu Âdem aleyhisselâm, 60- Salavâtu lmukarrabîn, 61- Salavâtu -mele, 62- Salavâtu l-mezîd, 63- Salavâtu s-selâm, 64- Salavâtu lkaderiyye, 65- Salavâtu d-devâm, 66- Salavâtu s-saât, 67- Salavâtu l-hubb, 68- Salavâtu lmünciyye li Musa ed-darîr, 69- Salavâtu r-rızâ, 70- Salavâtu n-nûr, 71- Salavâtu l-mîrâciyye, 72- Salavâtu l-havz, 73- Salavâtu t-teysîr, 74- Salavâtu l-vasl, 75- Salavâtu l-kerâme, 76- Salavâtu l-ihtirâm, 77- Salavâtu Talha, 78- Salavâtu z-zâkir, 79- Salavâtu l-merhame, 80- Salavâtu Tâhir, 81- Salavâtu l-kevser, 82- Salavâtu t-tavâf, 83- Salavâtu r-risâle, 84- Salavâtu zzekiyye, 85- Salavâtu evsâfiyye, Perşembe Günü: 86- Salavâtu cüz iyye veya ümmiye, 87- Salavâtu zülfâ, 88- Salavâtu türhamiyye, 89- Salavâtu zeyniyye 90- Salavâtu mesvây, 91- Salavâtu rumûziyye, 92- Salavâtu bahâiyye, 93- Salavâtu kameriye, 94- Salavâtu ıtriye, 95- Salavâtu teslimiyye, 96- Salavâtu ibrâhimiyye, 97- Salavâtu nebîiyye, 98- Salavâtu memlûiyye, 99- Salavâtu istihkâkiyye, 100- Salavâtu l-murtazâ, 101- Salavâtu sulbiyye, 102- Salavâtu

4 256 Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 6 [2005], sayı: 15 Delâilü l-hayrât ve şevâriku l-envâr fî zikri s-salât ale n-nebiyyi l-muhtâr adıyla bir araya getirmiş, Pazartesi den başlanmak üzere günlere göre taksim ederek okunmasını tavsiye etmiştir. Delâilü l-hayrât diğer tarîkat mensupları, hatta bir tarîkata bağlı olmayan Müslümanlar arasında da asırlarca düzenli olarak okunmuş, okumaya başlamadan önce veya bitirdikten sonra yapılması gereken şartlar ve edepler başlığı altında uygulanan kurallarla disipline bağlanmıştır. 10 Bu nedenle olsa gerektir ki tarîkat âyinlerinde, zikir meclislerinde Allah ve O nun isimlerinden sonra en çok tekrar edilen zikir, salât u selâmdır. Bazen saatlerce süren zikir meclisleri çok değişik ve uzun salâtu selamlarla devam eder. Sadece tarîkat erbâbı arasında değil bütün Müslümanlar arasında yaygınlaşan en meşhur salavât metni Salât-ı Terfîciye-i Kurtûbî dir. Faydaları hakkında kitaplar yazılan, okunmasının bazı şartları bulunduğu belirtilen, 11 devam edenin belâ ve musîbetlerden emin olacağı, 12 düşman istilası ve zulmünden kurtutünciziyye, 103- Salavâtu Hâşimiyye, 104- Salavâtu berriye, 105- Salavâtu tayyibiyye, 106- Salavâtu fezâiyye,107- Salavâtu İbrahimiyye, 108- Salavâtu meknûniyye, Cuma Günü salavatlar yerine peygamberimiz vesilesiyle istenilen çeşitli dualar bulunmaktadır. Cumartesi Günü:109- Salavâtu İbrâhimiyye, 110- Salavâtu İbrâhimiyye, 111- Salavâtu umûmiyye, 112- Salavâtu muhîtiyye, 113- Salavâtu müsmiriyye, 114- Salavâtu l-cinn, 115- Salavâtu vehiyye, 116- Salavâtu l-hamâme, 117- Salavâtu şefâa, 118- Salavâtu l-esmâ, 119- Salavâtu l-hamâim, 120- Salavâtu cihâdiyye, 121- Salavâtu l-eflâk, 122- Salavâtu İbrâhimiyye, 123- Salavâtu r-ra d, 124- Salavâtu l-teblîğ, 125- Salavâtu tihâme, 126- Salavâtu l-mukarrabîn, 127- Salavâtu lenbiyâ, 128- Salavâtu İmâm-ı A zam, eser Salavâtu s-safâ ile sona ermektedir. Delâilü l-hayrât, İstanbul 1285, ss Kuzey Afrika ve Anadolu da oldukça rağbet gören Delâilü l-hayrat, birçok defa basılmış ve şerhleri yapılmıştır. 1- Karadavutzâde Mehmed Efendi (ö.1170/1756), Tevfîku muvaffıki l-hayrât li neyli l-berekât fî hizmeti menbai s-saâdât (İstanbul 1254), 2- Şeyh Hasan el-adevî, Bulûğu lmüsirrât alâ Delâili l-hayrât (Mısır 1289), 3-Muhammed Mehdi el-fâsî, Metâliu l-müsirrât bi cilâi Delâili l-hayrât (Mısır 1298) îzâhı için bk. M. Tâhir, Osmanlı Müellifleri, c. I, s. 399; Süleyman Uludağ, Delâilü l-hayrât, DİA, c. IX, ss Osman Ferid Efendi; Salât-ı Tefrîciye okumanın Âdâbını şöyle sıralar; 1-Başlamadan önce beş-on yada on beş kere Estağfirullah el-azîm ve etûbü ileyh çekmelidir. 2-Eûzü besmele ile İnnellahe ve melâiketehû yüsallûne ale n-nebiy, Yâ eyyühellezîne âmenû sallû aleyhi ve sellimû teslîmâ âyetini okumalı. 3- Okuyacağı şeyin, niyet ve muradı için dua etmeli. 4- Önceden hazırladığı sayılabilecek bir alet ile okumaya başlamalı, kaç günde veya ne zamana kadar okuyacağını tayin etmeli. 5-Sayıyı tam çekmeli eksik veya noksan olmamalı. 6-Okuyamayacak durumda olan kişi güvendiği bir kimseye vekâlet vererek de okutabilir. İzmir Müderrislerinden Kasabzâde Osman Ferid, Peygamber Efendimiz Üzerine Salavât-ı Şerîfe Getirmenin Dünyevî ve Uhrevî Fezâili İle Salât-ı Tefrîciye nin Havâssını Mübeyyin Risâledir, Evkâf-ı İslâmiye Matbaası, 1322, ss Ayrıca bk. Nazillili Seyyid Muhammed Hakkı, Hazînetü l-esrâr-sırlar Hazinesi, çev.: Celal yıldırım, İstanbul 1977, ss İzmir müderrislerinden Kasabzâde Osman Ferid; Aydın, İzmir, İstanbul bölgelerinde gezdiği dönemde bu salavâtın faydaların anlatmış, tecrübesine dayalı olarak gördüğü faydaları şöyle sıralamıştır: 1-Üst dereceli memurlar nice emellerine nail olmuşlardır. 2-Doktor tedavisinden ümit kesilen nice hastalar bu salavât neticesinde şifa bulmuşlardır. 3-Bir âlim müderrisin yirmi senedir çektiği sara hastalığından bu salavâta devamla kurtulduğunu gözleriyle görmüştür /1872 tarihinde bir kadın yirmi senedir kapanan gözlerine kavuşabilmesi için bu sa-

5 H. Mahmut Yücer / Tarîkat Geleneğinde Salavât-ı Şerîfe ve Müstakimzâde nin Şerh-i Evrâd-ı Kâdirî adlı Eseri 257 lacağı, 13 rızkının bollaşarak zenginliğe nâil olacağı 14 söylenen salavât metni şöyledir: Allahümme salli salâten kâmileten ve sellim selâmen tâmmen alâ seyyidinâ Muhammedinillezî tenhallü bihi l-ukadü ve tenfericü bihi l-kürabü ve tukdâ bihi l-havâicü ve tünâlü bihi r-regâibü ve hüsnü l-havâtimü ve yüsteska l-ğamâmü bi veçhihi l-kerîmi ve alâ âlihî ve sahbihî fî külli lemhatin ve nefesin bi adedi ma lûmi l-lek 15 İmam Kurtubî bu salavâtı, Tefrîciye olarak, Garb ulemâsı (Endülüs, Fas, Tunus, ve Cezayirliler) muratlarının bu salavât-ı şerîfe sebebiyle hemen yerine gelmesinden dolayı Salât-ı Nâriye, ehl-i esrâr şifâ bulmaları sebebiyle Miftâhı kenzi l-muhît (Âlemleri kuşatan hazînenin anahtarı) olarak adlandırmıştır. İmam Kurtubî; Bir mü min önemli bir işinin hâsıl olmasına yahut büyük bir belânın def ini murat ettiği vakit bu Salât-ı Tefrîciye yi 4444 defa okursa Allah o mü minin niyet ettiğini muvaffak kılar, matlûbunu hâsıl eder. der. Hatta her gün kırk bir kere bu salât-ı şerîfeyi okursa, Allah o mü minin kalbinden lavâta devam etmesini tavsiye etmiş, sekiz günde okuyan kadın da bu salavât neticesinde gözlerine tekrar kavuşmuş, o tarihten sonra on sene daha yaşamıştır. Osman Ferid, age, s Hazînetü l-esrâr sahibi Hizbü l-ebrâr şerhinde Salât-ı Tefrîciye nin havâssı hakkında der ki; Şeyhim Muhammed Tunûsî den işittim. Fransızlar Cezâyir i istilâ ettikleri vakit bir kişi insanları cihada teşvik ettiği için Fransızlar tarafından haps edilmiş. O adamın topun ağzına bağlanarak idamına karar verilmiş Ehl-i havastan bir kişi olayı işitince hapishaneye gelerek Azizim, kardeşim; Fransız ümerası senin hakkında topun ağzına bağlanarak idam edilmene karar verdi. Bu kararlarını falan günü uygulayacaklar. O gün gelmeden senin necat ve halasına neden olacak yanında mücerreb havaslardan bir havas var mıdır? diye sormuş. O kişi de; Benim yanımda havas yoktur ancak kalbimde iman vardır, benim buradan kurtulmama ne gibi havas bulunabilir demiş. O kişi bunun üzerine, Ey azizim idam günü gelmeden önce Salât-ı Tefrîciye yi 4444 defa oku, tamam et. Okuduktan sonra ne gibi sırlar ortaya çıkar görürsün demiş ve Tefrîciye yi mahbusa ezberletmiş. Sayı tamam olduğu günlerde idârecilerden yüz altın gönderilerek idam cezasının sürgüne çevrildiği emri gelmiş. İşte Tefrîciye o kişinin hem kurtulmasına hem de zenginliğine sebep olmuştur. Hizbü l-ebrâr sahibinin tecrübelerini bizzat kendinin yaşadığını söyleyen Osman Ferid; örnek olarak da Yunanlıların İzmir i işgal ettikleri vakit halkı Salât-ı Tefrîciye okumaya teşvik ettiğini bi iznillâh o sayede kurtulduklarını verir. Osman Ferid, age, s Şeyh Muhammed Tunûsî; Bir kimse bu Salât-ı Tefrîciye yi her gün yirmi bir kere okursa sanki rızkı semâdan iner ve arzdan biter demiştir. İmâmü d-dîneverî; Bir kimse her beş vakit namazın ardından on bir kere okur, kendine vird edinirse rızkı kesilmez, yüksek mertebelere ve devlet-i ganiyyeye nâil olur. buyurmuştur. Hazînetü l-esrâr sahibi der ki; Bir mü min günde yüz kere okumaya devam etse o kişi matlûbuna vâsıl, arzu ettiği şeye nâil olur. Eğer günde 1000 kere okursa artık hatıra gelmeyen ve göze görünmeyen şeyler kendine münkeşif olur. Osman Ferid, aynı eser, aynı yer. 15 Ey Allahım! Efendimiz Muhammed e salât-ı kâmil ve selâm-ı tâm ile salât ve selâm eyle! Zira o, öyle bir zattır ki, kendisiyle düğümler çözülür, sıkıntı ve zahmetler âsân olur, ihtiyaçlar karşılanır, arzulara ve güzel sonuçlara ulaşılır. Kendisinin yüzü suyu hürmetine yağmur istenir. Her lemha (kısa bir göz açıp kapama ya da şimşek çakması gibi bir zaman)da ve her nefeste sence malum olan mahlukat sayısınca O nun âline ve ashâbına da salât ve selâm olsun

6 258 Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 6 [2005], sayı: 15 gam ve hüznü giderir, bağlı işini feth eder, zararları giderir, her işini kolaylaştırır, rızkını genişletir. İslâm dünyasında en meşhur salavâtlardan birisi de Şeyh Hasan Şâzilî nin de şeyhi olan Abdüsselâm b. Meşîş Hasenî (ö.625/1228) ye ait olduğu rivâyet edilen Salavât-ı Meşîşiyedir. Hakkında yirminin üzerinde şerh yazılmış 16 ve bütün tarîkat mensuplarınca yaygın olarak okunagelmiştir. Allahümme salli alâ men minhu inşakkati l-esrâr, ve n-felekati l-envâr şeklinde başlayan Salât-ı İbn Meşîş, Hz. Peygamber vesile edinilerek yapılan dualarla nihâyete erer. Şâzilî usulünde günlük vird olan bu salavât metnini temel alan Ali Darkavî, yaptığı ilâvelerle yeni bir metin oluşturmuş, Darkaviyye mensuplarınca yeni şekliyle okunmaya başlanmıştır. 17 Hz. Peygamber i rüyada görmek isteyen kişi edebini kuşanarak gece uyumadan önce Allahümme salli ve sellim alâ seyyidinâ Muhammedin ve alâ âli seyyidinâ Muhammed. Fî külli lemhatin ve nefesin bi adedi külli ma lûmi llek salâtını okur, sonrada gece gündüz bunu okumaya devam eder, Peygamber Efendimiz in ismi anıldığı vakit huzurunda bulunuyormuş gibi edeple okumaya devam ederse bi iznillah onu rüyasında görür. Mahmud Sâmi Bey ise, Efendimizi rüyasında görmek isteyen kişinin Allahümme salli alâ seyyidinâ Muhammedini n-nebiyyi l-ümmiyyi ve alâ âlihî ve sahbihî küllema zekerake zzâkirûn ve ğafele an zikrike l-gâfilûn. diye başlayan Salâtü l-hâfile yi her gece yatmadan önce yüz defa okumasını, buna on gece devam etmesini, abdestli ve sağ yanı üzerine uzanmasını tavsiye eder. Çünkü bu bilgiyi Nebhânî nin Saâdetü t-dâreyn adlı eserinden almıştır. 18 Mevâhibü s-seniyye de Allahümme salli alâ seyyidinâ muhammedin ve alâ âli seyyidinâ Muhammed, adede külli dâin ve devâin ve bârik aleynâ ve aleyhim kesîrâ ibâresiyle kaydedilen salavâtın da Salâtü n-nakşibendiyye olduğu zikredilmektedir Bu şerhlerden bazıları şöyledir: 1-Muhammed b. Ali Harrûbî et-trablusî (ö.963/1556), Şerhu ala s-salâti l Meşîşiyye; 2-Muhammed b. Ali ez-zervalî (ö.1030/1620), Şerhu salâti İbn Meşîş; 3- İsmail Hakkı Bursevî (ö.1137/1724), Şerhu salâti İbn Meşîş, İstanbul 1256/1840, Bulak Rebîülevvel 1113/Ağustos 1701 de tamamlanan bu eserin yazma bir nüshası için bk. Süleymaniye Ktp. Mihrişah, no: 217, vr Muhammed b. Abdusselâm el-bennânî (ö.1163/1750), Şerhu salavâtı İbn Meşîş; 5-Ahmed b. Muhammed el-mehdî b. Acîb et-tatvânî (ö.1224/1809), Şerhu salavâtı İbn Meşîş; 6-Muhammed el-ahrâk ed-darkavî (1261/1845), Şerhu salâti l-meşîşiyye; 7-Ebu l-mehâsin Muhammed Kavukcî (ö.1305/1887); Nefâisü t-teftîş alâ salâti İbn Meşîş; Tayyib b.abdulmecîd b. Kiran, Şerhu s-salâti -Meşîşiyye, 1227/1812, tahk.: Bessam Muhammed Barud, Abu Dabi 1999, 274s.; Muhammed Halil Hicrisî, el-cevherü n-nefîs fî salavâti İbn İdris, Kahire ; bk. M. S. Güven, agt, s Gümüşhânevî, age, s Mahmud Sami Bey, el-mevâhibü s-seniyye, s Mahmud Sami Bey, el-mevâhibü s-seniyye, s. 125.

7 H. Mahmut Yücer / Tarîkat Geleneğinde Salavât-ı Şerîfe ve Müstakimzâde nin Şerh-i Evrâd-ı Kâdirî adlı Eseri 259 Bunların en meşhurlarından birisi de tefsir sahibi Hüseyin Kâşifî nin Risâletü s-salavât ında kaydettiği, Gazneli Sultan Mahmud un da kendisine vird edindiği, her okunduğunda on bin salavât okunmuş gibi karşılık verilen Salâtı Melevân metnidir. Rivâyete göre maddi sıkıntıya düşen bir derviş rüyasında Peygamber Efendimizi görmüş, halini arz edince kendisine Sultan Mahmud a giderek sıkıntısını giderecek maddî yardımı istemesini tavsiye etmiştir. Derviş Efendim padişah beni kapısından kovar, ona ne diyeyim ki benim ihtiyacımı görsün, kapısından kovmasın? deyince Efendimiz; O nun bana yatmadan evvel otuz bin, yataktan kalkarken de otuz bin salavât getirdiğini haber ver demiş. Gazneli Mahmud dervişin bu söylediklerini duyunca ihtiyacından fazlasını ona hediye etmiş. Derviş çekildikten sonra padişahın etrafında bulunan devlet erkânı hükümdara, sürekli yanında bulunduklarını, bu kadar salavâtı ne zaman ve nerede çektiğini sorarlar. O da ulemâ-yı ehl-i yakînden duyduğuna göre aşağıda yazılı salavâtı her kim bir defa okursa on bin defa salavât çekmiş gibi olduğunu, kendisinin de yatmadan önce üç defa, kalkarken de üç defa çektiğini böylece otuzardan altmış bin defa okumuş gibi olduğunu söylemiştir. Bu salavât şöyledir: Allahümme salli alâ seyyidinâ Muhammedin ve alâ âlihî külleme htelefe l-melevân, ve taâkabe l asrân, ve kerrera l-cedîdân, ve stakbele l-ferkadân, ve beliğ rûhahû ve ervâha ehli beytihî minna t-tahiyyete ve s-selâm, ve r-ham ve bârik ve sellim aleyhi kesîran kesîran ilâ yevmi l-haşri ve l-karâr. 20 Ticânîler arasında çokça methedilen ve Ahmed Ticânî (ö.1231/1835) nin ancak abdestle okunmasını tavsiye ettiği Cevheretü l-kemâl de bir salavât metnidir. Allahümme salli ve sellim alâ ayni r-rahmeti r-rabbâniyyeti ve l-yâkûteti l mütehakkıkati l-hâitati şeklinde başlayan Cevheratu l-kemâl in günlük dersler içerisinde on iki defa okunması istenmektedir. Abdest almanın mümkün olmadığı durumlarda bu duanın yerine Salât-ı fâtıhiyye okunur. Ticânîlerin inanışına göre Cevheratu l-kemâl in okunması esnasında Hz. Peygamber ve Hulefâ-i Râşidîn mânen hazır bulunur, evrâdın okunmasına iştirak ederler. 21 اللهم صل على سيدن 20 والسلام و ا محمد ماختلف الملوان و تعاقب العصران و كرر الجديدان واسققبل الفرقدان و بلغ روحه وارواح اهل بيته et- Ey Allahım! Gece gündüz değişmesi devam ettikçe, asırlar birbirini takip بارك وسلم عليه كثيرا tiği müddetçe, yenilenenler tekrarlandıkça, kutup yıldızları göründükçe, Seyidimiz Muhammed aleyhisselâma ve ehli beytine rahmet eyle. O nun ve ehl-i beytinin ruhlarına bizden selâm tebliğ et, mübârek kıl ve kıyamet gününe kadar ona selâm ver. 21 Salât-ı Fâtıhiyye şöyledir; Allahümme salli alâ seyyidinâ Muhammedin el-fâtihu lemmâ uğliga, ve l-hâtimu lemmâ sebeka, nâsıru l-hakkı bi l-hakkı, ve l-hâdî ilâ sırâtıke l-müstakîm ve alâ âlihî hakka kadrihî ve mikdârihi l-azîm Allahım! kapalı (müşkil) işleri açan, işleri tamamlayan, hakkı hak ile destekleyen, doğru yoluna ileten Efendimiz Muhammed e ve âline büyük miktarda, hakkının kudretince salât et. Jamil M. Abu n-nasr, Ticâniye ve Tekrûr Hareke-

8 260 Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 6 [2005], sayı: 15 Haftalık tekke âyinlerinde ve sabah evradlarında okunan salavât metinleri genellikle Hadis mecmualarında yer almaktadır. Ancak bunların dışında, evrad kitaplarında ortak olarak kaydedilen, üç defa okuyanın yüz bin defa okumuş gibi olduğu rivâyet edilen bir başka meşhur salavât-ı şerîfe de şudur; Allahümme salli alâ seyyidinâ Muhammedin bahri envârike vema dini esrârik, ve ayni ınâyetik, ve şemsi hidâyetik, ve arûsi memleketik, ve emni velâyetik, ve lisâni mahabbetik, ve imâmi hadrakit, ve hayri halkik, ve ahabbi l-halkı ileyke abdike ve habîbike ve rasûlike nnebiyyi l-ümmiyyi llezî hatemte bihî l-enbiyâe ve l-mürselîn, ve alâ melâiketike l-mukarrabîn, min ehli s-semâvâti ve ehli l-aradîn, rıdvânu llahi Teâlâ aleyhim ecmaîn, bi rahmetike yâ erhamerrâhimîn, ve l-hamdü lillâhi rabbi l-âlemîn 22 Her tarîkat tarafından en meşhur salavâtlardan kabul edilen ve çeşitli amaçlarla Türkiye Müslümanları arasında halen yaygın biçimde okuması gelenekleşen Salât-ı Münciye 23 dir. Rivâyete göre; Bir gemi yolculuğunda çok şiddetli bir fırtınaya tutulan bu zat uyku esnasında Resulullah Efendimizi görür ve Efendimiz (sas) kendisine 1000 defa okumak üzere bu salavât-ı şerifeyi tâlim buyururlar. Bu şekilde tüm gemi halkı kurtulur. 24 Şeyh tarafından dervişlere şahsî olarak verilen tarîkat derslerinde de mutlaka günlük çekmesi gereken salavât-ı şerîfeler bulunmaktadır. Ancak bunlar genellikle salavât-ı şerîfenin kısaltılmışı olan Allahümme salli alâ seyyidinâ muhammed şeklinde olduğu, bütün tesbihlerin sonunda yapıldığı görülmektedir. Çünkü İsm-i Celâl (Allah) zikriyle gönlünü ateşlendiren müridin ancak salât u selâm ın ılıman, rahatlatıcı iklimine sığınarak teselli bulduğu da gerçektir. Yine bütün tarîkat âyinleri, Hz. Peygamber e duyulan sevgi ve saygının bir ti, çev.: Kadir Özköse, Ankara 2000, ss. 60, Ey Allahım! Nurların denizi, sırların mâdeni, inâyet (yardım) pınarın, hidâyet güneşin, mülkünün tâcı, velâyetinin emniyeti, muhabbetinin lisânı, hazretinin imâmı, mahlûkâtının en hayırlısı ve sana en sevimlisi, kulun ve habîbin, enbiyâ ve mürselîni kendisi ile mühürlediğin, Ümmî nebî olan Rasûlün Muhammede (s) rahmet eyle. Ayrıca semâvât ve yer halkına, mukarreb meleklerine re rahmet eyle. Allah ın rızâsı hepsinin üzerine olsun, Eyrahmet edenlerin en merhametlisi! Merhametinle dualarımızı kabul eyle, Hamd âlemlerin rabbı olan Allah a mahsustur. Gümüşhânevî, age, c. II, ss Allahümme salli alâ seyyidinâ Muhammedin ve alâ âli seyyidinâ Muhammedin salâten tüncînâ bihâ min cemîi l-ehvâli ve lâfât ve takdî lenâ bihâ min cemîi l-hâcât ve tutahhiru bihâ min cemîi s-seyyiât, ve terfeunâ bihâ a la d-derecât, ve tübelliğunâ bihâ aksa l-gâyât min cemîi l-hayrâti fi l-hayât ve ba de l-memât. Allahım! Efendimiz Muhammede ve efendimiz Muhammed ümmetine öyle bir salât (rahmet) eyle ki onunla bizi her güçlük ve âfetten kurtarasın, onunla bizim bütün ihtiyaçlarımızı göresin, onunla bizi bütün kötülüklerden temizleyesin, onunla bizi yüksek derecelere erdiresin, onunla bizi gerek hayatta, gerek öldükten sonra bütün iyiliklerin en yükseklerine ulaştırasın. 24 Hüseyin b. Aliyyül Kâşifî, Şifâül Eskâm adlı kitabında, Fakihani Rahimehullah Ebû Musa Darirʹ den nakleder. Bk. Tuhfetü s Salavât: 40 Salavât-ı Şerife, çev.: Ömer Faruk Ergin, Ankara 1980.

9 H. Mahmut Yücer / Tarîkat Geleneğinde Salavât-ı Şerîfe ve Müstakimzâde nin Şerh-i Evrâd-ı Kâdirî adlı Eseri 261 ifâdesi olarak salavât ile başlar, çeşitli esmâ ve lafza-i celâl zikrinden sonra tekrar salât u selâma dönülerek sona erer. Meselâ Bektâşilik te dahi Cem âyinine çırağın Bismillahirrahmânirrahîm ve ber cemâl-i Muhammed, Kemâl-i İmâm Hasan ve İmâm Hüseyin râ bülend-i salavât diyerek başladığı bilinmektedir. Allahümme Rabbenâ salli alâ Ahmedi hayri l-mürselinâ, ve alâ sâhibe lhavzı emîri l-mü mininâ ve alâ Fâtımete z-zehrâ ümmü l-etyabinâ ve alâ. şeklinde başlayan Bektâşîlerin okuduğu ancak Rifâî evrâdında da yer alan Nâdı Ali duası da sonuç itibariyle, Hz. Peygamberden başlayıp ehl-i beyt ve on iki imamı içeren salavât metnidir. Nâd ın sonuna doğru, Hz. Peygamberin nübüvvet nûrundan, Hz. Ali nin velâyet sırrından isteklerde bulunulmakta, Lâ fetâ illâ Aliyyen, Lâ Seyfe illâ Zülfikâr, her bela ki pîş u âyed ref i kon perverdigâr, yâ kâhira l-adüvvi yâ veliyyü l-vâlî yâ mazhari l-acâibi yâ Murtazâ yâ Ali denilerek son bulmaktadır. 25 Sünbüliyye Tekkelerinde okunan evraddan sonra bu tarîkata ait olarak Sünbülî Salâtı denilen özel besteli bir salât ilâve edilmektedir 26. Sâdeddin Cibâvî ye ait olduğu söylenen ve Sâdîler arasında okunan bir salavât metni de şöyledir: Allahümme salli ve sellim alâ seyyidinâ Muhammedin ve alâ âlihî mâ ğanne l-hezâr, ve salli ve sellim alâ seyyidinâ Muhammedin ve alâ âlihî mâ hanne azîbün ile d-diyâr, ve salli ve sellim alâ seyyidinâ Muhammedin ve alâ âlihî salâten tüîdünâ bihâ min şerri l-cârr. 27 Fark makamına eren, dersini ilerleten mutasavvıfın kelime-i tevhîdde olduğu gibi Allah ile Rasûlünün arasını ayırmak istemediğinden, bazen de sevgisinin ziyâdeliğinden salavât zikrini çok fazla artırdığı da görülmektedir. Meselâ kaynaklar Tahir Ağa Dergâhı şeyhi İbrahim Hayrânî Efendinin şeyhi Konyalı Ali Behcet Efendiyi kastederek Adam olamadım, şeyhim yevmî salavât-ı Şerîfe okurdu, biz henüz kadar okuyabiliyoruz dediğini nakletmektedir 28. Ali Behçet Efendinin şeyhi Kerküklü Emin Efendinin ise günlük kırk bin adet Salât-ı ümmiye çektiği rivayet edilmektedir. 29 Hasan Basri Çantay da en fazîletli salavât ve selâm lafzı olarak Sivas mebusu ve Hâlidî şeyhi Mustafa Tâkî Efendinin 25 Mehmed Said, Evrâdu Seyyid Ahmed el-kebîr er-rifâî el-velî, (Özel Yazma-1357/1939), s Yusuf Sinan Efendi, Pîr Cemâleddin Halvetî den kendisine kalan irşâd görevini yerine getirememekten korktuğu için bir müddet bir bostan dolabının içerisinde inzivâya çekilmiş, ağır ağır dönmekte olan bostan dolabının gıcırtısına ve ritmine uyarak okumaya devam ettiği salavat ürkeklik hâlini anlattığı için Sünbülî Salâtı olarak adlandırılmıştır. Ö. T. İnançer, Zikir usulü ve Semâ, (Sünbülîlikte), DBİA, c. VII, s Şeyh Şemseddin Ömer es-sâdî el-halebî, En-Nefhatü r-riyâziyye fî tarîkati s-sâdiyye, Süleymaniye Ktp. H. Hayri, no: 145. vr. 1a. 28 Kaynaklar için bk. Hür Mahmut Yücer, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf, s Şemsî, Yâdigârı, ; Vassâf, Sefîne, c. II, ss

10 262 Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 6 [2005], sayı: 15 kendisine tavsiye ettiği bir ibare nakletmektedir; Allahümme salli ve sellim ve bârik alâ seyyidinâ Muhammedin bi adedi ılmik. 30 Hayatlarında salavât-ı şerîfeye önem veren tarîkat erbâbının vefatında, cenâze merâsimlerinde yine ona yöneldiği görülmektedir. Osmanlı da tarîkat şeyhinin cenâzesi yıkanırken salâ verilir, cenaze götürülürken üçe ayrılan grubun en sonuncusu da salât u selâm okurdu. 31 Bir çok salavât metni kaleme alan Abdulkâdir Geylânî 32 ye ait Allahümme salli alâ seyyidinâ Muhammedin abdike ve nebiyyike ve habîbike ve rasûlike nnebiyyi l-ümmiyyi ve alâ âlihî ve sahbihî ve sellim ve Allahümme salli alâ seyyidinâ Muhammedini n-nebiyyi l-melîhi ve sâhibi l-makâmi l-âlâ ve llisâni l-fasîh, Abdulvahhâb Şârânî ye izâfe edilen Allahümme c-al efdala salavâtike ebeda şeklinde başlayan salavâtlar bu grubun önde gelenlerinden kabul edilir. 33 Evrâdlarda yer alan diğer bir salavât metni de, sabah akşam üçer defa okuyanın günahlarının ve hatalarının silineceği söylenen Salât-ı muhavver dir H. Basri Çantay, Kur ân-ı Hakîm ve Meal-i Kerîm, İstanbul 1981, c. 2, s Şeyhin cenâzesi yıkanırken ayrı ayrı tazelenen üç gasil (üç su) tamamlandıktan sonra Salâ verilirdi. Salâ usûlü sadece kudemâ-yı meşâyih için geçerli idi. İlkin malum ve mutad usûlü ile yıkanıp temizlenip abdesti verildikten sonra kendi tarîkının evrâdına başlanırdı. İkinci gasilde Tevhîd-i şerîf, üçüncü gasilde İsm-i celâl okunurdu. Bu da tamam olunca zâkirlerden biri veya güzel sesli bir başkası, usûlü idare eden şeyh efendiden Destur alarak teneşirin ayak ucuna gelir, kıble tarafına döner ve ayakları mühürlü olarak salâ verirdi. Salâ, cumâ salâsı gibidir. Yalnız daha hazin, daha kalbî olurdu. C. S. Revnakoğlu, Tasavvuf ve Tarîkat Kültürü, İstanbul 2003, s Salavât; Es-Salâtü l-kübrâ, es-salâtü l-vüstâ, es-salâtü s-süğrâ dan oluşur. Salavât a bir çok şerh yazılmıştır. En eski şerh Abdulganî en-nablusî ( / ) tarafından Kevkebü lmebânî ve mevkıbü l maânî şerhu Salavâti l-filânî adıyla yapmıştır. (Süleymaniye Ktp. Es ad Ef., no: 1653, 67 vr; Salavâtü l-muhammediyye ve t-teslîmâtü l-mübâreke adıyla İÜ Ktp., no: , vr) Türkçe en eski şerh ise Lâlelizâde Tahir Mehmed (ö.1789) e aittir. (Süleymaniye Ktp. Hacı Mahmud, no: 4169) es-salâtü l-kübrâ ye es-salâtü s-süğrâ ve Hizbü l-vesîle ilâve edilerek, ilk ikisine Şeyh Seyidî Muhammed Molla tarafından, Hizbü l-vesîleye de Şeyh Seyidî Muhammed el-emin Gilânî tarafından şerh yapılarak Sefînetü l-kâdiriyye içerisinde (Trablus 1304) ismiyle yayınlanmıştır. Gürer, age, s Allahım! Kulun, peygamberin, ümmî nebî rasûlün olan efendimiz, Muhammed aleyhisselâma, ailesine ve arkadaşlarının hepsine rahmet ve selâm et ; Allahım! En yüce makam ve fasih (anlaşılır) dil sahibi, güzel yüzlü efendimiz ve peygamberimiz Muhammed aleyhisselâma rahmet et A. Geylânî ye ait salavâtlar için bk. Gümüşhânevî, age, II, , 448. A. Şarânî ye ait salavât için bk. age, c. I, ss. 203, Allahım öncekiler içinde Muhammed aleyhisselâma rahmet et. Allahım! Sonrakilerin içinde Muhammed aleyhisselâma rahmet et. Allahım! Peygamberler içinde Muhammed (s) rahmet et. Allahım! Rasuller içinde Muhammed (s) rahmet et. Allahım! Kıyamet günü yüce varlıklar içinde Muhammed (as) rahmet et. Allahım! Muhammed (s) e vesîleyi, üstün makamı, şeref ve büyük dereceyi lütfet. Mahmud Sâmi Bey, el-mevâhibü s-seniyye fi l-usûli ile l-makâmâti lihsâniyye, Mısır 1370/1951, s.126; Gümüşhânevî, age, c. I, ss ; c. II, s. 84.

11 H. Mahmut Yücer / Tarîkat Geleneğinde Salavât-ı Şerîfe ve Müstakimzâde nin Şerh-i Evrâd-ı Kâdirî adlı Eseri 263 Rifâiyye Tarîkatı ndan Ebu l-hüdâ es-sayyâdî (ö.1909) de Tarîku s-savâb fi ssalavâti ale n-nebiyyi l-evvâb 35 adlı risâlesinde başta Ahmed er-rifâî hazretlerine ait olmak üzere silsilesinden güzerân eyleyen tarîkat büyüklerine ait çeşitli salavât metinlerini bir araya getirmiştir. 36 Çünkü ona göre Allah a yaklaşmak ve onun rızasını kazanmak için, Allah ın kitabı Kur ân-ı Kerîm i okuduktan sonra, en güzel vesîle sebebi ve maksuda ulaştıran yolların en güzeli, seyyidimiz, efendimiz Rasûlüllah aleyhisselâm üzerine çok, çok salavât-ı şerîfe getirmektir. Tasavvuf erbâbı arasında yaygınlaşan diğer bir salavât da Salât-ı Kemâliye dir. Halvetiyye nin Bekrî Kolu kurucusu Mustafa Bekrî Efendi (ö.kahire 1162/1749) ye ait olan bu metni, Üsküdar da Kurban Nasuh Baba Dergâhı nın Rifâî şeyhi Nûrî Efendi (ö.29 Eylül 1856) şerh etmiştir. Tamamı Allahümme salli ve sellim ve bârik alâ seyyidinâ Muhammedin ve alâ âlihî adede in âmillâhi l-kerîmi ve ifdâlih, Allahümme salli ve sellim ve bârik alâ mürşidinâ Muhammedin ve alâ âlihî adede kemâlillâhi ve kemâ yelîku bi kemâlihî, eş-şemsü d-duhâ, bedrü d-dücâ, nûru lhüdâ olan salâvât metninin şerhi, hurde-i tarîk niteliği arzetmektedir Çokca rabbine yönelen Nebî üzerine olan Salvât-ı şerîfeler hakkında en doğru uslüp Eser Türkçe ye çevrilmiştir. Ebü l-hüdâ es-sayyâdî, Tarîku s-savâb, çev.: Mehmed Bayrak, İstanbul Bu risâlede on dokuz adet salavat metni bulunmaktadır. Bunlar; 1-Ahmed er-rifâî hazretlerinin mensuplarından İbnü l-hacc ın Ümmü l-berâhîn isimli kitabında yazdığı ve mânâ âleminde Rasûlüllah aleyhisselâmdan öğrendiği salavât-ı şerîfe, 2- Gizli sırların anlamlarını ve yüksek mertebelere nâil olma vesîlelerinin en güzellerinden biri olan ve Rifâî seyyidlerinden kemâl ehli olup buna devam edenler arasında bilinen ve tecrübe edilmiş Cevheretü l-esrâr isimli salavât-ı şerîfe, 3- Mededü l-müsterşid min cânibi l mürşid isimli salavât-ı şerîfe, 4-Rifâî seyyidlerince mârûf olan ve buna devam edildiği takdirde işlerin yolunda gitmesi, dileklerin hâsıl olması, kişiyi Allah a yaklaştırmada vesîle olması, tâlibin kalbindeki sırların anlaşılması, Rasûlüllah aleyhisselâmın himmetinin okuyana yönelmesinin gerçekleştiği salavât, 5- Salavâtü l-üns adlı acaib sırların, görülmedik bereketleri olan salavât-ı şerîfe, 6-Şeyh Seyyid Sirâceddin el-mahzûmî es-sayyâdî (ks.) nin Kim bu mübarek virde devam ederse o kimse Allah ın fazlı keremi ile kimseye muhtaç olmadan ölür, düşman ona asla galib gelemez, Hz. Rasûl in bereketiyle iman ile ölür, çok faydalıdır. dediği salavât-ı şerîfe, 7- Şeyh İzzeddin Ahmed es-sayyâd (r.) in Nebîler nebîsinin sağ elini öpmekle müşerref olduğunu rivâyet ettiği salavât-ı şerîfe, 8-Rifâî büyüklerinin Hizbü l-cevhere adını verdikleri salavât-ı şerîfe, 9-Şeyhülislâm Şeyh Sirâceddin el-mahzûmî er-rifâî hazretlerine nisbet edilen Nibrasü l- Hakîkat isimli salavât-ı şerîfe, 10-Seyyid Mahmud el-esmer hazretlerinin naklettiği bir salavât-ı şerîfe, 11- Musul da medfun bulunan sûfî büyüklerinden Seyyid Mahmud Rifâî ye nisbet edilen bir salavât-ı şerîfe, 12-Muhammed Bahaeddin Mehdî es-sayyâdî er- Ravvâs(ks.) a atfedilen bir salavât-ı şerîfe, 13-Seyyid Mahmud Bahâeddin hazretlerinin Teveccüh-i Muhammedî adını verdiği salavât-ı şerîfe, 14- Seyyid Mahmud Bahâeddin hazretlerinden nakledilen başka bir salavât-ı şerîfe ve muhtelif beş adet salât daha. Ebü l-hüdâ es- Sayyâdî, Tarîku s-savâb, çev.: Mehmed Bayrak, İstanbul 2001, s Nûri Efendi bu eserini vefatından yaklaşık dört yıl önce, mânevî oğlu ve mürîdi Palancı Derviş Hasan ın ısrarıyla, ihvân-ı tarîka bir hediye olarak kaleme aldığını söylemektedir. Risâle nin tarih beyti olan Müyesser oldu Nûri ye Kemâliye Salâtı mısraından 14 Şâban 1268/2 Temmuz 1852 tarihinde Cuma günü tamamlandığı anlaşılmaktadır. Salât-ı Kemâliye Şerhi (İs-

12 264 Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 6 [2005], sayı: 15 Salât-ı Kemâliye, Rifâîler arasında yatsı namazından sonra şeyhin riyâsetinde halka olunarak topluca yedi defa okunur. Buna yatsı usûlü denilir. 38 Nûri Efendiye göre salavât ile asıl amaç, onun vesîlesi ile Cenâb-ı Rabbü l-âlemîne intisâb ve takarrub eylemektir. Zaten ehlüllah-ı kirâmın, sürûr-ı âlemîn efendimize daima vuslatlarına ve intisaplarına sebeb-i yegâne, salât u selâm ile çokca meşgul olmalarıdır. Peygamberimiz, ümmetine, darda kalanın sıkıntılarını gidermek için çokça salavât getirmelerini tavsiye etmiştir. Kendisine en çok yakın olanların en fazla salavât getirenler olduğunu söylemiş, dolayısıyla en fazla şefaate yakın olduğuna işaret etmiştir. Yine salavât rızkı genişletir, gam ve endişeleri giderir. Salavât literatürü Eski kitapların giriş kısmında hamdeleden sonra salvele bölümü bulunurdu. Buhârî den nakledilen bir Hadîs-i Şerîf te; Bir kimse yazdığı bir şeyde bana da salavât yazarsa benim adım o kitapta kaldığı müddetçe melekler onun için istiğfâr eder buyurulması bütün metinlerin başında hamdeleden sonra salavât yazma geleneğini oluşturmuştur. Bir çok mutasavvıfın salavât-ı şerîfe veya evrâda şerh yazdığını daha önce söylemiştik. Bunların bazıları şöyledir; Hüdâyî Âsitânesi postnişinlerinden Yâkub Afvî Efendi (ö.1149/ ) ye ait el-vesîletü l-uzmâ li Hazreti n- Nebiyyi l-müctebâ 39 ile yine başka bir Celvetî şeyhi olan Ahmed b. Muhammed (el-celvetî) (ö.1130/1718) 40 nin Hadîs-i Erbaîn fî fadîleti s-salavâti n-nebeviyyeti mea şerhihî 41 adlı eseri salât ü selâm getirmenin fazîletine dairdir. El-Celvetî, eserinin başına kırk hadis derlemenin faziletine dair uzun bilgiler derc etmiş, daha sonra hocası Abdulkerim b. Veliyyiddin in (ö.1100/1688) salavât getirmenin faziletine dair Mecmau l-fevâid isimli eserinin başındaki kırk hadisi aynen alarak ve çok basit ilâveler yaparak oluşturmuştur. tanbul 1328/1910). Mahmud Sâmi Bey, el-mevâhibü s-seniyye, s Ayrıca bk. Selami Şimşek, Seyyid Mehmed Nûrî Üsküdârî (ö.1273/1856) ve Salât-ı Kemâliye Şerhi, Tasavvuf, Temmuz- Aralık 2003, sayı: 11, ss Mehmed Said, Evrâdu Seyyid Ahmed el-kebîr, ss Rasûl-i Ekrem Efendimizin hayâtından ve salavât-ı şerifenin faziletlerinden bahseden beş bab üzerine tertip edilmiş Arapça, matbu bir eserdir. Sahaflar Şeyhi Ahmed Efendi tarafından tercüme edilmiştir. bk. Süleymaniye Ktp. Esad Efendi, no: 285, (1-59 vr.). 40 Ahmed b. Muhammed el-celvetî hakkında kaynaklarda bir bilgi bulunmamasına rağmen onun Şeyh Abdulkerim Celvetî nin (ö.1061/1650) mürîdi ve talebesi olduğu, eserlerini şerh ettiği bilinmektedir. Bk.. Yıldırım, Osmanlı da Kırk Hadis Çalışmaları, İstanbul 2000, s Süleymaniye Ktp., Esad Ef., no:3632/133a-156b. Eser Arapçadır. Önsözde müellifin belirttiğine göre salavât-ı şerîfe okumanın fazîletine dair kırk hadis derleyerek kısa kesmeyi düşünmüş, ancak daha sonra eserinden faydayı artırmak için bunları şerh etmeyi düşünmüştür. S. Yıldırım, Osmanlı da Kırk Hadis Çalışmaları, s. 67.

13 H. Mahmut Yücer / Tarîkat Geleneğinde Salavât-ı Şerîfe ve Müstakimzâde nin Şerh-i Evrâd-ı Kâdirî adlı Eseri 265 Müstakimzâde Süleyman Efendinin evrâd ve salavât metinlerine büyük önem verdiğini bir çok metni şerh ettiğini söylemeliyiz. Bunların en meşhurları şöyledir. Risâle fi s-salavâti ş-şerîfe 42, Şerh-i Evrâd-ı Kādiriye 43 ; Şerh-i Evrâd-ı İmâm-ı Süheylî 44, Şerh-i Evrâd-ı Seyyid Yahyâ 45, Şerh-i Salavât-ı Meleveyn. 46 Salahaddin Uşşâkî (ö. 4 Ocak 1783 Cuma), Salavât-ı Uşşâkiye 47, İsmail Hakkı Bursevî (ö. 1137/1725) Şerhu salavât-ı İbn Meşîş 48, Şerîfzâde Mehmed Fâzıl Paşa (1299/1882), Şerhü l-evrâd el-müsemmâ bi Hakâyıkı Ezkârı Mevlânâ, 49 Harîrizâde Kemâleddin Efendi (ö. 1299/1882) Şerhu Evrâdi l-üsbûiyye 50 ve Salâtü l-ithâf bi-şerh-i salâti s- Sakkâf 51 ; Manisalı Kadızâde Abdurrahman Sâmi Efendi, Evrâdü l-mukarrabîn. Şeyhülislâm Akşehirli Hasan Fehmi Efendi (1298/1880) de İbn Arabî muhibbi olması nedeniyle eserleriyle ilgilenmiş ve Şerh-u alâ Salât-i Feyziyye li ş-şeyh İbn Arabî, adlı şerhi kaleme almıştır 52. Kaynaklarda Nakşibendiye den Şeyh Abdullah Ferdî Efendî (ö.1274/1857) ve Gülşeniyye den Edirne Veli Dede Dergâhı şeyhi Şuayb Şerâfeddin Efendi (1327/1911) nin, Salât-ı Meşişiyye şerhi nin olduğu yazılıdır. 53 Hasan Fehmi adlı bir zât da, Salât-ı Seyyid Ahmed Bedevî Tercüme ve şerhi (İst. 1272/1856) 54 ni kaleme almıştır. Osmanlı nın son dönemlerinde tarîkat çevrelerinde salavât getirme hakkında yazılan eserlerin bazıları da şöyledir: Süleyman Hakkı Efendi, Mecmuaü d- 42 İÜ Ktp. TY, no: Süleymaniye Ktp. H. Mahmud, no: 1958; Reşid, no: 1075; Düğümlü Baba, no: 50, 508; Nâfiz Paşa, no: 445. İstanbul 1282 de basılmıştır. 44 Hatibzâde Şeyh Ebu l-kâsım Abdurrahman Süheylî nin Yâ men yerâ mâ fi d-damîri ve yesmeu / Ente l-muiddü li-külli mâ yetevakkau matla lı münâcâtının tercüme ve şerhini ihtivâ etmektedir. bk. Süleymâniye Ktp. Esad Efendi, no: 1426; İÜ. Ktp. no: Süleymaniye Ktp. H. Mahmud, no: Şerh-i vird-i Settâr adıyla da bilinen eser, Seyyid Yahyâ Şirvânî tarafından tertib edilen Vird-i Settâr adlı evrâd-ı şerîfenin tercüme ve şerhidir. Ayrıca bk. Süleymaniye Ktp. Esad Efendi, no: 1405; İÜ. Ktp. no: Süleymaniye Ktp. Pertev Paşa, no: Millet Ktp. Ali Emîrî Şer iyye, no: Ebu l-hasen eş-şâzelî nin şeyhi Abdüsselâm b. Meşîş el-hasenî (ö.625/ ) tarafından hazırlanan salevâtın Türkçe tercüme ve şerhidir. Rebîülevvel 1113/Ağustos 1701 de tamamlanan bu eserin yazma bir nüshası için bk. Süleymaniye Ktp. Mihrişah, no: 217, vr Eser, iki defa (İstanbul 1256, Bulak 1279) basılmıştır. 49 Şerîfzâde Muhammed Fâzıl b. Mustafa Efendi şeyhi Kudretullah Dede nin isteğiyle Evrâd-ı Şerîfe-i Celâliyye yi şerh etmeye başlamış eserine, Galata ve Lazkiye Mevlevîhâneleri şeyhleriyle kendi zamanındaki bir kısım postnişinler hakkında bilgi eklemiştir. İstanbul 1283/ İÜ Ktp., TS., no: 263/1; İbn Arabî ye ait evrâdın M. Nûru l-arabî tarafından yapılan Arapça tercümesidir. 51 Süleymaniye Ktp. Tırnovalı, no: 940, (Müellif hattı). Şeyh İbn Ebu l-hasan Sakkâf ın okuduğu salâtu selâm ın şerhidir. 52 Altınsu, age, s M. Tâhir, age, c. I, s İbnülemin, SATŞ, 2, s s., Özege, Katalog, c. IV, s. 1519, no:

14 266 Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 6 [2005], sayı: 15 deavât ve s-salavât ve l-akâid ve n-nasâyih, Dersaadet Matbaa-i Osmaniye 1307; Ebu Said Muhammed b Mustafa b. Osman Hâdimî, Risâli fî hakki t-tesbih ve ttahmid ve t-tekbir alâ selâsin, Matbaa-i Âmire ty. 210 sh.; Ebü t-tâhir Mecdüddin Muhammed b. Yakub b. Muhammed Firuzabadi, Rasulüllah Üzerine Salavât-ı Şerîfe Getirmek 817/1415 (Çev. Mustafa Demirkan-İsmail Tavman) Konya 1998; Kâdirî Seyyid Muhammed Sâlih (Yeşilzâde), Dua Mecmuası, Salât-ı Münciye, Salât-ı Nâriye ve Ramazan Duası, İstiklal Matbaası Muhammed Nûru l- Arabî de Delâilü l-hayrât Şerhi yanında Ahmed b. İdris in salâtını ed-dürrü nnefîs alâ salât-ı İbn İdrîs adıyla Türkçe olarak, Şeyh-i Ekber in Salât-ı Feyziyyesi ni Mecâli z-zehrâ ala s-salâti l-kübrâ, Salâtu mutılsım ı el-yâkûtü l hamrâ ale s-salâti s-suğrâ adıyla Arapça olarak şerh etmiştir. 55 Hz. Peygamber e salavât getirmek tasavvuf edebiyâtını da derinden etkilemiştir. Bazı mutasavvıflar manzum olarak salavât getirmenin gerekliliğini vurgularken bazıları da bunun fazîletine işâret etmiştir. Meselâ Yahyâ Bey; Safâ-yı kalp ile hergün gören verir salavât Mehâsin etmiş o mihr-i kemâl-i nûrân derken, Kâdirî Tarîkatı nın Müştâkiyye kolu kurucusu Mustafa Müştak Baba; Çok salavât ile tahiyyât u selâm bî-hesâb Rûhuna bahş olsun ey peygamber-i âli cenâb 56 demiştir. Şerh-i Evrâd-ı Kâdirî Tarîkatlar tarihinde en fazla vird, hizb ve dua metni yazan şeyhlerden birisi Abdulkâdir Geylânî (ö.561/1166) dir. 57 O nun salavât metinlerinden başka; 1-el- Kibritü l ahmer fi s-salâti ale n-nebî, 2-Da vetü l-celâle, 3-Kenzü l-a zâm, 58 4-(Duâu) Fethi l-basâir, 59 5-ed-Delâil (es-salâtü l-kübrâ) (İstanbul 1323, 30 sh.), 60 6-Evrâd 61, 55 Gölpınarlı, Melâmîlik ve Melâmîler, ss M. Kemâl Gündoğdu, Müştak Baba, İstanbul 1997, s Abdulkâdir Geylânî nin hizbleri Seyyid İsmail b. Muhammed Said el-kâdirî el-geylânî (ö.?) tarafından derlenerek el-füyûzâtü r-rabbâniyye fi l-evrâdi l-kâdiriyye (İstanbul 1281, Kahire 1303, 1934) adı altında bir araya getirilmiştir. Aynı müellifin el-füyûzâtü r-rabbâniyye fi l-mesâir ve l-evrâdi l-kâdiriyye (Beyrut ts) adlı eseri de aynı konudadır. Celal Yıldırım Beyrut baskısını temel alarak Füyûzâtü r-rabbâniyye İlâhi Feyizler (İstanbul 1975, 1995) adıyla Türkçe ye çevirmiştir. Geniş bilgi için bk. Gürer, Abdulkâdir Geylâni, ss Süleymaniye Ktp. Âşir Efendi, no: 450/4, 17vr. el-füyûzâtü r-rabbâniyye, İstanbul 1281, s Süleymaniye Ktp. Şâzilî, no:, 106/5, 2vr. 60 Süleyman Hasbi tarafından Şerh ve Terceme-i Delâil-i Abdulkâdir Geylânî (İstanbul 1273, 1306) adıyla Türkçeye terceme ve şerh edilmiştir. Süleymaniye kütüphanesi nde iki yazma nüshası bulunmaktadır. bk., Düğümlü Baba, no: 503; Reşad Efendi, no: Virdü s-sabâh, Virdü l-işrâk, Virdü z-zuhr, Virdü l-asr, Virdü l-mağrib, Virdü l-ışâ, Evrâdü l-

15 H. Mahmut Yücer / Tarîkat Geleneğinde Salavât-ı Şerîfe ve Müstakimzâde nin Şerh-i Evrâd-ı Kâdirî adlı Eseri Hizbü beşâirü l-hayrât, 62 8-Hizbü t-tazarru ve l-ibtihâl (İbtihâlü ş-şeyh Abdilkâdir), 63 9-Hizbü s-süryâniyye (Da vetü s-süryâniyye), Hizbü s-sağîr, 11-Hizbü l-hıfz, 12-Hizbü n-nasr, 13-Duâu hizbü n-nasr 65 adlı virdleri bulunmaktadır. Burada çevirim yazısını vereceğimiz Müstakimzâde ye ait şerhin bir çok kütüphânede yazma nüshaları mevcuttur. 66 Müstakimzâde nin şerh ettiği bu eser; Hâzâ mecmuu bihi ahzâb ve evrâd ve ed ıye li Muhyiddin Abdulkâdir el-cîlânî adıyla h de Tunus da ve Evrâd-ı Kâdiriye adıyla Hulusi Efendi Matbaası tarafından İstanbul da (ts.) basılmıştır. Ayrıca Müstakimzâde den ayrı olarak Türkçe ye Süleyman Hasbi (İstanbul 1306) ve Şeyh Naci (İstanbul 1326) tarafından tercüme ve şerh edilmiştir. Naim Erdoğan da Kalâidü l-cevâhir in Türkçe tercümesinde (İstanbul 1982) Abdulkâdir Geylânî ye nisbet edilen başka hizblerle birlikte neşretmiştir. Bir çok salavât mecmuası bulunan Müstakimzâde Süleyman Saadeddin Efendi, 67 Şerh-i Evrâd-ı Kâdirî nin sonuna Fî Beyân-ı Bazı Fedâil-i Salavât ve Mevâdıîhî başlığı altında peygamberimize salavât getirmenin faydalarını şöyle sıralamaktadır. 1. İnsanın ömründe bir defa salavât getirmesi farzdır. Çünkü Salavât da Hakk ın emrine imtisal vardı. Tahavî ye göre ise salavât getirmek vacibtir. 2. Salavât getiren kişinin makamı on derece yükselir, on seyyiesi silinir Salavât ile yapılan dualar makbul olur. usbû gibi bölümlerden oluşan Evrâd; Hâzâ mecmûu bihî ahzâb ve evrâd ve ed iye li Muhyiddin Abdulkâdir el-cîlânî adıyla (Tunus 1304) ve Evrâd-ı Kâdirî adıyla (İstanbul ts.) basılmıştır. Ayrıca Müstakimzâde Sadedin Süleyman (İstanbul 1282), Süleyman Hasbi (İstanbul 1306) ve Şeyh Naci (İstanbul 1326) tarafından tercüme ve şerh edilmiştir. D. Gürer, age, s Kütüphanelerde bir çok nüshası bulunmaktadır mesela bk., Süleymaniye Ktp., Şâzilî, no: 106, 20vr.; Mustafa Özkul, Beşâiru l-hayrât-hayırlar Müjdeleri, İstanbul, ts., 7s. 63 Kütüphanelerde bir çok nüshası bulunmaktadır mesela bk., Süleymaniye Ktp., Esad Ef., no: 313/4, 6 vr. 64 bk., Süleymaniye Ktp., Hacı Mahmud Efe., no: 5334/2, 2 vr. 65 Son dört hizbin metni için bk. Füyûzâtü r-rabbâniyye, ss Kütüphâne nüshaları için bk. Gürer, Abdulkâdir Geylâni, İstanbul 1999, ss Bu metinlerin kısmı şöyledir; Risâle fi s-salavâti ş-şerîfe, İÜ. Ktp. TY, no: 19090; Risâle-i Salât-ı vüstâ, Süleymaniye Ktp. Fâtih, no: 5451; Hâlet Efendi, no: 405; Şerh-i Salâtü l-bedî, Millet Ktp. Ali Emîrî Şer iyye, no: 542; Şerh-i Salavât-ı Meleveyn, Süleymaniye Ktp. Pertev Paşa, no: Hz. Enes (r.) anlatıyor: Rasulüllah (s) buyurdular ki: ʺKim bana (bir kere) salât okursa Allah da ona on salât okur ve on günahını affeder, (mertebesini) on derece yükseltir.ʺ (Nesâi, Sehv 55.) Yine Nesâide Ebü Talha (r.)ʹdan gelen bir rivâyet şöyle: ʺBir gün Rasulüllah (s), yüzünde bir sevinç olduğu halde geldi. Kendisine: ʺYüzünüzde bir sevinç görüyoruz!ʺ dedik. ʺBana melek geldi ve şu müjdeyi verdi: ʺEy Muhammed! Rabbin diyor ki: ʺSana salavât salavât okuyan herkese benim on rahmette bulunmam, selam okuyan herkese de benim on selâm okumam sana (ikram olarak) yetmez mi?ʺ Nesâi, Sehv 55, (3, 50).

16 268 Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 6 [2005], sayı: Şefaat-i Nebîye müstahak olunur, günahlara mağfiret edilir Peygamberimizin yanında ismi zikredilir. O nun yanında cimri olarak Bahil anılmaz Kıyamet korkusundan emin olur. 7. Cennet yolunda, sapmaktan ve mahbesten emin olur. 8. Sırat üzerinde korunur. 9. Ömrü bereketlenir. 10. Peygamberimizin sevgisi gönlüne yerleşir, kalbi hayat bulur. 71 Nitekim İmam Şârânî de Allah ın peygamberine dünya ve âhiret hayatında sağlamış olduğu kolaylıkları, salât ve selâmı alışkanlık haline getiren kullarına da sağlayacağını söylemektedir. 72 Tefsirinde salavâta geniş yer ayıran Bursevî, Hz. Ebu Bekir (ra.) dan naklettiği rivâyette; Peygamber aleyhisselâm salât, soğuk suyun ateşi söndürdüğü gibi günahları helâk eder, söndürür. Peygamber aleyhisselâm da Allah ın selâmının karşılığıdır. Allah ın selâmı ise, bin haseneden üstündür buyurmuştur. 73 Yine Müstakimzâde ye göre peygamberimize salât ve selâm getirilecek yer ve zaman çok olmakla beraber herkese gereken yerler şöyledir; a-namazların sonunda teşehhüd esnasında, b-cenâze Namazı nın ikinci tekbirinden sonra, c- Cuma, Bayram ve İstiskâ namazlarının hutbelerinde, d-nikah akdi esnasında imama icâbet edilerek, e-her işin başında, f-abdest aldıktan sonra, mescide girişte çıkışta, çarşıya çıkışta, eve girişte, g-ismi zikr olunduğu her yerde, h- Hz.Peygamber in kabrini ziyaret esnasında, ı-hüzn ve gam vakitlerinde, i- Vaaz, tezkire ve tedris başlarında, j-uykudan önce, k-fakirlikten kurtulmayı isteyince, l-bir şeyi unutunca, m-cuma, akşam ve Sabah namazlarından sonra 74 KÂDİRÎ EVRÂDI NIN MÜSTAKİMZÂDE TARAFINDAN ŞERH EDİLEN BÖLÜMÜNÜN TERCÜMESİ Ey Allah ın Rasûlü, salât ve selâm senin üzerine olsun. 69 İbnu Mesʹud (r.) anlatıyor: Rasulüllah (aleyhissâlatu vesselâm) buyurdular ki: ʺKıyamet günü bana insanların en yakını, bana en çok salavât okuyandır.ʺ Tirmizî, Salât 357, (484). 70 Tirmizîʹde Hz. Ali (r.)ʹden kaydedilen bir rivâyette şöyle denir: Rasulüllah (s) buyurdular ki: ʺGerçek cimri, yanında zikrim geçtiği halde bana salavât okumayandır.ʺ Tirmizî, Daavât 110, (3540). 71 Salavât getirilecek yerler hakkında daha geniş bilgi için bk. Bursevî, Rûhu l-beyân, İstanbul 1389, c. VII, ss Abdulvahhab Şârânî, Levâkıhu l-envâri l-kudsiyye fî beyâni Uhudi l-muhammediyye, İstanbul 1981, s İ. Hakkı Bursevî, Rûhu l-beyân, İstanbul 1389, c. VII, s Salât u selâmın fayda ve hikmetleri için bk. Bursevî, age, c.vii, ss ; Hidayet Işık, agm, ss

17 H. Mahmut Yücer / Tarîkat Geleneğinde Salavât-ı Şerîfe ve Müstakimzâde nin Şerh-i Evrâd-ı Kâdirî adlı Eseri 269 Ey Allah ın sevgilisi, salât ve selâm senin üzerine olsun. Ey Allah ın Nebîsi, salât ve selâm senin üzerine olsun. Ey Allah ın dostu, salât ve selâm senin üzerine olsun. Ey Allah ın temiz kulu, salât ve selâm senin üzerine olsun. Ey Allah ın velîsi, salât ve selâm senin üzerine olsun. Ey Allah ın yarattıklarının en iyisi, salât ve selâm senin üzerine olsun. Ey Allah ın Arşı nın nûru, salât ve selâm senin üzerine olsun. Ey Allah ın vahyinin emîni, salât ve selâm senin üzerine olsun. Ey Allah ın zînetlendirdiği, salât ve selâm senin üzerine olsun. Ey Allah ın şereflendirdiği, salât ve selâm senin üzerine olsun. Ey Allah ın değerli kıldığı, salât ve selâm senin üzerine olsun. Ey Allah ın muazzam kıldığı, salât ve selâm senin üzerine olsun. Ey Allah ın öğrettiği, salât ve selâm senin üzerine olsun. Ey Allah ın selâmete çıkardığı, salât ve selâm senin üzerine olsun. Ey Allah ın seçtiği, salât ve selâm senin üzerine olsun. Ey evvelkilerin ve sonrakilerin efendisi, salât ve selâm senin üzerine olsun. Ey günahkarların şefaatçisi, salât ve selâm senin üzerine olsun. Ey nebîlerin sonuncusu, salât ve selâm senin üzerine olsun. Ey âlemlere rahmet (olarak gönderilen), salât ve selâm senin üzerine olsun. Ey muttakîlerin imamı, salât ve selâm senin üzerine olsun. Ey âlemlerin Rabbinin elçisi, salât ve selâm senin üzerine olsun. Allah ın meleklerinin, peygamberlerinin (nebîlerinin), rasüllerinin, Arşını taşıyanlarının ve O nun mahlûkâtının hepsinin salâtı, Efendimiz Muhammed aleyhisselâmın, onun âlinin ve bütün dostlarının üzerine olsun. Allahım, o en yüce makam ve fasîh lisan sahibi, güzel yüzlü (ve güzel huylu) Efendimiz, peygamberimiz Muhammed e (aleyhisselâma) salât ve selâm kıl. Allahım, salât ve selâmlarının en üstününü, bereketlerin en bolunu, ikramların en çoğunu, ikramlarının sayı ve fazîletçe en kıymetlilerini Efendimiz Muhammed (aleyhisselâma) ve onun âl-i ashâbı üzerinde daimî ve ebedî kıl. Bizim peygamberimiz, Efendimiz Muhammed aleyhisselâm ki; Beşerin en şereflisi, îmânî hakîkatlerin hazinesi, ihsânî tecellîlerin şâhikası, rûhânî sırların konağıdır. O, peygamberler gerdanlığının ana mücevheri, Rasûller ordusunun öncüsü ve yüce nebîler kafilesinin kumandanıdır. O, bütün yaratılanların en üstünü; en yüce izzet ve şeref sancağının bayraktarı, şeref dizginlerinin sahibidir. O, ezeliyet sırlarının şahidi ve önceden gelip geçenlerin nurlarının müşâhididir. Kıdem lisânının tercümânı, ilim, hilm ve hikmetler menbaı; küllî ve cüz î vücûdun mazharı; ulvî ve süflî vücûdun gözbebeği; kevneyn (dünyâ ve âhiret) cesedinin rûhu, iki dünyâ hayatının kaynağı ve özü, kulluk rütbelerinin en üstün seviyesini gerçekleştiren, seçilmişlik makamlarının ahlâkı ile ahlaklanmış, kerîm dost, büyük sevgili, Efendimiz Muhammed b. Abdullah b. Abdulmuttalib, nebîlerin sonuncusu, Peygamberimiz üzerine,

18 270 Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 6 [2005], sayı: 15 âline ve bütün ashâbına salâtını daimî, en çok artan sermedî bereketini, en temiz tahiyyâtını âdet ve fazîlet bakımından ilmin adedince, kelimelerin sayısınca, seni ve onu ananların her anışında, gafillerin seni ve onu zikirden her gaflet edişinde, onun üzerine kıl. Kıyâmete kadar O na bol bol selâmet ver. Şerh-i Evrâd-ı Kâdirî li Müstakimzâde Bismillâhirrâhmânirrahîm Hamd bî hadd ve şükr-i mümteniu l-add ol Cenâb-ı Hakk a ve feyyâz-ı mutlaka lâyık ve müstahaktır ki, kendi ezkârını nev-i benî âdeme tâlîm edip ezkârıyla müşerref eyledi. Ve envâ-ı salavât-ı zâkiyât ve ta zîmât-ı vâfiyât, ol zât-ı rabb-i zevâlin ve mecma-ı sıfât-ı lâ misâlin habîbi ve halîli olan Muhammed Mustafa sallallahü Teâlâ aleyhi ve selem hazretlerine olsun ki, Hak celle ve alâ hazretleri evvela zevât-ı a zamının ve sâniyen melâike-i kirâmının salavâtlarını haber verip sâlisen cemî-i mü minîne ona salavât eylemekle emr eyledi. Ve dahi âline ashâb-ı bi efdalü kemâl-ı hazarâtına olsun ki üç âsumân-ı inâyete nücûm-ı hidâyet olmuşlardır. (Ammâ ba d) bu fakîr-u kesîr-u pür taksîr el-muhtâç ilâ feyz-i rabbihi l-kadîr (Sadedin Süleyman Müstakimzâde) eder iş bu risâle-i celîle-i varaka-i cemîlenin kitâbet-i tenmîkına bâis ve bâdî odur ki; zikrî âtî salavât-ı şerîfe ve tahiyyât-ı münîfe ki kibâr-ı evliyâ meşâyih-i ızâm-ı seleften kutbü l-aktâb ve zübde-i üli l-elbâb el-mürşidü l-halâik ilâ akvami t-tarîk-ı Nâciye, âyâtü l-avârif ve vâsıl-ı gayâtü l-maârif, hâizü lmakâşefâtü r-rabbâniyye, fâizü l-müşâhedâtü s-samedâniyye, mefharü s-sâdât ve menbaü s-saadât eş-şeyh Ebu Sâlih Muhyiddin Abdülkâdir Gîlânî ekramehüllâhü Teâlâ bi lvisâli r-rûhâniyyi ve kaddese mâ hazihî min esrâri bi l-avni s-sübhânî ve efâza rahmetehû aleyhi ve cema nâ meahû fî mekâidi sıdkın ındehû ve ledeyhi hazretlerinin Rasûl-i Ekrem ve benî muhterem seyyidü l-mürselîn ve imâmü l-müttakîn ve Hâtemü n-nebiyyîn ve rahmeten li l-âlemîn. Kadruhû cesîmun, halkuhû azîmün bi lmü minîn, raûfün rahîm, el-kâtıu dâbiru ehli ş-şirki ve d-dalâli, ve l-kâliu li asli lgavâyeti ve l-cehâleti, el-müşerrefü bi şerefi levlâke, el-mükerremü bi terkîmi vemâ erselnâke, el-meb ûsü ilâ kâffeti l-enâmi, eş-şâfiu bi ş-şefâati l-kübrâ yevme yü hazü lmücrimûn bi n-nevâsî ve l-akdâmi, el-ma sûmü an cemî-i l-âsâm bi inâyeti azîzü lallâm, eş-şâhidü, el beşîrü, en-nezîru, ve s-sirâcü l-münîr, ed-dâî ile llahi bi iznihi l-cedîr hazretlerinin men sallâ aleyye vâhideten sallallahü aleyhi aşera merrâtin 75 hadîs-i şerîfinin ve haber-i münîfinin sırrına mazhar olmak için cem ve tertib buyurdukları salavât-ı muazzama ve ta zîmât-ı mefhamenin her hâs u âm manasının derki ve fehmi ile mütelezziz ve muğtenem olsun için Lisân-ı Türkî ye tercüme olunması bu fakîrin eazzü ahbâbı ve asdakı muhalefeti sâyi ve vâsi olmayan kimseler iltimâs ve ilhâh eylemeleriyle bu salavât-ı garîbe ve ta zîmât-ı acîbe alâ sebîli l-ihtisâr şerh ve beyân olundu. Eğer bu salavâtın mânâ-yı latîfesi ve nükat-ı hafiyesi ala kaderi t-tâka tamam-ı tahkîk 75 Kim bana bir defa salât ederse Allah ona on defa salât etsin. Nesâi, Sehv 55.

19 H. Mahmut Yücer / Tarîkat Geleneğinde Salavât-ı Şerîfe ve Müstakimzâde nin Şerh-i Evrâd-ı Kâdirî adlı Eseri 271 ve kemâl-i tedkîk oluna idi her fıkrası bir nev-i itnâbı müştemil kitab olup nâzırîne melâl ve sâmiîne gülâl îrâs-ı bedîhî olduğu ifâde-i sohbet sükut mertebesiyle iktifây-ı kasr ile ta cîl olunduğu bu fakîr-i kesîr-i pür taksîr evkât-ı icâbette duâ-i kesîrü l-hayr ve lberekât ile mû tenem edeler. Vallahü a lemü bi s-savâb. es-salâtü ve s-selâm aleyke yâ Rasûlellâh manası; Allâhü Tebâreke ve Teâlâ nın envâ-ı ta zîmât ile ta zîmi ey Rasûl-i Zîşân senin üzerine olsun demektir ki, rahmet-i Rahmân, gerek istiğfâr-ı feriştegân ve gerek daavât-ı ehl-i îmân olsun o ta zîmâtın bazısı dünyevî bazısı uhrevîdir. Dünyevî olan Rasûl-i ekremin zikrini âlî edip kendi ismi ne zaman anılsa orada Rasûlünün de zikrini gerekli kıldığıdır. Hiç bir teşehhüd veya hutbe yoktur ki onlarda Bârî Teâlâ nın ismi peygamberimizin ismine mukarin zikr olunmaya bu ecilden müfessirîn; ve rafe nâke zikrak 76 kavl-i kerîmini bu vecihle tefsir etmişlerdir. Dünyevî ta zîminden biri de Rasûl aleyhisselâmın şerîat-i mutahharasını ilâ yevmi lkıyame ibkâ etmesidir. Uhrevî olan ta zîmi âmme-i halâika, yevm-i kıyamette şefî edip cemî-i ehl-i mahşeri hevl mevkiinden halâs için mazhar-ı şefaat-i uzmâ eylemesidir. Ve bu şekilde dünyada ve âhirette ta zîmât sayılamayacak kadardır. Nitekim Allahü azimüşşân Kur ân-ı Kerîm de; ve in teuddû ni metallahi lâ tuhsûhâ 77 manası; siz Hak sübhânehû ve Teâlânın nîmetlerini saymaya kalksanız sayamazsınız demektir. Ve salavât ın ma tûfu olan selâm lafzı üç manaya gelir. Birincisi; selâmet senin ile ve senin için olsun ey Rasûl-i zîşân demektir. İkincisi; Selâm Hak sübhânehû ve Teâlâ nın esmâsından bir isimdir. Bu takdirde manası; selâm olan Allah Teâlâ seni muhafaza ve ismet eylesin demektir. Üçüncü manası; inkıyâttır. Bu takdirde manası; bizim itaat ve inkıyâdımız senin üzerine yani sana has olup ve senden uzak olmasın ey Rasûl edemektir. Bu salavât-ı şerîfede salât ile selâm ın cem olmasında Allah azîmüşşânın Kur ân da mezkûr ve merkûz olan emrine iktidâ ve imtisâl vardır, nitekim buyurur; sallû aleyhi ve sellimû teslîmâ 78 Es s-salâtü ve s-selâmü aleyke yâ Habîbellâh Allah Teâlâ nın salâtü selâmı senin üzerine olsun ey Allah ın Habîbi demektir. Habîb faîl vezni üzere mahbûb manâsına dır. Mahbûb sevilmiş demektir. Nitekim Hadîs-i Şerîf de vârid oldu. elâ ve ene habîbü llâhi ve l-efharu siz âgâh ve mütenebbih olun ki ben Allah tabârake ve Teâlâ nın dostuyum. Lakin bu kavli, kibr ve fahrimden nâşî söylemem. Belki Allah Teâlâ nın nîmetin izhâr içindir diye buyurur. Es salâtü ve s-selâmü aleyke yâ Halîlellâh Allah Teâlâ nın salâtü selâmı senin üzerine olsun ey Allah Teâlâ nın Halîli demektir. Halîl İbrahim aleyhisselâma tesmiye olunduğu gibi bizim peygamberimiz olan Muhammed aleyhisselâma da tesmiye olundu. Bazı ulemâ Halîl in manası; kalbi Rabbü l-erbâbın muhabbeti ile tahlîl edendir dediler. Bazıları da Halîl cemî-i mâsivâdan Cenâb-ı kibriyâya munkatı olmuş kimsedir 76 Senin nâmını da (dünya ve âhirette) yükseltmedik mi? İnşirah, 94/4. 77 Allah ın nimetini sayacak olsanız, sayamazsınız. İbrahim, 14/ Siz de onun için (tam bir teslîmiyetle) salât ve selâm getirin. Ahzab, 33/56.

20 272 Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 6 [2005], sayı: 15 dediler. Bu salât-ı şerîfde Habîb Halîl üzerine takdim olunduğu, Habîb de kemâl-i ihtisâs olduğu içindir. Peygamberimizden gayri hiç kimseye Habîb tesmiye olunmadı. Es salâtü ve s-selâmü aleyke yâ Nebiyyellâh Allah Teâlâ nın salâtü selâmı senin üzerine olsun ey Allah Teâlâ nın Nebîsi demektir. Nebî aslında Nebe e den olup haber verici demektir. Yahut Rif at-i şerîf manasına olan Nübüvvet ten olmakla mürtefi manasınadır. Nebi ismi ile tesmiye olunduğu Allah Teâlâ nın ahkâmını teblîğ ettiği için yahut, bütün insanlardan mertebesi âlî ve mürtefi olduğu içindir. Es salâtü ve s-selâmü aleyke yâ safiyyellâh Allah Teâlâ nın salâtü selâmı senin üzerine olsun ey Allah Teâlâ nın muhtârı demektir. Zirâ Bârî Teâlâ hazretleri Muhammed aleyhissalâtü ve s-selâmı bütün insanlar arasında çeşitli nimetler ile mahsûs ve mevsûf kılması sayılamayacak kadar çoktur. Ez cümle evvelü r-rusül Adem safiyyullâh innellâhe s-tafâ Âdeme âyet-i kerîmesi nâtık olduğu üzere fâtih-i peygamberân olmakla safiyyullâh olduğu gibi bizim peygamberimiz Nebî âhir zamanda dahî hâtem olmak sebebiyle muhtâr olup safiyyullâh diye tesmiye kılındı. Es salâtü ve s-selâmü aleyke yâ hayra halkıllâh Allah Teâlâ nın salâtü selâmı senin üzerine olsun ey Cenâb-ı hâlikın cemî mahlûkâtının efdali ve seyyidi ve hayırlısı demektir. Zira Hadîs-i şerîfde bu manaya işâret; ene seyyidü veledi Âdeme ve l-efharu kavli ile vârid olmuştur. Ve bir rivâyette ene seyyidü l-âlemîne şeklinde gelmiştir. Manâ-yı münîfleri; ben bütün insanoğlunun seyyidiyim. Bu kavlim, fahr ve kibrimden değildir. Ve ben cemî-i mâsivânın seyyidiyim demektir. Es salâtü ve s-selâmü aleyke yâ nûra arşillâh yani Allah Teâlâ nın salâtü selâmı senin üzerine olsun ey Allah Teâlâ nın arşının nûru demektir. Zira arş-ı âlâ, peygamberimiz aleyhisselâmın nûrundan halk olundu. Nitekim hadîs-i şerîfte vârid oldu ki; hulikati l-arşü ve l-kürsü min nûrî. Manası; arş-ı âlâ ve kürsî benim nûrdumdan halk olundu demektir. Es salâtü ve s-selâmü aleyke yâ emîne vahyillâh yani Allah Teâlâ nın salâtü selâmı senin üzerine olsun ey Allah Teâlâ nın vahyinin emîni demektir. Zira peygamberimiz aleyhissalâtü ve s-selâm Allâh-ı azîmüşşân hazretlerinin ıbâdine cemî-i evâmir ve nevâhisini tebliğ edip aslâ bir hükümde ihtilâf etmeyip ve yedinde olan vahy-i hafî ve celîyi ibâdullaha ifhâm edip tarîk-ı rüşdü ve dalâleti temyîz ve tefrîk eyledi. Nitekim Kur ân da Rabbü l-erbâb Teâlâ ve takaddes hazretleri kendisine tebliğ ile emr eyleyip buyurur ki; belliğ mâ enzele ileyke min rabbik 79 yani sen rabbinden sana nâzil kılınan cemî ahkâmı ibâdullaha tebliğ eyle demektir. Es salâtü ve s-selâmü aleyke yâ men zeyyenehullâh yani Allah Teâlâ nın salâtü selâmı senin üzerine olsun ey Allah Teâlâ nın envâ-ı zînet ile müzeyyen kıldığı zât-ı şerîfi demektir. Zîrâ Bârî Teâlâ peygamberimizi zînet-i ilm, nübüvvet ve hüsnü l-huluk ile halk ve dünyada müzeyyen kılıp zînetini şefaat-i kübrâ ve makâm-ı Mahmûd, Cennet-i Firdevs ve havz-ı mevrûd ile dahi ukbâda müzeyyen kıldı. Nitekim bu mefhûma delâlet 79 Rabbinden sana indirileni (tamamen) tebliğ et. Mâide, 5/67.