ANMED. ANADOLU AKDENİZİ Arkeoloji Haberleri News of Archaeology from ANATOLIA S MEDITERRANEAN AREAS

Transkript

1 ANMED ANADOLU AKDENİZİ Arkeoloji Haberleri News of Archaeology from ANATOLIA S MEDITERRANEAN AREAS Suna - İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü Suna & İnan Kıraç Research Institute on Mediterranean Civilizations

2 Olympos Kazısı 2010 Excavations at Olympos in 2010 B. Yelda OLCAY UÇKAN Olympos antik kenti 2010 yılı sezonu kentin birkaç yerinde eş zamanlı olarak yürütülen kazı, sondaj, belgeleme ve koruma çalışmalarından oluşmaktadır*. The 2010 campaign at Olympos covered excavations, soundings, documentation and conservation work carried out at several points simultaneously*. S5-IX (Giriş Kompleksi) Avlu Kapısı Sondajı Olympos antik kenti S5-IX sektör adresinde bulunan (Çiz. 1), Giriş Kompleksi adını verdiğimiz ve bir önceki yılın buluntularına dayanarak, İ.S yy. dan, en geç 7. yy. başlarına kadar kullanıldığını düşündüğümüz, yapıda bu yıl gerçekleştirdiğimiz çalışma avlu zemini tespit etmek amacını taşımaktadır. Restitüsyon önerisi için, yapının akarsu istinat duvarlarına kadar uzanan avlusunun zemin seviyesini tespit etmek gerekliydi. Güney cephede avluya giriş-çıkışı sağlayan tek bir kapı açıklığı bulunmaktadır. 2x2 m. boyutlarındaki sondajın eşik seviyesi belli olmayan bu açıklığa bitişik olarak açılması açıklığın alt seviyesini de (eşik) belirlemek amacını taşımaktadır. Bu sayede avlu zemininin tespit edilmesinin daha kolay olacağı öngörülmüştür. Çalışmanın başlangıcında avlu kapısının eşiğine ulaşılmıştır. Bu seviye, bir önceki yıl tespit ettiğimiz Mekân 8 ve Mekân 12 arasındaki kemerli açıklığın eşik seviyesinden 55 cm. yukarıdadır. Bu durum avlu zemin seviyesinin yapının * 2010 yılı Olympos örenyeri çalışmaları Anadolu Üniversitesi nden Yrd. Doç. Dr. E. Uçkan, Dokuz Eylül Üniversitesi nden Öğr. Grv. Y. Mergen, Pamukkale Üniversitesinden Arş. Gör. M. Öztaşkın, Öğr. Grv. G. Öztaşkın, Anadolu Üniversitesi Doktora öğrencisi S. Evcim, İstanbul Üniversitesi Arkeoloji Bölümü, Doktora öğrencisi Ö. E. Öncü, Harita Mühendisi Ahmet Topograf, Tekniker M. C. Evcim, Sanat Tarihi lisans öğrencileri S. Kılıç, M. C. Uzun, S. Sertel, G. Karakaş, D. Duyul, M. Topal, S. Solhan, Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi öğrencisi F. Türkmen, Ç. Bulu, Bakanlık Temsilcisi Sanat Tarihçi İ. Kavlak ın katılımıyla 26 Temmuz - 20 Ağustos tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Çalışma iznini veren Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü ne, maddi destek sağlayan, Suna - İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü (AKMED) e teşekkür ederiz. Sounding at the Courtyard Gate S5-IX (Entrance Complex) Excavations began at the Entrance Complex in sector S5-IX (Dwg. 1). This was thought to have been in use from the 5 th through the 6 th centuries and into the early 7 th century, according to small finds of the previous year. The purpose of this excavation, then, was to determine the courtyard floor level. For a restitution proposal, we had to clarify the floor level of the courtyard that extended to a retaining wall by the river. On the south façade a single doorway gave access to the courtyard. A sounding of 2x2 m. was positioned adjoining the doorway, allowing the threshold level to be clarified, as well. Also, it was thought the courtyard s floor level might be reached easier. Subsequent excavations revealed the threshold level was 55 cm. above the threshold level of the arched doorway between Rooms 8 and 12, as identified in the previous year. This showed * 2010 campaign at Olympos lasted from July 26 th to August 20 th. Team members were Asst. Prof. Dr. E. Uçkan of Anadolu University, lecturer Y. Mergen of Dokuz Eylül University, research asst. M. Öztaşkın and lecturer G. Öztaşkın of Pamukkale University, doctoral candidate S. Evcim of Anadolu University, doctoral candidate Ö.. E. Öncü ncü of Istanbul University s Dept. of Archaeology, cartography engineer Ahmet Topograf, technician M. C. Evcim, students of art history S. Kılıç, M. C. Uzun, S. Sertel, G. Karakaş, D. Duyul, M. Topal, S. Solhan, Dokuz Eylül University Faculty of Fine Arts students F. Türkmen and Ç. Bulu, and the state representative was Art Historian İ. Kavlak. We would like to express our gratitude to the Ministry of Culture and Tourism, General Directorate of Cultural Heritage and Museums for issuing the permission and Suna & İnan Kıraç Research Institute on Mediterranean Civilizations (AKMED) for their financial support. 76

3 Res. 1 Avlu kapısı eşik taşı Fig. 1 Threshold block of the courtyard doorway Çiz. 1 Kent planı Dwg. 1 City plan zemin seviyesinden yüksek tutulduğunu göstermiş ve beklenen sonuç alınarak sondaj tamamlanmıştır (Res. 1). S7/VII (A Alanı) Olympos antik kenti 2010 yılı kazı sezonunda A Alanı olarak tanımlanan yapı kompleksinde çalışılmıştır (Çiz. 2). Birbirleriyle bağlantılı birimlerden oluşan ve bir çevre duvarıyla dışa kapalı olan yapı kompleksi 95x64 m. ölçüleriyle kentin dikkat çeken yapılarındandır. Alan içerisindeki en önemli yapı anıtsal boyutlarıyla dikkat çeken A Kilisesi dir. Üç nefli, nartheksli, transeptli bazilikal plana sahiptir. Kilisenin güneyinde trikonkhos planlı küçük bir ek yapı ve dikdörtgen planlı ek mekân bulunur. Kilisenin kuzeyinde ise vaftizhane yer almaktadır. Kilisenin batısında birbirleriyle bağlantılı Yedi Nişli Yapı ve Çok Nişli Yapı olarak adlandırılan büyük boyutlu iki yapı daha bulunmaktadır. Ayrıca yapı topluluğu içerisinde, büyük boyutlu bu yapıların dışında, iki ve üç katlı düzenlenmiş çok sayıda mekân bulunmaktadır yılı çalışmaları transeptli bazilikanın güneyindeki dikdörtgen planlı ek mekân içerisinde temizlik çalışmasıyla başlamıştır. Ek mekân kent planında S7/VII ile gösterilen sektör içerisinde yer almaktadır (Çiz. 1). Mekânın kuzeydoğusunda 4x3 m. lik bir sondaj alanı belirlenerek kazı çalışmaları yapılmıştır. Çalışma neticesinde +414 kot seviyesinde kireçtaşı plakalar ile oluşturulmuş zemin ortaya çıkarılmıştır. Zemin, mekânın ortasına doğru çökmüş ve yıkıntı sonucunda kısmen tahrip olmuş durumdadır. Zemin döşemesinin alt kotunda kullanılan blokajın niteliklerinin anlaşılması için, döşemenin tahrip that the courtyard s floor level was higher than the building and the sounding target was attained and was completed (Fig. 1). S7/VII (Area A) In 2010 campaign, work was centered inside a building complex named Area A (Dwg. 2). The building complex comprised interconnected rooms and was surrounded by an encircling wall. Its dimensions reached 95x64 m. making it stand out among others in its size. The most important building within this area was monumental Church A, a three-aisled basilica with narthex and transept. To its south, is a small building with a triconch layout and a rectangular annex. To the north of the church is the baptistery, and to the west are two more large buildings named the Seven-Niched Building and the Multi-Niched Building. In addition to these large buildings, there are many more two and three-story rooms work at the complex started with cleaning the rectangular annex to the south of the basilica. This annex is located within sector S7/VII of the city plan (Dwg. 1). An area of 4x3 m. was chosen in the northeast of the annex and excavations began. At +414 level, a flooring of limestone tiles was uncovered. The floor had dented towards the middle and was partially damaged by debris. A small area of 50x50 cm. was dug further to see the blockage beneath the flooring where it was damaged. At +361 level the blockage was seen to be constructed with medium size creek stones, brick and roof tile fragments and mortar, the work was terminated. When the work 77

4 Res. 2 Çok nişli yapı batı sondajı mühürlü unguentarium Fig. 2 Unguentarium with seal impression from the west trench in the Multi-Niched Building Çiz. 2 A Alanı yapı kompleksi planı ve 2010 yılı sondaj alanları Dwg. 2 Plan of building complex in the Area A in ancient Olympos and the sounding areas in 2010 olduğu alanda 50x50 cm. ölçülerinde küçük bir alanda derinleşilmiştir kot seviyesinde sonlandırılan bu çalışma ile blokajın orta büyüklükte dere taşları, kiremittuğla kırıkları ve harç ile yapıldığı anlaşılmıştır. Sondajdaki çalışmalar, açığa çıkarılan zeminin jeotekstil ile örtülmesiyle sonlandırılmıştır. Çalışmalar esnasında korozyona uğramış bir adet sikke, seramik ve cam parçalar bulunmuştur. A Alanı içerisinde yapılan kazı çalışmalarından bir diğeri kent planında S7/VIII-VII sektörlerinde yer alan ve Çok Nişli Yapı olarak isimlendirilen mekânda gerçekleştirilmiştir. Mekânın giriş düzenlemesinin tespitine yönelik olarak güney yönde 4x1.50 m. ölçülerinde bir alanda sondaj çalışması yapılmış, doğuda sütun kaideleri; kaideler arasında stylobat tespit edilmiştir. Sondaj içerisinde bronz alaşım bir çan, bir sikke, ayrıca seramik ve cam parçaları bulunmuştur. Buluntular arasındaki bronz alaşım çanın (çapı 2.2 cm, yük. 2.5 cm), dil kısmı korunamamış, alt kısmında ise yaklaşık 1 cm. lik kırılma mevcuttur. S7/VIII-VII sektörü içerisinde Çok Nişli Yapı da gerçekleştirilen çalışmalara batı duvar önünde devam edilmiştir. Duvar üzerinde görülen ve tuğla işçilikleri ile dikkat çeken üç nişin önünde 4x3 m. lik bir sondaj alanı belirlenerek, kazı çalışmalarına başlanmıştır. Kazı sonucunda +403 ve 406 kot seviyesinde, orta boyutlu dere taşları ve harç ile oluşturulmuş zemin döşemesi ile karşılaşılmıştır. Nişlerin alt kotlarında tespit edilen izler sayesinde duvar yüzeyinin beyaz renkli, kireç katkılı sıva ile kaplandığı anlaşılmıştır. Çalışmalarda +410 kot seviyesinde, was finished, the main sounding was covered with geotextile. Small finds included a corroded coin, and some pottery and glass shards. Another point of interest in Area A, was the excavation inside the Multi-Niched Building, located in sector S7/ VIII-VII. A sounding of 4x1.50 m. was dug on the south to clarify the entrance arrangement to the building. Column bases with stylobate between, were identified in the east. During the excavation, a bronze alloy bell, a coin and pottery and glass shards were found. The bronze bell is quite small (diameter 2.2 cm. H. 2.5 cm.). Its tongue had not survived and a part (ca. 1 cm.) was missing at the bottom. Work continued along the west wall of the Multi-Niched Building in sector S7/VIII-VII. Excavations started in a trench of 4x3 m. before a wall containing three niches and brickwork. At +403 and +406 levels, the flooring, comprised of medium size creek stones and mortar, was exposed. Traces at the lower levels of the niches, showed the wall was once plastered with white lime plaster. At the bottom of the +410 level, a fragment of an unguentarium, bearing a seal impression with letters alpha and delta, as well as pottery imitating the Phocaean and Cypriot pottery of the 5 th and 6 th centuries A.D. were uncovered (Fig. 2). Following the soundings, cleaning work was carried out in certain areas in order to be able to revise the plan. The plan was revised with the walls seen in the area to the north of the Multi-Niched Building, west of the Baptistery and south of the Temple gate. 78

5 Çiz. 3 Antimakhos Mezar Anıtı, kuzeydoğu cephe Dwg. 3 Antimachos Tomb, northeast façade Res. 3 Antimakhos Mezar Anıtı, kuzeyden görünüm Fig. 3 Antimachos Tomb, view from the north üzerinde Alfa ve Delta harflerinden oluşan bir mührü bulunan seramik unguentarium dip parçası ile İ.S yy. a tarihlenen Foça ve Kıbrıs taklidi seramikler ele geçmiştir (Res. 2). A Alanı içerisindeki sondajı sonrası planın revize edilmesi amacıyla belirlenen alanlarda temizlik yapılmıştır. Çok Nişli Yapı nın kuzeyi, Vaftizhane nin batısı ve Tapınak kapısının güneyi arasında kalan alanda görülen duvarlar ile plan revize edilmiştir. S8/VI (Antimachos Mezar Anıtı) Olympos Kazısı 2010 sezonunda Sektör S8/VI da yer alan Antimachos Lahdi çevresinde kazılar yürütülmüştür (Çiz. 3 Res. 3). Çalışmaların başlangıcında, Lykia tipi lahit altında yer alan hyposorion üst kenarına kadar toprak dolgu altında olmasına karşın doğudaki kapağın toprak üstünde görülen kısmından belirli bir miktar açık olduğu gözlemlenmiştir. Bu açıklığın ilerleyen dönemlerde bir tahribata neden olmasını engellemek, mezarın çevresini açarak güvenlik altına almak amacıyla mezarın kuzeydoğu ve kuzeybatı yönlerinde başlatılan kazı çalışmaları temel seviyesi olan 4.20 m. kotunda tamamlanmıştır. Mezarın kuzeydoğu kısa yüzünde, hyposorionun giriş açıklığı önündeki iri moloz taşlı dolgu temizlenmiştir. Moloz dolgu, mezarın stylobat seviyelerine kadar gözlemlenmiş ve dolgu içinde az sayıda niteliksiz seramik bulunmuştur. Alanda izlenen durum, 1992 yılında Antalya Müzesi Müdürlüğü tarafından yürütülen çalışmalarda, mezarın bu yönden kazılarak hyposorionun açıldığı, çalışmalar sonrası hyposorion kapağının tekrar S8/VI (Tomb of Antimachos) In the 2010 season, excavations were made around the tomb of Antimachos, located in sector S8/VI (Dwg. 3 Fig. 3). At the beginning, the hyposorion beneath the Lycian type sarcophagus was buried under earth filling, but had an opening in the east side of its lid, above the ground. In order to prevent any future damage caused by this opening, it was decided to expose the tomb for its protection; excavations began at the m. level in the northeast and northwest and were completed at m., the level of the foundation. On the northeast short side of the tomb, filling of large rubble in front of the hyposorion opening was removed. This rubble filling continued down to the stylobate level of the tomb and contained only few potsherds of low quality. Observations suggest the tomb s hyposorion was accessed through excavations under the direction of the Antalya Museum Directorate in Following their work, the hyposorion lid was re-placed and the area refilled with rubble. In the southwest of the work area, there were extensive fragments belonging to daily use wares dated to the 5 th and 6 th centuries A.D. In an area to the northeast, were extensive potsherds, and in a rubble filling in another place, were also some potsherds which dated to the 5 th and 6 th centuries A.D. During excavations to the northwest of the tomb, a black layer between levels and 4.25 m., was observed along the crepis bottom line. Later, as work progressed, it was seen this layer continued at the same level along a later period wall to the north of the tomb. Further 79

6 kapatıldığı ve günümüze kadar geçen süreçte bu alanın mezar çevresinde yoğun miktarda görülen molozla dolduğu yönündedir. Çalışmaların yürütüldüğü bölümün güneybatısında İ.S yy. lara tarihlenen yoğun miktarda günlük kullanım kaplarına ait parçalarla karşılaşılmıştır. Bu alanın kuzeydoğusunda kalan bölümde moloz dolgu içerisinde yer yer seramik buluntular ele geçmiştir. Bu parçalar da İ.S yy. lara tarihlenmektedir. Mezarın kuzeybatısında yürüttüğümüz kazı sırasında mezarın krepis alt kenarı boyunca uzanan siyah bir tabaka izlenmiştir. İlerleyen aşamalarda bu tabakanın, mezarın kuzeyindeki geç dönem duvarında, aynı kot seviyesinde devam ettiği görülmüştür. Geç dönem duvarının kuzey ucunda görülen, bir ocağın neden olduğu düşünülen tabakayla ilgili daha detaylı yorum, ilerleyen yıllarda geç dönem duvarının kuzeybatısında yürütülecek çalışmalarla yapılabilecektir. Alandaki m. kotla rında görülen siyah tabaka bu ocakla ilişkili ol - malıdır. Mezarın kuzeybatısında İ.S. 2. yy. a tarihlenen bir cam şişe (Çiz. 4), ve iki cam şişe parçası, latince yazıtlı bir mermer plaka, korozyondan dolayı tanımlanamayan üç adet sikke bulunmuştur. Kazı çalışmalarımız sonrası elde edilen bulgular, Antimakhos Mezarı nın taban seviyesinin 4.45 m. kotunda olduğunu göstermektedir. Bu sonuç, Olympos Kuzey Kent in bu bölümünde cadde-sokak seviyesiyle ilgili bilgi vermesi açısından önemlidir. Alana bir anıt mezar düşüncesiyle yapıldığı anlaşılan bu mimari, Lykiarkh Mezarı yla yakın konumda olmasıyla ayrı bir öneme sahiptir. Bu iki anıt mezar, kuzey kentin bu bölümünün, kentin ileri gelenleri için bir meydan şeklinde düzenlenmiş olabileceğini akla getirmektedir. Mezar anıtının alt yapısındaki düzenleme, özellikle krepisin cavea sıralarındaki gibi içe oval profilli olması ve köşelerde aslan ayaklarının yer alması, Olympos taki başka anıt mezarlarda da görülmektedir. Zosimos ile Eudemos un lahitlerinin yer aldığı mezar odasının doğusundaki mezarda, Lykiarkh Mezarı nda, Batı Nekropolü nün tiyatroya yakın bölümünde yer alan Alkestis Lahdi nde benzer düzenleme vardır. Örneklerin tümü, kentin ileri gelenlerine ait mezar anıtlarıdır. Alt yapılarındaki benzer krepis düzenlemesinin, kentteki anıt mezar mimarisinde bir tür dönem modası olduğunu, bunun mezarların tarihlendirilmesi aşamasında önemli bir kriter olabileceğini düşündürmektedir. Seramik buluntuların sayıca çokluğu ve sondajın kemik ve maden buluntular içermemesi sebebiyle burada Çiz. 4 Cam şişe Dwg. 4 Glass bottle comments on this layer, which may have been caused by a hearth observed at 4.20 m. at the north end of the wall, will be made after further excavations to the northwest of the wall. The black layer observed between levels 4.35 and 4.25 m. might be related to this hearth. A glass bottle of the 2 nd century A.D. (Dwg. 4) and two fragments from different glass bottles, a marble plaque with a Latin inscription and three heavily corroded coins were uncovered to the northwest of the tomb. Excavations showed the ground level of the tomb of Antimachos was at 4.45 m. This is important as it gives information regarding the street level in this part of northern Olympos. This monumental tomb is in close proximity with Lyciarch s tomb, which also gives special attention to this tomb. These two monumental tombs suggest this part of the northern city may have been a square for tombs of dignitaries. The arrangement observed on the lower part of the tomb, particularly in the concave oval profile of the crepis terminating with lion paws and resembling rows of a cavea, is also observed on other monumental tombs in Olympos. The tombs to the east of the burial chamber, containing the sarcophagi of Zosimos and Eudemos, Lyciarch s Tomb and the Sarcophagus of Alkestis, near the theater, in the western necropolis all bear a resemblance. All these tombs are graves of city dignitaries, and all have a similar crepis arrangement, suggesting it was a trend of the time. It is possible this might be a criterion for dating these tombs. The high number of potsherds and the absence of metal and bone finds in the sounding indicate a previous excavation had taken place here. When the finds were compared with those uncovered during excavations by the Antalya Museum Directorate in , at the Building with Mosaics, matching pieces were found. This would indicate an area around the sarcophagus was 80

7 önceden bir kazı yapıldığı ihtimali üzerinde durulmuştur yıllarında Antalya Müzesi tarafından yapılan Mozaikli Yapı kazılarında ele geçen seramiklerle karşılaştırıldığında birleşen parçaların bulunması; lahdin çevresinin bu kazılarda oluşturulmuş bir biriktirme sahası olduğunu göstermiştir. Seramiklerin çoğunluğunu, diğer Mozaikli Yapı buluntularında olduğu gibi, beyaz hamurlu mutfak kapları oluşturur. Bu seramikler Anemurium kazılarında yoğun olarak ele geçmiş ve literatürde ilk kez tanımlanmıştır (C. Williams. Anemurium: The Roman and Early Byzantine Pottery [1989] 71). Seramik hamuru; kireç, mika ve taşçık katkılı; yüksek ısıda pişirimli; gözeneklidir. Olympos ta bu üretim grubuna ait seramiklerin geniş bir form repertuarı sunduğu gözlenmiştir. Bunlar derin pişirme kapları, kızartma tavaları ve servis sürahileridir. Form özelliklerine göre de İ.S. 5. yy. ortası-6. yy. ortasına tarihlen dirilmiştir. Sondajdaki diğer önemli üretim grubu; yine kentteki birçok alanda önceki yıllarda yapılan çalışmalarda sıklıkla ele geçmiş olan Kıbrıs kırmızı astarlı seramikleridir. Bu seramikler Kıbrıs taki seramik atölyelerinin İ.S yy. da yükselen faaliyetini ve özellikle Anadolu nun güney kıyılarına ticaret yaptığı dönemi işaret etmektedir. Ev içi kullanıma yönelik olarak üretildiği bilinen bu kapların kentin birçok yerinde çok yoğun miktarda ele geçtiği gözlenmiştir. used as a deposit area by the museum people. Most of the potsherds, as in the finds in the Building with Mosaics, belong to white clay kitchen ware. This type of white clay ware was first found in Anemurium, where it was used extensively, it was described in the literature (C. Williams, Anemurium: The Roman and Early Byzantine Pottery [1989] 71). Clay of this pottery has a temper of mica, lime and grits; fired at high temperatures and porous. At Olympos, this ware group is evidenced in a wide repertory of forms, including deep cooking pots, frying pans and service jugs. Based on their form characteristics, the vessels are dated to the mid-5 th to mid-6 th centuries A.D. Another important ware group recovered from the sounding is Cypriot red slip wares, which were uncovered in abundant amounts in various areas across the city. These potteries show that pottery workshops in Cyprus were increasing in production activities with exports to the south coast of Anatolia in the 5 th and 6 th centuries A.D. These vessels, known to have been produced for domestic use, have been uncovered extensively in many parts of the city. 81