Dokuz Eylül Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Çevre Mühendisliği Bölümü, Buca/İZMİR. Yönetim Sistemleri. Prof.Dr. Abdurrahman BAYRAM

Transkript

1 Dokuz Eylül Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Çevre Mühendisliği Bölümü, Buca/İZMİR Yönetim Sistemleri Prof.Dr. Abdurrahman BAYRAM Telefon: / Faks: Çevre Yönetimi

2 Kalite Yönetim Sistemi (9001) Kalite Sistemi; müşteri ihtiyaçlarının belirlenmesinden, müşterinin tatmin edilmesine kadar, kalite halkasının her kademesi için; ürün veya hizmetin niteliğini etkileyen teknik, idari ve insani faktörlerin optimize edilmesidir. Kalite yönetim sisteminde, düşünülenin yazılması yazılanın uygulanması ve uygulamaların belgelenmesi esastır. 2

3 Çevre Yönetim Sistemi (14001) Giderek artan doğal kaynak kullanımı ve çevreye verdiği etkiler beraberinde kuruluşların genel çevre konularına olan ilgisini arttırmıştır. Artan ilgiyle birlikte çevre yönetim sistemleri geliştirilmiş, çevrenin ve doğal kaynakların korunması amacıyla etkin bir şekilde kullanılmaya başlanmıştır. Uluslar arası bir standart olup 9001 kalite standartından sonra en fazla uygulamaya sahiptir. Özellikle, çevresel boyutların ortaya çıkarılarak, uygun işlem kontrolleri ve gerekli olan noktalarda hedeflerle yönetimi ve uygulama performanslarının sürekli iyileştirilmesini amaçlamaktadır. 3

4 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi (18001) İşyerlerinde işlerin gerçekleştirilmesi esnasında, çeşitli nedenlerden kaynaklanan sağlığa zarar verebilecek kaza ve diğer etkenlerden korunmak ve daha iyi çalışma ortamı sağlamak amacıyla sistemli ve bilimsel bir şekilde tehlikelerin ve risklerin belirlenmesi ve bu tehlikelere ve risklere yönelik önlemlerin alınması çalışmalarının gerçekleştirildiği yönetim sistemidir. 4

5 Yönetim sistemlerinin sağladığı yararlar: İç ve dış piyasada pazar payı büyür, yeni pazarlara açılma imkanı artar. Daha güvenli mamul ve hizmetler üretilmeye başlanır. Yönetim etkinliği artar. Organize edilmiş bir çalışma ortamı sağlanır. Uluslararası imaja katkı da bulunur. Risk ve iş kazalarında azalma olur. Devlet kuruluşlarıyla ilişkiler iyileşir. 5

6 Yönetim sistemlerinin sağladığı yararlar: Yatırımlarda daha kolay finans bulma imkanı olur. Tüketicinin taleplerine uyum sağlanır. Kamuoyu ile iyi ilişkiler kurulur ve baskı hafifler. Çalışanlar bilinçlenir ve motivasyonları artar. Kazalara ve sağlık problemlerine bağlı maddi ve manevi kayıplar azalır. Yasal ceza riski azalır. Dünya standartlarına uyum süreci kısalır. 6

7 DOKÜMANTASYON El kitabı Prosedür Talimatlar Listeler, Formlar NE İSTİYORUM? (Vizyon, amaç, istek, politika) BUNU NE İLE GERÇEKLEŞTİREBİLİRİM? (Organizasyon, kontrol sistemleri) KİM NEYİ NE ZAMAN YAPMALI? (Prosedürler) NASIL YAPMALI? (Talimatlar) 7

8 DOKÜMANTASYON El Kitabı: Kuruluşun yasal statüsünü, politikası ile hedeflerini de kapsayan, yönetim sisteminin genel olarak işleyişini ana hatlarıyla tanımlar. Prosedür: Bir faaliyeti veya bir prosesi yürütmek için belirlenen yoldur. Talimat: Talimatlar bir prosedürün ne şekilde uygulanacağını ayrıntılı şekilde açıklayan şartname veya işlem sırasıdır. Akış Diyagramları, Formlar ve Listeler: Bir faaliyetin nasıl yapıldığını sıralı ve şematik olarak anlatan dokümanlardır. 8

9 ISO 9001, ISO 14001, ISO ARASINDAKİ BENZERLİKLER VE UYUMU Kalite Yönetim Sistemi günümüzde birçok sanayi kuruluşu tarafından başarıyla uygulanmaktadır. Çevre Yönetim Sistemi, İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemleri ise Kalite Yönetim Sisteminin yanında bazı kuruluşlarda her ikisi birlikte bazılarında tercihlerine göre ikisinden bir tanesi olmak üzere uygulamaya alınmaktadır. Genel tercih; 1. Öncelikle Kalite Yönetim Sistemini uygulamaları, 2. Sürdürülebilir kalkınmayı sağlamak amacıyla Çevre Yönetim Sistemi 3. Çalışma hayatındaki riskleri kontrol altına alabilmek için İş Sağlığı ve Güvenliği Sistemleri 9

10 ISO 9001, ISO 14001, ISO ARASINDAKİ BENZERLİKLER VE UYUMU Yönetim sistemlerini uygulamak isteyen sanayi kuruluşları için Kalite, Çevre, İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemleri arasında hem prensipte hem uygulamada birçok yapısal benzerlikler bulunmaktadır. ISO 9000 e uygun çalışan ve temel prosedürlere sahip olan bir kuruluş Çevre Yönetim Sistemini veya İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemini ya da her ikisini birlikte kurmayı isterse, sahip olduğu alt yapı sayesinde hiç zorlanmadan sistemi kuracaktır. 10

11 ISO 9001 Kalite Yönetim Sistemi Kalite Sistemi; müşteri ihtiyaçlarının belirlenmesinden, müşterinin tatmin edilmesine kadar, kalite halkasının her kademesi için; ürün veya hizmetin niteliğini etkileyen teknik, idari ve insani faktörlerin optimize edilmesidir. Kalite yönetim sisteminde, düşünülenin yazılması yazılanın uygulanması ve uygulamaların belgelenmesi esastır. İSO 9001; müşteri ihtiyaçlarının belirlenmesinden, müşterinin tatmin edilmesine kadar her faaliyet adımını yazılı hale getiren, yazılı dokümantasyona göre hareket eden, belgelenmiş uyarlamalara sahip bir yönetim sistemidir 11

12 Standartta yer alan temel prensipler Müşteri Odaklılık: Kuruluşlar müşterilerine bağlıdırlar, bu nedenle müşterinin şimdiki ve gelecekteki ihtiyaçlarını anlamalı, müşteri şartlarını yerine getirmeli ve müşteri beklentilerini de aşmaya istekli olmalıdırlar. Liderlik: Liderler, kuruluşun amaç ve idare birliğini sağlar. Liderler, kişilerin, kuruluşun hedeflerinin başarılmasına tam olarak katılımı olduğu iç ortamı oluşturmalı ve sürdürmelidir. Kişilerin Katılımı: Her seviyedeki kişiler bir kuruluşun özüdür ve bunların tam katılımı yeteneklerinin kuruluşun yararına kullanılmasını sağlar. Proses Yaklaşımı: Arzulanan sonuç, faaliyetler ve ilgili kaynaklar bir proses olarak yönetildiği zaman daha verimli olarak elde edilir. 12

13 Yönetimde Sistem Yaklaşımı: Birbirleri ile ilgili proseslerin bir sistem olarak tanımlanması, anlaşılması ve yönetilmesi, hedeflerin başarılmasında kuruluşun etkinliğine ve verimliliğine katkı yapar. Sürekli İyileştirme: Kuruluşun toplam performansının sürekli iyileştirilmesi, kuruluşun kalıcı hedefi olmalıdır. Karar Vermede Gerçekçi Yaklaşım: Etkin kararlar, verilerin analizine ve bilgiye dayanır. Karşılıklı Yarara Dayalı Tedarikçi İlişkileri: Bir kuruluş ve tedarikçileri birbirlerinden bağımsızdır ve karşılıklı yarar ilişkisi, her ikisinin artı değer yaratması yeteneğini takviye eder. 13

14 ISO 9001 in Sağladığı Faydalar Organize edilmiş bir çalışma ortamı sağlar. Memnuniyet seviyeleri artan ve dolayısıyla tekrar satın alma eğilimi ve karlılığı artan müşteriler. Maliyetler düşer, kar ve verim artar, rekabet azalır. İç ve dış piyasada pazar payı büyür, yeni pazarlara açılma imkanı artar. Yönetimin etkinliği artar. Daha güvenli ürün ve hizmetler üretilmeye başlanır. Uluslar arası imaja katkıda bulunur. İşletmedeki faaliyetleri geliştirir. 14

15 Bu standart, belirtilen faydalara ulaşılabilmesi için proses yaklaşımının benimsenmesini teşvik eder. Proses yaklaşımı; kaynakları kullanan ve girdilerin, çıktılara dönüşümünün sağlanması için yönetilen faaliyet olan proseslerin tanımlanması, uygulanması, etkileşimleri ve proseslerin yönetilmesidir. 15

16 2.1. Genel Şartlar Kalite yönetim sistemini uygulayacak kuruluş, bu standardın şartlarına uygun olacak bir kalite yönetim sistemi oluşturmalı, dökümanlaştırmalı, uygulamalı, sürekliliğini sağlamalı ve bunun etkinliğini sürekli iyileştirmelidir. Etkin Bir Yönetim Sistemi İçin; Kalite yönetim sistemi için ihtiyaç duyulan süreçler ve bunların bütün organizasyondaki uygulamaları belirlenmeli, Bu süreçlerin sırası ve birbirleri ile etkileşimleri tayin edilmeli, Bu süreçlerin operasyonunun ve kontrolünün etkinliğini sağlamak için gerekli kriter ve metotlar tayin edilmeli, Bu süreçlerin operasyonunun ve izlemesini desteklemek için gereken kaynağın ve bilginin hazır bulundurulması sağlanmalı, Süreçler izlenmeli, ölçülmeli ve analiz edilmeli, Planlanmış sonuçları başarmak ve süreçleri sürekli iyileştirmek için gerekli faaliyetler uygulanmalıdır. 16

17 2.2. Dokümantasyon Şartları ISO 9001 Kalite Yönetim Sistemlerindeki dokümanlar; prosedürler, şartnameler, süreç haritaları, iş talimatları, süreç özelliklerinin izlenmesi ve kontrolü planı, süreç özellik dokümanları, görev tanımları, ürün reçeteleri, bakım ve hizmet kılavuzlarından oluşabilir. Süreç geliştirme çalışmalarının ardından, kuruluşun yapısına bağlı olarak değişmek suretiyle ilgili dokümanların oluşturulması ve uygulamanın izlenmesi yoluyla sürekli güncel tutulması gerekmektedir. Dokümantasyon herhangi bir ortam veya yapıda olabilir. Kalite El Kitabı: Kuruluşun kalite politikası, hedefleri, organizasyon yapısı ile kalite çalışmalarının uyumunu gösteren kitaptır. Kalite el kitabında gerekli görülen konularda daha detaylı açıklama yapılabilmesi için ilgili prosedür ve talimatlara göndermeler yapılır. 17

18 Dokümantasyon Kontrol Kuruluş tarafından üretilen kalite sistemi dokümanları, özgün olarak tanımlanmalı ve kontrolü sağlanmalıdır. Kontrol için; Dokümanlar yayımlanmadan önce yeterlilikleri onaylanmalı, Gerektiğinde güncelleştirilmeli ve tekrar onaylanmalı, Ulaşılabilir olmalı, Okunabilir kalmalı ve kolaylıkla belirlenebilmeli, Güncelliğini yitirmiş dokümanların, saklanması durumunda istenmeyen kullanım için uygun bir işaretleme uygulanmalı. Kalite yönetim sisteminin etkin olarak yürütüldüğünün gösterilmesi için kayıtlar oluşturulmalı, süreç içerisinde yeralan tüm işlemler kayıt altına alınmalı ve muhafaza edilmelidir. 18

19 ISO 9001 Kalite Yönetim Sistemi KALİTE POLİTİKASI YÖNETİMİN GÖZDEN GEÇİRMESİ ÖLÇME, ANALİZ VE İYİLEŞTİRME -Müşteri Memnuniyeti - İç Tetkik - Proseslerin İzlenmesi ve Ölçülmesi - Uygun Olmayan Ürünün Kontrolü - Veri Analizi - Sürekli İyileştirme - Düzeltici, Önleyici Faaliyetler SÜREKLİ GELİŞME ÜRÜN GERÇEKLEŞTİRME, ÜRÜN GERÇEKLEŞTİRMENİN PLANLANMASI -Yönetim Sorumluluğu - Sorumluluk ve Yetki - Yönetim Temsilcisi - Kaynak Yönetimi - Kaynakların sağlanması - İnsan Kaynakları - Alt Yapı - Çalışma Ortamı - Yeterlilik, Bilinç ve Eğitim - İç İletişim, Müşteri İle İletişim - Dokümantasyon Şartları - Dokümantasyon Kontrolü PLANLAMA - Müşteri Odaklılık - Ürüne İlişkin Şartların Belirlenmesi - Ürüne İlişkin Şartların Gözden Geçirilmesi - Kalite Hedefleri - Kalite Yönetim Sistemi Planlaması 19

20 ISO ÇEVRE POLİTİKASI YÖNETİMİN GÖZDEN GEÇİRMESİ DÜZENLEYİCİ, ÖNLEYİCİ FAALİYETLER - İzleme ve Ölçme - Uygunsuzluk, Düzeltici ve Önleyici Faaliyet - Kayıtlar - ÇYS Denetimi SÜREKLİ GELİŞME UYGULAMA - Yapı ve Sorumluluk - Eğitim, Bilinç ve Ehliyet - İletişim - Dokümantasyon - Doküman Kontrolü - İşletim Kontrolü - Acil Hal Hazırlığı PLANLAMA - Çevre Boyutları - Kanuni ve Diğer Şartlar - Amaç ve Hedefler - Çevre Yönetim Programı 20

21 ISO YÖNETİMİN GÖZDEN GEÇİRMESİ KONTROL VE DÜZELYİCİ FAALİYET - Performans Ölçümü ve İzleme - Kazalar, Olaylar, Uygunsuzluklar, Düzeltici ve Önleyici Faaliyetler - Kayıtlar ve Kayıtların Yönetimi - Tetkik İSG POLİTİKASI SÜREKLİ GELİŞME UYGULAMA VE İŞLETME -Yapı ve Sorumluluk - Eğitim, Bilinç ve Yeterlilik - Danışma ve İletişim - Dokümantasyon - Dokümantasyon ve Veri Kontrolü - İşletme Kontrolü - Acil Hal Hazırlığı ve Bu Hallerde Yapılması Gerekenler PLANLAMA - Tehlike Tanımlaması, Risk Değerlendirmesi ve Risk Kontrolü İçin Planlama - Yasal ve Diğer Şartlar - Hedefler - İSG Yönetim Programları 21

22 Çevre Yönetim Sistemi Her geçen gün daha da küçülen dünyamızın kaynaklarının sonsuz olmadığı, ürün ve faaliyetlerin çevre etkilerinin yerel ve bölgesel kalmayıp, global olduğu artık tüm dünyada kabul edilmiştir. Bu bilinç çevresel etkilerin yasal uygulamalardan ziyade piyasa kuvvetleri ile kontrol edilmesi ihtiyacını da beraberinde getirmiştir. Bugünün tüketicisi beklenti ve ihtiyaçlarının en üst düzeyde karşılanmasının yanı sıra kendisine, yaşadığı çevreye ve dünyasına değer verilmesini, saygı gösterilmesini talep etmekte ve piyasada bunu sorgulamaktadır. Bu gelişmeler kuruluşların çevre ile etkileşimlerini kontrol altında tutabilmelerini ve çevre icraat ve başarılarını sürekli iyileştirebilmelerini sağlayacak yönetim sistemlerine ihtiyaç bulunduğu gerçeğini ortaya çıkarmıştır. Çevre Yönetim Sistemi tüm dünyada ISO Standardı ile bilinmektedir. Çevre Yönetim Sisteminin, ISO 9001 Kalite Yönetim Sistemi Standardından sonra uluslararası kuruluşlarda tanınması ve uygulanması çok hızlı olmuştur. 22

23 Neden TS EN ISO 14001? ÇYS'nin kuruluşlarda geliştirilmesinin amacı; - Ulusal ve/veya uluslararası mevzuatlara uyumun artırılması - Çevresel performansın artırılması - Market Stratejileri: - Uluslararası rekabette avantaj sağlaması - Firma itibar ve pazar payının artırılması - Maliyet kontrolünün geliştirilmesiyle masrafların azaltılması ve verimliliğin artırılması - Acil durumlara (deprem,yangın, sel vb.) ve kazalara karşı hazırlıklı bulunarak mesuliyetle sonuçlanan kaza vb. olayların azaltılması - Kirliliğin kaynaktan başlayarak kontrol altına alınması ve azaltılması - Girdi malzemeleri ve enerji tasarrufu sağlanması - İzin ve yetki belgelerinin alınmasının kolaylaştırılması - ISO tüm dünyaca bilinen ve kullanılan ortak bir dil olduğundan global pazarda kabul edilirliğin sağlanması 23

24 ISO Amaç Bu standard, bir kuruluşun, yükümlü olduğu yasal ve diğer şartları dikkate alan politika ve amaçları geliştirmesine ve uygulamasına imkân veren bir çevre yönetim sistemi için gerekli şartları ve önemli çevre boyutları hakkında bilgiyi kapsar. Bu standard, kuruluşun kontrol altında tutabildiği ve etkileyebildiği çevre boyutlarına uygulanır. Bu standardın kendisi, özel çevre performansı kriterleri tespit etmez. 24

25 Çalışanların Sağlıklı ve Emniyetli Ortamda Çalışmalarının Sağlanması Kirliliğin Önlenmesi Çevre Bilinci Yerleştirilmesi POLİTİKA Yasalara Uygunluk Kaza ve Acil Durumlar İçin Risk Analizi Yapılması Doğal Kaynakların Tasarrufu Sürekli Gelişme Atıkların Azaltımı, Tekrar Kullanımı, Geri Dönüşümü 25 25