Trakya Kalkınma Ajansı. TR21-22 Bölgelerinin IPARD Programı Öncelikleri Doğrultusunda Kıyaslanması

Transkript

1 Trakya Kalkınma Ajansı TR21-22 Bölgelerinin IPARD Programı Öncelikleri Doğrultusunda Kıyaslanması

2 IPARD PROGRAMI ÇERÇEVESİNDE TR21 TRAKYA BÖLGESİ İLLERİNİN TR22 GÜNEY MARMARA İLLERİ İLE KIYASLANMASI Hazırlayan Işık OCAKLI

3 İÇİNDEKİLER Trakya Kalkınma Ajansı 1. Giriş 2. Ülkemizde Tarımının Alt Sektörler Bazında Değerlendirilmesi 3. TR2 Batı Marmara Bölgesi (TR21 ve TR22 Alt Bölgeleri) İllerinde Sosyo-Ekonomik Yapı 4. Tarım ve Kırsal Kalkınma İçin Ulusal Destek Programları 5. IPA ve IPARD nedir? 6. Ulusal Programlar ve IPARD Arasındaki Tamamlayıcı Unsurlar 7. IPA Programı Kapsamında Şimdiye Kadar Yapılan Destekler 8. Sonuç Bu doküman; 2004, 2005 İl Tarım Mastır Planları, DPT Raporları, IPARD Programı, TÜİK verileri kullanılarak hazırlanmıştır.

4 1. Giriş Bu doküman, TR21 Trakya Bölgesi içerisinde yer alan Tekirdağ, Edirne ve Kırklareli illerinin D100 aksında yer alan bazı ilçelerinde sanayinin üst düzey performansından dolayı ileri, gelişmiş, desteğe ihtiyacı olmayan sıfatı ile değerlendirilmesine ve IPARD destekleri dışında bırakılmasına neden olan yanlış anlaşılmanın, IPARD desteklerinden yararlanan ve TR21 bölgesi illerine gerek doğal kaynakları ve gerekse üretim yelpazesi açısından benzerlik gösteren ve TR22 Alt Bölgesi ni oluşturan Balıkesir ve Çanakkale illeri ile kıyaslanarak, ortaya konması amacı ile hazırlanmış bir dokümandır. TR21 ve TR22 Alt Bölgeleri Düzey 1 - TR2 Batı Marmara Bölgesi ni oluşturmaktadırlar. 2. Ülkemizde Tarımının Alt Sektörler Bazında Değerlendirilmesi Ülkemiz, sık aralıklarla ekonomik krizlerin yaşanmasına rağmen büyüyen bir ekonomiye sahiptir. Kırsal ve kentsel alanlar ve ekonominin değişik sektörleri arasında gelir dağılımı ve kendine yeterlik bakımından eşitsizlikler bulunmakla beraber, artan bir nüfusa sahiptir ve zengin doğal kaynakları bulunmaktadır. Ekonomide son zamanlarda gözlenen eğilimler ve genel yapısal değişiklikler güçlü ve belirgin şekilde sosyo-ekonomik durumun yapısını ve gelişimini etkilemektedir. Kırsal ve kentsel alanlar arasında kalkınmadaki eşitsizlikler devam etmekte, sanayileşme ve ekonomik dönüşüm sürecinde kırsal alanlar, kentsel alanlarının kalkınma hızını yakalamada başarısız olmaktadır. Bunun sebepleri; Türk ekonomisin daha çok sanayi ve hizmet sektörleri lehine yapısal dönüşümü ve kırsal alanlardan kentlere yapılan ve bölgeler arasında gerçekleşen göçtür Yılları Arasında Sektörlerin GSYİH İçindeki Payı (%) Tarım 26,1 17,5 14,1 11,2 10,3 9,2 Sanayi 19,3 25,5 23,3 24,9 25,4 25,6 Hizmetler 54,6 57,0 62,6 63,9 64,4 65,2 Total 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Kaynak: DPT Yıllar bazında incelediğinde tarımın GSYİH içerisindeki payının azaldığını, sanayinin payını koruduğunu ve hizmetler sektörünün ise gittikçe artan bir paya sahip olduğunu söylemek mümkündür. Ancak, tarım sektörü toplumun beslenmesini sağlayan bir sektör olması nedeni ile önemini hiçbir zaman kaybetmeyecek bir sektördür. Takip eden kısımlarda, IPARD programı kapsamına alınmış sektörlerde ülkemizdeki mevcut duruma ilişkin olarak kısa açıklamalara yer verilmektedir.

5 Süt Sektörü Türkiye, 2005 teki yıllık yaklaşık 11.1 milyon tonluk üretimiyle dünyanın en büyük süt üreticisi ülkeleri arasındadır. Bu üretimin %90 ı inek sütü, %8 i koyun sütü ve %2 si de keçi sütüdür. Türkiye de süt sektörü analizi (2006) sonuçlarına göre üreticiler dört grup halinde tanımlanmaktadır: Geçimlik faaliyette bulunan ve 1 ya da 2 inek sahibi olan süt üreticileri: Bu çiftçiler çoğunlukla oldukça yaşlıdır. Aynı zamanda meyve ve sebze gibi başka tarımsal ürünler de üretmektedirler. Sütün kalitesi genelde düşüktür ve ürün tamamen aile tarafından tüketilmekte ya da çok az bir kısmı yerel olarak satılmaktadır. 3 ila 10 ineğe sahip geçimlik faaliyet ötesindeki süt üreticileri: Birden fazla üretim faaliyetinde bulunan çiftlikler veya yarım zamanlı çalışan çiftçilerdir. Ürünlerinin bir kısmını kendileri tüketmekte, kalanı ise çoğunlukla doğrudan çevredeki tüketicilere satılmaktadır. Süt kalitesi genelde düşüktür. 10 ila 50 ineğe sahip uzman süt üreticileri: Bu çiftlikler, nispeten genç çiftçilere sahip uzmanlaşmış çiftliklerdir. Sütün çoğunluğu mandıralara satılmaktadır. 100 den fazla inek besleyen büyük süt üreticileri: Bu çiftlikler özel, devlete ait ya da süt işleyen işletmecilere aittir. Trakya Kalkınma Ajansı Türkiye nin süt üretim modelleri arasında çok açık bölgesel farklılıklar bulunmaktadır. Yerli cinsler Güney Doğu Bölgesinde göze çarpmaktadır (üretimin %56 sını sağlamaktadır). Sezon kısadır ve süt verimi de hayvan başına ortalama 1,000 litre ile oldukça düşüktür. Üretimin neredeyse tamamı yerel pazarı hedeflemektedir. Türkiye nin batısında, özellikle de Marmara ve Ege Bölgelerinde hayvanların çoğunu safkan ve melezler oluşturmakta ve süt verimi hayvan başına Marmara da 6000 litreye, Ege de ise 4000 litreye ulaşmaktadır. Son yıllarda bu iki bölgede büyük ve ticari amaçlı süt üreten işletmeler ortaya çıkmaya başlamıştır. Kırmızı Et Sektörü Üretim (milyon ton) Sığır eti Kuzu/koyun eti Keçi eti Kümes hayvanı eti Kaynak: TÜİK Ülkemizdeki sürü stoğunun yaklaşık yarısı doğu bölgelerde bulunmaktadır. Bu bölgelerde yerli ırk yoğundur. Yerli ırk bölgedeki zorlu iklim koşullarına uyum sağlayabilmektedir. Ancak saf ırktan daha az verimlidir. Saf ırkın yaklaşık %70 i Marmara, Ege, Orta Karadeniz ve Akdeniz bölgelerinde bulunmaktadır. Ülkemizde; Çiftliklerin küçük ölçekli olması,

6 Yüksek maliyet ve yetersiz yem üretimi gibi olumsuz faktörlerin bir araya gelmesiyle verimlilik düşmektedir. Öte yandan yem bitkileri ekimi sınırlıdır ve otlaklar iyi yönetilmemektedir. Birçok hayvan çoğunluğu samandan oluşan yemlerle beslenmektedir. Bu da büyüme hızını sınırlamaktadır. Kanatlı Eti Sektörü Türkiye de kanatlı etine olan talep hızlı bir şekilde artmaktadır. Kanatlı eti sektöründe de süt ve kırmızı et sektörlerindeki kayıt dışı üretim sistemlerine paralel olarak, arka bahçe tavukçuluğu mevcuttur. Bu faaliyetin genellikle kırsal alanlarda kadınlar tarafından yapılması gerçeği, bu konuda tedbir alınacağı zaman göz ardı edilmemesi gereken bir husustur. Kanatlı eti ve yumurta üretimindeki kayıt dışı söz konusu sistem kırsal alanlarda başlıca protein kaynağı olup, protein ihtiyacının %40 ını karşılamaktadır. Ancak, geniş bir erişimi olan arka bahçe tavukçuluğunun çok yaygın olması salgın hastalık kontrollerinde de sorun yaratmaktadır. Türkiye nin coğrafi konumu ve geniş sulak alanları, yabani kuşlar için uğrak yeri olup, bu durum kuş gribi hastalığının yaygın olmasına sebebiyet vermektedir. Sektördeki biyo-güvenlik uygulamaları önemli ve üzerinde durulması gereken bir husustur. Biyogüvenlik son zamanlarda ortaya çıkan hastalıklar sebebiyle ön plana çıksa da, çiftliklerin çoğunun biyo-güvenlik uygulamalarını iyileştirmek üzere ihtiyaçları bulunmaktadır. Biyo-güvenlik, yalıtım ve havalandırma gibi temel prensiplerin gözetildiği kümeslerin sayısı artırılması ve böylece sektördeki rekabet seviyesinin yükseltilmesi gerekmektedir. Türkiye deki tavuk üretimi genelde Kuzey Batı ve Batı bölgelerinde yapılmaktadır. Bunun nedeni de tüketicilerin yoğun olduğu yerlere ve yem ham maddelerinin geldiği liman tesislerine olan yakınlıktır. Bu dağılımı iklim koşulları da etkilemektedir. Ülkenin Doğu bölgesindeki daha dağlık ya da Güney Doğu daki daha sıcak bazı iller kümes hayvanı üretiminin gelişimi için uygun değildir. Meyve ve Sebze Sektörü 2005 yılı verilerine göre meyve-sebze ve üzüm bağlarının kapladığı alan 2,9 milyon hektar olup, 1,6 milyon hektarını meyveler, hektarını sebzeler ve hektarını üzüm bağları oluşturmaktadır. Meyve -sebze sektörü ülkemiz için stratejik önemi olan bir sektördür: Emek-yoğun bir sektördür ve hektar başına diğer tarım sektörlerinden dört kat fazla katma değer sağlamaktadır. Bu sebeple Türkiye de kırsal istihdamın başlıca kaynağıdır. Meyve-sebze Türkiye nin önemli ihracat ürünleridir yılında meyvelerin ihracat değeri 1,53 milyar Euro iken, bu değer sebzeler için 391,13 milyon Euro olarak gerçekleşmiştir yılında, meyve ihracat değeri 2,03 milyar Euro iken, sebzelerin ihracat değeri 426,85 milyon Euro olarak gerçekleşmiştir. Sebze üretimi ülkenin değişik bölgelerine yayılmış durumdadır. Üretimi çok olan bölgeler; Ege Bölgesi (İzmir ve Balıkesir illeri), Akdeniz Bölgesi (Adana, Antalya, Gaziantep), İç Anadolu nun güneyi (Kayseri, Nevşehir ve Konya), Karadeniz (Samsun) ve İç Anadolu nun kuzeyidir (Bursa).

7 Meyve-sebze sektöründe işleme sanayisinin %90 ı Marmara, Ege ve Akdeniz bölgelerinde yapılmaktadır. Su Ürünleri Türkiye nin üç tarafının denizlerle çevrili olmasına, ırmakları, doğal ve yapay gölleriyle 26,2 milyon hektarlık su yüzeyi bulunmasına rağmen, balıkçılık sektörünün GSMH içindeki payı yalnızca % 0,40 ve toplam tarımsal üretimin içindeki payı %3,5 değerlerindedir (2005 yılı). Türkiye de denizlerden sağlanan toplam balık üretiminin %68.4 ü Karadeniz de avlanma ile yapılmaktadır (%51 i Doğu Karadeniz de, %19 u ise Batı Karadeniz de). Geriye kalan üretimin %13 ü Marmara da, %12 si Ege de ve %5 i de Akdeniz de avlanma ile sağlanmaktadır. Trakya Kalkınma Ajansı Denizlerde yapılan yetiştiriciliğin çoğunluğu (deniz çiftliklerinin %92 si) türlerin yetiştirilmesi için coğrafi ve hidrografik koşulların uygun olduğu Ege de yapılmaktadır. 3. TR2 Batı Marmara Bölgesi (TR21 ve TR22 Alt Bölgeleri) İllerinde Sosyo-Ekonomik Yapı Balıkesir, Çanakkale, Tekirdağ, Edirne ve Kırklareli illerini kapsayan TR2 Batı Marmara Bölgesinin batısında Ege denizi, kuzeyinde Bulgaristan, doğusunda Karadeniz, Bursa ve İstanbul, Güneyinde ise Manisa ve Kütahya yer almaktadır. Bölgenin yüzölçümü, km2 dir ve Türkiye yüzölçümünün % 5,64 ünü teşkil eder. Nüfus Yapısı 2000 yılı nüfus verilerine göre; Türkiye toplam nüfusunun %4,3 ünü oluşturan kişi TR2 Batı Marmara bölgesinde yaşamaktadır. Bölge nüfusunun %55,47 si şehirde otururken geriye kalan %44,53 lük kısmı ise köylerde yaşamaktadır. Yer Köy Sayısı Köy Nüfusu Toplam Nüfus Yüzölçümü (km2) Tekirdağ Kırklareli Edirne Balıkesir Çanakkale ,9 TÜRKİYE Kaynak:DPT Bölge illeri içerisinde en fazla nüfusa sahip il Balıkesir ili olup, bunu sırasıyla Tekirdağ, Çanakkale, Edirne ve Kırklareli illeri izlemektedir. Nüfus artışı konusunda ilk sırayı Tekirdağ ili almakta olup, artış hızı hem Marmara Bölgesi hem de ülke ortalamasının üzerindedir. Bölge de yalnızca Edirne ili nin nüfus artış hızı (-) değer olarak karşımıza çıkmakta, diğer üç ilimizin artış hızları ise hem ülke hem de bölge ortalamasının altında kalmaktadır.

8 TR21 Bölgesindeki yerleşim yeri sayısı toplamı olup bunun % 60.7 si tarımla uğraşmaktadır. Tarım ile uğraşan hane halklarının oranı TR22 Bölgesinde ise % 61.8 dir. İki bölge tarım ile iştigal eden nüfus açsından birbirine yakın oranlara sahiptir. TR2 Batı Marmara Bölgesi İllerinde Tarımla Uğraşan ve Uğraşmayan Hane Halklarının Sayısı ve Yerleşim Yeri Sayıları İller Tekirdağ, Edirne, Kırklareli Balıkesir, Çanakkale TÜRKİYE TOPLAMI % Toplam yerleşim yeri sayısı Kaynak: TUİK 2000 verileri Toplam hanehalkı sayısı Tarımsal faaliyetlerde uğraşanlar % ,7 39, ,8 38, ,4 33,6 Tarımsal faaliyetle uğraşmayanlar % Sektörlerin GSYİH içerisindeki oranlarına bakacak olursak; Tekirdağ ilinde %26.5 pay ile imalat sanayi ilk sırada yer alırken, %12.5 ile tarım üçüncü sırada yer almaktadır. Edirne ilinde %27.9 luk bir pay ile tarım sektörü ilk sırada yer almaktadır. Kırklareli ilinde %59 luk bir pay ile sanayi ilk sırayı alırken, bunu % 9.8 ile tarım sektörü takip etmektedir. Balıkesir ilinde %22.9 lik bir pay ile ile tarım sektörü ilk sırada yer almaktadır. Çanakkale ilinde % 22.0 lik bir pay ile tarım sektörü ilk sırada yer almaktadır. Görüldüğü gibi TR2 Bölgesi illerinde tarım sektörünün GSİH ya katkısı ilk sıralardadırlar. TR2 Batı Marmara Bölgesi İllerinin GSYİH daki Sektör Dağılımları (%) İktisadi Faaliyet Kolları Tekirdağ Edirne Kırklareli Balıkesir Çanakkale Tarım 12,5 27,9 9,8 22,9 22,0 Çiftçilik ve Hayvancılık 11,8 26,9 8,7 19,8 18,5 Ormanlık 0,1 0,3 0,9 0,8 1,4 Balıkçılık 0,6 0,7 0,1 2,3 2,0 Sanayi 43,5 12,1 59,0 19,2 18,3 Madencilik ve Taş Ocakçılığı 0,3 0,4 0,9 1,2 1,4 İmalat Sanayi 26,5 10,8 27,4 16,9 15,7 Elektrik, Gaz ve Su 16,6 0,9 30,7 1,1 1,2 İnşaat Sanayi 5,9 3,6 2,8 4,2 5,6 Ticaret 10,7 16,3 8,4 12,0 16,7 Toptan ve Parekende Ticaret 8,8 13,1 7,1 8,0 12,1 Otel Lokanta Hizmetleri 1,8 3,3 1,3 4,0 4,6 Ulaştırma ve Haberleşme 12,3 16,0 8,9 20,5 19,9 Mali Müesseseler 1,3 6,2 0,8 1,3 1,2 Konut Sahipliği 2,6 3,9 2,3 3,6 2,4 Serbest Meslek Hizmetleri 1,9 2,7 1,2 3,5 2,4 İzafi Banka Hizmetleri 1,6 4,4 1,0 1,2 1,3 Devlet Hizmetleri 7,1 13,6 5,8 12,2 11,5 Kaynak: TUİK 2001

9 TR2 Batı Marmara Bölgesi illerinin GSYİH daki sektör oranları incelendiğinde tarımın payının en yüksek olduğu il Edirne (% 27,9), en düşük olduğu ilinde Kırklareli (% 9,8) olduğu görülmektedir. Sanayi payının en yüksek olduğu il Kırklareli (%59,0), en düşük olduğu il ise Edirne (%12,1) dir. TR2 Batı Marmara Bölgesi İllerinde Ekonomik Faaliyete Göre İstihdam Edilen Nüfusun Mukayese Edilmesi Sektörler TR21 TR22 Toplam istihdam Tarım Sanayi İnşaat Hizmet Kaynak: TÜİK (2000) Trakya Kalkınma Ajansı TR2 Batı Marmara Bölgesi nde DPT 2003 gelişmişlik düzeyi tablosuna göre bölge illerinin bazı kriterlere göre yapılan değerlendirmesine göre 81 il içerisindeki sıralaması aşağıdaki gibidir. İl Adı Performans GSYİH Tarım (*) Balıkesir Tekirdağ Kırklareli Edirne Çanakkale * Tarımsal üretim içindeki payı Balıkesir ili gelişmişlik açısından 15. sırada yer almaktadır. Bu sıralama ile Kırklareli ve Edirne illeri sıralamasına yakın bir değere sahiptir. Tekirdağ ilinin 7. sırada yer alması ise D100 aksı etrafındaki birkaç yerleşim yerinde sanayinin yoğunlaşması ve genel ortalamayı yükseltmesinden kaynaklanmaktadır. Tarımsal Yapı 2001 Genel Tarım Sayımı sonuçlarına göre bölgenin arazi varlığı içinde işlenen arazi oranı % gibi çok yüksek bir orana karşılık gelmektedir. İşlenen toplam da arazinin 28,39 una karşılık gelen ha Edirne ilinde bulunmaktadır. Bunu ha arazi ile Tekirdağ ili izlemektedir. İşlenen araziler açısından Balıkesir ve Çanakkale illerinin oranı TR21 bölgesi illerine nispeten daha azdır. TR2 Batı Marmara Bölgesi İllerinin İşlenen Arazi Varlığı Bakımından Mukayesesi İller İşlenen Tarım Arazisi (Ha) İşlenen arazi oranı(%) Tekirdağ ,99 Edirne ,39 Kırklareli ,99 Balıkesir ,72 Çanakkale ,91 TR2 Toplamı ,00 Kaynak: 2001 Genel Tarım Sayımı

10 TR2 Marmara Bölgesinde, Balıkesir ilinde kırsal nüfus başına milyon TL lik bir tarımsal değer üretilmektedir. Bunu milyon TL ile Kırklareli, milyon TL ile Çanakkale ili ve yine birbirine çok yakın değerlerle Edirne ve Tekirdağ illeri takip etmektedir. TR2 Bölgesi illerinde kırsal nüfus başına üretilen tarımsal üretim değerleri birbirine çok yakındır. TR2 Batı Marmara Bölgesi İllerinin Bazı Tarımsal Göstergeler Bakımından Mukayesesi (milyon TL) İller Kırsal Nüfus Başına Tarımsal Üretim Değeri Tarımsal Üretimin Türkiye İçindeki Payı (%) (TL) Tekirdağ ,26 Edirne ,84 Kırklareli ,13 Balıkesir ,77 Çanakkale ,62 Kaynak : TUİK (2000) TR2 Batı Marmara Bölgesi İllerinin GSYİH Katkısı Bakımından Türkiye Sıralamasındaki Yerleri (2000) İller Sıra Tekirdağ 23 Kırklareli 33 Edirne 32 Balıkesir 12 Çanakkale 27 Kaynak:DPT Tarım sektörü ülke genelinde GSYİH içinde % 15 lik bir paya sahiptir. TR2 Bölgesi illeri GSYİH ya katkısı bakımından incelenecek olursa; Balıkesir ilinin 12. sırayla bölge illeri arasında 1. sırada, Kırklareli ilinin ise 33. sırayla sonuncu sırada yer aldığı görülür. Çanakkale ili ise Tekirdağ ilinden sonra (23.sıra) 27. sırada yer almaktadır. Arazi Sınıfları TR2 Bölgesi arazilerinin hektarının ilk dört sınıf araziler içerisinde bulunduğunu görürüz. 1. Sınıf araziler içerisinde Kırklareli diğer illere göre daha fazla araziye sahipken, 2. 3.ve 4. sınıf arazi grubunda arazi varlığı açısından Edirne ili öne çıkmaktadır. TR2 Batı Marmara Bölgesi İlleri Arazilerin Arazi Sınıflarına Göre Dağılımı (ha) İller I II III IV V VI VII VIII Tekirdağ Kırklareli Edirne Balıkesir Çanakkale TR Toplamı Kaynak: TÜİK

11 Bitkisel Üretim TR2 Bölgesinde ekili tarla alanı ha, sebze bahçeleri ha, meyve bahçeleri ise ha alan kaplamaktadır. Ekili tarla alanı bakımından TR21 illeri öne çıkarken, sebze bahçelerinde Balıkesir ili ilk sırada yer alırken bunu Çanakkale ve Edirne illeri takip etmektedir. TR2 Batı Marmara Bölgesi İlleri Bitkisel Üretim Durumu Mukayesesi (ha) İller Ekilen Tarla Sebze Meyve Alanı Bahçeleri Bahçeleri Tekirdağ Edirne Kırklareli Balıkesir Çanakkale TR2 Toplamı Türkiye Kaynak: TÜİK (2003) Trakya Kalkınma Ajansı Hayvansal Üretim TR2 Batı Marmara Bölgesi; Türkiye genelinde koyun yetiştiriciliğinde önemli paya sahip değildir, ancak TR22 Alt Bölgesinde diğer alt bölgeye oranla daha fazla koyun yetiştiriciliği yapılmaktadır. Sığır yetiştiriciliğinde TR2 Batı Marmara Bölgesi büyük ölçüde kültür ve kültür melezlerinden ( %93) oluşmaktadır. Türkiye genelinde %63 olan bu oran, TR21 de %97, TR22 de %90 dır. TR2 Batı Marmara Bölgesi İlleri Hayvan Sayıları Mukayesesi Hayvan Tekirdağ Edirne Kırklareli Balıkesir Çanakkale Sayısı Koyun Keçi Sığır Manda Kanatlı Arı kovanı Kaynak: TÜİK (2003) Kanatlı mevcudu bakımından TR2 Batı Marmara Bölgesi nde, Türkiye ortalamasına göre daha fazla yetiştiricilik yapılmakta olup, bunda en büyük pay TR22 Alt Bölgesinindir. Özellikle Balıkesir ve Çanakkale İllerindeki etçi (Türkiye nin %16,5 i) ve yumurtacı tavuk yetiştiriciliği (Türkiye nin %11 i) etkili olmaktadır. Arıcılık açısından bakıldığında TR2 Batı Marmara Bölgesi nde diğer bölgelere kıyasla önemli sayılabilecek bir arıcılık faaliyeti bulunmamaktadır. Ancak TR21 Alt Bölgesinde özellikle ayçiçeği çiçeklenme döneminde daha çok gezginci arıcıların gelmesiyle sınırlı miktarda bir hareketlilik gözlenmektedir.

12 TR2 Bölgesi hayvansal ürünler üretimi açısından incelenecek olursa; Balıkesir ili süt üretiminde öne çıkmaktadır. Bunu sırasıyla Edirne ve Çanakkale illeri takip etmektedir. Kırmızı et üretiminde Balıkesir ili ilk sırada yer alırken bunu sırasıyla Tekirdağ, Kırklareli ve Edirne illeri takip etmekte ve Çanakkale ili ise son sırada yer almaktadır. Beyaz et, yumurta, balmumu üretiminde ise TR22 bölgesi illeri öne çıkmaktadır. Bu illeri Edirne ili takip etmektedir. TR2 Batı Marmara Bölgesi İlleri Hayvansal Ürünler Üretim Miktarları Mukayesesi Tekirdağ Edirne Kırklareli Balıkesir Çanakkale Süt (ton) Kırmızı Et (ton) Beyaz Et (ton) Yumurta (ton) Bal (ton) Balmumu (ton) Yapağı (ton) Kıl (ton) Deri (adet) Kaynak: TÜİK (2003) Su Ürünleri Batı Marmara Bölgesinde üretilen deniz balıklarının Türkiye toplamı içindeki payı ton ile % 6,78 dir, diğer deniz ürünlerinde ton ile %14,01, tatlı su ürünlerinde %3,94 ve su ürünleri kültür üretiminde ton ile %3,29 dur. TR2 Batı Marmara Bölgesi İlleri Su Ürünleri Avcılık İstihsali (ton) Mukayesesi İller Deniz Balıkları Diğer Deniz Ürünleri Tatlısu Ürünleri Tekirdağ Edirne Kırklareli Balıkesir Çanakkale Kaynak: TÜİK (2003) Organik Tarım TR2 Batı Marmara Bölgesinde organik tarım, Türkiye çapında değerlendirildiğinde fazla yaygın olmamakla beraber bölgenin bu konuda potansiyeli mevcuttur. TR21 Alt Bölgesinde sertifikalı organik tarımsal üretim yapan işletme olmamasına karşın Edirne ve Kırklareli illerinin kuzey kesimlerinde bulunan Istranca (Yıldız) Dağlarının eteklerinde ormanların yoğunluğu, doğal floranın çeşitliliği ve zenginliği, kimyasal gübre ve ilaçların bölgeye girmemesi, özellikle arıcılık alanında organik bal üretiminin yoğun olarak yapılabileceğini göstermektedir. Tekirdağ ilinde de organik bağcılık yapılmaya elverişli yerler mevcuttur. Balıkesir ve Çanakkale illerinin bulunduğu TR22 Alt Bölgesi organik tarım açısından daha avantajlı konumdadır. Balıkesir ilinde organik sebzecilik, ihraç potansiyeli olan meyveler ve

13 organik zeytincilik son yıllarda yapılmaya başlanmıştır. Çanakkale ilinde de başta zeytin olmak üzere organik biber ve organik salça üretimi son yıllarda artış göstermektedir. Tarımsal Sanayi Tesislerinin Dağılımı TR2 Bölgesi illeri tarımsal sanayi tesislerinin dağılımı açısından incelendiğinde; Balıkesir ilinin 1362 tesis ile ilk sırayı aldığını, onu Tekirdağ (712 tesis), Edirne (510 tesis), Çanakkale (445 tesis) ve Kırklareli (428 tesis) illerinin izlediğini görmekteyiz. 4. Tarım ve Kırsal Kalkınma İçin Ulusal Destek Programları Trakya Kalkınma Ajansı Ülkemizde hali hazırda tarım sektörüne yönelik çeşitli destek programları bulunmaktadır. Bu destekleri; Tarımsal destek programları o Doğrudan gelir desteği (DGD) o Fark Ödemeleri o Telafi Edici Ödemeler o Hayvancılık destekleri o Tarım sigortası destekleri o Çevre destekleme projesi (ÇATAK) Kırsal Kalkınma Destekleri Kırsal Kalkınma Yatırımlarının Desteklenmesi Programı (KKYDP) Kırsal Altyapı Desteği Uluslararası Kaynaklı Tarım ve Kırsal Kalkınma Projeleri gibi başlıklar altında kategorize etmek mümkündür dönemlerini kapsayan bir süreçte ülkemiz IPA desteklerinden yararlanacaktır. IPA desteklerinin kırsal kalkınmayı kapsayan bileşeni IPARD programı ise henüz uygulamaya geçmemiştir. Ancak, program kapsamında, uygulamacı kuruluş tarafından, ilk koşullu çağrının duyurusu yapılmıştır. Tüm bölgelerimiz tarımsal destek programları, kırsal kalkınma destekleri programlarından yararlanmaktadırlar. Ancak IPARD desteklerinin belirli kriterler çerçevesinde bazı bölgelerde kullandırılması öngörülmektedir. 5. IPA ve IPARD Nedir? Avrupa Birliği (AB) aday ve potansiyel aday ülkelere destek amacıyla 1085/2006 sayılı Konsey Tüzüğü çerçevesinde Katılım Öncesi Yardım Aracı nı (Instrument for Pre-Accession Assistance-IPA) oluşturmuştur. IPA desteği beş bileşeni içermektedir. IPA nın beşinci bileşeni Kırsal Kalkınma, Avrupa Birliği nin Ortak Tarım Politikası, Kırsal Kalkınma Politikası ve ilgili politikalarının uygulanması ve yönetimi için uyum hazırlıklarını ve bu kapsamda politika geliştirilmesini desteklemektedir. IPARD desteğinin yıllarını kapsayan çok yıllı Kırsal Kalkınma Programı kapsamında uygulanması gerekmektedir. Türkiye için IPARD Programı, ülkenin kırsal kalkınma bağlamında katılım öncesi dönemdeki öncelikleri ve ihtiyaçları göz önünde bulundurularak tasarlanmıştır. Bu çerçevede yıllarını içeren 9 uncu Kalkınma Planı, yıllarını içeren Tarım Stratejisi ve Ulusal

14 Kırsal Kalkınma Stratejisi öncelikleri yanında Avrupa Birliği Çok Yıllı Gösterge Planlama Belgesi nin stratejik öncelikleri de dikkate alınmıştır. Program yıllarını içeren yedi yıllık bir süreci içermektedir. IPA Bütçesi döneminde IPA kapsamında tüm aday ve potansiyel aday ülkelere sağlanacak yardımın toplam miktarı 11.5 Milyar dur. Türkiye'ye dönemi için ayrılan miktara bakacak olursak; bu dönemde tüm bileşenler kapsamında Türkiye'ye toplam Milyar mali yardım verilecektir. Bileşenler Bazında Bütçe Dağılımı IPA BİLEŞENLERİ TOPLAM Milyon 1. Geçiş Desteği ve Kurumsal Yapılanma 2. Sınır Ötesi İşbirliği ,4 3. Bölgesel Kalkınma İnsan Kaynakları Kırsal Kalkınma TOPLAM Milyon Avro IPA Kırsal Kalkınma Bileşeni bağlamında üç öncelik ekseni belirlenmiştir: 1. Tarım sektörünün sürdürülebilir adaptasyonun sağlanması ve Topluluk Standartlarının uygulanması, 2. Tarım-çevre tedbirlerinin uygulanması ve LEADER yaklaşımı için hazırlık faaliyetleri, 3. Kırsal ekonominin geliştirilmesini destekleyerek kırsal alanların sürdürülebilir kalkınması. Ulusal planlar, stratejiler ve AB katılım müzakereleri çerçevesinde hazırlanan IPARD programının genel amaçları ise aşağıdaki gibidir: Hedeflenen yatırımlarla tarım ve gıda sektörünün sürdürülebilir modernizasyonuna katkı sağlanması, gıda güvenliği, veterinerlik, bitki sağlığı, çevre ve diğer standartlara ilişkin AB müktesebatının üstlenilmesinin teşvik edilmesi, Kırsal alanların sürdürülebilir kalkınmasının teşvik edilmesi. IPARD ın programlanmasında coğrafi odaklanma yapılması için; illerin dezavantajlı durumlarının önemi yanında tarımsal potansiyel de önemli bir parametre olmuştur. IPARD kapsamında öncelikli olarak seçilen sektörlerde yüksek tarım potansiyeline sahip, fakat kişi başı GSYİH si, Türkiye ortalamasının %75 inin üzerinde olan 20 ilave il, IPARD kapsamına dahil edilmiştir. Son aşamada, yüksek tarım potansiyeli bulunan 20 il içerisinden, kalkınma ve gelir potansiyeli yüksek iller hariç tutularak, yerlerine tarımsal potansiyele sahip ve kişi başı GSYİH si, Türkiye ortalamasının %75 inin altında olan iller programa dahil edilmiştir. Buna göre TR2 Bölgesi illerinin bu değerlendirmeye göre durumları aşağıdaki tabloda verilmektedir:

15 TR2 Bölgesi İllerinin IPARD Programına Seçim Kriterleri Açısından Değerlendirilmesi İl GSMH /kişi US$ Toplam Nüfus 2000 Toplam net dışgöç oranı ( ) Öncelik seçimi 1 Öncelik seçimi 2 Tarım potansiyeli Seçilen IPARD Aşaması Balıkesir Çanakkale Edirne Tekirdağ Kırklareli Kaynak: IPARD Programı Trakya Kalkınma Ajansı İlk aşamada program kapsamına 20 il alınmış olup, 2. aşamada 42 il daha program kapsamına alınacaktır. Tekirdağ, Edirne ve Kırklareli illeri aslında tarımsal yapı ve potansiyeller açısından birbirine yakınlık göstermesine rağmen IPARD programının uygulanacağı iller arasında yer almazken, Balıkesir ili 1. aşama, Çanakkale ili ise 2. aşama için uygun iller arasında yer almaktadır. 6. Ulusal Programlar ve IPARD Arasındaki Tamamlayıcı Unsurlar IPARD Programı ile ulusal destek programları arasında tamamlayıcılık prensibi, IPARD uygulamaları başladığında tam olarak sağlanacak olup aşağıdaki tabloda ayrıntılı olarak gösterilmektedir: DESTEK PROGRAMI Doğrudan gelir desteği Fark ödemeleri Yem bitkisi üretimi desteklemeleri Sertifikalı yem bitkileri tohumluk üretiminin desteklenmesi Gebe düve alımının desteklenmesi Buzağı alımının desteklenmesi IPARD İLE İLİŞKİSİ Çiftçi gelirlerinin artırılmasına ve kırsal ekonominin gelişmesine yardımcı olunarak kırsal alanlara katkı sağlanması bakımından IPARD ı tamamlamaktadır. IPARD ile doğrudan bağlantısı olmamakla beraber çiftçilerin gelirinin artırılması ve kırsal ekonominin kalkındırılmasına yardımcı olunması bakımından tamamlayıcı unsurları bulunmaktadır. Tarım işletmelerinin verimliliğinin artırılması bakımından IPARD amaçlarını tamamlamaktadır. Kalitenin artırılması bakımından IPARD amaçlarını tamamlamaktadır. Tarım işletmelerinin yapısının iyileştirilmesi bakımından IPARD ı tamamlamaktadır. Tarım işletmelerinin yapısının iyileştirilmesi bakımından IPARD ı tamamlamaktadır. Suni tohumlama desteği Hayvanların üretkenliğinin iyileştirilmesi ve tarım işletmelerinin veriminin artırılması konularında IPARD ı tamamlamaktadır. Süt desteği Hastalıktan ari bölge oluşturmaya Endüstrinin yüksek kaliteli süt ihtiyacının karşılanması ve süt üretiminin kayıt altına alınması amaçları bakımından IPARD ı tamamlayıcıdır. Hastalıktan ari hayvanların desteklenmesi bakımından

16 İlişkin desteklemeler Hayvan kayıt sistemi desteklemesi IPARD ı tamamlayıcıdır. Hayvan kaydının desteklenmesi bakımından IPARD ı tamamlayıcıdır. Hayvan aşılama hizmetlerine IPARD ı tamamlayıcıdır. ilişkin desteklemeler Hayvan gen kaynaklarının Hayvan sağlığı bakımından IPARD ı tamamlayıcıdır. korunmasına ilişkin desteklemeler Arıcılık desteklemeleri Gelir getirici faaliyet olması bakımından IPARD amaçlarını tamamlayıcıdır. Su ürünleri destekleri Gelir getirici faaliyetler olması bakımından IPARD amaçlarını tamamlayıcıdır. Hayvansal orijinli işletmelerde Veteriner hekim çalıştırılması Hayvan sağlığı standartlarının sağlanması bakımından IPARD ı tamamlayıcıdır. desteği Et desteklemeleri Çevreyi destekleme projesi (ÇATAK) Kırsal kalkınma yatırımlarının desteklenmesi programı Hijyenik koşulların sağlanması, hayvan sağlığı, gıda güvenliği ve kamu sağlığı standartlarının teşvik edilmesi bakımından IPARD ı tamamlayıcıdır. IPARD tarım çevre tedbirleri, bu program ile geliştirilen kurumsal kapasite ve elde edilen deneyimle başlayacaktır. IPARD uygulamaları başladığında, Proje tamamlanmış olacaktır. IPARD Programı başladığında, ulusal destek programının IPARD ile tamamlayıcı olması sağlanacaktır. TR21 Bölge illeri açısından, yukarıdaki tablonun sol tarafında yer alan ve ülke genelinde sağlanan destekler ile IPARD programı arasındaki tamamlayıcılık unsuru eksik kalmaktadır. 7. IPA Programı Kapsamında Şimdiye Kadar Yapılan Destekler IPA programı kapsamında şimdiye kadar Türkiye genelinde adet projeye luk bir kaynak aktarımı olmuştur. Bu kaynakların ve destek verilen projelerin TR2 Bölgesi illerine göre dağılımı aşağıdaki tabloda verildiği gibidir: IPA Katılım Öncesi Mali Yardım Programı Destek Verilen Proje Sayısı Ödenek TÜRKİYE Tekirdağ ,95 Edirne ,96 Kırklareli ,54 Balıkesir ,10 Çanakkale ,81 Kaynak: MFİB

17 8. Sonuç TR21 Bölgesi nin, IPA-III Bölgesel Rekabet Edebilirlik Programı ile IPA-IV İnsan kaynakları ve IPA-V Kırsal Kalkınma programlarından yararlanması uygun görülmemektedir. Oysa TR21 bölgesi illeri, Uluslararası Rekabet Kurumu nun (URAK) yılları için yaptığı İller Arası Rekabetçilik Endeksi Çalışması na göre, IPA III- Bölgesel Rekabet Edilebilirlik ve IPA V- Kırsal Kalkınma programından faydalanması uygun görülen Balıkesir ve Çanakkale illerine yakın değerlere sahiptir. Balıkesir 26 Çanakkale 27 Edirne 25 Tekirdağ 7 Kırklareli 28 Trakya Kalkınma Ajansı Öte yandan Sivas, Kayseri, Hatay, Gaziantep gibi IPRAD kapsamındaki desteklerden faydalanan iller bile Edirne ve Kırklareli illerinden daha yüksek bir endeks değerine sahiptirler. Devlet Planlama Teşkilatı nın Türkiye genelinde 872 ilçe arasında yaptığı, İlçelerin Sosyo- Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması sonucunda Tekirdağ, Edirne, Kırklareli, Balıkesir, Çanakkale illerinin ilçeleri için gelişmişlik sıralaması aşağıdaki tabloda verilmektedir: TR21 Bölgesi İlçelerinin Gelişmişlik Sıralaması İlçeler Gelişmişlik Sıralaması İlçeler Gelişmişlik Sıralaması İlçeler Gelişmişlik Sıralaması Tekirdağ Edirne Kırklareli Merkez 44 Merkez 30 Merkez Çorlu 15 Keşan 135 Lüleburgaz 35 Marmara 18 Uzunköprü 203 Babaeski 147 Ereğlisi Çerkezköy 29 Havsa 258 Pınarhisar 214 Muratlı 111 Enez 297 Vize 219 Saray 154 Süloğlu 302 Demirköy 259 Şarköy 166 İpsala 415 Pehlivanköy 262 Malkara 252 Lalapaşa 472 Kofçaz 460 Hayrabolu 267 Meriç 643 Kaynak: DPT, 2004 TR22 Bölgesi İlçelerinin Gelişmişlik Sıralaması İlçeler Gelişmişlik Sıralaması İlçeler Gelişmişlik Sıralaması Balıkesir Çanakkale Bandırma 23 Bozcaada 36 Merkez 33 Merkez 39 Ayvalık 64 Gökçeada 48 Edremit 76 Çan 121 Burhaniye 96 Gelibolu 141

18 Erdek 123 Eceabat 172 Marmara 125 Ezine 187 Gönen 159 Biga 201 Susurluk 169 Lapseki 283 Gömeç 240 Ayvacık 292 Havran 383 Bayramiç 367 Bigadiç 426 Yenice 530 Manyas 465 Savaştepe 466 Dursunbey 604 İvrindi 618 Sındırgı 640 Kepsut 674 Balya 701 Kaynak: DPT, 2004 TR21 Bölgesinde, D-100 aksı çevresinde yer alan ilçeler (Çorlu, Marmara Ereğlisi, Çerkezköy, Lüleburgaz), sanayinin bu ilçelerde yoğunlaşmış olması nedeni ile gelişmişlik sıralamasında üst sıralarda yer alırken, diğer ilçe merkezlerinin daha düşük sıralarda bulunduğu görülmektedir. Sanayinin odağı haline gelmiş olan bu ilçelerin gelişmişlik düzeyi, bölgenin sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyini yüksek göstermektedir. Tekirdağ ve Kırklareli de sanayi sektöründe yer alan firmaların ilçe bazında dağılımına bakıldığında, Tekirdağ daki sanayi işletmelerinin %73 ünün Çorlu ve Çerkezköy de, Kırklareli ilindeki sanayi işletmelerinin ise %45 inin Lüleburgaz da bulunduğu görülür. Ayrıca, Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Bakanlar Kurulu Kararı nda Tekirdağ, Edirne ve Kırklareli illeri 4 bölge içerisinde 1. Grupta yer almaları itibariyle kurumlar vergisi ve sigorta primi indirimlerinden de minimum düzeyde yararlanmaktadırlar Kişi Başına Kamu Yatırımları (TL) Türkiye Tekirdağ Edirne Kırklareli Kaynak: DPT, 2009 Öte yandan, bölgede yalnızca birkaç ilçenin sosyoekonomik olarak gelişmiş olmasına ve sosyo-ekonomik bakımdan Türkiye ortalamasına yakın veya ortalamanın altında birçok ilçe bulunmasına karşın, bölgeye yapılan yatırımlarda 2009 yılı verilerine göre (il bazında kişi başına yapılan yatırım) Türkiye ortalamasının çok altında kalmaktadır.

19 D-100 aksı çevresinde yer alan ilçelerin sanayileştiği, sosyo-ekonomik olarak geliştiği ve yoğun göç aldığı görülmektedir. Bununla birlikte, bu akstan uzak kalan diğer ilçeler ise sosyoekonomik gelişmişlik anlamında geride kalmakta ve göç vermektedir. Bölge genelinde homojen bir gelişmişliğin sağlanması ve göçün önlenebilmesi için bölgede görece az gelişmiş durumdaki ilçelerde tarımsal ve sanayi faaliyetlerin desteklenmesi gerekmektedir. TR21 Trakya Bölgesi nin faydalanmasının uygun bulunmadığı IPA-V Kırsal Kalkınma Programı da, bölgenin sıkıntılarını gidermesi açısından büyük önem taşımaktadır. Bu kalkınma programından yararlanacak olan iller aşağıdaki haritada görülebilmektedir, bu iller arasında tarım bakımından gelişmiş durumunda olanlar da bulunmaktadır. Trakya Kalkınma Ajansı Kaynak: Avrupa Birliği Genel Sekreterliği TR21 Trakya Bölgesi nin yararlanamadığı IPA-III Bölgesel Rekabet Edebilirlik ile IPA-IV ve IPA-V programları kapsamında Türkiye ye sağlanacak yardımın toplam parasal değeri aşağıdaki tabloda görülmektedir: IPA Bileşenleri 2010 (milyon Euro) I. Kurumsal Kapasite II. Sınır Ötesi İşbirliği 9.6 III. Bölgesel Kalkınma IV. İnsan Kaynakları 63.4 V. Kırsal Kalkınma TOPLAM Kaynak: yılı için İnsan Kaynakları ve Kırsal Kalkınma nın toplam değeri 194,7 milyon Euro dur. IPA-III Bölgesel Kalkınma Programı nın Bölgesel Rekabet Edebilirlik bölümü de toplamda 238,1 milyon Euro luk tutar içinde yer almaktadır. Sonuç olarak, Trakya bölgesi 2010 yılı için 653,7 milyon Euro luk fonun yaklaşık 300 milyon Euro sundan yararlanamamaktadır.

20 TR21 Trakya Bölgesi nin Tüm AB desteklerinden yararlanması, bölgenin tarım potansiyelinin tam olarak hayata geçirilmesi ve tarım ile sanayi alanında diğer illerle eşit rekabet şansına sahip olması, aynı zamanda sürdürülebilir büyümeyi sağlayabilmesi açısından oldukça önemlidir.

21 Trakya Kalkınma Ajansı