HASAR VE CAN KAYBININ OLDUĞU DEPREMLERİN İSTATİSTİKİ DEĞERLENDİRMESİ ( )

Transkript

1 ÖZET: HASAR VE CAN KAYBININ OLDUĞU DEPREMLERİN İSTATİSTİKİ DEĞERLENDİRMESİ ( ) M. Bikçe 1 1 Doçent Doktor, İnşaat Müh. Bölümü, İskenderun Teknik Üniversitesi, Hatay muratbikce@yahoo.com Can ve mal kayıplarına neden olmuş geçmiş büyük depremlerin değerlendirilmesi, gelecekte tekrarlanma ihtimaline karşı tedbir alınabilmesi açısından son derece önemlidir. Bu çalışmada, literatürde Türkiye deki yılları arasında can ve mal kayıplarına neden olan deprem listesi dikkate alınarak değerlendirilmiş ve kayıplara dair çeşitli istatistiksel tespitler grafikler halinde sunulmuştur. Buna göre; 81 ilin 55 inde (%68) can kaybı ve/veya hasarın meydana geldiği, can ve mal kaybına neden olan en fazla deprem sayısının magnitüd aralığında oluştuğu, en çok can kaybının ve bina hasarının ise magnitüd aralığında gerçekleştiği görülmüştür. Ayrıca, 5 büyüklüğüne kadar Türkiye de can ve mal kaybına neden olan deprem sayısının, toplam deprem sayısına oranının yaklaşık %25 olduğu ve en çok kayıp veren ilk beş bölge büyükten küçüğe doğru; Doğu Anadolu, Marmara, Karadeniz, Ege, Akdeniz bölgeleri olarak sıralandığı belirlenmiştir. ANAHTAR KELİMELER: Türkiye, Tarihsel depremler, Can kaybı, Yapısal Hasar, İstatistiksel Analiz STATISTICAL EVALUATION OF THE EARTHQUAKE OF DAMAGES AND FATALITIES ( ) ABSTRACT: Considering the possibility of the reoccurrence of the earthquakes in which loss of life and property have accrued, the possibility of future losses can be minimized. In this study, earthquake list which causes fatalities and damage between in Turkey is evaluated by taking into account and various statistical findings about fatalities and damage are presented in graphs. According to this; fatalities and/or damage have occurred in 55 provinces (68%) among 81 provinces, most earthquakes causing fatalities and property loss had magnitudes in range , most lives were lost with magnitudes in range and most buildings were damaged with magnitudes in range Furthermore, the ratio of the number of earthquakes with a maximum magnitude of 5.4 causing fatalities and property loss to total number of earthquakes is approximately 26% and most fatalities and property loss are ranked from most to least as follows; Eastern Anatolia, Marmara, Black Sea, Aegean, Mediterranean Regions. KEYWORDS: Earthquake in Turkey, Fatalities, Structural Damage, Statistical Analysis 1. GİRİŞ Türkiye de büyüklüğü 5.5 ve üzeri deprem üretebilecek diri fay veya fay segment sayısının 485 olduğu belirtilmektedir (Duman, 2015). Bu aktif faylardan Kuzey Anadolu Fayı-KAF (1350 km), Doğu Anadolu Fayı- DAF (580 km) tek başına yıkıcı deprem üretebilecek alt parçalardan oluşan büyük fay sistemlerine sahiptir. Türkiye gibi depremden dolayı derinden etkilenen ülkelerde, geçmişte meydana gelmiş büyük doğal afetlerle ilgili bilgilere ulaşılarak yaşanılanlardan ders almak, bundan sonra meydana gelebilecek zarar ve can kayıplarını en aza indirmek bakımından oldukça önemlidir. Uzun dönemli depremselliğin anlaşılması için tarihsel kayıtların incelenmesi gerekmektedir Önceki Çalışmalar

2 Türkiye de meydana gelmiş tarihsel depremlerle ilgili kataloglar incelendiğinde belirli dönemleri kapsadıkları görülmektedir; tarihleri arasını Ayhan et al. (1981), tarihleri arasını Ambraseys and Finkel (1987), tarihleri arasını Alsan et al. (1975), tarihleri arasını Gutenberg and Richter (1949; 1954), tarihleri arasını Ambraseys and Jackson (1998), tarihleri arasını Kalafat et al. (2011), tarihleri arasını ISC Catalogue (ISC, 2015), tarihleri arasını EHB Catalogue (EHB, 2008), tarihleri arasını Leptokaropoulos et al. (2013), tarihleri arasını NEIC Catalogue, tarihleri arasını HARVARD Moment Tensor Catalogue (GCMT, 2015), tarihleri arasını EMSC Catalogue (2015). Kadiroğlu ve ark. (2014) yaptıkları çalışmada her bir kaynağın koordinat verisi GIS yardımı ile MTA tarafından yenilenen aktif diri fay hatları ve varsa olası artçı depremler bir arada değerlendirilerek, depremler için doğru kaynağı seçmeye çalışmıştır. Başka bir çalışmada, yerbilimcilerin verilere ortak bir kaynaktan ulaşabilmeleri amacıyla; ilki M.Ö ile M.S yılları arasında meydana gelen depremlerin parametrelerini içeren, ikincisi yılları arasında meydana gelmiş yıkıcı depremlerin odak mekanizması çözümlerini içeren iki adet sayısal veri tabanı oluşturulmuştur (Tan ve ark., 2008). Tarihsel ve aletsel dönem deprem kayıt ve katalogları ile ilgili Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı Türkiye Afet Bilgi Bankası sayısal ortamda bir veri tabanı oluşturma çalışmaları yürütmektedir (AFAD, AFAD-TABB, 2015). Avrupa'nın en büyük 5. sismik ağına sahip bir kurum olan Boğaziçi Üniversitesi, Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü nde Türkiye de meydana gelmiş tarihsel ve güncel depremleri resmi internet sitesinde yayınlamaktadır (KOERI, 2015). Uluslararası Sismoloji ve Deprem Enstitüsü nün ve Birleşik Devletler Jeoloji Araştırma Kurumunun resmi veri bankalarında da Türkiye de meydana gelmiş depremlere ait bilgiler yer almaktadır (IISEE, 2015, USGS, 2015). Ancak, sınırlı sayıdaki bu kaynaklar incelendiğinde can kaybı ve hasar sayıları ile ilgili değerlerin birbirinden oldukça farklı olduğu görülmektedir yılları arasında can ve mal kayıplarına neden olarak Türkiye yi etkileyen depremleri sunan tüm veri kaynakları incelenmiş ve bu depremlere ait; tarihi, ilçe ve il koordinatları, büyüklüğü, şiddeti, derinliği, can kaybı ve hasarlı bina sayılarında tek bir veri değeri olacak şekilde düzenlenerek, güncel bir deprem listesi oluşturulmuştur (Bikçe, 2016). Bu çalışmada dikkate alınan yılları arasında can ve mal kayıplarına neden olarak Türkiye yi etkileyen depremlerin yerleri Şekil 1 de görülmektedir (Bikçe, 2016). Şekil yılları arasında can ve mal kayıplarına neden olarak Türkiye yi etkileyen depremlerin haritadaki yerleri (Bikçe, 2016) 2. İSTATİSTİKSEL DEĞERLENDİRMELER Bu çalışmada dikkate alınan literatürdeki yılları arasında can ve mal kayıplarına neden olarak Türkiye yi etkileyen depremlerin; magnitüdlere göre dağılımı, birikimli frekans değerleri, yüzdeleri, can kaybı ve hasarlı bina sayıları Tablo 1 de sunulmuştur. Burada hasarlı binadan kasıt; yapının taşıyıcı sisteminde hasar meydana geldiği ve yapının kullanıma geçebilmesi için mühendislik hizmeti görmesi gerektiği anlaşılmalıdır.

3 Tablo 1. Depremlerin magnitüdlere (Bikçe, 2016) göre frekans dağılımları, yüzdeleri, can kaybı ve hasarlı bina sayıları Depremin Frekans Birikimli Frekans Birikimli Can Kaybı Hasarlı Bina Magnitüdü (N) Frekans (Ni) % Frekans % Sayısı Sayısı yılları arasında Türkiye de can ve mal kaybına neden olan depremlerin magnitüdlerine göre frekans ve birikimli frekans dağılım yüzdelerinin grafikleri sırasıyla Şekil 2 de gösterilmiştir. Şekil 2. Türkiye de can ve mal kaybına neden olan depremlerin (a) magnitüd-frekans yüzdeleri (b) magnitüdbirikimli frekans yüzdeleri yılları arasında Türkiye de can ve mal kaybına neden olan depremlerin magnitüdleri ile can kaybı ve hasarlı bina sayıları arasındaki istatistiksel değişimler Şekil 3 te gösterilmiştir.

4 Şekil 3. Magnitüd (m) ile hasarlı bina sayısı ve can kaybı sayıları arasındaki istatistiki değişimi yılları arasında Türkiye de can ve mal kaybına neden olan depremlerde can ve mal kaybı sayılarının yıllara göre dağılımı Şekil4 te gösterilmiştir. Şekil 4. Can ve Mal Kaybı Sayılarının Yıllara Göre Dağılımı yılları arasında Türkiye de can ve mal kaybına neden olan depremlerde can ve mal kaybı sayılarının bölgelere ve illere göre dağılımları sırasıyla Şekil 5 te sunulmuştur.

5 2. SONUÇLAR Şekil 5. Can ve mal kaybı sayılarının bölgelere göre dağılımı Bu çalışmada literatürde yer alan yılları arasında Türkiye de can kaybı ve hasara neden olan depremlere ait liste liste dikkate alınarak istatistiksel hesaplamalar grafikler halinde sunulmuştur. İstatistiksel irdelemeler sonucunda; Türkiye de can ve mal kaybına neden olan en fazla deprem sayısının magnitüd aralığında meydana geldiği, 5 büyüklüğüne kadar Türkiye de can ve mal kaybına neden olan deprem sayısının, toplam deprem sayısına oranının yaklaşık %25 olduğu, Türkiye de en çok can kaybının ve bina hasarının ise magnitüd aralığında meydana geldiği, Can kaybı ve Hasarlı bina sayısı bakımından sayısal olarak en çok kayıp veren ilk beş bölge büyükten küçüğe doğru; Doğu Anadolu, Marmara, Karadeniz, Ege, Akdeniz bölgeleri olarak sıralandığı, Türkiye deki 81 ilin 55 inde (%68) Can Kaybı ve/veya Hasarın meydana geldiği, belirlenmiştir. KAYNAKLAR AFAD (2012). Disaster and Emergency Management Presidency, Earthquake Department Catalogue AFAD (2015). T.C. Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı, AFAD-TABB (2015). T.C. Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı- Türkiye Afet Bilgi Bankası, Alsan, E., Tezuçan, L. and Bath, M. (1975). An earthquake catalogue for Turkey for the interval ", Kandilli Observatory Seismological Department Çengelköy-İstanbul, Turkey and Seismological Institute, Uppsala, Sweden. Ambraseys, N.N. and Finkel, C.F. (1987). Seismicity of Turkey and neighbouring regions, Ann Geophys 5B, Ambraseys, N.N. and Jackson, J.A. (1998). Faulting Associated with Historical and Recent Earthquakes in the Eastern Mediterranean Region, Geophys.J.Int. 133, Ayhan, E., Alsan, E., Sancaklı, N. and Üçer, S.B. (1981). Turkey and Surrounding Earthquake Catalogue , Boğaziçi University Publications. Bikce, M. (2016). A database for fatalities and damages due to the earthquakes in Turkey ( ), Natural Hazards, 83:3, Duman, T. Y. (2015). Yenilenmiş Türkiye Diri Fay Haritaları ve Deprem Tehlikesinin Belirlenmesi Açısından Önemi, MTA Jeoloji Etütleri Dairesi, Ankara. EHB catalogue (2008). Engdahl, E.R. van der Hilst and Buland, R

6 EMSC-CSEM (2015). European-Mediterranean Seismological Centre Earthquake Catalog GCMT (2015). Harvard Moment Tensor Catalogue, Gutenberg, B. and Richter, C.F. ( ). Seismicity of the Earth and Associated Phenomena, 2nd. Princeton University Press, Princeton. IISEE (2015). Uluslararası Sismoloji ve Deprem Enstitüsü (The International Institute of Seismology and Earthquake Engineering), ISC (2015). International Seismologıcal Centre Event Catalog, Kadiroglu, F.T., Kartal, R.F, Kilic, T., Kalafat, D., Duman T.Y., Ozalp, S. and Emre, O. (2014). An Improved Earthquake Catalogue (M 4.0) For Turkey and Near Surrounding ( ), Second European Conference on Earthquake Engineering and Seismology, August 2014, İstanbul. Kalafat, D., Güneş, Y., Kekovalı, K., Kara, M., Deniz, P. and Yılmazer, M. (2011). A revised and extented earthquake catalogue for Turkey since 1900 ( M 4.0), Boğaziçi University, Kandilli Observatory and Earthquake Research Institute, Istanbul. KOERI (2015). Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü, KOERI-UDİM (2015). (NEMC (2015). Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü, Ulusal Deprem İzleme Merkezi, Leptokaropoulos, K.M., Karakostas, V., Papadimitriou, E., Adamaki, A.K., Tan, O. and Inan, S. (2013). A Homogeneous Earthquake Catalog for Western Turkey and Magnitude of Completeness Determination, Bulletin of the Seismological Society of America, 103:5, NEIC (2015). National Earthquake Information Center, U.S. Geologıcal Survey, America. Tan, O., Tapırdamaz, M.C. and Yoruk, A. (2008). The Earthquake Catalogues for Turkey, Turkish Journal of Earth Sciences, 17, USGS (2015). Amerika Jeolojik Araştırmalar Kurumu (United States Geological Survey), world/historical_country.php#turkey