TURUNÇGĠL AĞAÇLARINDA BUDAMA MEKANĠZASYONU ÜZERĠNDE ÇALIġMALAR-2 Studies On Pruning In Citrus Orchards Part 2 M.T.ÖZCAN 1

Transkript

1 Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi Tekirdağ 447 TURUNÇGĠL AĞAÇLARINDA BUDAMA MEKANĠZASYONU ÜZERĠNDE ÇALIġMALAR-2 Studies On Pruning In Citrus Orchards Part 2 M.T.ÖZCAN 1 ÖZET Bu araģtırma kapsamını Turunçgil bitkilerinin budama iģleminin mekanize edilebilmesi amacıyla yapılan çalıģmalar oluģturmaktadır. Budama iģlemi Turunçgil ağaçlarına uygulanan bakım iģlemleri içinde en fazla iģ gücü gerektiren ve devamlılık isteyen iģlemdir. Budama yoluyla ağaçta taç Ģekillendirmesi, meyve verimi artırımı ve gençleģtirme yapılır. Bu iģlemeler bazı dalların amaca uygun olarak belirli yerlerinden kesilmesiyle gerçekleģtirilir. Dal kesme iģlemi uzman kiģilerce ve dikkatlice yapılmalıdır. Bu özelikleri nedeniyle budama hem fazla iģgücü hemde kalifiye iģ gücü gerektirir. Budama iģleminin elle kullanılan, küçük makaslarla yapılması gelenekseldir. Budama iģçiliğinin yüksek maliyeti ve kalifiye iģçi bulunmasında karģılaģılan güçlükler nedeniyle tarım iģletmeleri budama mekanizasyonunda yeni arayıģlara girmiģlerdir. Bu amaçla çit Ģeklinde budama yapacak, traktöre asma budama makinalarının kullanımı gündeme gelmiģtir Budama makinalarının geliģtirme çalıģmalarında gereksinim duyulan temel bilgiler Turunçgil ağaçlarının taç yapısı, taçtaki dal sayısı ve dal çapı dağılımı ve dal kesme kesme kuvvetleridir. Bildirinin birinci bölümü bu temel verilerin elde edilmesine yönelik çalıģmaların sonuçlarını içermektedir. Ġkinci bölümü ise budama makinasının projelenmesi, imalatı ve iģ baģarılarına yönelik çalıģmaların sonuçlarını içermektedir. Bu çalıģma Çukurova Üniversitesi AraĢtırma Fonu ve Turunçgil Ziraat ĠĢletmeleri A.ġ. tarafından desteklenmiģtir. ABSTRACT The content of this study includes the studies on pruning citrus trees. Pruning is a task that the most human power consuming and the continuing. By pruning giving crone the shape, increasing the yield and renovation pruning can be made. This operation can perform by cutting the branches off from the certain length. Cutting a branch should be made by experts and carefully. Thus, pruning requires both qualities prune worker and more power. The conventional method is to use a small scissors. Formers have looked for new approaches for pruning because of the right cost of the task and the difficulties in finding qualified prune worker. For this, the pruning machine mounted on a tractor to give hedgerow a shape was introduced. Basic criteria for studies on the development of pruning machine for citrus trees are crown structure, number of branches in the crown, the distribution of the branch diameter and cutting force for branches. The first part of the paper covers the results of studies to achieve basic data. The second part includes on the results of studies during and manufacturing the machine and assessing the performance 1 Doç.Dr.,Ç.Ü.Ziraat Fakültesi Tarım makinaları Bölümü, Adana

2 Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi Tekirdağ GĠRĠġ Turunçgil yetiģtiriciliği Türkiye açısından büyük öneme sahiptir. Ülkemiz meyve diģ satımının önemli bir bölümünü oluģturmaktadır. Turunçgil yetiģtiriciliği Portakal,limon,mandarin ve altıntop olarak dört ana çeģitte toplanmaktadır. ÇeĢitler içinde tür seçiminde ise dıģ pazar talepleri, olgunlaģma zamanları, taģımaya dayanıklılık gibi etmenler göz önüne alınmaktadır. Bu nedenlerle çok sayıda farklı yapıda turunçgilin yetiģtiriliği yapılmaktadır. Tarım iģletmeleri genellikle tek tür üzerinde durmamakta farklı özellikleri olan, üretimi geniģ bir döneme yayabilecekleri ve dıģsatımda Ģansı yüksek türleri karma olarak dikmektedirler. Turunçgil çeģitleri yetiģtiricilik açısından bazı farklılıklar göstermesine karģın birçok bakım ve koruma iģlemi benzeri Ģekilde uygulanmaktadır. Turunçgil yetiģtiriciliğinde yıllık bakım iţlemleri beģ temel konu üzerinde yoğunlaģmaktadır. Bunlar; hastalık ve zararlılarla savaģım, budama, gübreleme ve sulama, hasat ve yabancıot kontrolüdür. Hastalık ve zararlılarla savaģım özellikle kimyasal tüketimi nedeniyle masrafı yüksek bir iģlemdir, ancak meknizasyon düzeyi yaygın olarak yüksektir. Kimyasal uygulamalarının tamamı çeģitli modellerde pülverizatörlerle yapılmaktadır. ĠĢ gücü gereksinimi bu nedenle diğer iģlemlere oranlara daha düţüktür. Sulama ve gübreleme iţlemleri de mekanizasyon düzeyi yüksek iģlemlerdir, ancak yaygın değildir. Son yıllarda damlama sulama ve mini yağmurlayıcılar sulamada yagınlaģmaktadır. Küçük parsellerde genellikle salma sulama yöntemi yaygındır. Gübreleme iģlemi, toprağa gübre uygulanacaksa sulama ile birlikte yaprağa gübre uygulanacaksa pülverizatörlerle yapılmaktadır. Bu nedenle iģçiliği düģük iģlemlerdir. Yabancı ot kontrolünde de gittikçe artan oranda ot öldürücülerin (herbicide) kullanımı yagınlaģmakta, toprak iģleme yolu ile ot kontrolü azalmaktadır. Hasat iţlemi tamamen elle yapılmaktadır Meyvenin taze tüketime yönelik olarak üretilmesi Ģimdilik hasat için baģka bir seçenekte bırakmamaktadır.. Doğal olarak hasat yoğun iģ gücü gerektiren bir iģlem olarak sürmektedir. Bunun yanında toplama, taģıma iģlemlerinden kaynaklanan ürün zedelenmeleri de bir çok sorunuyla çözüm beklemektedir (MOSER,1984). Budama iģlemleri el makasları yardımıyla yürütülen bir bakım iģlemidir. Elle makasıyla her yıl yapılan budama ağaç tacının Ģeklini korumaya yöneliktir. Bu Ģekil kontrolü ağacın dıģa doru büyümesini kontrol altında tutmakta ve uygun büyüklüğe ulaģan ağaçlarda daha fazla geliģmenin önüne geçme amacına yönelmektedir. Ağaç belli bir çapa ulaģtıktan sonra daha fazla büyümesi halinde sıra üzerindeki ve sıra arsındaki boģlukları kapatmaktadır. Bahçe yüzeyini tamamen örtmeye yönelen ağaçlar birbirlerine ulaģtıktan sonra alt dallarını köreltmektedirler. Bunun sonucu olarak etek dalları denen tacın alt dalları kaybolmaktadır. Önemli bir verim potansiyeli olan etek dallarının kaybolması istenmez. Diğer yandan sıra arası boģlukların kapanması bakım iģlerini güçleģtirir bazen olanaksız hale getirir. Bu nedenle sıra arasında m boģluğun budama ile sağlanması istenir. Ağaç tacı yüksekliklerinin kimsal uygulamalarındaki etkinliği azalttığı ve hasadı güçleģtirdiği biliniyor. Bu nedenle ağaç tacı yüksekliklerini olabildiğince küçültme yoluna gidilmekte hatta bodur ağaç yetiģtirme yoluna gidilmektedir. Çukurovada genelde 5m ağaç tacı yüksekliği istenmektedir. Bazı eski bahçelerde bu yüksekliklerin 8 m ye kadar çıktığı görülmektedir. Ancak 5m ve üzerindeki meyvelerin hasadı çok zorlaģmaktadır. Diğer yandan yüksek dallara pülverizatörlerin yeterince kimyasal ulaģtıramaması ve kimyasal

3 Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi Tekirdağ 449 dağılımının bozulması hastalık ve zararlıların kontrolünüde güçleģtirmektedir.(zeren,1995) Tepe budamaları bu nedenle önemli bir bakım iģidir. Ancak tepe sürgünlerinin elle alınması iģçilik açısından zor bir konumdur ve iģgücü etkinliği bu nedenle düģüktür. Budama iģlemlerinin son yıllarda ortaya çıkan diğer bir sorunda kalifiye ve düz iģçi teminidir. Çukurova bölgesi tarımsal faaliyetlerinin gereksinim duyduğu iģgücü mevsimlik olarak yöreye gelen GüneyDoğu ve Doğu Anadolu insanları tarafından karģılanmaktadır. Bunların bir kısmı yıllardır sürekli olarak bu yörede benzeri iģleri yapmakta olduğundan çeģitli tarımsal iģlerde beceri kazanmıģlardır. Son yıllarda Güneydoğu Anadolu Projesinin devreye girmesi ile mevsimlik tarım iģçisi sayısında belirgin düģüģler görülmüģtür. Bu boģluk Doğu Anadolunun diğer illerinden karģılanmaya çalıģılmıģtır. Buna rağmen geçmiģ yıllara oranla iģçi sayısında bir düģüģ olduğu gözlenmektedir. Budama iģçiliği diğer tarım iģlerine göre daha fazla bilgi gerektiren bir iģtir. Ancak son yıllarda tecrübeli budama iģçisi bulmakta sıkıntılar yaģanmaktadır. Sorunun çözümü için, yeni iģçilere çok kısa bir bilgi aktarımı ve tecrübeli bir budamacının arkasından bakarak öğrenme Ģelinde bir yol izlenmektedir. Doğal olarak budama kalitesi ve iģçi etkinliği düģmektedir. Budama sürekliliği olan bir iģlemdir. Her yıl belirli dönemlerde yapılması gerekmektedir. ĠĢletmelerin önemli kısmının budamayı sürekli yapamadığı ve özellikle tepe budaması ile ağacı kontrol altında tutmakta güçlük çektikleri görülmüģtür. ĠĢletmelerin bir çoğunda ağaçların tepe sürgünlerinin geliģmesi sonucu yükseklikleri artmıģ ve taç yapısı bozulmuģtur. Bunun sonucu olarak hastalık ve zararlılarda savaģım güçleģmiģ, ve hasat zorlaģmıģtır. 2 MAKĠNALI BUDAMADA TAÇ ġekġllerġ Turunçgil iģletmeleri budama iģlemlerinin yukarıda sayılan sorunlarıyla birlikte ortaya çıkan yüksek maliyet karģısında yeni arayıģlara girmiģlerdir. Budama mekanizasyonunu geliģtirecek bu araģyıģlar iģletmeleri budama makinası dıģalımına yöneltmiģtir. DıĢ alım yoluyla getirilen makinalar büyük iģletmelerin bir kısmında kullanılmaya baģlanmıģ ve etkili olabileceği görülmüģtür. Ancak yaygınlaģmamıģtır. YaygınlaĢamamasında iki etmen rol oynamıģtır. Birincisi fiyattır. DıĢ alım yolu temin edilen budama makinaları yüksek fiyatlarıyla bir çok büyük iģletmenin dahi olanaklarını aģmaktadır. Ġkinci etmen ise kullanılan budama makinası modellerinin kesme sisteminden kaynaklanmaktadır. Bu makinalar daire testereli kesme sistemine sahiptir. Bu tür kesme sistemleri 10 mm ve daha kalın dallarda çok baģarılı olmasına karģın ince dallarda baģarısı düģmektedir. Özellikle çapı 5 mm den küçük dallarda kesmeden çok kırma Ģeklinde etkili olmaktadır. Kesme baģarısı ayrıca dalın testereye olan konumuna bağlı olarak değiģmektedir. Çapları 10 mm civarında olan dallar yaylanma katsayısı (rijidite) küçük olan dallardır. Testereye eğik olarak duran dallarda testere dalı eğerek itmekte ve kabuğu sıyırmaktadır. Bu koģullarda kesme geçekleģmeyip sadece kabuk sıyırması olmaktadır. Bu ţekilde yaralanan dallar %10 15 arasında değiģmektedir. Testereli kesme sistemi özellikle 20 mm ve daha kalındallarda çok baģarılı bir kesme gerçekleģtirmektedir. Bu sistem 80 mm ye kadar dalların kesilmesinde baģarılıdır. Ancak budama sırasında karģılaģılacak dalların çok büyük bir bölümünün 5 mm ve daha küçük çapta olması budama sırasında çok sayıda dalın yaralı olarak bırakılacağını göstermektedir.

4 Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi Tekirdağ 450 Turunçgil iģletmeleri ve onların taleplerinden etkilenen makine üreticileri yerli olarak bu makinaları üretme yolu gitmiģlerdir. Bu Ģekilde baģlanılan protip yapımlar makaslama kesme sistemi ile çalıģan modellere yönelmiģtir. Bu kesme yönteminde bıçak yapraklarının yeniden projelenmesine gereksinim duyulmuģtur. Diğer yandan ağaç tacına iliģkin yeni formlarında ortaya konması gerekmiģtir. Bu konuda Ģimdiye kadar yapılmıģ çalıģmalar kare, yamuk ve üç gen Ģekillerde budama yapılabileceğini ortaya koymuģtur. (ÖZCAN,1980) Yamuk Ģekilli budamada düz tepeli ve sivri tepeli yamuklar üzerinde durulmuģ ancak turunçgil uzmanlarının önerileri kanarları 8-10 açılı düz tepeli yamuk üzerinde birleţmiţtir. Ţekil 1 de budama ţekilleri ve önerilen budama ţekli görülmektedir. ġekil 1. Geleneksel budama ve makinalı budamada ağaç tacı Ģekillleri ve sıra üzeri ağaç diziliģleri Ağaç tacının makine ile budanarak elde edilebilmesi için kesme düzeneğinin kesilecek yüzey uzunluklarına uygun boyutta olmalıdır. Ayrıca kesme düzeneğinin konumlarını bu yüzeylerin konumlarına ayarlayabilmek gerekmektedir. ġekil1 de verilen taç yapılarının incelenmesi iki temel duruţu göstermektedir. Bunlardan birincisi tepe almak (topping) için yatay konum diđeri ise yan yüzeyleri almak (hedging) için düģey konum. Bu konumlar arasında düģey olarak cm lik ve yatay olarak traktör eksenine göre cm lik sınırlar içindeki bir alan tanımlanabilir. Yan yüzeyler ve tepe yüzeyi uzunlukları ağaç taç yüksekliğine ve yan yüzey açısına bağlı olarak trigonometrik iliģkilerden yaralanarak hesaplanabilir. DüĢey değiģim sınırını 550 cm ye çıkararak yapılan hesaplar bu yüzeyin cm uzunlukta olduğunu göstermiģtir. Tepe uzunluğu ise ayni hesap yolu ile cm olarak hesaplamıģtır. 3 PROTOTĠP BUDAMA MAKĠNALARI Tanımlanan hareket olanaklarını sağlamak amacıyla iki faklı model budama makinası geliģtirilmiģtir. Birincisi daha çok tepe budamasına yönelik ancak yan budamayıda yapabilen çok amaçlı model ve ikincisi yan yüzeyleri budamaya yönelik modeldir. ġekil 2 de hareket tanımları verilmiģtir. Bu tanımlar modellenen çok amaçlı makinanın hereketli elemanlarına iliģkin boyutları hesaplamada kullanılmıģtır. Hareketli elemanların verilen sınırlara ulaģabilmeleri için döner ve kayar çiftler olarak düzenlenmiģtir. Burada tanımlanan sınırlar bir düzlem içindedir. Bu nedenle bir çalıģma hacmi değil çalıģma alanı olarak tanımlanmıģtır. Eğer sisteme traktörde dahil edilirse o zaman bir çalıģma hacminden bahsedilebilir.

5 Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi Tekirdağ 451 ġekil 2. Budama makinası hareketli kol ucu ve kesme lamasının hareket sınırları. Çok amaçlı budama makinası dört serbestlik derecesi olan ve hidrolik olarak yönetilen bir koldur.kolu olģturan iki eleman kayar çift diger iki elemanda döner çift olarak yapılmıģtır. DüĢey düzlemde kayar çift stroku (L1) 900 mm bu çift ucuna döner çift (J1) ile bağlı kol ise 120 açılı bir dönme olanağına sahiptir. Döner kol tekrar kayar çift (L2) olarak düzenlenmiģ ve 1100 mm strok olanağı verilmiģtir, son olarak kesme laması bu kayar çift ucuna döner çift (J2) ile bağlanmıģ ve 180 açılı bir dönme olanağı sağlanmıģtır. Traktör sistemin bir parçası olarak eklendiğinde beģinci serbestlik derecesi ortaya çıkmaktadır. Bu hareket dogrusaldır tekerlek ve toprak yüzeyi bir silindir ile bir dülemsel yüzeyde olduğu gibi çizgi teması oluģturmaktadır (KEÇECĠOĞLU,1975; ERDOĞAN,1990; GROOVER,1986) Budama makinası Ġkinci modeli ise ağaç tacının yan yüzeylerini budamak üzere geliģtirilmiģtir. Bu model iki adet kesme lamasına sahiptir. Bu Ģekilde sıra arasında ilerlerken sağ ve sol sıraların yan yüzlerini aynı anda budamaktadır. Bu makinanın serbestlik derecesi üçtür. Ġki elemanı döner çift olarak bir elemanıda kaya çift olarak düzenlenmiģtir. Kayar çiftin (L1) gövdeye bağlı olduğu nokta döner çift (J1) olarak ve kesme lamasının ana kola bağlanıģıda bir döner çiftle (J2) sağlanmıģtır. ġekil 3 te her iki modelinde kinematik Ģeması verilmiģtir. Yan budama yapan modelde verilen mekanizma sağ ve sol olarak iki tanedir. Her iki modelde de (J2) döner çiflerine son olarak kesme laması bağlanmıģtır. Çok amaçlı modelde (L1) kayar çifti traktörün ön tarafında oluģturulan çatıya bağlanmıģtır. Yan budama yapan model de (J1) döner çifti aynı Ģekilde traktörün ön tarafında oluģturulan çatıya bağlanmıģtır.

6 Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi Tekirdağ 452 ġekil 3. Çok amaçlı budama makinası (a) ve yan budama makinası (b) kinematik Ģeması Budama makinasında hareketler hidrolik pistonlarla sağlanmıģtır. Kayar çiftlerde doğrudan bağlantılar sağlanırken döner çiflerde moment kolları oluģturulmuģ ve dogrusal hareketli silindirlerle döner hareketler elde edilmiţtir. 3.1 Budama Makinası Kesme Düzeneği Kesme düzeneği çift bıçaklı makaslama kesme yapan tiptedir. Sistemin önemli iki parçası olan kesme bıçakları ve baskılar yeniden projelenmiģtir. Standart çayırbiçme makinası bıçakları boyutları, açıları ve mukavemetleriyle budamaya elveriģli değillerdir. Kesme düzeneğinde haraketsiz parçalardan olan baskılar kesme iģleminde önemli rol oynamaktadırlar. Özellikle kesme kuvvetlerinin büyüdüğü durumlarda bıçaklara gelen kuvvetlerin karģılanmasında baksı parmakları etkili olmaktadır. Baskı parmaklarının basma geniģliği yanında sayılarınında artırılması kesme iģleminin baģarısını artırmaktadır. Kesme sistemine 40cm derinden budama yapılması halinde gelebilecek toplam kuvvet 7000 N olarak hesaplanmıģtır. Hesaplamada kesme gerilmesi ve dal çapı sayılarının ortalama değerlerinden yararlanılmıģtır. Bir bıçağa gelebilecek en büyük değer olarak 750 N değeri kullanılmıģtır. Biçme düzeni stroku standart 3 (76.2 mm) olarak kullanılmıģtır. Kesme için gerekli moment 133 Nm olarak hesaplanmıģtır. Kesikli olarak bu değerle kaģılaģılacaktır. Bu nedenle güç kaynağı seçiminde sürekli gereksinim duyulan güç için daha küçük değerler göz önüne alınmalıdır. (SCHMITT,1981) Kesme düzeneğinin önemli parçası olan bıçak yaprağı kesilecek materyal özelikleri, kesme düzeneği kinematik boyuları ve yapısal botuyları dikkate alınarak yeniden boyutlandırılmıģtır.(güzel.1998; KANAFOZSKY,1972) Ġlk budama ve tekrarlı budama amacıyla üretimde iki farklı model üzerinde durulmuģ ve ilk budama

7 Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi Tekirdağ 453 için üçlü bıçak yaprakları yapılmıģ ve herbiri lamaya beģ adet cıvata ile bağlanmıģtır. Tekrarlı budama için tekli bıçaklar yapılmıģ ve her biri lamaya iki adet cıvata ile bağlanmıģtır. Bıçaklara iliģkin resimler Ģekil 4 te verilmiģtir. Üçlü bıçakla derin budama yapılacaktır. Derin budamada bıçakların kalın dalarla karģılaģma olasılığı yüksektir. Bu nedenle bir kesme ağzı için beģ cıvata ile bağlantı sağlanmıģtır. Tekrarlı budamada budama derinliği az ve kalın dalarla karģılama olasılığı ise yoktur. Bu koģullar için tek parçalı ve bir kesme ağzı için iki cıvata ile bağlantı sağlanmıģtır. Ţekil 4. Budama makinasý (a) üçlü ve (b) tekli bıçakları Bıçak yaprakları 7 mm kalınlığında Ç3260 ve Ç5080 çeliğinden yapılmıģtır. Bıçak malzemelerinden Ç3260 sertleģtirilmiģ (HRc 43 3) ve taģlanmıģtır. Ç5080 çeliği Lazer kesici ile iģlenmiģ ve sadece kesici ağızları bilenerek kullanılmıģtır. Bu iki malzemenin bir birine üstünlüğü için henüz yeterli bilgi oluģmamıģtır. Bıçakların hareketi çift eksantrikli bir krank mili ile sağlanmıģtır. Çift bıçaklı çayır biçme makinalarında kullanılan krank piyasadan temin edilmiģtir. Krank mili ve sarkaç kol ve küresel mafsal bağlantılarının üzerlerine gelecek kuvvetler karģısında sürekli mukavemetleri kontrol edilmiţ ve uygunlukları belirlendikten sonra bağlanmıģtır. ġekil 5. Kesme düzeneği (a) alt baskı parmağı ve (b) üst baskı parmağı

8 Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi Tekirdağ Hidrolik Ünite Yapısı Budama makinasının tüm hareketleri hidrolik olarak sağlanmaktadır. Kol hareketleri için hidrolik silindirler kullanılmıģtır. Bıçak hareketleri için krank giriģine hidrolik motor bağlanmıģtır. Silindirlerin bir kısmı gövdeye doğrudan bağlantı yapılmıģ bir kısmı ise bazı hareketli elemanlar yardımıyla gövdeye bağlanmıģtır. Çok amaçlı budama makinasının her iki döner çifti için moment oluturmak amacıyla Ģekil 5 te verilen mekanizmalar kullanılmıģtır. Yan budama makinasında tüm silindir bağlantıları gövdeye doğrudan bağlanmıģtır. ġekil 5. Çok amaçlı budama makinası döner çiftleri. a) Anakol döner çiftine moment oluģturan mekanizma. b) Kesme lamasını çeviren döner çiftine moment oluģturan mekanizma. (P) silindir kuvvet uygulama noktaları. Ţekil 6. Yan budama yapan makinanýn sağ taraf hidrolik devre Ģeması

9 Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi Tekirdağ 455 Hidrolik sistem traktör hidrolik sisteminden bağımsızdır. Hidrolik güç ünitesi depo ve üzerine bağlı pompa, filitre, yağ soğutma, emniyet valfi elemanları birlikte traktörün askı kollarına bağlıdır. Güç kuyruk mili yardımıyla pompaya iletilmektedir. Kumanda valfleri sürücünün yanında ve alıcılar da traktörün önünde bulunmaktadır. Her iki model budama makinasında benzer hidrolik yapı oluģturulmuģtur. Yan budama yapan modelde sağ ve sol devreler bir birinden bağımsızdır. Bu iki devre sadece depoyu ortak kullanmakta ve pompa tandem pompa olarak aynı emiģe bağlanmaktadır. Çok amaçlı modelde kumanda valfleri elle kumandalı, yan budama makinasında ise elektriksel kumandalıdır. ġekil 6 ve 7 de her iki modele ait hidrolik devre Ģemaları verilmiģtir. ġekil 7. Çok amaçlı budama makinası hidrolik devre Ģeması 3.3 Budama Makinaları Çok Amaçlı Budama Makinası Çok amaçlı budama makinasının genel makanik görünüģü Ģekil 8 de verilmiģtir. Çok amaçlı budama makinası ana sütün olarak adlandırdığımız düģey konumlu kayar eleman çifti ve bu elemanın ucuna döner çift ile bağlı ve bir kayar çitten oluģan ana koldan oluģmaktadır. Ana kolun dönüģü için Ģekil 5 te verilen dörtkollu mekanizma kullanılmıģtır. DüĢey hareketi sağlayan kayar elemanlı ana sütün bir hidrolik silindir ile 900mm srok içinde hareket ettirilmektedir. Anakol da aynı Ģekilde 110 mm strok içinde bir hidrolik silindir ile hereket ettirilmektedir. Döner çift ise dört kollu mekanizmaya kuvvet sağlayan bir hidrolik silindir ile hareket ettirilmektedir. Anakol ucuna döner çift ile bağlanan kesme laması hareketi Ģekil 5-a da verilen mekanizma ile sağlanmaktadır. Bu mekanizma bir hidrolik silindir ile hareket ettirilmektedir.

10 Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi Tekirdağ 456 Kesme lamasının krankı lamanın baģ tarafında olup bir hidrolik motor ile hareketi sağlanmaktadır Yan Budama Makinası Yan budama makinasının genel makanik görünüģü Ģekil 9 da verilmiģtir. Sağ ve sol budama ana kolları yatay kollardır. Ana kol bir kayar çifttir. Ana kolun hareketi 900 mm strok içinde hareket ettirilen bir silindir ile sağlanmaktadır. Ana kolun her iki ucu döner çifttir. Gövdeye bağlı olan döner çift Anakolu yukarıya çeken silin dir ile hareket ettirilmektedir. Diğer döner çift kesme lamasını anakola bağlamaktadır. Burada da hareket bir slindir ile sağlanmakta ve bu yolla kesme laması toplam 22 döndürülebilmektedir. Sol taraf (J1) döner çifti sağ tarafın silindiri ile birlikte hareket ettirilmektedir. Bu makinada da kesme düzeneğine hareket hidrolik motorlarla sağlanmaktadır. 4 SONUÇ Çok amaçlı budama makinası uzun bir süredir çalıģmaktadır. Yan budama makinasının 98 yazı içinde çalıģmaya alınması planlanmaktadır. Makinaların teknik baģarılarına iliģkin değerlerin bir kısmı ancak sürücülerin makinaya alıģmalarından sonra elde edilebilecektir. Çok amaçlı budama makinası yaklaģık 1000 h süreyle çalıģtırılmıģtır. Kesme sistemi, projeleme değeri olan 30 mm ye kadar çaptaki dalların kesilmesinde baģarılı olmuģtur. Kesme sistemi 15 mm ye kadar dalları bir defada daha kalın dalları ise ikici kesme strokunda kesebilmektedir. Ağaçlar üzerinde yapılan inclemelerde derin tepe budaması sırasında 40 mm çaplı dalların da kesilebildiği gözlenmiģtir. Kesme sistemi 15 mm çapın altında düzgün bir kesme

11 Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi Tekirdağ 457 Ţekil 8. Çok amaçlý budama makinası genel görünüģü

12 Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi Tekirdağ 458 ġekil 9. Yan yüzey budaması yapan makinanın genel görünüģü yüzeyi bırakarak çalıģmaktadır. Çapı 5mm ve daha küçük dalarda, bıçak ağzından kaçma olmadan ve çok düzgün bir kesme gerçekleģmiģtir. Bıçak ağızlarında (Ç3260) ilk 50h lik çalıģma sonunda bazı deformasyonlar gözlenmiģtir. Bu deformasyonların bileme sırasında aģırı ısınan yerlerde yumuģama olması sonucu ortya çıktığı kanısına varılmıģtır. Ancak ileriki çalıģma saatlerinde deformasyon yerel kalmıģ ve bilemeye gerek kalmadan çalıģma sürdürülmüģtür. Çok amaçlı budama makinasının sıra arasında ilerleme hızı 2 km/h olarak belirlenmiģtir. Bu hız, traktörün ağır-1 hız kademesi karģılığıdır. Ġlerleme hızı toprak nemine bağlı olarak değiģm göstermiģ ve çok nemli koģullarda patinaj artmıģtır. Çok amaçlı budama makinasının ön aksa yüklediği 800 kg lık yük arka aksa ek ağırlık konularak dengelenmiģtir. Ancak ön akstaki bu yükün azaltılması için çaba göstermek gerektiği sonucuna varılmıģtır. Sıra arası dönüģlerde, sulama hendeği geçiģlerinde ve yol iniģ çıkıţlarında hiç bir denge problemi yaģanmamıģtır. Makinaların üretimi sırasında çelik malzeme temininde ve bunların standartlara uygunluğu konusunda sorunlar ortaya çıkmıģtır. Profilli malzeme temini özellikle 6 mm ve daha fazla et kalınlığında olanların temininde önemli güçlükler yaģanmıģtır. Diğer yandan bıçağın üretiminde de standart dıģı olması nedeniyle önemli sorunlarla karģılaģılmıģtır. Piyasadan hazır olarak temin edilen krank düzeninin kalitesinden ise övgüyle bahsetmek istiyorum.

13 Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi Tekirdağ 459 KAYNAKLAR 1-KANAFOJSKĠ,Cz.,KARWOWSKĠ,T.,1972. Agricultural Machines, Theory and Construction Vol.2. Warszawa. 2-KEÇECĠOĞLU,G.1975.Mekanizma Tekniği.Ege Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Fakültesi Tekstil Bölümü Yayınları No:1 Ġzmir. 3-ÖZCAN,M.T Meyve derim Yöntemleri Üzerinde Bir Literatür ÇalıĢması. Çukurova Üniversitesi Tarım Makinaları Bölümü. (çoğaltma) Adana. 4-SCHMITT,A.1981.Endüstriyel Hidrolik Eğitimi Cilt 1.Rextroth Hidropar Yayınları RT /10.84-ISBN , Lohr Am Main 5-GROOVER,P.,WEISS,M. Ve Ark.1986.Industrial Robotics. 6.MOSER,E.,TUNÇER,Ġ.K.,ÖZGÜVEN,F.,1989.Bağ Bahçe Sebze ve Endüstri Kültürlerinde Mekanizasyon Uygulamaları.Türkiye Zirai Donatım Kurumu Mesleki Yayınları, Yayın No:52. Ankara. 7-ERDOĞAN,D.,1990.Mekanizma Tekniği.Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları Ders Kitabı:342. Ankara. 8-ZEREN,Y.,BATAT,A.,Tarımsal SavaĢ Mekanizasyonu. Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Genel Yayın No:108. Adana 9-GÜZEL,E Hasat-Harman Lkeleri ve Makinaları. Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Genel Yayın No:194. Adana