Türkiye Radyo-Televizyon Kurumu Web Sitesi Kullanılabilirlik Analizi. Turkish Radio-Television Corporation Web Site Usability Analysis

Transkript

1 Türkiye Radyo-Televizyon Kurumu Web Sitesi Kullanılabilirlik Analizi Emre Kazan 1, Fatih Gülüşen 1, Osman Büyükköroğlu 1,Coşkun Aygün 2 1 TRT Bilgi Teknolojileri Dairesi Başkanlığı,Gazi Üniversitesi emre.kazan@trt.net.tr, fatihgulusen@hotmail.com, osman.buyukkoroglu@trt.net.tr, caygun23@gmail.com.tr Özet - Gelişen teknoloji ile birlikte günümüzde tüm kurumlar için web siteleri çok önemli hale gelmiştir. Web sitelerinin kullanılabilirliği kurum imajı ve kullanım kolaylığı için vazgeçilmez bir faktördür. Bu çalışmada Türkiye Radyo-Televizyon Kurumu web sitesinin kullanılabilirliği incelenmiştir. Bunun için gerçek kullanıcılar ve gerçek görevler ile yapılan kullanılabilirlik testi on kişiye uygulanmıştır. Kullanılabilirlik testinde deneklere web sayfasının çeşitli bölümlerinin kullanımını gerektiren on altı soru yöneltilmiştir. Ortaya çıkan sonuçlardan web sitesinin bazı bölümlerinde genel memnuniyetsizlik gözlenmiştir. Bu gözlemlere dayanarak sorunların çözülebilmesi için önerilerde bulunulmuştur. Anahtar kelimeler TRT, kullanılabilirlik, web sitesi tasarımı Turkish Radio-Television Corporation Web Site Usability Analysis Abstract - Today with developing technology, web sites have become very important point for all establishments. The usability of web sites is indispensable factor for institute image and usage ease. In this study, the usability of Turkish Radio and Television Corporation s web site is examined. For this reason usability testing which are made with real users and real tasks is carried out for 10 people. Sixteen questions that require the usage of the web page were prepared and directed to users in usability testing. The results revealed that there is general dissatisfaction about some part of web site. On the basis of these observations, some suggestions are made for the issues to be resolved. Keywords TRT, Usability, web site design 1.GİRİŞ İnternetin çok yaygınlaştığı günümüzde web siteleri kurumlar için çok büyük öneme sahiptir. Kamu-özel tüm kurumların dünyaya açılan penceresi konumundaki web siteleri, adeta kurumların kalite seviyesini tespit etmeye yarayan bir etken konumundadır. Günümüzde bir kuruluş hakkında bilgi edinilmek istendiğinde ilk yapılan şey, ilgili kuruluşun web sitesine bakmak olmaktadır. Bu nedenle web sitelerinin etkili bir şekilde tasarlanması son derece önemlidir. Kamu kurumları için kullanılabilir ve etkili bir web sitesine sahip olmak çok önemlidir. Özellikle de ülkemizin kamu yayıncı kuruluşu Türkiye Radyo- Televizyon Kurumu(TRT) için daha da ayrı bir öneme sahiptir. Bünyesinde 13 televizyon ve 18 radyo kanalı barındıran aynı zamanda 36 dilde web sitesinden yayın yapan TRT için web sitesi

2 kullanılabilirliği çok önemlidir. Bu çalışma kapsamında web sayfası kullanılabilirlik prensipleri açısından incelenmiş ve elde edilen sonuçlardan faydalanarak, web sitesinin kullanılabilirliğini olabilecek en üst seviyeye çıkarmak hedeflenmiştir. 2.KULLANILABİLİRLİK Kullanılabilirlik, bilgisayarların insan hayatına girmesi ve bunun sonucunda insan-bilgisayar etkileşimindeki zorlukların üstesinden gelme mantığı ile ortaya atılmıştır. Kullanılabilirlik kavramı, etkililik, etkinlik, performans ve kullanıcı memnuniyeti gibi bir dizi kavram içermektedir. [1] Uluslararası Standartlar Organizasyonu (ISO) kullanılabilirliği şu şekilde tanımlamıştır: Bir ürün belirli kullanıcılar tarafından belirli amaçlar için, belirlenmiş ortamlarda ne kadar etkili, etkin ve memnuniyet verici şekilde kullanılmaktadır. [2] Kullanılabilirliği farklı şekilde tanımlayanlarda vardır. Kılıç ve Güngör e (2006) göre kullanılabilirlik, kullanıcının bir ürün veya sistemle olan etkileşimini etkileyen faktörlerin birleşimidir. Bu faktörlerin tasarım aşamasında dikkate alınmasıyla daha kullanılabilir sistemlerin geliştirilmesi mümkün olabilmektedir [3]. Nielsen e (1993) göre ise kullanılabilirlik; kullanıcıların etkileşim içinde olduğu site arayüzlerinin öğrenilebilir, etkin, hatırlanabilir, az sayıda hatadan oluşan ve tatmin, beğeni hissi veren özelliklerde olmasını kapsar.[4] Kullanılabilirlikte amaç, kullanıcıların beklenti ve ihtiyaçlarına uygun web siteleri tasarlamaktır. Tasarlanan web sitelerinin kullanıcıların bilişsel yapısı ve genel kullanım tutumları ile uyumlu olması hedeflenmektedir. Ayrıca kullanılan web sitesinin etkililiğini, etkinliğini ve memnuniyet derecesini artırmak da diğer bir kullanılabilirlik ölçüsüdür.[5] Kullanılabilirlik Uluslararası Standardizasyon Kuruluşu(ISO) ya göre etkililik, etkinlik ve kullanıcı memnuniyeti birleşiminden oluşur. Etkililik bir sistemin kullanımı ile belirlenen amaçlara ulaşması, etkinlik ise bu amaçlara ulaşmak için harcanması gereken kaynakların ölçüsüdür[6]. Kullanıcı memnuniyeti de sistemi kullanıcının kabullenmesi şeklinde tanımlanabilir. Kullanılabilirlik değerlendirme yöntemleri üçe ayrılmaktadır: Sorgulama (inquiry), İnceleme (inspection) ve Kullanılabilirlik Test (usability testing) [7]. Sorgulama yönteminde anketler yardımıyla kullanıcıların ürün hakkındaki görüşleri alınmaktadır. İnceleme yönteminde ise ürün uzmanlar tarafından incelenmektedir. Herhangi bir bilgi sisteminin bir kullanıcısının o sistemi ne kadar etkin, etkili ve tatminkar kullandığını anlamak amacıyla kullanılan değerlendirme yöntemine Kullanılabilirlik Testi adı verilmektedir [8]. Kullanılabilirlik testleri gerçek kullanıcılar ve gerçek görevler ile yapılan ve arayüzlerin değerlendirilmesinde kullanılan çok yaygın bir kullanılabilirlik metodudur. Bu çalışma ISO nun tanımladığı şekilde TRT web sitesinin kullanılabilirliği etkililik, etkinlik, ve kullanıcı memnuniyeti açısından incelenmiştir. TRT web sitesinin kullanılabilirliğini ölçmek için Kullanılabilirlik Testi yöntemi seçilmiştir. Bu yöntem uygulanırken katılımcılara TRT web sitesi içinde yapabilecekleri bazı görevler verilmiş ve bu görevlerin başarıyla yerine getirilip getirilemediği ve eğer başarılı bir şekilde görev tamamlanmışsa ne kadar sürede tamamlandığı ölçülmüştür. 3.MATERYAL VE YÖNTEM Bu çalışmada Türkiye Radyo-Televizyon Kurumu web sitesinin kullanılabilirliği Kullanılabilirlik testleri yardımıyla ölçülmek istenmiştir. Bu amacı gerçekleştirmek için 100 adet katılımcıya

3 aşağıda ayrıntıları verilen 16 farklı görev verilmiş ve bu görevleri ne kadar sürede yaptıkları ölçülmüştür. Aynı zamanda katılımcılar bu görevleri yerine getirirken sesli düşünmeleri istenmiş ve tepkileri not edilmiştir. Katılımcılar rastgele seçilmiştir ve katılımcıların cinsiyetleri, bilgisayar kullanım düzeyleri, internet kullanım düzeyleri ve TRT personeli olupolmadıkları dikkate alınmıştır. Elde edilen sonuçlar değerlendirirken katılımcıların demografik özellikleri göz önünde bulundurulmuştur. Aşağıda Tablo-1 de katılımcıların özellikleri görülmektedir. Özellikler Cinsiyet Kadın 3 Erkek 7 Bilgisayar Kullanım Düzeyi Çok Az 0 Orta 2 İyi 3 Çok İyi 5 TRT Personeli mi? Evet 5 Hayır 5 Internet Kullanım Düzeyi Çok az 2 Orta 3 İyi 5 Tablo-1: Katılımcılarının Demografik Özellikleri Katılımcılara verilen görevler rastgele seçilmemiştir. Görevler belirli bir plan dahilinde seçilmiştir. TRT web sayfası Kurumsal, Televizyon, Radyo, Diğer olmak üzere 4 bölüm halinde incelenmiştir. Bu dört bölümün hem kendi içinde hem de kendi aralarında kullanılabilirlik düzeyi ölçülmeye çalışılmıştır. 1 2 TRT Genel Müdürlüğü'nün tarihçesini bulunuz TRT Genel Müdürlüğü yönetim kurulu üyelerini bulunuz 3 TRT nin ihale ilanlarını bulunuz 4 Reklam ücret tarifelerini bulunuz 5 TRT1 kanalının yayın akışını bulunuz 6 TRTHaber kanalını canlı izleyiniz 7 Seksenler dizisinin eski bölümlerini bulunuz 8 TRT Okul kanalının iletişim bilgilerini bulunuz 9 TRT'nin kaç tane radyo kanalı olduğunu öğreniniz 10 TRTTürkü radyo kanalını canlı dinleyiniz 11 TRTFM radyo kanalının yayın akışını bulunuz TRT rady kanalları ile ilgili herhangi bir telefon bulunuz Yayın şikayet ile ilgili iletişim adreslerini bulunuz 14 TRT Türkmence sayfasını bulunuz 15 TRT müzesinin sayfasını bulunuz 16 Herhangi bir sayfayı açtıktan sonra tarayıcının geri sekmesini kullanmadan anasayfaya gidiniz Tablo-2: Görevler Katılımcılara verilen görevlerden ilk dört soruda TRT web sayfanın kurumsal bilgiler içeren bölümlerinin kullanılabilirliği ve öğrenilebilirliğinin ölçülmesi amaçlanmıştır. TRT nin temel iki işlevi olan Televizyon ve Radyo ile ilgili web sayfalarının kullanılabilirliği görevlerle ölçülmek istenmiştir. 13. görevde web sitesinin iletişim bölümünün, 14. görevde TRT nin farklı dillerdeki web sayfalarının, 15.görevde TRT nin diğer web sitelerinin kullanılabilirliği, 16. görevde ise altsayfalardan anasayfaya kolay ulaşılıp-ulaşılamadığı ölçülmek istenmiştir.

4 Resim-1:TRT web sitesi anasayfası 4.BULGULAR Katılımcılar 9. görevde %40, 11. ve 14.görevlerde %80, 10. ve 13. görevlerde %70, 12. görevde %0, diğer görevlerde ise %100 başarı göstermişlerdir. Katılımcıların görevlerdeki başarıları ve görev süreleri incelendiğinde; Katılımcıların büyük çoğunluğu kurumsal bilgilere kolay ulaşmışlardır. Özellikle kurumsal bilgilerle ilgili ilk görevi gerçekleştirdikten sonra diğer görevleri tüm katılımcılar çok hızlı gerçekleştirmiştir. Katılımcılar TV ile ilgili verilen görevlerden 3 tanesini kolay bir şekilde tamamlarken, çoğunlukla geçmiş programlarla ilgili arşiv videolarına ulaşmakta zorluk çekmişlerdir. Tüm katılımcılar radyo ile ilgili görevlerde zorlanmışlardır. 12.Görevi tüm katılımcılar gerçekleştiremezken, 9.görevi 6 katılımcı, 10.görevi 3 katılımcı, 11. görevi ise 2 katılımcı gerçekleştirememişlerdir. Diğer kategorisinde değerlendirilen görevlerde 13. Görevi 3 katılımcı, 14. görevi 2 katılımcı gerçekleştirememiştir. Ayrıca 13, 14 ve 15. görevlerde tüm katılımcılar zorlanmıştır. Katılımcılar görevleri yaparken sesli düşünmeleri istenmiş ve tepkileri yorumları not edilmiştir. Katılımcılar genel

5 olarak sitede içeriğin yoğun olmasından ve bu içeriğin karmaşık bir şekilde sunulmasından, arama motoru ve site haritası olmamasını şikayet etmişlerdir. Çoğu katılımcı televizyon ile ilgili çok içerik varken radyo ile ilgili içeriğin yeterli olmadığını belirtmişlerdir. Aynı zamanda anasayfanın çok karmaşık ve uzun olduğu Anasayfanın daha kullanılabilir olması için öncelikle içeriğin azaltılması, daha sade bir anasayfa tasarlanması gerekmektedir. Site içi arama motoru ve site haritası eklenmesi daha iyi sonuçlar ortaya çıkaracaktır. Ayrıca ziyaretçilerin TRT web sitesini ziyaret etme amaçları anketler veya sitede en çok tıklanan bölümler incelenerek tespit katılımcıların dikkatini çeken diğer edilerek anasayfa tasarlanırken dikkate etkenlerdendir. Katılımcıların en çok verdikleri tepkiler aşağıdaki belirtilmiştir. arama motoru nerede çok karmaşık bunu yanlış yere koymuşlar Anasayfaya nasıl döneceğim radyolarla ilgili hiçbir bilgi yok radyolara önem verilmemiş 5.SONUÇ VE ÖNERİLER TRT web sitesi hakkında toplanan bulgular incelendiğinde öncelikle anasayfada kullanılabilirliğe olumsuz etki edici bazı etkenler olduğu görülmektedir. Anasayfa üzerinden Görev 3,4,5,11,14,15 e doğrudan 1 tıklama ile ulaşılabilmekte, görev 1,2,6,8,9,10,13 e ise 2 tıklama ile ulaşılabilmektedir. Elde edilen bulgular değerlendirildiğinde anasayfadan kolaylıkla ulaşılabilecek görevlerin birçoğunun uzun sürelerde gerçekleştirilmesi anasayfanın kullanılabilirliği açısından olumlu sonuçlar vermemektedir. Anasayfa içerik olarak çok yoğun tutulmuş ve uzun bir şekilde tasarlanmışlardır. Bu nedenle katılımcılar anasayfadan bulunan linkleri gözden kaçırıp alt sayfalarda bulmaya çalışmışlardır. Anasayfada arama motoru veya site haritası olmaması, altsayfalardan anasayfaya ulaşabilmek için sadece kurum logosuna tıklayarak ulaşılabilmesi anasayfanın diğer başarısız taraflarıdır. alınması kullanılabilirliği olumlu yönde etkileyecektir. Elde edilen bulgulardan kurumsal bilgiler içeren bölümlerin tüm katılımcılar tarafından başarıyla ve kısa sürede gerçekleştirilmesi web sitesinin bu bölümünün başarılı olduğunu göstermektedir. Web sitesinde televizyon ile ilgili verilen görevlerin sonuçları değerlendirildiğinde 7. görev haricinde kullanıcıların hızlı bir şekilde görevlerini tamamladıkları gözükmektedir. Web sitesinin başarılı yanlarından birisi de tüm televizyon kanallarına ait ayrı bir web sitesinin bulunması, bunlara anasayfadan kolaylıkla ulaşılabilmesi ve tatmin edici içeriğe sahip olmasıdır. Bu kısımda geçmiş programlara ait videoların daha kolay ulaşılabilecek şekilde tasarlanması faydalı olacaktır. TRT web sitesinin içerik ve tasarım olarak en başarısız bölümü radyo ile ilgili kısımlarıdır. Radyo ile ilgili görevlerden olan 12. görevde tüm katılımcıların, 9,10 ve 11. görevlerde de bazı katılımcıların başarısız olması, başarılı olanların da görevlerini çok uzun sürede tamamlamaları ilgili kısmın kullanılabilirlik açısından başarısız olduğunu ispatlamaktadır. Radyo ile ilgili yeterli ve düzenli bir içerik sağlanması gerekmektedir. Ayrıca radyo kanallarına da televizyon kanalları gibi ayrı site yapılması veya site içinde ayrı bölümler yapılması faydalı olacaktır. Sitenin diğer bölümleri ile ilgili görev süreleri ve katılımcıların yorumları incelendiğinde, TRT nin farklı dillerdeki

6 web sayfalarına anasayfadan doğrudan ulaşılabiliyor olmasına rağmen katılımcılar zorlanmıştır. Bunun nedeni ise anasayfada flu gösterilmesi ve dikkat çekmeyen bir yerde olmasıdır. Aynı zamandan 6.KAYNAKLAR anasayfada TRT-World tıklandığında Hall, İngilizce sayfa gelmektedir ve diğer diller yine flu ve dikkat çekmeyecek bir yerdedir. İngilizce dışındaki diğer dillerdeki sayfalara ulaşmak oldukça güçtür. Farklı dillerdeki sayfalara ulaşmak isteyenlerin tamamına yakınının Türkçe bilmediği düşünülecek olursa anasayfadan tüm dillerdeki sayfalara kolay ulaşılabilmesi için anasayfada daha belirgin hale getirilmelidir. Sitenin iletişim ile ilgili bölümlerinin daha anlaşılır hale getirilmesi, birimlerin iletişim bilgilerinin daha düzenli olması gerekmektedir. TRT nin öncelikli işlevi dışında kalan müze, 23. Nisan gibi sitelere anasayfada belirgin hale getirmek ve düzenli bir şekilde sunmak faydalı Sonuç olarak, TRT web sitesi çok yoğun bir içeriğe sahip olduğu için bir bütün olarak kullanılabilirliğini değerlendirmek oldukça zordur. Bu nedenle çalışmamızda web sitesi Kurumsal Bilgiler, Televizyon, Radyo ve Diğer olmak üzere dört bölümde incelenmiştir. Katılımcıların görev süreleri ve yorumları sonucunda kullanılabilirlik açısından web sitesinin kurumsal bilgileri içeren kısımlarının başarılı, televizyon kısmının kısmen başarılı, radyo ile ilgili bölümlerin oldukça başarısız, diğer kategorisinde incelenen bölümlerin ise orta düzeyde olduğu saptanmıştır. TRT web sitesi, ziyaretçilere anketler düzenleyerek, en çok ziyaret edilen kısımları anasayfada daha belirgin hale getirerek ve site içi arama motoru gibi etkenlerle daha kullanılabilir bir site yapılabilir. [1] Scerbo, W.M., Usability testing, Research Techniques in Human Engineering, Weiner, R. (Ed.), Prentice [2] International Organization for Standardization, Human-centered design processes for interactive systems, International Organization for Standardization, ISO13407:1999, [3] E. Kılıç, Z. Güngör, Web Site Tasarımlarında Kullanılabilirlik Değerlendirme Yöntemlerinin Önemi, Akademik Bilişim Konferansı, [4] Nielsen, J., Usability Engineering, Academic Press, Boston, [5] Gürses, E. (2005). Web Sitelerinde Kullanılabilirlik Çalışmaları ve Kullanılabilirlik Değerlendirme Yöntemleri. Akademik Bilişim Adana. olacaktır. [6] Bevan, N., Human-Computer Interaction Standards, Proceedings of the 6th International Conference on Human- Computer Interaction, Yokohama, , [7] Battleson, B., Booth, A., and Weintrop, J., "Usability testing of an academic library web site: a case study.",the Journal of Academic Librarianship, vol. 27, no 3, 2001, pp [8] Akıncı, D. ve Çağıltay K., E-devlet Web Sitelerini Kullanmak ya da Kullanamamak: Vatandaş Açısında Kullanılabilirlik Sorunları Ve Öneriler, TBD 21. Ulusal Bilişim Kurultayı, Ankara, 2005.

7 Diğer Radyo TV Kurumsal EK-1: Katılımcıların Görev Süreleri Görevler F.K. M.F.K. T.H. E.T. M.G. S.B. M.B. S.Y. A.Y F.B. 1 17,59 122,17 72,42 65,6 12,39 18, ,6 130,22 38, ,23 8,17 3,61 2,16 13,36 6,32 5,16 8,98 25,94 4,2 3 21,11 16,4 1,22 27,65 9,87 10,54 19,34 9,35 38,91 12, ,47 8,81 1,12 13,79 2,55 6,98 3,49 7,25 41,22 13,88 5 5,12 4,8 2,02 7,89 2,98 4,5 15,25 9,63 19,22 5, ,98 29,03 13,53 4,66 8,39 10,21 42,089 22,33 51,25 11,87 7 7,87 70,63 4,13 80,46 27,35 96,35 191,89 68,49 216,55 60, ,62 10,11 109,58 3,65 4,35 50,17 22,03 58,69 124,54 44,12 9 x x x 6,33 28,49 x 17,14 x x 77, ,1 x 15,42 4,7 6,15 27,22 14,44 x x 35,21 11 x 140,3 38,19 x 10,35 18,49 85,4 55,68 87,89 45,25 12 x x x x x x x x x x 13 65,22 x 28,82 30,24 50,51 12,87 19,26 x 29, ,22 x 137,33 80,01 183,68 58,64 73,94 136,44 x 59, ,52 3,5 30,42 67,67 55,7 72,25 4,33 42,46 87,59 37, ,35 2,8 3,38 7,34 2,68 25,17 2,02 15,17 44,91 12,48