EV SİNEKLERİ ve KARASİNEKLER YÖNETİMDE DÜŞÜLEN TEMEL HATALAR. Dr. Ahmet KİREMİTÇİGİL

Transkript

1 EV SİNEKLERİ ve KARASİNEKLER YÖNETİMDE DÜŞÜLEN TEMEL HATALAR Dr. Ahmet KİREMİTÇİGİL

2 Genel olarak ev sinekleri ve karasinekler 1 Ev sineği (Musca domestica), ülkemizde, hatalı bir isimlendirmeyle, (aslında Simuliidae ailesine ait olan) karasinek ismiyle adlandırılmaktadır. İlgi alanımıza giren, insanlarla ve yakın çevrelerindeki hayvanlarla sıkı bir ilişki halinde olan, Diptera takımındaki kanatlı böceklerin Muscidae, Fannia, Simuliidae ve Sacrophagidae ailelerine mensup pek çok sinek türü, pislik sinekleri genel başlığı altında değerlendirilmektedir C altında ve 45 0 C üzerinde ortalıkta görülmezler ve 15 0 C altında tüm üreme, beslenme ve uçma faaliyetleri durur. Su içmeden en fazla 48 saat yaşayabilen, organik atıklar, çöpler ve dışkılar ile beslenen bu türlerin bir bölümü genellikle insan yaşam alanlarında görülmesine karşın, diğer bölümü ise, daha çok ahırlar, haralar, tavuk kümesleri gibi, aslında hayvan yaşam alanlarında görülmekte olup, yakın çevrede bulunmaları nedeniyle, insanların yaşamlarını da doğrudan etkilemektedirler.

3 Genel olarak ev sinekleri ve karasinekler 2 Pek çok barsak hastalığı, göz enfeksiyonları ve cilt hastalıkları etmenlerinin yanı sıra, Askaris ve çengelli solucan gibi bazı barsak parazitlerinin de taşıyıcısıdırlar. Bu taşımayı bazen mekanik olarak vücut dış yüzeyleri ile, bazen de yedikleri besinlerin içinden aldıklarını vücut sıvıları ile haftalarca sonra insanlara veya diğer canlılara aktarabilirler. Yaşam süreleri ve gelişim döngüleri birbirlerine oldukça yakındır. Ev sineklerinin erginleşmesi ortam sıcaklığı ile doğrudan ilgili olup, yumurta larva pupa ergin döngüsü 1 ile 7 hafta arasında değişebilir. Erginleri de, genellikle 2-3 haftalık bir ömre sahipken, soğuk ortamlarda bu süreç 3 aya kadar uzayabilir. Biyolojileri ve entomolojik özellikleri konusunda pek çok kaynaktan geniş bilgiye, elektronik ortamda kolayca ulaşmak olasıdır. Bu nedenle, bu konulara fazla yer vermeyeceğiz.

4 Sineklere karşı yürütülecek IVM programları Ev sinekleri ve diğer pislik sinekleri ile mücadele, üredikleri ve yaşadıkları alanların özelliklerine göre yürütülür. Kontrol çalışmaları mutlak surette entegre yöntemlerin kullanılmasıyla yapılmalıdır. Sanitasyon, fiziksel önlemlerin alınması, bireysel korunma ve mümkünse biyolojik mücadele yapılmadan, sadece kimyasal kontrol yöntemleri (larvasitler ve adultisitler) kullanılarak başarıya ulaşmak olası değildir. A) Kentlerde ve insan yaşam alanlarında mücadele: a) Fiziksel Kontrol (sanitasyon ve hijyen): Sineklerin, evlere ve diğer kapalı ortamlara giriş yollarının kontrol altına alınması, Çöp kovalarının, bidonlarının ve konteynerlerin kapaklarının kapalı tutulması, Çöplerin poşetlerle veya torbalarla atılması, zamanında ve uygun biçimde toplanması, Fosseptik ve rögar kapaklarının sıkı kapatılması veya üzerlerinin tel kafes ile örtülmesi, Açık alanlar ve parklarda, gelişi güzel yerlere gıda ve organik artıkların bırakılmaması, Evde beslenen kedi ve köpek gibi hayvanların dışkılarının açıkta bırakılmaması, Kurbanlık satış yerlerinde, ahır veya kümeslerde oluşan hayvan atıklarının belirli bir yerde toplanarak kısa bir süre içinde yok edilmesi gibi önlemler, fiziksel kontrol yöntemlerine örnek olabilir. b) Kimyasal Kontrol: Kimyasal mücadelede, (kullanım amaç, yer ve yöntemlerine göre), larva kontrol ürünleri (larvasitler) veya ergin kontrol ürünleri (adultisitler) kullanılırlar. Larvasitler sıvı veya katı formülasyonlar halinde kullanılabildiği gibi, ergin ürünleri de, sprey formülasyonları veya atraktan eklenmiş sıvı/katı yemler halinde kullanılabilirler. Çöp kapları, konteynerler ve çöplükler ile hayvan besi yerlerinin düzenli aralıklarla insektisitler ile kontrol altında tutulmaları, kimyasal mücadelenin temelini oluşturmaktadır.

5 B) Hayvan barınaklarında ve kümeslerde mücadele: a) Fiziksel Kontrol (sanitasyon ve hijyen): GÜBRE kontrolü: Gübreleri sık aralıklarla almak (toplayarak uzaklaştırmak). Çeşitli yöntemlerle, gübreleri kurutmak. Ahır içindeki gübreyi preslemek, kompakt hale gelen kütleyi ortamdan almak. Gübre çukurlarında toplanan dışkıyı, bol su ile aşırı sulandırmak. YEM kontrolü: Yemleri ve stoklanmış yem ambalajlarını mutlaka kuru tutmak. Nemlenen yemlerin kısa sürede tüketilmesini sağlamak. SU kontrolü: Sulakları ve diğer nem yapıcı ortamları iyi kontrol etmek. Yağmur sularının birikinti ve nemli ortamlar oluşturmasını engellemek. ÇEVRE kontrolü: Zeminin düzgün olmasını ve drenaj kanallarının iyi çalışmasını sağlamak. Beton zeminleri ve benzeri alanları sık aralıklarla temizlemek. Düzenli ve iyi bir havalandırma sağlamak. b) Kimyasal Kontrol: 1- Larva kontrol ürünleri: Spreyleme (sıvı formülasyonlar) veya Serpme (katı formülasyonlar) şeklinde uygulanırlar. 2- Ergin kontrol ürünleri: Spot boyama amaçlı sıvı veya sulandırılarak kullanılan yem ürünleri, doğrudan kullanılan kuru yemler, yapışkan ve/veya feromonlu tuzaklar, spreyleme veya hacimsel mist uygulamalarına uygun sıvı insektisit ürünler kullanılırlar.

6 Kimyasal mücadelede kullanılabilecek aktifler ve özellikleri Larvasitler: Mikrobiyal kökenli aktifler, IGR grubundan aktifler ve diğerleri Sivrisinek larvalarına karşı kullanılan hemen tüm aktif madde gruplarından yararlanmak söz konusudur. Sadece sivrisinek larvasına etki edebilen (selektif etkili) bazı ürünler bu gruplara giremezler. Burada önemli olan, kullanılan ürünün; Etki gücü (birim alan için kullanılacak aktif madde miktarı), Etki süresi (tek kullanım ile sağlanabilen koruma zamanı), İnsanlar ve diğer hedef dışı canlılar için güvenilir toksisitede olması, Kendisinin ve parçalanma sonrası oluşan maddelerin hava, su ve topraktaki tavrı, Bitkiler ve diğer gıda kaynaklarında depolanmaması gibi özellikleridir. Adultisitler: Neonikotinoidler, sentetik piretroidler ve diğerleri Karasinek ergin kontrolu için, geçmiş yıllarda organik fosforlu insektisidler yoğun olarak kullanılmaktaydı. Daha sonra, yerlerini Sentetik Piretroidler aldı. Ancak, bu grup üyelerinin hatalı kullanımları nedeniyle, (ne yazık ki) ülke genelinde yaygın bir direnç gelişimi söz konusudur. Bu alanda, yeni bir grup olarak Neonicotinoid insektisidler kullanılmaktadır. (Acetamiprid, Clothianidin, Dinetofuran, Imidacloprid ve Thiamethoxam gibi) Son olarak devreye sokulan bu gruptan bazı aktiflere karşı direnç gelişiminin başladığının saptanması, bu grubun kullanılmasında da çok dikkatli davranılmasını gerektirmektedir. Her yıl yeni bir aktif yaratmak maalesef olası değildir!

7 Bakanlık ruhsatlama aşamasında ve etiket dozlarında düşülen hatalar Her formülasyon (kompozisyon), her kullanım (uygulama) şekline uygun mu? Yem formülasyonlarına gram a.i./m 2 dozu verilebilir mi? Formülatörlerin düştükleri hatalar Her insektisidal aktif madde yapmayı istediğimiz her formülasyon tipine uyar mı? Yüksek aktif madde düşük atraktan konsantrasyonu ne sonuçlar doğurur? Yem formülasyonları ile her tür spreylemeyi uygulayabilir miyiz? Uygulamacıların (yerel yönetimlerin) düştükleri hatalar Doğru yerleşim planlamaları yapılıyor ve fiziksel önlemler uygulanıyor mu? Şehir yerleşim planları, çöplüklerin yer belirlemeleri, ahır, kümes ve benzeri toplu hayvan barınaklarının yerleşimleri, kurbanlık hayvanların geçici toplanma yerleri Tür belirlemeleri ve yoğunluk ölçüm çalışmaları yapılıyor mu? İnsektisit uygulamalarına başlamadan önce; tür tespitleri, ergin/larva yoğunluk ölçümleri, uçuş yön ve mesafeleri, kritik üreme / dinlenme alanların belirlenmesi, bu alanların haritalandırılma ve mümkünse dijital kayıtlanması Hedef tür ve uygulama yerine/amacına uygun ürünlerin seçimi doğru yapılabiliyor mu? Uygulama yer ve amacı ile beklenilen etkinlik sürecine uygun doğru seçimlerin yapımı Ürünler doğru yer ve zamanda, doğru biçimde uygulanıyor mu? Her ürünün her yerde ve gelişigüzel kullanılması, zamanlamanın bir veriye dayandırılmaması

8 Bireylerin düştükleri hatalar Yeterli fiziksel korunma önlemleri ve sanitasyon uygulanıyor mu? - Sineklerin üreme alanlarını yok etmek veya azaltmak için yapılabilecek işlemler, - Başka yerlerdeki sinekleri çekecek ortamları oluşturmamak için gösterilen özen, - Sinekleri, hastalık oluşturan mikro organizmalardan uzak tutmak için alınan önlemler, - Sinekleri, insanlardan, gıdalardan ve benzeri yaşam kaynaklarından uzak tutmak Ürünler doğru yer ve zamanda, doğru biçimde uygulanıyor mu? - Fiziksel kontrol ürünleri (elektrikli tuzaklar, yapışkan tuzaklar vs.) kullanımı, - Doğrudan temasın mümkün olduğu yaşam alanlarında kalıcı insektisitlerin kullanımı, - Aşırı seyreltilmiş ürünlerin kullanımı, - Ürünlerin, etiket önerileri dışında ve yerlerde kullanımı, Sonuç olarak; Ev sineği ve (genel anlamda) pislik sinekleri ile yapılacak başarılı bir mücadele, entegre kontrol programlarının uygulandığı ve konuyla ilgili tüm paydaşların üzerlerine düşen tüm sorumlulukları doğru, zamanında ve eksiksiz olarak yerine getirdiği çalışmalar ile mümkündür. Kulaktan dolma bilgiler veya satıcıların ürünlerini ön plana çıkarmak amacıyla yaptıkları yönlendirmeler yerine; sorunu yaratan türe, yaşam döngüsündeki gelişim dönemine, sorunun oluştuğu yerdeki yoğunluğuna, bölgenin iklimsel özelliklerine, uygulama alanının kendine özel fiziksel koşullarına, uygulama zamanına, kullanılacak ürünün ve uygulama araçlarının gerçek amaca uygunluklarına ve son olarak da, sübjektif talepler yerine objektif verilere dayalı bir plana göre uygulamalar yapılmalıdır.

9 Referanslar Beresford, D.V. & utcliffe, J.F. (2008). Diptera, Muscidae. Journal of Vector Ecology. Gerry, A. C., Mullens & N. G. Peterson. (2007). Predicting and controlling Stable Flies on California Dairies. Oakland Univ. Kaufman PE, Rutz DA Susceptibility of house flies (Diptera: Muscidae) exposed to five commercial insecticides on painted plywood. Pest Management Science. Kaufman PE, Rutz DA, Frisch S. (2005). Large sticky traps for capturing house flies, Musca domestica, and stable flies, Stomoxys calcitrans, in dairy calf greenhouse facilities. Journal of Dairy Science. Keiding J. The housefly, biology and control. World Health Organization, Geneva, Switzerland). Kiremitçigil, A. (1996 ve 2002) Zararlılarla Savaş (1 ve 2) İstanbul. Kiremitçigil, A. ( ) Karasinek Yönetimi Konferansları, İstanbul & Mersin & Adana & Diyarbakır & Kars Lynsk TJ. (1993). Adult resting and larval development sites of stable flies and house flies. Journal of Economic Entomology. Moon, R. (2002). Muscid Flies (Muscidae). Medical and Veterinary Entomology. San Diego. Richards, O.W. & Davies, R.G. (1977). General Textbook of Entomology. Chapman & Hall, London. Roger Moon, PhD & Betsy Gilkerson Wieland, Muscidae management, University of Minnesota Thomas, G. & Jesperson, J.B. (1994). Non-biting Muscidae and control methods. Wall, R. and D. Shearer. (1997). Adult Flies. Veterinary Entomology. Chapman and Hall, London.

10 İlginiz için teşekkürler Dr. Ahmet Kiremitçigil