SORUÞTURMASI UHÝM ULUSLARARASI SOSYAL PAYLAÞIM SÝTELERÝ HAK ÝHLALLERÝ ÝZLEME MERKEZÝ MART 2011 / ÝSTANBUL RAPOR NO: 4

Transkript

1 SOSYAL PAYLAÞIM SÝTELERÝ SORUÞTURMASI MART 0 / ÝSTANBUL RAPOR NO: 4 UHÝM ULUSLARARASI HAK ÝHLALLERÝ ÝZLEME MERKEZÝ INTERNATIONAL CENTER FOR WATCHING VIOLATION OF RIGHTS w w w. u h i m. o r g

2 Yüzünü görmediðiniz insandan utanmanýz, ona merhamet etmeniz, ona deðer verdiðinizi göstermeniz de gitgide zorlaþacaktýr. Tarýk Tufan

3 ÝÇÝNDEKÝLER SOSYAL PAYLAÞIM MI? DEÐÝÞÝM/DÖNÜÞÜM MÜ?... 4 SORULAR... 6 DOÇ. DR. FERHAT KENTEL Sosyolog (Ýstanbul Þehir Üniversitesi Ýnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi) ÜMÝT AKTAÞ Yazar TARIK TUFAN Yazar / TV Program Yapýmcýsý VEYÝS ATEÞ Ýletiþimci / TV Program Yapýmcý ve Sunucusu (TV Net) ALPER GÖRMÜÞ Gazeteci / Yazar (Taraf Gazetesi) GÜLCAN TEZCAN Editör (Gerçek Hayat Dergisi) MEHMET LÜTFÝ ARSLAN Yayýncý / Editör (Genç Dergisi) MELÝH BAYRAM DEDE Gazeteci / TV Program Yapýmcýsý (Yeni Þafak, Tecnologic) DERYA ÞAFAK Analist (Metropoll Araþtýrma) PROF. DR. HÜLYA ÇALIÞKAN Eðitimci (Ýstanbul Üniversitesi Hasan Âli Yücel Eðitim Fakültesi) DOÐAN GÜRPINAR Aktivist (Genç Siviller Derneði) PROF. DR. RECEP ÞENTÜRK Sosyolog (Fatih Üniversitesi Ýktisadi ve Ýdari Bilimler Fakültesi) HULUSÝ YÝÐÝT Eðitimci (Ýstanbul Üniversitesi Doktora Öðrencisi) NESLÝHAN AKBULUT Sosyolog / Aktivist (AKDER- Ayrýmcýlýða Karþý Kadýn Haklarý Derneði) YUSUF ALPAYDIN Eðitimci / PDR Uzmaný ESRA AYDIN Aktivist (Özgür Açýlým Platformu) FATMANUR ALTUN Sosyolog / Yazar HEDÝYETULLAH AYDENÝZ Ýletiþimci (Ýstanbul Üniversitesi Doktora Öðrencisi) ADEM GÜNEÞ Uzman Pedagog / (Fatih Üniversitesi Ýstanbul Meslek Yüksekokulu) YRD. DOÇ. DR. ASLI TELLÝ AYDEMÝR Ýletiþimci (Ýstanbul Þehir Üniversitesi Ýletiþim Fakültesi) MEHMET DÝNÇ Psikolog BEKÝR AÐIRDIR Genel Müdür (Konda Araþtýrma) NEVZAT ÇÝÇEK Gazeteci / Yazar MUHAMMET ÜNAL Mimar / Aktivist (Genç Gönüller Derneði) GÜLÝZAR SÖNMEZ Haber Müdürü (Haber 5) MUSTAFA ÞEN Genel Müdür (Genar Araþtýrma) YUSUF ZÝYA GÖKÇEK Editör (Dünya Bülteni) SEZAÝ ESEN Eðitimci / Aktivist YALÇIN ARI TV Program Yapýmcýsý ve Danýþmaný (TRT)

4 sosyal paylaþým mý? deðiþim/dönüþüm mü? Ýnsanoðlunun teknoloji ile iliþkisinin tarihi; bu alaný tartýþmaya açmanýn gerekliliðini ortaya koyacak örneklerle dolu. Bu da; internet ve özelde sosyal paylaþým sitelerine eleþtirel bir yaklaþým tarzýnýn geliþtirilmesi ve kullanýmý ile ilgili birtakým önlemlerin hayata geçirilmesi gibi konularýn daha gerçekçi bir biçimde ele alýnmasýný kaçýnýlmaz kýlýyor. Teknolojik geliþmelerin, tarihin hiçbir döneminde olmadýðý kadar hýzlý seyrettiði bir çaðdayýz. Bu hýzý baþdöndürücü olarak nitelemek sanýyoruz yanlýþ olmayacaktýr. Teknolojinin; medeniyetin diðer alanlarýndaki geliþmelerin önüne geçtiði; sözgelimi, týbbi cihazlarda görülen deðiþim/geliþim hýzýna, saðlýk personelinin ve saðlýk hizmeti almak isteyen bireylerin ayak uyduramadýðý rahatlýkla söylenebilir. Bu durumun; toplumun yüzyýllar boyunca süren tecrübelerinin ürünü olan birtakým alýþkanlýklarý, yaklaþým biçimlerini, hassasiyetleri ve öncelikleri deðiþtirmesi/yeniden düzenlemesi; bugün bizzat teknolojinin kendisi üzerinden sürdürülen tartýþmalarý da beraberinde getirdi. Hem teknolojinin geldiði bu noktayý en iyi temsil eden alan olmasý, hem de sözkonusu deðiþimi þekillendirici bir rol üstlenmesi bakýmýndan internet, tartýþmalarýn odaðýnda duruyor. Özellikle son birkaç yýlda küresel bir etkinliðe dönüþen sosyal paylaþým siteleri; evrensel ahlaki deðerlerin yitirilmesine zemin hazýrladýðý, temel güvenlik sorunlarýna yol açtýðý, bireyler arasýndaki UHÝM 4

5 iliþkileri olumsuz etkilediði gibi önemli iddialarla sorgulanýyor. Bu ciddi soru iþaretlerine raðmen, sosyal paylaþým sitelerinin büyük kolaylýklar saðladýðý ve önemli ihtiyaçlara cevap verdiðini düþünen yüz milyonlarca insan, sosyal aðlarý yoðun biçimde kullanmaya devam ediyor. Ancak insanoðlunun teknoloji ile iliþkisinin tarihi; bu alaný tartýþmaya açmanýn gerekliliðini ortaya koyacak örneklerle dolu. Bu da; internet ve özelde sosyal paylaþým sitelerine eleþtirel bir yaklaþým tarzýnýn geliþtirilmesi ve kullanýmý ile ilgili birtakým önlemlerin hayata geçirilmesi gibi konularýn daha gerçekçi bir biçimde ele alýnmasýný kaçýnýlmaz kýlýyor. Utanma üzerine uzun yýllardýr araþtýrmalar yapan ABD li psikoloji profesörü Rowland Miller; Facebook, Twitter gibi sosyal paylaþým sitelerinin utanmayý unutturduðunu iddia etti. Biz de bu iddiadan hareketle; sosyal paylaþým sitelerinin, bireysel/toplumsal deðerlerin yitirilmesine zemin hazýrlayýp hazýrlamadýðý ve bu aðlarýn, toplumsal yaþam ve bireyler arasý iliþkilere dair olumlu/olumsuz yanlarý üzerine bir soruþturma gerçekleþtirerek, bu sürecin daha anlaþýlýr kýlýnmasýna katký saðlamak istedik. Soruþturmamýzda; çeþitli meslek guruplarýnýn temsilcilerine, akademisyenlere, sivil toplum kuruluþu temsilcilerine, medya sektöründe hizmet veren gazeteci-yazar ve televizyonculara konu hakkýndaki fikirlerini öðrenmek için sorularýmýzý yönelttik. Görüþlerine baþvurduðumuz isimlerin ilgi-meslek alaný ve temsil bakýmýndan ciddi bir çeþitliliðe tekabül etmesi için yoðun çaba harcadýk. Yanýtlar incelendiðinde; sosyal paylaþým sitelerine dair süregiden tartýþmalarýn, her birey ve her meslek gurubu temsilcisi tarafýndan baþka bir boyutu ile ele alýndýðý görülecektir. Bu durum, konunun çok geniþ bir alanda etki gücünün olmasýna ya da sosyal paylaþým sitelerinin henüz çok uzun bir geçmiþe sahip olmayan çok yeni bir mecra olmasýna yorulabilir. Ancak her iki yorum da; bizi bu konuda ciddi soru iþaretlerinin beklediði gerçeðine götürecektir. Önümüzdeki yýllar, hem sosyal paylaþým sitelerinin muhtemel etkilerinin daha net bir biçimde görüleceði, hem de buna paralel olarak konunun daha geniþ ve derinlikli platformlarda masaya yatýrýlacaðý bir süreci de beraberinde getirecektir. Soruþturmamýzýn bu sürece katký saðlayacak bir adým olmasýný temenni ediyor, yanýtlarýyla bu adýmýn atýlmasýný saðlayan tüm katýlýmcýlarýmýza teþekkür ediyoruz. Uluslararasý Hak Ýhlalleri Ýzleme Merkezi Ýstanbul / Mart 0 SOSYAL PAYLAÞIM SÝTELERÝ SORUÞTURMASI 5

6 SORULAR Utanma duygusu üzerine uzun yýllar araþtýrmalar yapan ABD li pskoloji profesörü Rowland Miller, Facebook ve Twitter gibi sosyal paylaþým sitelerinin utanmayý unutturduðu nu iddia ediyor. Sözkonusu iddiadan hareketle, siz, sosyal paylaþým sitelerinin bireysel/toplumsal deðerlerin yitirilmesine zemin hazýrladýðýný düþünüyor musunuz? Neden? Sosyal paylaþým sitelerinin toplumsal yaþam ve bireyler arasý iliþkilere dair olumlu/olumsuz yönleri hakkýnda ne düþünüyorsunuz?

7 DOÇ. DR. FERHAT KENTEL Sosyolog (Ýstanbul Þehir Üniversitesi Ýnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi) Oldukça yeni olan ve herkesin yepyeni bir tecrübeyle karþýlaþtýðý sanal ortamýn da zaman içinde kendi normlarýný ve deðerlerini yaratmasý; bir bakýma, sanal alemde bulunan farklýlýklarýn asgari bir utanma duygusunu harekete geçirmesi beklenebilir. Bireysel ve toplumsal deðerler zor deðiþir; ancak sabit deðildir. Toplumsal deðiþim, yeni toplumsal hareketler ve yeni talepler, ayný zamanda yeni deðerler yaratýr. Sosyal paylaþým siteleri de bireyin þimdiye kadar tecrübe etmemiþ olduðu bir sosyal iliþki türü geliþtiriyorlar. Ýnsanlarýn utanma duygusu, sosyal iliþkilere baðlý olarak ortaya çýkan bir duygu olduðuna göre, fiziksel karþýlaþmanýn olmadýðý sanal ortamlarda deðiþim geçirebilir. Ancak, ayný sosyal ortamýn, ya da ayný sanal ortamýn, insanlar üzerinde ayný etkiyi yaratmasý beklenemez. Oldukça yeni olan ve herkesin yepyeni bir tecrübeyle karþýlaþtýðý sanal ortamýn da, zaman içinde kendi normlarýný ve deðerlerini yaratmasý; bir bakýma, sanal alemde bulunan farklýlýklarýn asgari bir utanma duygusunu harekete geçirmesi beklenebilir. En genel olumlu yön olarak, modern toplumdaki dikey iliþkilerin yerini, büyük ölçüde yatay iliþkilere býrakmakta olduðunu düþünüyorum. Bilgi ve haber "objektif" olduðu varsayýlan; ancak ideolojik bir bagaj taþýyan "uzmanlarýn" tekelinden çýkýp, çok daha "sübjektif" olmasýna raðmen þeffaflaþma ve demokratikleþme potansiyeli taþýyor. Bu durum, konuþma imkaný bulamayan geniþ kitleler için çok önemli bir "sahne" imkaný sunuyor. Sadece izlenen ve kontrol edilen kitleler yerine, izleyen ve kontrol eden bireylerin potansiyelini arttýrýyor. Öte yandan, belki bütün haber, bilgi, fikir ve yorumlarýn çok daha hýzlý dolaþýp, toplumdaki farkýndalýk düzeyini yükseltmesine -yani þeffaflaþma, demokratikleþme- karþýlýk, bu yaygýnlýðýn, derinlik eksikliði taþýdýðýný da söyleyebilirim. Mesele, galiba ortalýkta dolaþan bütün bilgilerin taþýdýðý ikna kapasitesinde yatýyor. Derinlikli bilginin vereceði iktidar mücadelesi, diðer yüzeysel ve tüketilip atýlan bilgi türleri karþýsýnda alan bulabilirse, son tahlilde olumlu yönlerin olumsuzlara üstün geleceðini umuyorum. SOSYAL PAYLAÞIM SÝTELERÝ SORUÞTURMASI 7

8 ÜMÝT AKTAÞ Yazar Her ne kadar dijital çaðýn insanlarýn utanmazlýðý/utanmazlaþmasý için geniþ bir imkân sunduðu tespiti doðru olsa da, bu durum dünyanýn sonu deðil. Kendi adýma bu tip siteleri kullanmadýðýmý belirterek söze baþlamak istiyorum. Ayrýca bu sürecin, yani ister adýna dijital çað diyelim, isterse temsiller çaðý diyelim; içinde yaþadýðýmýz bu modern dönemin, büyük ölçekli þehirleþmelerden sonra baþlayan bir dönem olduðunu da belirtmeden geçemeyeceðim. Bu bir anlamda insanýn kendi gerçek, tanýnan ve bilinen kimliði ve kiþiliðiyle, yani kendiliði olarak toplumsal hayata katýlmadýðý, onun yerine toplumsalýn önüne bir maske ile, yapýntý bir kimlikle, toplumsal bir temsilci ile, bizzat kendi kiþiliðiyle deðil de toplumsala uygun olarak üretilmiþ, kurgulanmýþ bir sahte benlikle katýldýðý, katýlabildiði þartlarda ortaya çýka-bile-n bir durumdur. Drina Köprüsü nün yazarý Ývo Andriç, kitabýnda insanlarýn bu þekilde kendi gerçek kimliklerinden uzaklaþarak, simüle benliklerle ortada dolaþamadýklarý sahici hayatlarýn, nüfuslarý ancak yüz-yüz elli bini aþmayan, bugün için küçük ölçekli þehirlerde, yani þehir halkýnýn birbirlerini tanýyýp bildikleri, kendilerini sahte kimlikler altýnda gizleyemedikleri þehirlerde mümkün olabileceðini söylemekteydi. Daha küçük yerleþim yerlerinde ise bir baþka sorun çýkacaktýr ortaya: toplumsal baský; ya da günümüzün ifadesiyle mahalle baskýsý. Bu ise, bir anlamda, her adýmýnýzda toplumun baskýsýný ensenizde hissettiðiniz bir durumdur. Bu durumda da toplumsallýk oldukça aðýr bir biçimde bireylerin üzerine çöker ve kâmil anlamdaki bir özgürleþmeyi bile engeller, zora sokar; doðru da olsa eðri de olsa egemen olan geleneksel deðerlere, atalarýn dinine uymaya zorlar. Kýsacasý bu, özgürlükle yozlaþma arasýnda salýnan, iki ucu da sorunlu bir durumdur ve mutlaka, olumlu bir denge bulunmalýdýr. O nedenle meseleye sadece bir açýdan bakmak doðru deðil. Sanýrým iþin özü de burada gizli. Dijital çað ise, bu saklý benliklerin bir baþka biçimde üretilerek, toplumsala sunumu için, daha geniþ ve geliþmiþ imkânlar sunmakta. Ýnsanlar bu yolla hayal edilmiþ; ya da kliþe benliklerle kendilerini tedavüle sürerek, orada maskeleri aracýlýðýyla temsil edilmeyi, bizzat kendi benlikleriyle varolmaya yeðlemektedirler. Bu salt gizlenme ya da bu kliþe benliklere bir uyum endiþesiyle temsil edilme çabasýndan ve kaygýsýndan öte, týpký þehirleþme ile ortaya çýkan para gibi; emeðin temsili, tiyatro gibi; karakterlerin temsili, yazý gibi; düþünce ve inançlarýn temsiliyle þekillenen temsiller dünyasýnýn o modern akýþkanlýðý, yapaylýðý ve yapýntýlýðý, gerekliliði ve hatta zorunluluðu ile ilgili bir durumdur. Elbette dijital temsil bu durumun çok daha köktenci ve ileri bir aþamasýdýr ve kendi içerisinde çok daha zengin bir potansiyel taþýmaktadýr. Ama bu durumun yepyeni bir durum olmadýðýný da bilmek lazým. Çünkü insanlara utanmayý ilk unutturan þeyler bizzat þehirleþme ile, temsillerle ortaya çýkmýþtýr. Ama insanlýk tarihi, hep paradoksal bir biçimde, bir býçak sýrtýnda yaþamanýn tarihidir. Yani tarihin Janus misali hep iki yüzü vardýr. Zaten kendisini sahte bir biçimde ortaya koyan, bir baþka biçimde temsil eden kiþilere de ikiyüzlü demez miyiz? Bu yüzlerden biri olumlu iken, diðeri de olumsuzdur. Yani para, yazý, þehir, sanat, bilgisayar, internet vb. þeyler, bir anlamda olumlu iken, bize daha zengin, kolaylaþtýrýlmýþ ve geliþmiþ bir hayat vaat ederken, diðer anlamda ise bir yozlaþma, kolaycýlýk, sýradanlýk, basmakalýplýk ve kiþiliksizleþmeyi de beraberinde getirmektedirler. Bunun da ötesinde insan olmak, tüm bunlarla birlikte yaþamayý ve kendi gerçek ve derin benliðini tüm bunlara raðmen ortaya koymayý/ koyabilmeyi baþarmak, bu koþullar içerisinde varolmayý da öðrenmek demektir. Ýnsan, özünde unutkan bir varlýktýr. Araçlarýn bunu daha da etkinleþtirdiði de bir vakýa. Ama tüm UHÝM 8 SOSYAL PAYLAÞIM SÝTELERÝ SORUÞTURMASI

9 bunlarla birlikte sonuçta o bir insan. Bir fýtrata sahip ve bizler bu fýtrat hakkýnda hep olumlu olan bakýþ açýmýzý korumak ve insan dan umudumuzu kesmemek zorundayýz. Bu dünya bir imtihanlar dünyasý ve imtihanlarýn sahiciliði de orada hep bilmediðimiz sorularla, sürprizlerle karþýlaþmamýzla mümkün. Her ne kadar dijital çaðýn, insanlarýn utanmazlýðý/utanmazlaþmasý için, geniþ bir imkân sunduðu tespiti doðru olsa da, bu durum dünyanýn sonu deðil. Belli bir bocalama dönemi akabinde insanlarýn bununla birlikte yaþamasýný da öðreneceðini düþünüyor, en azýndan umut ediyorum. Kendi adýma ben bir temsiller sistemi içerisinde yaþamaktan hoþlanmam. Facebook ve benzeri paylaþým sitelerini kullanmayý hiç düþünmedim. Hiç kartvizit bastýrmadým. Müstear isim (zorunluluk arz eden bir iki istisna dýþýnda) kullanmadým. Ama bunlarý yapanlarý da kýnamýyorum. Bunlarý yapmanýn illa da kötü bir þey olduðunu da düþünmüyorum. Önemli olanýn kötü niyet olduðunu düþünüyorum. Ýnsan kendi gerçek benliði içerisinde de kötü niyetli olabilir. Hatta araçlar kullanmak, kimi zaman ellerimizin kirlenmemesi; ya da yanmamasý için gerekli bile olabilir. Ve yukarýdan beri sözünü ettiðimiz tüm araçlar ve temsiller sistemleri, de, hep belli zorunluluklar akabinde ortaya çýkmýþ olan, uyum zorluklarý çektiðimiz sistemlerdir. Dolayýsýyla kötülüðü bizzat, araçlarda aramak yerine, bizzat insanda aramak daha doðru olur diye düþünüyorum. Öteki türlü düþünmek çünkü, bizim de eleþtirdiðimiz o temsiller sistemleri üzerinden düþünmemiz anlamýna gelecektir. Sorunlu olan þey ise modernliðin kendisini sanki yeni bir þeymiþ, bir aþma imiþ gibi sunmasý. Oysa o da sadece bir aþama. Aþýlmýþ olan bir þey yok çünkü. Sadece kazanýlanlar ve kaybedilenler var. Modernliðin, kaybedilenlerden hiç söz açmaksýzýn kendisini salt bir kazaným gibi sunmasý, ikiyüzlü bir tutum ve bir sahtecilik. Üstelik bu tutum, özündeki sahtecilik, temsiller sistemindeki sahte-ci-likleri de çoðaltan bir þey. Modernliði kökeninde olan bu þey, Faustvari bir tutum, kendi içerisinde katlanan bir temsiller ve kazanýmlar sistemi, Goethe nin çok güzel bir þekilde dile getirdiði gibi, kökensel bir kayýp olmadan mümkün olamaz. Sonuçta ise bu dijital araçlarýn da, tüm diðer araçlar gibi olumlu yönde kullanýlabileceði gibi, olumsuz bir yönde de kullanýlabileceði bilinci içerisinde, insan a olan umudumuzu korumaktan baþka çaremiz olmadýðýný düþünmekteyim. Evet, oralarda çok kötü þeyler olmakta ve bu durum istatistikî olarak da ortaya konulabilir. Her þeyden önce bu yolla insanlar arasýndaki doðrudan, sýcak, samimi ve sahici iliþkiler engellenmekte. Ama bunun tersi de mümkün. Ýnsanoðlunun özelliði ve güzelliði de, iþte böyle her olumsuz gibi gözüken durumdan bile, bir olumluluk ortaya çýkarabilmesinde. Asýl yýkýcý anlayýþýn ise, her türlü geliþme karþýsýnda dünyanýn sonunun geldiðini, insanlýðýn ortadan kalktýðýný, kýyametin yaklaþtýðýný iddia eden felaket tellallýðý gibi bir kötümserlik psikolojisinde olduðunu düþünmekteyim. Her türlü kötülüðü modernlikte gören þu toptancý ve indirgemeci anlayýþlarýn da, amaçladýklarýnýn aksine kötülüklerin gerçek membaýný görmemizi engelleyebilecek bir etken olduðu da ortada. O anlamda insanlýk, hep bir modern durum içerisinde yaþamakta. Bizzat insanýn ortaya çýkýþý, þu yeknesak dünya için, modern bir durum deðil mi? Sonuçta tüm bu yapýntý iliþki ve olgular içerisinde duran, ilahî bir fýtrat üzerine yaratýlmýþ olan insan dýr. Hiçbir koþulda insandan umudumuzu kesemeyiz. En umulmadýk yerlerde bile -sözgelimi beton bir binanýn cidarlarýnda- çiçeklerini açan bitkiler gibi, kayayý delen incir gibi, insan ve onun hayâ duygularý da en umulmadýk koþullarda bile kendisini ortaya koyabilecek ve onarabilecektir. Bunun için ilahî metinleri daha bir dikkatli okumalýyýz. Ve yine Dostoyevski, Tolstoy, Hamsun gibi yazarlarý, Yunus gibi ozanlarý, Begoviç, Humeyni ve Gandi gibi hayatlarý ve mücadeleleri insanlýða ýþýk tutan, özgür ruhlu þahsiyetlerin hayat öykülerini, okumayý asla ihmal etmemeliyiz. SOSYAL PAYLAÞIM SÝTELERÝ SORUÞTURMASI 9

10 TARIK TUFAN Yazar / TV Program Yapýmcýsý Yüz yüze iletiþimin ortadan kalkmasýyla birlikte insanýn kontrol duygularýnýn eksilmesi, yok olmasý doðal bir sonuçtur. Sosyal paylaþým siteleri ve modernliðin / tekniðin ürettiði diðer diller / araçlar, doðal olarak yeni bir ahlak algýsý ve ifadesi doðuruyor. Bu yeni ahlak, elbette bazý deðerlerin kaybýna, içeriðinin boþalmasýna, anlam kaymasýna neden oluyor. Bundan önce söylenmesi gereken, sosyal paylaþým denilen olgunun, nasýl bu kadar büyük bir hýzla sanal alanlara indirgendiði meselesidir. Sosyal olmak ve paylaþmak gibi iki önemli insan iliþkisinin, sahici düzlemlerinin yitirilmesi elbette çok büyük bir sorun. Utanma duygusunun yitiriliyor olmasý bu baðlamda çok olaðan. Burada yüzyüze olmayý önemsiyorum. Bu durum duygu ve davranýþlarý belirleyen önemli bir ölçüt. Yüzyüze iletiþimin ortadan kalkmasýyla birlikte, insanýn kontrol duygularýnýn eksilmesi, yok olmasý doðal bir sonuçtur. Sadece utanma deðil, örneðin merhamet de ayný oranda yitiriliyor. Yüzünü görmediðiniz insandan utanmanýz, ona merhamet etmeniz, ona deðer verdiðinizi göstermeniz de gitgide zorlaþacaktýr. Bu konuda genellemeler yapmaktan ne kadar kaçýnmak gerekirse de þunu söyleyeyim; bireyler arasý iliþkiler, sanal ortamlar üzerinden sürdürülebilir bir süreç deðildir. Böyle sürdürülmesi durumunun, kaçýnýlmaz patolojik sonuçlarý vardýr. Sufilerin dediði gibi Allah insana, insandan tecelli eder. Siz bu tecelliyi ortadan kaldýrýrsanýz, parmak uçlarýyla týklanan iliþkiler sürecine çevirirseniz, bilgisayar üzerinden mekanik týkýrtýlara mahkum ederseniz, sonuçlarýna katlanýrsýnýz. Hiçbir olumlu yön görmüyorum. Emek verilmeden sürdürülen bir iliþkidir neticede. Ýnsanlar arasý iliþkiler mekanik deðil, karþýlýklý etkileþimlere açýk, metafizik süreçleri de içeren bir varoluþ karþýlaþmasýdýr. Ýnsan doðasýnýn, varoluþunun bu gereðini, sahici düzlemlerden çekip, sanal ortamlara taþýmak, insan ruhunun aþýnmasýdýr. Fedakarlýk, direniþ, emek gibi kavramlarýn varoluþumuzdan gün geçtikçe kaybedilmesidir. Zira sanal iliþkilerde fiili varoluþ ve ifade biçimleri, yerini temsili ifadelere, imajinatif söylemlere terk eder. VEYÝS ATEÞ Ýletiþimci / TV Program Yapýmcý ve Sunucusu (TV Net) Özelde sosyal paylaþým siteleri, genelde tüm internet teknolojisinin insanlýða bir zararý varsa, o da, bizi diðer canlýlardan ayýran bilmek vasfýmýza verdiði zarardýr. Katýlmýyorum. Toplum, teknolojiyle bu kadar içli dýþlý deðilken utanýlacak iþler; diyelim ki teþhircilik, diyelim ki aðzýna geleni söyleme vb. belli deðerlere çarpar ve geri dönerdi. Ancak bu, toplumda utanma duygusunun daha güçlü olduðu anlamýna gelmez. Zira o dönemlere iliþkin utanma duygusunu ölçebileceðimiz bir kriter yok elimizde. Sosyal paylaþým siteleri, bundan diyelim ki bir yüz elli sene önce ortaya çýkmýþ olsaydý, biz bugün bu soruyu, hangi referanslarla cevaplayacaktýk? Bu, biraz da Türkiye de yayýn yapan özel televizyonlarýn ilk yýllarýný hatýrlatýyor bana. UHÝM 0

11 Þu anda kýrmýzý noktalý yayýnlar, gece yarýsý þovlarý yok artýk. Ýsteyen istediði kanallardan bunlara çok daha rahat ulaþýyor. Yine hatýrlayalým. Ýnternetle henüz tanýþtýðýmýz dönemlerde kabarýk gelen faturalar, genelde sex sitelerinde gezinmenin bir sonucuydu, ama þimdi yok. Demek istediðim; her yeni buluþ insanoðlunda bir merak uyandýrýr ve bu merak onun bilmediði sulara dalmasýna neden olur. Sosyal paylaþým siteleri de böyle Merak ediyor insanlar. Kurcalýyor, karýþtýrýyor; eskiden tuvalette aklýna gelip sonradan unuttuðu fikirleri, þimdi Twitter da paylaþýyor. Yalnýzým diyor; caným sýkýlýyor diye bir cümle yazýyor, gelecek yorumlarý bekliyor filan. Bir on sene sonra bunlara güleceðiz belki. Olumlu tabi. Düþünsenize Ýlkokul arkadaþýnýzla 30 yýl aradan sonra karþýlaþmak. Güzel bir duygu olsa gerek. Bilinmek, görünmek de hoþa giden bir duygu sanýrým. Eskiden jelatin kaplý albümlerde sakladýðýmýz fotoðraflarý, þimdi anýnda paylaþýyorsunuz ve arkadaþlarýnýz buna yorum yapýyor; siz de bunlar üzeri nden egonuzu tatmi n ediyor sunuz. Yorum demiþken Özelde sosyal paylaþým siteleri, genelde tüm internet teknolojisinin insanlýða bir zararý varsa, o da, bizi diðer canlýlardan ayýran bilmek vasfýmýza verdiði zarardýr. Örneðin, Twitter da günde 50 tweet atan insanlar o vakti nerede buluyorlar hem þaþýyorum, hem gýpta ediyorum doðrusu. Hoþ; bu da internetin suçu deðil ama Uzun lafýn kýsasý Teknoloji, hele hele biliþim teknolojisi iyi bir þey dir; önemli olan, sizin onu hangi amaç için araçsallaþtýrdýðýnýzdýr. ALPER GÖRMÜÞ Gazeteci / Yazar (Taraf Gazetesi) Her teknoloji düzeyine farklý deðerler tekabül eder ve her teknoloji deðiþikliði, bir önceki teknolojiye tekabül eden deðerlerin yitirilmesi üzerine bir edebiyatý da beraberinde getirir. Deðerler, tabii ki baþka birçok unsurun yaný sýra, kullandýðýmýz araçlarýn da bir türevi. Oysa araçlar (teknoloji) baðýmsýz deðiþkendir. Her teknoloji düzeyine farklý deðerler tekabül eder ve her teknoloji deðiþikliði, bir önceki teknolojiye tekabül eden deðerlerin yitirilmesi üzerine bir edebiyatý da beraberinde getirir. Mesela kýlýç, kalkan, mýzrak gibi savaþ araçlarýna tekabül eden þövalyelik, silahýn icadýyla miadýný doldurduðunda, ister istemez onun deðerlerini de sildi süpürdü. Bugün bundan hiç söz etmiyoruz ama, o yýllarda þövalyelik deðerleri üzerine yazýlmýþ bir sürü yazýklanma var. Þimdi de bilgisayar, internet ve sosyal paylaþým siteleri var ve onlar, elbette yeni birtakým deðerleri de taþýyacaklar topluma. Ah, vah etmek çok da anlamlý deðil. Bu benim objektif görüþüm; subjektif görüþüm farklý. Seçme hakkým olsaydý, herkesin biribiriyle yüzyüze iliþki kurmasýna imkân verecek, dolayýsýyla da sosyal paylaþým sitelerine gerek duyulmayacak kadar küçük bir topluluðun üyesi olarak yaþamak isterdim. Hiçbir sosyal paylaþým sitesinde hesabým yok, kimseyi de izlemiyorum. Bu yönde en küçük bir arzu da duymuyorum. SOSYAL PAYLAÞIM SÝTELERÝ SORUÞTURMASI

12 GÜLCAN TEZCAN Editör (Gerçek Hayat Dergisi) Televizyonla birlikte zedelenen aile içi iletiþim internet ve sosyal aðlar sebebiyle kopma noktasýna geldi. Evet, doðru ve bilinçli kullanýlmadýðýnda deðerlerin yitirilmesine yol açýyor. Ýnsanlar artýk gündelik hayatta Öncelikle aile iliþkileri, pamuk ipliðine baðlý hale geliyor. Televizyonla birlikte zedelenen aile içi iletiþim deðil; bu alanlarda sosyalleþmeyi tercih ediyor. 'Sanal' internet ve sosyal aðlar sebebiyle kopma noktasýna bir zemin olduðundan da saðlam bir iliþki kurabilmek mümkün deðil. Dolayýsýyla ahlak, güven, sevgi, geldi. Anne, baba ve çocuklar; sosyal aðlarda paylaþýmda bulunmayý eþiyle ya da çocuðuyla dostluk, dayanýþma, diðergamlýk gibi pek çok deðer geçireceði zamana tercih ediyor ve yanlýþ kiþilerle yerle yeksan oluyor. Çünkü muhatabýnýzýn 'gerçek' bir kiþilik olduðundan hiçbir zaman emin yanlýþ iliþkiler kuruyorlar. Aileler çatýrdýyor, boþanma oranlarý artýyor, aile dramlarý yaþanýyor. Bunlarýn acý olamýyorsunuz. sonuçlarýný birkaç yýl içinde çok daha fazla hissetmeye baþlayacaðýz. MEHMET LÜTFÝ ARSLAN Yayýncý / Editör (Genç Dergisi) Sosyal paylaþým sitelerinin, utanmayý unutturmaktan daha ziyade, ertelediðini düþünüyorum. Utanmanýn ertelendiði her durumun, bireysel ve toplumsal anlamda bir deðer kaybýna yol açacaðýný söyleyebiliriz. Sosyal paylaþým sitelerinin, utanmayý unutturmaktan daha ziyade, ertelediðini düþünüyorum. Bu ortamlar, Sosyal paylaþým siteleri, gerçek iliþkilere ve aktivitelere zemin olabildikleri; yani araçsallýklarýný koruyabildikleri gerçek iliþkiler ortamýnda tecrübe edilmeyen ki bunun da toplumsal yetiþme þartlarý ile alakasý var- ölçüde faydalý ortamlardýr. Diðer türlü McLuhan ýn bahsettiði tarzda, mesajýn bizatihi kendisi olmaya geçici bir özgürlük sunuyor. Aslýnda bunun da baþladýklarýnda, adlarýnýn tam tersi iþlevlerle malul özgürlükten daha ziyade, bir tür yanýlsama olduðunu söylemek mümkün. Yanýlsama, özgürlüðün gerçek ortamlara dönüþmeleri kaçýnýlmazdýr. Bu takdirde sosyalleþtirmez, yalnýzlaþtýrýrlar; paylaþýma deðil iliþkiler ortamýna transfer edilememesi nedeniyle parçalanmaya neden olurlar. Her iletiþim aracý, bizi geçici oluyor. Dolayýsýyla utanma da unutulmuyor, erteleniyor. Utanmanýn ertelendiði her durumun, daha sosyal kýldýðý ölçüde muteberdir. Ancak mevcut uygulamalar, sanal sosyalliklerin ki bu da bireysel ve toplumsal anlamda bir deðer kaybýna yol yanýlsamadýr- kendi içinde bir tür tatmin hissi açacaðýný söyleyebiliriz. barýndýrdýðýný gösteriyor ki bu sanal ortamlarla reel iliþkiler arasýndaki irtibatýn kalmamasý anlamýna gelir. UHÝM

13 MELÝH BAYRAM DEDE Gazeteci / TV Program Yapýmcýsý (Yeni Þafak, Tecnologic) Sosyal að sitelerinin kullanýmýyla insan davranýþlarýnýn deðiþtiðini söylemek mümkün. Nerede olduðunu, ne yaptýðýný, neler giydiðini, neler yediðini paylaþmak, bunu çoðu zaman teþhir denilecek derecede göstermekten söz edilebilir. Ben o kadar karamsar deðilim. Sosyal paylaþým siteleri artýk günümüzün bir gerçeði. Bir iletiþim, varoluþ ve sosyalleþme aracý olarak artýk kullanýlmasý kaçýnýlmaz araçlar. Yanlýþ kullanýmlar ve sorunlar konusunda aþýrý kullanýmdan doðan baðýmlýlýktan söz edilebilir. Ancak, toptan bir karþýduruþ, sosyal að sitelerini kullananlara hasta gözüyle bakmak, psikolog mantýðýyla yaklaþmak, bana doðru gelmiyor. Sosyal að sitelerinin kullanýmýyla insan davranýþlarýnýn deðiþtiðini söylemek mümkün. Nerede olduðunu, ne yaptýðýný, neler giydiðini, neler yediðini paylaþmak, bunu çoðu zaman teþhir denilecek derecede göstermekten söz edilebilir. Ancak bunu yaparken, sosyal að sitelerinin günümüzün bir gerçeði olduðunu, bugün de, gelecekte de varolacaðýný; hatta hayatýmýzdaki yeri ve önemini artýracaðýný unutmamamýz gerekiyor. Bireylerin, sosyal að sitelerindeki paylaþýmlarýnda, daha özgür ve daha açýk davrandýðýný söylemek mümkün. Ancak bunu utanmazlýk olarak da nitelendiremem. Sosyal að siteleri, bireylerin hayatýnda büyük kolaylýklar getirdi. Hem olumlu, hem de olumsuz yanlardan söz etmek mümkün. Ancak konuya negatif yaklaþmanýn yanlýþ olduðunu düþünüyorum. Sosyal að siteleri; bireylerin sosyalleþmeleri, dünyanýn her yerindeki insanlarla interaktif bir iletiþim kurabilmelerini saðladý. Coðrafi ve fiziksel engeller nedeniyle, gerçek hayatta girilmesi mümkün olmayan gruplara girip, kendilerini daha rahat ifade edebilmelerinde ve bilgi paylaþýmýnda büyük kolaylýklar sundu. Sosyal að sitelerine negatif bakmak yerine pozitif yaklaþmak, o mecrayý etkin kullanýp, bunu avantaja çevirmek daha doðru. Sorunlar, her mecrada olabileceði gibi elbette burada da olabilir. Bireysel mahremiyet sorunlarý, gizlilik ihlalleri, araçlarý kötüye kullananlar, sosyal baðýmlýlýðý gibi sorunlar elbette vardýr. Ancak tüm bunlar, bizim bu araçlara karþý bir duruþ geliþtirmemizi gerektirmez. DERYA ÞAFAK Analist (Metropoll Araþtýrma) Sanal iletiþim yüzyüze iletiþimden daha rahat. Evet, düþünüyoruz; insanlarýn gerçek kimliklerini saklamasý daha kolay. Sanal iletiþim, yüz yüze Amacýna yönelik kullanýlýrsa; bilgilendirme ve sosyal çevre edinme konusunda katký saðlamakta. iletiþimden daha rahat. Fazla zaman harcandýðýnda birebir iliþkiler zayýflamakta. Baðýmlýlýk yapmakta. Gerçek dünya ve sanal dünya arasýnda sýkýþýp kalan insanlar yaratmakta. SOSYAL PAYLAÞIM SÝTELERÝ SORUÞTURMASI 3

14 PROF. DR. HÜLYA ÇALIÞKAN Eðitimci (Ýstanbul Üniversitesi Hasan Âli Yücel Eðitim Fakültesi) Sosyal paylaþým siteleri, belki daha önceleri farklý yollarla yapýlan, bu sebeple de kimsenin dikkatini çekmeyen ya da ortaya çýkmayan eðilimlerin, teknolojiye baðlý olarak artýk görülmesini saðlamýþ olabilir. Bu iddia, belki Türkiye gibi, deðerlerine baðlý olan ülkeler için geçerli olmayabilir, ama Türkiye de de böyle bir araþtýrmanýn yapýlmasý gereklidir. Þahsi Sosyal Paylaþým siteleri, benim çevremde genelde, haberleþme, bilgi alýþveriþi, sohbet, toplantý kararlarý gibi konularda kullanýlmaktadýr. Bu amaçlarla fikrim, utangaç insanlarýn bu tür ortamlarda da kullanýldýðýnda olumlu olarak gördüðüm bu tür siteler, yeterince rahat olamayacaðýdýr. Sosyal paylaþým siteleri, belki daha önceleri farklý yollarla yapýlan, bu her zaman müþkül durumlarda çözüm bulduðum yerler olmuþtur. Ancak, bu tür sitelerin, reklam ve sebeple de kimsenin dikkatini çekmeyen ya da ortaya para kazanma amaçlý kullanýlmasý yönü de vardýr. Bu çýkmayan eðilimlerin, teknolojiye baðlý olarak artýk görülmesini saðlamýþ olabilir. Bireysel ve toplumsal yönler de kurallar çerçevesinde yapýldýðý müddetçe olumsuz görülmemelidir. Sorun çýktýkça önlem alýnýr deðerlerin yitirilmesi gibi iddialý bir sonucun sadece yaklaþýmý ile olumsuz taraflarýn bertaraf edileceði sosyal paylaþým siteleri ile belirlenmesi, bu sitelerin günümüze kazandýrdýðý; bilgi, eðitim, öðrenme, görüþündeyim. Sosyal sitelerden haberleþip, bir sosyal toplantý düzenlemek, sosyal bir etkinliðin araþtýrma gibi getirilerini gözardý etmemize sebep duyurularak yüzyüze toplantýlarýn ve gezilerin olursa, haksýzlýk olacaðý kanýsýndayým. Sosyal paylaþým siteleri olmasaydý böyle þeyler olmazdý düzenlenmesi, bireylerin yalnýz kalmasýný önleyebilir. Paylaþým siteleri, tüm gününü bilgisayar baþýnda kararýna varmak yetersiz bir görüþtür diye geçirip, bilgisayar oyunlarý oynayan ve vaktin nasýl düþünmekteyim. Ancak, yine de gittikçe artan rahatsýzlýklar olacaksa, bunlarýn engellenmesi için de geçtiðini anlayamayýp sosyal iliþkilere sekte vuran bir hayat tarzýndan çok, mümkün olduðunca katýlýmý çeþitli önlemler vardýr. Getirisinin, götürüsünden daha destekleyen gruplar oluþturarak, sosyalleþmeyi fazla olduðunu düþündüðüm sosyal paylaþým sitelerinin, gerçek deðerleri hiçbir kuvvet bozamaz destekleyen bir yapý ortaya çýkarmýþtýr. Aksi durumda siteler yanlýþ kullanýlýyor demektir. Bu durum bir özdeyiþi ile bu konuda zararsýz olduðuna zamanlar televizyon için de geçerli olmuþtur; ancak inanmaktayým. toplum bilinçli oldukça, baðýmlýlýktan çok yararlýyý seçme aþamasýna geçilmiþtir. Sadece bu konuda deðil, her zaman her konuda kontrolsüzlük görülebilir; anc ak bu duruml arý düze ltece k ko ntrol mekanizmalarýnýn ortaya çýkmasý gecikmeyecek, ihtiyaçtan çözüm üretilecektir. UHÝM 4

15 DOÐAN GÜRPINAR Aktivist (Genç Siviller Derneði) Sosyal paylaþým sitelerinin sanal interaktif mecra sýnýn yeni bir ortam olduðu ve diðer mecra/ortamlardan çok farklý ve kendine has bir iliþki pratikleri oluþturduðu söylenebilir. Sosyal paylaþým sitelerinin sanal interaktif mecra sýnýn yeni bir ortam olduðu ve diðer mecra/ortamlardan çok farklý ve kendine has bir iliþki pratikleri oluþturduðu söylenebilir. Bu pratikler olumlu ya da olumsuz niteliklere haizdir. Utanma duygusunun kaybolmasýnýn, anonimleþme ve kiþiliðin bütünlüðünün bu fluid sanal kimlikle beraber zayýflayacaðý düþünülürse; sosyal paylaþým sitelerinin yarattýðý yapay, sanal kiþilikler aracýlýðýyla buna neden olduðu düþünülebilir. Ayný þekilde utanma toplumsal baský mekanizmalarýnýn güçlü ve empoze edici olduðu bir ortamda güçlüdür ki sosyal iletiþim aðlarýnýnda kullanýcýlar çevreye nazaran oldukça daha güçlüdürler. Bununla beraber sosyal paylaþým sitelerinin, ayný zamanda yeni ve farklý bir bireysel/toplumsal deðerler pratiði ve sistemi oluþturduðu da gözlemlenebilir ve sadece bu boyutuyla ele alýnmasý, durumun karmaþýklýðýný gözden kaçýracaktýr. Bu paylaþým siteleri verili deðil edinilmiþ niteliklere dayalý sosyallikleri geliþtirmesi ve teþvik etmesi bakýmýndan, olumlu rol de oynayabilir. Yani, sosyalliklerin geliþiminde bireysel inisiyatifin (belki bu inisiyatif pasif olsa bile) daha çok rol oynadýðý söylenebilir. Özetle bu sosyal paylaþým sitelerinin, yeni bir iliþkiler sistematiði yarattýðýný ve bu iliþkiler sistematiðinin olumlu ve olumsuz rollerinin ötesinde bu nitelikte deðerlendirilmesi gerektiði düþünülebilir. Bireyler arasýndaki iliþkilerin sabit ve verili ve kendi baþýna yüceltilecek bir deðer olmadýðýndan hareketle, sosyal paylaþým aðlarýnýn etkisinin bozucu dan çok yeniden düzenleyici olduðunu söyleyebiliriz. PROF. DR. RECEP ÞENTÜRK Sosyolog (Fatih Üniversitesi Ýktisadi ve Ýdari Bilimler Fakültesi) En kötü tarafý, makine aracýlýðý ile girilen bu tür sosyal iliþkilerin, otantik sosyal iliþkilerin yerine ikame edilmesi ve onlarýn adabýný unutturmasýdýr. Ben de, sosyal paylaþým sitelerinin, bazý insanlar için, utanmayý unutturduðunu, mahremiyet duygusunu aþýndýrdýðýný ve özel olanýnýn sýnýrlarýný iyice daralttýðýný; hatta yok ettiðini gözlemliyorum. Sosyal paylaþým sitelerine kendilerini kaptýranlar, en mahrem þeylerini bile orada teþhir etmeye baþladýlar. Bu da teþhir kültürünün ulaþtýðý -hatta ulaþabileceði- son noktadýr. Böyle insanlar için bundan öte teþhir edilecek bir þey kalmamaktadýr. Ancak bu gözlem bütün kullanýcýlar için geçerli deðildir. Sosyal paylaþým siteleri sahte bir sosyalleþme ortamý oluþturarak, aslýnda insanlarýn birbirlerine daha fazla yabancýlaþmalarýna yol açmaktadýr. Hiçbir þey; insan insana, yüz yüze iliþkinin yerini alamaz. En kötü tarafý, makine aracýlýðý ile girilen bu tür sosyal iliþkilerin, otantik sosyal iliþkilerin yerine ikame edilmesi ve onlarýn adabýný unutturmasýdýr. Sosyal iliþkiler kurmak ve sürdürmek; adab diye adlandýrýlan ve öðrenilmesi kolay olmayan bir sanattýr. Ýnternet ortamýnda girilen sosyal iliþkilerde, bu adab ne kadar muhafaza ediliyor diye endiþelenmemek elde deðil. SOSYAL PAYLAÞIM SÝTELERÝ SORUÞTURMASI 5

16 HULUSÝ YÝÐÝT Eðitimci (Ýstanbul Üniversitesi Doktora Öðrencisi) Bireysel alanýn, baþka bir ifade ile bireyde kalmasý gereken alanýn sosyal paylaþým adý altýnda sanal dünyalarda ifþa edilmesi, bunun bir sýnýrýnýn da maalesef olmamasý; çözülme zeminini hazýrlamaktadýr. Bireysel ve toplumsal deðerlerin yitirilmesinde ve ahlakî çözülmenin etkenleri arasýnda; iletiþim araçlarý ve tabiî ki internetin olduðunu düþünüyorum. Özellikle son beþ yýlda ülkemizde yaygýnlaþan sosyal paylaþým siteleri bu çözülmeyi tetiklemektedir. Bireysel alanýn, baþka bir ifade ile bireyde kalmasý gereken alanýn sosyal paylaþým adý altýnda sanal dünyalarda ifþa edilmesi, bunun bir sýnýrýnýn da maalesef olmamasý; çözülme zeminini hazýrlamaktadýr. Türkiye toplumu olarak, bilgi iletiþim araçlarýný, programlarýný, yazýlýmlarý vs. ithal ediyoruz. Bu kendi kültürümüz veya deðer yargýlarýmýz içerisinde yoðrulup geliþen bir geliþme deðil. Ve onlarý doðrudan her þeyiyle hayatýmýza buyur ediyor; nasýl kullanýldýðý konusunu geri býrakýyoruz. Teknoloji veya bilgi teknolojilerine karþý olmak deðil bu durum. Teknoloji bilgisinden yoksun bir insanýn eline en teknolojik aletleri ve yazýlýmlarý veriyoruz. Bir çocuðun eline oynamasý için silah vermek gibi bir þey bu. Bunu þöyle bir kýyasla netleþtirebiliriz. Ülkemizde Facebook vs. kullananlarýn sayýsý ile bilgisayarda en basit bir programý kullanabilenlerin (word, hadi abartayým mail hesabý) sayýsý arasýnda daðlar kadar fark vardýr. Bu fark maalesef birincisi lehinedir. Bir eðitimci olarak öðrencilerime; bilgisayar kullanmalarý ve bilgi teknoloji dilini bilmelerini, hem sözel hem de somut davranýþlarýmla tavsiye ediyorum. Lakin, öðrencilerimin belki tamamýna yakýnýnýn bir Facebook hesabý olmasýna raðmen, sadece birkaç öðrencim, bir Office programýnda basit bir ödevi hazýrlayýp getirebilecek durumda. Bu, iþin yalnýzca ete kemiðe bürünmemiþ hali; yani teknik durumu. Ahlakî yönüne gelince, bir Facebook hesabým olmadý; sadece çevremdeki insanlardan gözlediklerim ve duyduklarým kadarýyla, mahremiyetin faþ edildiðini görmemek körlüðe delalet eder. Arkadaþlýklarýn, akrabalýklarýn, sanal ve baðsýz olduðu bir ortam. Ýnsanlarýn kendilerini fark ettirmek için türlü yazýlarýn, sloganlarýn, fotolarýn, videolarýn paylaþýldýðýný duyuyoruz. Ve bilgi yoksunluðumuz þu sözle baþlýyor: Benim kendi sayfam ve istediðim kiþiler beni görüyor. Bunu söyleyenler keþke sayfalarýnýn istemedikleri binlerce kiþi tarafýndan görüldüðünü bilseler. Paylaþým diyorsak bunun gerçek olmasý gerekir. Sanal ortamda yapýlan iþler karþýlýklý gibi görünse de paylaþým deðildir. Gerçek paylaþým, yüzyüze olmayý gerektirir. (Tabiki bir dosyayý veya yazýyý paylaþmaktan söz etmiyorum) Facebook, Amerika da ilk çýktýðýnda daha çok asosyal veya iþ hayatýndan dolayý arkadaþlarý ile görüþme fýrsatý olmayan kitlelere yönelik tasarlanmýþtý ve reklamý da o þekilde yapýlýyordu. Caným ülkeme geldiðinde, anne çocuðuyla Facebook üzerinde konuþur oldu. Sýnýftaki öðrenci, haftanýn her günü beraber olduðu arkadaþlarý ile Facebook dan günün geri kalanýnda görüþmeye baþladý. Bu kadar masum mu? Bu görüþmeler, tanýmadýðýmýz veya kendisini, tanýdýðýmýz biri olarak takdim edenlerle de devam etti. Zannettiðimiz kiþiler; aslýnda zannettiðimiz kiþiler olmayabilir. Bu ihtimali düþünenlerin sayýsý çok az. Hiç kontrol edilmeden insanlara sayfalar açýlýyor. Çocuk ve gençlerde, çýlgýnlýk boyutunda bir salgýndan söz ediyoruz. Edebin ve hayanýn yerlerde gezdiði bir ortam. Bir öðrenci öðretmenine aleni küfredebiliyor mesela. Veya dikkat çekici bir þeyi, ifþa etmenin hafifliðiyle, insanlarýn en özel veya mahrem anlarý þaka uðruna servis ediliyor baþka insanlara. Bütün bunlarý ve daha bir çok þeyi göz önünde bulundurduðumuzda dikkate alýnmasý gereken bir sanal dünya var karþýmýzda. Prof. Osman Özsoy un internetin kararttýðý hayatlar adlý bir kitabý çýkmýþtý geçen yýl. Orda verdiði bir örnek çok dikkat çekici idi. Bankalarýn telefon bankacýlýðýnda en çok ve en ayýrtedici olarak sorduklarý soru; anne kýzlýk soyadýdýr. Bir kiþinin Facebook da dayýsý ile birlikte hesabýnýn olduðunu düþündüðümüzde anne kýzlýk soyadý bilgisine rahatlýkla ulaþabiliriz.. ve daha nice kiþisel bilgilere. Bu da iþin maddi dolandýrýcýlýk yönü. UHÝM 6

17 NESLÝHAN AKBULUT Sosyolog / Aktivist (AKDER- Ayrýmcýlýða Karþý Kadýn Haklarý Derneði) Sanal iliþkiler bireylerin gerçeklik algýsýna zarar verirken, zaman içerisinde iletiþim ihtiyaçlarýný da tatmin etmediði görülmektedir. Sosyal paylaþým sitelerinin, toplumda var olan ahlaki yapýya zararlarýnýn yanýnda, bireysel olarak da bir ahlaki dejenerasyona neden olduðunu bizler de çeþitli çalýþmalarýmýzda gözlemlemekteyiz. Bu tarz platformlarda kiþiler, kendi kimlikleri, kendi yüzleri ya da kendi arkaplanlarý ile bulunmak zorunda olmadýklarý için; en baþta doðruyu söylemekten kolayca taviz verebiliyorlar. Ayrýca bu platformlarda sanal kimliklerle (ya da gerçek kimliklerle bile olsa) çeþitli faaliyetler yürüten bireyler, eylemlerini toplumsal ahlakýn ya da hayatlarýný üzerine kurduklarý bireysel ahlaki normlarýn süzgecinden geçirmek zorunda hissetmiyorlar. Çünkü bu platformlar, kendilerine bir anonimlik kazandýrdýðý için ahlaki normlarý aþtýklarýnda bunun kendilerine utanç, dýþlanma, aileden ya da çevreden tepki alma gibi ve daha baþka þekilde herhangi bir yaptýrýmla geri dönmeyeceðini biliyorlar. Bu durum, kiþilerin ahlaki normlarý kolayca aþabilmelerine uygun zemini hazýrlýyor. Bu nedenle sosyal paylaþým sitelerinin, toplumsal ya da bireysel deðerlerde bir yozlaþmaya neden olduðunu düþünüyoruz. Ýnternetle birlikte hayatýmýza giren sosyal paylaþým siteleri, görünürde iletiþim imkanlarýný mekanla sýnýrlý kalmaktan kurtardýðý için iliþkilere olumlu bir katký olarak görülebilir. Fakat insanlar bu teknolojik geliþmelerle birlikte yüzyüze iletiþime olan ihtiyaçlarýný sanal ortamda bilgisayar baþýnda kurulan iliþkilerle gidermeye çalýþýrken iletiþimin hýzýnýn ve imkanlarýnýn artmasýna raðmen daha da yalnýzlaþtýklarýný görmekteler. Sanal iliþkiler bireylerin gerçeklik algýsýna zarar verirken, zaman içerisinde iletiþim ihtiyaçlarýný da tatmin etmediði görülmektedir. Bunlar da bizce olumsuz yönler arasýnda sayýlabilir. YUSUF ALPAYDIN Eðitimci / PDR Uzmaný Facebook ve Twitter gibi sosyal paylaþým siteleri insanlarýn mahremiyet alanýnýn sýnýrlarýný geniþletiyor. Öncelikle Miller in, hangi gerekçelere dayanarak bu iddiada bulunduðunu bilmemiz gerekiyor. Bu konuda bilgim olmadýðý için kendi kanaatlerimi paylaþmak istiyorum. Facebook ve Twitter gibi sosyal paylaþým siteleri, insanlarýn mahremiyet alanýnýn sýnýrlarýný geniþletiyor. Sanal ortamda gösterme üzerine kurulu bir platform yaratýyor. Yine de, bu konuda sorumluluðu, bu sitelerin yapýsýnda görmek bana doðru gelmiyor. Araçlarýn yaþamýmýza etkileri konusundaki müzmin tartýþmanýn bir sonu gelmemektedir. Evet kullandýðýmýz araçlar bizi þekillendirir. Ancak bu araçlarý farklý þekillerde kullanmak da mümkündür. SOSYAL PAYLAÞIM SÝTELERÝ SORUÞTURMASI 7

18 Ben, insanlarýn yalnýzlaþtýðý bir dünyada, sosyal paylaþým sitelerini, insanlar arasýnda etkileþim ve paylaþýmý artýrmalarý açýsýndan olumlu buluyorum. Bu anlamda bir ihtiyacý da karþýlýyor. Yüzyüze iliþkilerde ifade edilemeyen þeylerin, sanal ortamlarda daha rahat ifade edilebiliyor olmasý, sadece sosyal çevreden utandýðýmýz için yapamadýklarýmýzý yapmamýza aracý olmakla kalmýyor, her anlamda bireylere cesur hamleler yapma imkaný saðlýyor. Bu anlamda; özellikle kendi benliði ve kiþiliðinden yeterince hoþnut olmayanlarýn, bu ortamlara daha fazla raðbet etmelerini beklemek yanlýþ olmayacaktýr. Bir yerden baþka bir yere gitmenin zahmeti ve maliyeti düþünüldüðünde insanlarýn bu araçlara yönelmesini anlayabiliyorum. Ayný anda çok sayýda iletiþim kurabiliyorsunuz. Bu kolaylýk bireyleri cezbediyor. Buna karþýn, sahici / yüzyüze iliþki kurmanýn unutulmasý gibi bir risk de söz konusu. Ancak insanlarýn biraraya geldiklerinde paylaþacak ne kadar þeyi var; bunu da bilmiyorum. Bir arkadaþýnýzý ziyaret ettiðinizde, paylaþacak çok þeyiniz yoksa bir süre sonra sýkýlýrsýnýz. Ancak web ortamýnda iletiþimi istediðiniz anda kesebiliyorsunuz. Yani aslýnda bu siteler, sahici iliþki kurmanýn zorlaþtýðý bir dünyada, iþlevsel bir konuma sahip. Önce yaþam biçimimizi, varoluþumuzu gözden geçirmemiz gerekiyor. ESRA AYDIN Aktivist (Özgür Açýlým Platformu) Halk artýk mahremiyetinin ortaya saçýlmasýný bir rezillik, dolayýsýyla utanma sebebi olarak görmek yerine, -ahlaki ya da ahlaki olmayan- bir mevzuda yapýlan rekabet neticesinde yenilmeyi rezillik ya da utanma gerekçesi olarak görüyor. Bu gibi sitelerle toplumun bir gösteri toplumuna dönüþmesi, insanýn kendisiyle baþbaþa kaldýðý zamanlarda dahi bir kamera önündeymiþçesine davranmasýna sebep oluyor. Bir süre sonra bu normallik, bireylerin kendiyle itiraflaþmasýný da normalleþtiriyor. Ve daha sonra bu, itiraf edebildiklerini baþkalarýyla da paylaþmasýnda bir sakýnca görülmemesini doðuruyor. Böylece doðal olan paylaþýlabilir oluyor. Sonrasýnda doðal olan utanýlacak olmaktan çýkýyor. Ancak itirazým, bu gibi paylaþým sitelerinin utanma duygusunun yitirilmesine deðil de, utanmayý gerektirecek ortak deðerlerin deðiþmesine sebep olduðu þeklinde olabilir. Örneðin, halk artýk mahremiyetinin ortaya saçýlmasýný bir rezillik, dolayýsýyla utanma sebebi olarak görmek yerine, - ahlaki ya da ahlaki olmayan- bir mevzuda yapýlan rekabet neticesinde yenilmeyi rezillik ya da utanma gerekçesi olarak görüyor. Sanalýn, bireylerin ifade gücünü arttýrmasý ve topluluklarýn ortak hareket etmesi noktasýnda faydalý ve geliþtirici olduðunu düþünüyorum. Ancak salt bu amaçla kullanýlmadýðýnda sanalýn beraberinde sorumsuzluk getirmesine sebep olduðunu söylebilirim. UHÝM 8

19 FATMANUR ALTUN Sosyolog / Yazar Facebook, Twitter gibi yeni teknolojiler de, insanlarý özlemini çektikleri gibi bir cemaatin parçasý haline getirirken, onlardan mahremiyetlerini, sýrlarýný, edep duygularýný ve biriciklik lerini bedel olarak masaya koymalarýný istemekte, gerçek dünyaya ait elde kalan toplumsal kimi deðerlerin de gözden çýkarýlmasýný beklemektedir. Bu soruyu yanýtlamadan önce, teknolojinin doðasýna iliþkin iki tespit yapmak yararlý görünüyor. Bunlardan birincisi, teknolojinin ortaya çýkýþ koþullarý diðeri ise kullanýmý ile alakalý. Teknolojiyi ele alýrken, onu salt kendisi olarak okuyamayýz. Zira hiçbir teknoloji, kendisini ortaya çýkaran kültürel ve toplumsal kodlar olmadan anlaþýlamaz. Bununla birlikte kendisini ortaya çýkaran kültürün ve koþullarýn ürünü olan teknoloji, söz konusu kültür ve koþullar tarafýndan da belirlenir. Ne var ki kültür ve koþullar da, bir kez teknolojinin ortaya çýkýþýna etki ettikten sonra, onun tarafýndan dönüþtürülmeye baþlar. Teknolojiye ev sahipliði yapan toplum, bu dönüþümden nasýl uzak duramazsa; teknoloji transferi yapan toplumlar için de söz konusu dönüþüm kaçýnýlmazdýr. Bu nedenle teknolojiyi anlamlandýrmanýn ilk koþulu, onu doðru bir baðlam içine oturtmak ve analizleri o baðlamdan hareketle yapmak olacaktýr. Yukarýda sözünü ettiðimiz ikinci konu, teknolojinin kullanýmý ile alakalý. Teknoloji her ne kadar karmaþýk süreçlerin ürünü olan, çok katmanlý bir yapý olsa da; nihayetinde araçsal bir anlama sahiptir. Bu da onun mahiyeti kadar kullaným biçimine de dikkatimizi çeker. Bir teknoloji ile pek çok hayat kurtarmak, insanlýðýn faydasýna önemli mesafeler kat etmek mümkün olabilirken, ayný teknoloji insanlýðýn sonunu getirmek için de kullanýlabilir. Týptaki pek çok yeni teknolojiden, nükleer teknolojilere; üretim teknolojilerinden, iletiþim teknolojilerine kadar pek çok þey için bu geçerlidir. Burada sözü iletiþim teknolojilerindeki yeni geliþmelere ve özellikle de internet üzerine getirdiðimizde, yukarýdaki açýklamalarýn, bu alanlar üzerine de teþmil edilebileceði görülecektir. Özellikle de soru konusu olan ve son yýllarda giderek yaygýnlýk kazanan Twitter ve Facebook gibi geliþmeler, teknolojinin bu boyutlarý gözardý edilerek anlamlý bir zemine oturtulamaz. Gerek Facebook, gerekse Twitter; kendilerini ortaya çýkaran Batý toplumlarýnýn kültürel kodlarýndan baðýmsýz teknolojik geliþmeler deðildir. Burada özellikle belirleyici olan kodlar; mahremiyet algýsýnýn farklýlýðý, sýr saklamanýn geçer akçe olmayýþý, görüntünün içeriði, dýþ güzelliðin, iç güzelliði, retoriðin, özü, hýrsýn erdemleri baskýlayýþý, gösteriþin endüstri haline geliþi, toplumsal dayanýþma mekanizmalarýnýn zayýflamasý, bireyciliðin yaygýnlaþmasý þeklinde özetlenebilir. Böyle bir kültürel atmosfer içerisinde doðan Facebook, Twitter vb. teknolojiler, belli ihtiyaçlara cevap verdikleri için geniþ kitleler tarafýndan kucaklanmaktadýr. Kapitalizmin yaygýnlaþmasý ile ortaya çýkan ve giderek kendisini her toplumda daha fazla hissettiren koþullar içerisinde ortadan kalkan kimi iliþki biçimleri, bu yeni teknolojiler tarafýndan farklý formlarda yeniden üretilmektedir. Cemaatlerin yok olduðu bir dünyada, sanal cemaatlerin bu kadar raðbet görmesi þayan-ý dikkat bir geliþmedir. Bu teknolojilerle, kaybedilen bazý þeylerin yerine yenileri koyulurken; mahremiyet, sýrlar ve utanma duygusu bedel olarak ödenmekte, kimi durumlarda ise gerçek toplumsal yaþantýnýn kimi gereklilikleri ihmal edilmektedir. Nasýl ki kapitalizm, dünya ölçeðinde bir ekonomi örgütlemek için insanlarý köleleþtirmiþ, aileyi zayýflatmýþ, hýrsý ve açgözlülüðü yüceltmiþ, bunun karþýlýðýnda da tartýþmalý refah kavramý ile kitleleri kendisine baðlamýþsa; Facebook, Twitter gibi yeni teknolojiler de, insanlarý özlemini çektikleri gibi bir cemaatin parçasý haline getirirken, onlardan mahremiyetlerini, sýrlarýný, edep duygularýný ve biriciklik lerini bedel olarak masaya koymalarýný istemekte, gerçek dünyaya ait elde kalan toplumsal kimi deðerlerin de gözden çýkarýlmasýný beklemektedir. SOSYAL PAYLAÞIM SÝTELERÝ SORUÞTURMASI 9

20 Bu nokta, aslýnda söz konusu teknolojilerin ne amaçla kullanýldýðý ile yakýndan alakalý. Yukarýda da belirttiðimiz gibi bir teknoloji ile hem çok olumlu hem de çok olumsuz sonuçlar elde etmek mümkün olabiliyor. Bu anlamda Facebook, Twitter vb. teknolojiler ortaya koyduklarý tehdidin büyüklüðü kadar, imkânlar ile de anýlmayý hak ediyorlar. Bir tarafta bu teknolojilerin insanlarý kendisine esir hale getirmesi, onlarýn gerçek yaþamlarýndaki iliþkilerine zarar vermeleri tehdidi varken, diðer tarafta ise insanlara bir þeylerin parçasý olduklarýný hissetmeleri anlamýnda yatýþtýrýcý bir etkisi bulunuyor. Benzer biçimde bu kanallar aracýlýðý ile haber akýþýnýn tek taraflý olmaktan çýktýðý, herkesin, her an, her þeyden haberdar olabildiði bir dünya kuruluyor. Bu durum bir taraftan insanlarý gereksiz bir bilgi bombardýmaný ile karþý karþýya getirirken, diðer yandan da yerleþik düzene karþý muhalefetin imkânlarýný tarihte hiç gerçekleþmemiþ bir düzeye çýkarýyor. Mesajlar, düþünceler, sanat ürünleri ilk kez bu denli demokratik bir zeminde karþýlýklý akýþ içinde bulunabiliyorlar. Bu teknolojilerin hangi baðlamýn ürünü olduklarý ve neye karþýlýk geldiklerini bilmek, bu teknolojilerin hayatýmýza katacaðý tehditleri yok etmese bile en aza indirebilir gibi görünüyor. Kiþisel bilgilerin çok ayrýntýlý verilmemesi, yaþantýya dair ayrýntýlarýn eþzamanlý olarak paylaþýlmamasý vb. tedbirlerin yanýsýra, gerçek sosyal yaþam içerisindeki edep ve görgüye dair unsurlarýn, sanal sosyal yaþamda da kendisine bir yer bulabilmesi gerekiyor. Gerçek olmadýðý halde, gerçeðin yerine geçmeye baþlayan bu sanal yaþantýnýn, belki de gerçek hayattan alýnan kurallar tarafýndan ehlileþtirilmesi gerekiyor. Bu ehlileþtirme ve evcilleþtirme ameliyesi gerçekleþmediði sürece insanlýðýn bu teknolojilerin daha çok zararlý yönlerini tecrübe etmesi, toplumsal ve bireyler arasý iliþkilerin bu süreçten yara almasý ihtimal dâhilinde görünüyor. Öte yandan, kaný böylesine deli akan bir teknolojinin ehlileþtirilmesinin, büyük bir imkânlar manzumesinin insanlýðýn faydasý adýna harekete geçirilmesi anlamýna geldiðini tespit etmek gerekiyor. HEDÝYETULLAH AYDENÝZ Ýletiþimci (Ýstanbul Üniversitesi Doktora Öðrencisi) Yüzde yüz bir olumsuz tavýrla; deðiþen ve geride kalan kötüdür demek ile ayný oranda bunu olumlamak da mevcut durumu izah etmez. Ama gerçek olan þu ki, varolan deðerler açýsýndan kaygan bir zemin oluþurken, yerine gelecek olanýn ne olabileceði konusunda henüz tam olarak netleþen bir durum yok. Kiþilerin iç dünyalarýnda besledikleri hissiyatlar ve ahlak anlayýþlarý, herhangi bir zamanda toplumsal ortama bir þekliyle yansýr. Sosyal paylaþým siteleri ve anlýk mesajlaþma imkaný veren internet programlarý, yeni bir iletiþim ve iliþki biçimini doðurmuþ durumda. Bu yeni iletiþim ortamlarý, hem mahremdir, yani kiþiye özeldir; hem de toplumsaldýr, yani üyelikle de olsa herkese açýktýr. Bu ikircikli iletiþim imkaný, mahrem alanda bulunma ve davranma hali ile, toplumsal alandaki halin birbirine karýþtýðý yeni bir durum ortaya çýkarmýþtýr. Bunun yanýnda insani iliþkilerin, iletiþim biçimlerinin þimdiye kadar gerektirdiði yüzyüze olma, yüzyüze olunmasa da fiziksel olarak da birbirini tanýma koþulu, bu yeni iletiþim ortamlarý aracýlýðýyla anlamsýzlaþmaya doðru gitmektedir. Bu yeni iletiþim ortamýnýn; hem teknik imkanlar, hem kullanma koþullarý, hem de içerik itibariyle yeni bir iliþki biçimini, kendine has bir ahlak anlayýþýný vs. beraberinde getirdiði açýktýr. Bu ortamlardan beslenen, onlarla birlikte hissiyatlarý, alýþkanlýklarý oluþan bireyler, oluþan bu yeni bireysellikler ile kendi toplumsallýklarýný da yaratmaktadýrlar. Bu haliyle de tabii ki yitirilen deðerlerden söz edilebilir. Bu iletiþim ortamlarýndan önce var olan bireysel/toplumsal deðerler, yeni durumun koþullarýyla oluþan iletiþim biçimlerinin UHÝM 0