TÜRKĐYE MUHASEBE STANDARTLARINA GÖRE CANLI VARLIKLARIN DEĞERLEMESĐ; BÜYÜKBAŞ HAYVANLAR ÜZERĐNDE BĐR UYGULAMA

Transkript

1 T.C. SÜLEYMAN DEMĐREL ÜNĐVERSĐTESĐ SOSYAL BĐLĐMLER ENSTĐTÜSÜ ĐŞLETME ANABĐLĐM DALI TÜRKĐYE MUHASEBE STANDARTLARINA GÖRE CANLI VARLIKLARIN DEĞERLEMESĐ; BÜYÜKBAŞ HAYVANLAR ÜZERĐNDE BĐR UYGULAMA YÜKSEK LĐSANS TEZĐ TÜLAY TOP Tez Danışmanı: Doç. Dr. Hayrettin USUL ISPARTA, 2009

2 ii

3 i ÖZET TÜRKĐYE MUHASEBE STANDARTLARINA GÖRE CANLI VARLIKLARIN DEĞERLEMESĐ; BÜYÜKBAŞ HAYVANLAR ÜZERĐNDE BĐR UYGULAMA Tülay TOP Süleyman Demirel Üniversitesi, Đşletme Bölümü Yüksek Lisans Tezi, 94 sayfa Danışman: Doç. Dr. Hayrettin USUL Türkiye deki tarım muhasebesi uygulamaları ile ilgili çalışmalar incelendiğinde uygulamalarda farklılıklar olduğu gözlemlenmektedir. Genellikle bu farklılıklar, canlı varlıkların hangi varlık grubundaki hesaplarda takip edileceği ve değerlemelerinin nasıl olacağı konusundadır. Bu çalışmada Türkiye deki uygulama farklılıklarına da değinilmiş ve TMS 41 e göre açıklık getirilmeye çalışılmıştır. Çalışma iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde; canlı varlıklar TMS 41 e göre sınıflandırılmıştır ve canlı varlıkların değerlemesinden bahsedilmiştir. Đkinci bölümde; büyükbaş hayvanlar üzerine yapılan uygulama, TMS 41 ve VUK a göre yapılan uygulamalar ile karşılaştırılmış ve karşılaştırmanın finansal tablolara etkileri incelenmiştir. Çalışmanın sonucunda: TMS 41 e göre gerçeğe uygun değerle değerlenen canlı varlıklar bilançoda canlı varlıklar başlığı adı altında gösterilmiş ve canlı varlıklardan elde edilen tarımsal ürünler hasat noktasına kadar bu standarda göre değerlendirilmiştir. TMS 41 ve VUK a göre oluşan finansal tablolarda TMS 41 e göre değerlenen canlı varlıkların değerleri VUK a göre değerlenenlerden fazla çıkmıştır. Anahtar Kelimeler: TMS 41, UMS 41, Tarımsal Faaliyet, Canlı Varlık, Canlı Varlık Değerlemesi, Büyükbaş Hayvan Değerlemesi, Gerçeğe Uygun Değer.

4 ii ABSTRACT BIOLOGICAL ASSETS EVALUATION ACCORDING TO TURKISH ACCOUNTING STANDARDS; AN APPLICATION ON CATTLE Tülay TOP Suleyman Demirel University, Institute of Social Sciences, Department of Business Administration, Master Thesis, 94 pages Supervising Professor: Assoc. Prof. Dr. Hayrettin USUL When the studies on agricultural accounting applications in Turkey are examined, it is observed that there are differences in the application. Generally these differences are on in which asset group accounts will the biological assets be followed and what the valuations will be like. In this study, the application differences in Turkey are handled as well and it has been tried to provide a clarity according to Turkish Accounting Standard of Agriculture (TMS 41). The study consists of two parts. In the first part; biological assets have been classified according to Turkish Accounting Standard of Agriculture (TMS 41) and the valuations of biological assets have been mentioned. In the second part; the application done on cattles has been implemented by comparison to the ones carried out in TMS 41 and Turkish Tax Law and their influence on financial statement has been examined. In the conclusion of the study: biological assets evaluated with fair value according to TMS 41 have been shown under the title of biological assets on the balance sheet and agricultural products attained from biological assets have been evaluated according to this standard until the point of harvest. On the financial tableaus made according to TMS 41 and Turkish Tax Law, the values of biological

5 iii assets whose evaluations have been done according to TMS 41 have outstripped the values implemented according to Turkish Tax Law. Key Words: TMS 41, IAS 41, Agricultural Activities, Biological Assets, Biological Assets Valuation, Cattle Valuation, Fair Value.

6 iv ĐÇĐNDEKĐLER ÖZET... i ABSTRACT... ii KISALTMALAR... vii TABLOLAR VE ŞEKĐLLER... ix GĐRĐŞ... 1 BĐRĐNCĐ BÖLÜM2 1. CANLI VARLIKLARIN TMS 41 E GÖRE TANIMLANMASI VE DEĞERLEMESĐ CANLI VARLIKLARIN TMS 41 E GÖRE TANIMLANMASI Genel Kavramlar Canlı Varlıkların Çeşitleri ve THP Açısından Gruplandırılması Canlı Varlıkların Ortak Özellikleri Canlı Varlıklar Tarla Bitkileri Bahçe Bitkileri Canlı Kümes Hayvanları Canlı Su Hayvanları Büyükbaş Canlı Varlıklar Küçükbaş Canlı Varlıklar Meyve Ağaçları ve Meyve Vermeyen Ağaçlar Diğer Canlı Varlıklar CANLI VARLIKLARIN TMS 41 E GÖRE DEĞERLEMESĐ Tarla Bitkileri Bahçe Bitkileri... 37

7 v Canlı Kümes Hayvanları Canlı Su Hayvanları Büyükbaş Canlı Varlıklar Küçükbaş Canlı Varlıklar Meyve Ağaçları ve Meyve Vermeyen Ağaçlar ĐKĐNCĐ BÖLÜM50 2. CANLI VARLIKLARIN DEĞERLEMESĐNE YÖNELĐK BĐR UYGULAMA: BÜYÜKBAŞ HAYVAN ÖRNEĞĐ ÇALIŞMANIN AMACI ÇALIŞMANIN ĐÇERĐĞĐ VE YÖNTEMĐ ĐŞLETMENĐN TANITIMI GĐDERLERĐN BELĐRLENMESĐ Direkt Đlk Madde ve Malzeme Giderleri Direkt Đşçilik Giderleri Genel Üretim Giderleri GĐDER YERLERĐNĐN TESPĐTĐ Esas Üretim Gider Yerleri Yardımcı Hizmet Gider Yerleri Yatırım Gider Yerleri Üretim Yerleri Yönetimi Gider Yerleri Genel Yönetim Gider Yerleri Pazarlama, Satış ve Dağıtım Gider Yerleri DAĞITIM ANAHTARLARININ OLUŞTURULMASI GĐDERLERĐN DAĞITIMININ YAPILMASI Birinci Dağıtım... 57

8 vi Đkinci Dağıtım MALĐYETLERĐN BELĐRLENMESĐ DÖNEM SONU ĐŞLEMLERĐNĐN YAPILMASI KÂR VE ZARARIN TESPĐTĐ FĐNANSAL RAPORLARA ETKĐSĐ Bilançoların Karşılaştırılması Gelir Tablolarının Karşılaştırılması SONUÇ KAYNAKÇA ÖZGEÇMĐŞ... 94

9 88 TÜZEMEN, N. ve M. YANAR, Buzağı Yetiştirme Teknikleri, Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Ofset Tesisi, Yayın No:232, Erzurum YÜKÇÜ, S., Maliyet Muhasebesi, Cem Ofset, Đzmir YÜKSEL, A.N., Đ.SOYSAL, Đ. KOCAMAN ve S.Đ. SOYSAL, Süt Sığırcılığı Temel Kitabı, Hasad Yayıncılık, Ocak Makaleler: AKDOĞAN, N. ve O. SEVĐLENGÜL, Türkiye Muhasebe Standartlarına Uyum Đçin Tekdüzen Hesap Planında Yapılması Gereken Değişiklikler, Mali Çözüm Dergisi, ĐSMMO Yayın Organı, Kasım-Aralık, S:84, DEMĐRCAN, V.,T. BĐNĐCĐ, H. KÖKNAROĞLU, A.R. AKTAŞ, Economic Analysis Of Different Dairy Farm Sizes In Burdur Province In Turkey, Czech Journal of Animal Science (CJAS), 51, 2006 (1): DEMĐRKOL, Ö.F., Canlı Varlıkların Gerçeğe Uygun Değerini Belirleme Hiyerarşisi, Muhasebe ve Vergi Uygulamaları Dergisi, Ankara, DEMĐRKOL, Ö.F., TMS 41 Kapsamında Seracılık Faaliyetlerinde Muhasebe Kayıt Sürecine Đlişkin Genel Bir Değerlendirme, Muhasebe ve Vergi Uygulamaları Dergisi, Ankara, GÜNDOĞMUŞ, E., Ankara Đli Akyurt Đlçesi Tarım Đsletmelerinde Ekmeklik Buğday (Triticum aestivum L.) Üretiminin Fonksiyonel Analizi ve Üretim Maliyetinin Hesaplanması, Tr. J. of Agriculture and Forestry, TÜBĐTAK, 22 (1998) HESAPÇIOĞLU, M., Amortisman Sorunu ve Fiziksel Eğitim Yatırımlarında Amortisman Hesaplama Yöntemleri, 40/504/6071.pdf, Erişim: , KORKUT, Y.A. ve Ö.YILDIRIM, Türkiye de Su Ürünleri Yetiştiriciliği ve Yetiştiricilikte Alternatif Yem Kaynakları, E.Ü. Su Ürünleri Dergisi, 2003, Cilt/Volume 20, Sayı/Issue (1-2): KÖKNAROGLU, H., H.YILMAZ, V. DEMĐRCAN, Afyon Đli Besi Sığırcılığı Đşletmelerinde Kesif Yem Oranının Besi Performansı ve Kârlılığa Etkisi

10 89 Süleyman Demirel Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 1(1):41-51, ISSN , LEFTER, V. and A.GETA ROMAN, IAS 41 Agriculture: Fair Value Accounting, Theoretical And Applied Economics, Asociatia Generala A Economistilor Din Romania-AGER, Vol 5(5(510)), May ÖZKAN, A., Büyükbaş Hayvanlara Amortismanlar, Yeniden Değerleme, Maliyet Bedeli Artırımı ve Yenileme Fonu, Vergi Dünyası, Yıl: 21, Sayı: 249, , ÖZULUCAN, A. ve A. DERAN, 41 Nolu Türkiye Muhasebe Standardı, Vergi Usul Kanunu ve Tekdüzen Hesap Planı Açısından Küçük ve Büyükbaş Canlı Varlıkların Muhasebeleştirilmesi ve Değerleme Đşleminde Karşılaşılan Güçlükler ve Çözüm Önerileri, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S:25, 2008/2,1-22. POP, A. ve S-C. DEACONU, Asset. Biological Assets. The Seasonal Model in Agriculture, Theoretical and Applied Economics, 7(524) (2008), Erişim: RAD, S. ve G. YARŞI, Silifke Đlçesinde Serada Domates Yetiştiren Đşletmelerin Ekonomik Performansları ve Birim Ürün Maliyetleri, Tarım Bilimleri Dergisi, 2005, 11(1) SÖNMEZ, F., Tarım Đşletmelerinde Amortismanlar, Bakış Dergisi, Temmuz Muhasebe ve Denetime SÖNMEZ, F., Tarımsal Faaliyetlerin Muhasebeleştirilmesi, Mali Çözüm Dergisi, Yıl:14, Sayı:69, Aralık ŞAHĐN, A. ve Đ. YILDIRIM, Van Đlinde Yumurta Tavukçuluğu Yapan Đşletmelerin Ekonomik Analizi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Bilimleri Dergisi (J. Agric. Sci.), 2001, 11(2): ŞAHĐN, K., Ahlat Đlçesinde Patates Üretimi ve Sorunları Üzerine Bir Araştırma, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Bilimleri Dergisi (J.Agric. Sci.), 2003, 13(2):

11 90 TEKE, M. ve Y.K. ÖZTÜRK, Türkiye Muhasebe Standartları 41 e Göre Kümes Hayvanları ve Muhasebesi, E-Yaklaşım Dergisi, S:49, Ağustos TETĐK, N., A Study On Determination Of Accountancy Applications Problems Of Per Annual Plants In The Greenhouse Enterprises And Solutions In Turkey, Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 20(2), TOKAY, S. H. ve A. DERAN, Tarımsal Faaliyetlerin Muhasebeleştirilmesinde Türk Vergi Mevzuatı Đle Sermaye Piyasası Kurulu Tarafından Getirilen Düzenlemelerin Karşılaştırılması - I, Yaklaşım Dergisi, S:157, Ocak TUGAY, A. ve G. BAKIR, Giresun Yöresindeki Sığırcılık Đşletmelerinde Kullanılan Yem Çeşitleri ve Hayvan Besleme Alışkanlıkları, Erişim: YÜKÇÜ, S. ve Y.ĐÇERLĐ, Tms 16 Maddi Duran Varlıklar Standardına Đlişkin Uygulama Önerileri, Mali Çözüm Dergisi, ĐSMMMO Yayın No:82, Temmuz-Ağustos, Bildiriler: AKDOĞAN, N., Türkiye Muhasebe Standartlarına Toplu Bakış, Son Gelişmeler, Finansal Tablolara ve Hesap Planına Etkisi, a%20genel%20bak%c4%b1s ppt, Erişim: ŞENSOY, N. Değerleme Esaslarında Eğilim ve Etkileşimler, XXII. Türkiye Muhasebe Eğitim Sempozyumu, Belek Antalya, Mayıs-2003 TOKAY, H., A. DERAN ve R. AKTAŞ, Uluslararası Muhasebe ve Finansal Raporlama Standartlarında Gerçeğe Uygun Değer Yaklaşımı ve Muhasebe Uygulamalarına Etkisi, XXIV.Türkiye Muhasebe Eğitimi Sempozyumu, 2005, , Erişim: TÜRK, N. ve M. YABANLI, Balık, Balıkçılık Ürünleri ve Đnsan Sağlığı, I. Türkiye Zoonotik Hastalıkları Sempozyumu, 14-15, , Ankara, Kasım 2006

12 91 Tezler: DEMĐRKOL, Ö. F., Seracılıkta Uluslararası Muhasebe Standartlarına Göre Ürün Maliyetlerinin Hesaplanması, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara DERAN, A., Meyve Bahçelerinde Maliyetlerin Muhasebe Kuramı Çerçevesinde Hesaplanması ve Uygulamaları,Yayınlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara SAÇLI, Y., AB ye Uyum Sürecinde Hayvancılık Sektörünün Dönüşüm Đhtiyacı, Uzmanlık Tezi, Đktisadi Sektörler ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü, Yayın No: Dpt: 270, Nisan ÖZKAN, A., Büyükbaş Hayvancılık Đşletmelerinde Maliyetler ve Muhasebeleştirilmesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara Resmi Kurum Yayınları: Gelir Vergisi Kanunu Tarımsal Faaliyetlerle Đlgili Türkiye Muhasebe Standardı (Tms 41) Hakkında Tebliğ Sıra No:22, Tarihli Resmi Gazete Sayı: Tarımsal Faaliyetlerle Đlgili Türkiye Muhasebe Standardı (Tms 41) Hakkında Tebliğde Değişiklik Yapılmasına Đlişkin Tebliğ Sıra No:123, Tarihli Resmi Gazete Sayı: Türk Ticaret Kanunu Vergi Usul Kanunu Ziraî Kazanç Ölçülerinin Tespiti Hakkında Yönetmelik ( Gün ve Sayılı Resmî Gazetede Yayınlanan Aynı Yönetmelik Yürürlükten Kaldırılmıştır), Tarihli Resmi Gazete Sayı: 19409, 5 Numaralı Cetvel.

13 92 Đnternet Kaynakları: 2009 Mali Rehber, Ankara Smmm Odası, Yayın No:64, Ankara, Ocak-2009, Erişim: Ege Tarımsal Araştırma Merkezi, Tanıtım Broşürü, Erişim: Đstanbul Đhracatçı Birlikleri Genel Sekreterliği, Canlı Kümes Hayvanları ve Eti Sektör Raporu, Nisan-2008, dokuman/iib _Sektor_Raporlari/0804_Canli_Kumes_Hayvanlari_Eti_Sektor_Raporu.pdf, Erişim: M.E.B. Ortaöğretim Projesi Meslek Analizi, Büyükbaş ve Küçükbaş Hayvan Yetiştiricisi, buyukbas_kucukbas%20hayvan%20yetistiricisi.pdf, Erişim: Tarım ve Köy Đşleri Bakanlığı, Besicilik, Uretim,Besicilik.html, Erişim: Tarım ve Köy Đşleri Bakanlığı, Hayvan Yetiştiriciliği, uretim/hayvansal_uretim, Hayvan_Yetistiriciligi.html, Erişim: TCDD, Taşınan Eşya Cinsleri, kodluesya.pdf, Erişim: TMO, Hububat Alım Fiyatı, tent&task=view&id=61&itemid=110, Erişim: TÜĐK, Bitkisel Üretim Đstatistikleri, =45&ust_id=13, Erişim: TÜMER, S., Süt Sığırcılığında Başarıya Götüren 50 Önemli Nokta, Çiftçi Broşürü, No:107, Erişim: YILDIRIM, T., Đstanbul Ticaret Odası Yem Sanayi Sektör Profil Araştırması, Yem Sanayi Sektör Raporu, Temmuz-2005,

14 93 duyurular/web_katalog/hayvancilik_kat1/yem_sanayi_sek_2006.pdf, Erişim:

15 94 ÖZGEÇMĐŞ Kişisel Bilgiler: Adı ve Soyadı Doğum Yeri : Tülay TOP : Antalya Doğum Yılı : 1983 Medeni Hali : Bekâr Eğitim Durumu: Ön Lisans Lisans : Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Bucak Hikmet Tolunay MYO, Bilgisayarlı Muhasebe ve Vergi Uygulama Programı : Anadolu Üniversitesi, Đşletme Fakültesi Đşletme (AÖF) Yüksek Lisans: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Đşletme Anabilim Dalı, Muhasebe Finansman Yabancı Dil ve Düzeyi: Đngilizce (orta düzey) Đş Deneyimi: Kırklareli Üniversitesi, Vize Meslek Yüksekokulu Muhasebe Programı, Öğretim Görevlisi Süleyman Demirel Üniversitesi, Gönen Meslek Yüksekokulu Serbest Öğretim Görevlisi, 1 Dönem, Bilgisayarlı Muhasebe Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Bucak Hikmet Tolunay MYO Serbest Öğretim Görevlisi, 2 Dönem, Maliyet, Şirketler, Banka Muhasebesi Özşimşek Aracılık Hizmetleri Ltd Şti. ve Muhasebe Bürosu Muhasebe Elemanı, Sigorta ve Muhasebe Đşleri