Makine Elemanları II Prof. Dr. Akgün ALSARAN. Üretim. Dişli çarklar

Transkript

1 Makine Elemanları II Prof. Dr. Akgün ALSARAN Üretim Dişli çarklar

2 İçerik Üretim Yöntemleri Yuvarlanma yöntemi MAAG yöntemi Fellow yöntemi Azdırma yöntemi Alt kesilme 2

3 Giriş 3

4 Üretim Yöntemleri Dişli çarklar geometrik büyüklük, malzeme ve kullanım amaçlarına bağlı olarak farklı şekillerde imal edilir. Dişli çarkların imalatı; talaşsız imalat metodu (döküm, pres, cürufluma) veya talaşlı imalat metodu (dik planya, silindirik planya, freze) olarak iki bölümde tanımlanmaktadır. Yüksek kaliteli dişli çark taleplerinde en iyi üretim metodu talaşlı imalattır. 4

5 Üretim Yöntemleri Dişli Çarkların Üretim Yöntemleri Yuvarlanma metodu, Doğrudan doğruya döküm Modül frezeler Şablona göre diş açma Haddeleme veya ovalama Zımbalama Püskürtme döküm Sinterleme metodu Broşlama metodu 5

6 Üretim Yöntemleri Dişli çark imalatında, imalat takımı ve imal edilecek dişli çark yâni dişli taslağı, birbiri ile uyum içinde çalışan dişli mekanizmalarının dişlileri gibi birbiri üzerinde yuvarlanmaktadır. Kesici takım, imal edilecek dişli taslağının diş boşluklarını çıkarmaktadır. Takım kesme, yuvarlanma vb öteleme hareketi yaparken, çark gövdesi yâni taslağı da kayma hareketi yaparak dişli çark ortaya çıkarılmaktadır. 6

7 Yuvarlanma metodu ile üretim Dişli çarkların üretimlerinde en fazla kullanılan yuvarlanma yöntemleri: Kremayer şeklindeki kesici bıçakla diş açma (MAAG sistemi), Dişli çark şeklindeki kesici bıçakla diş açma (FELLOW sistemi), Sonsuz vida şeklindeki freze ile diş açma (Azdırma sistemi). 7

8 Yuvarlanma metodu ile üretim MAAG Yöntemi: Maag Gear AG, Zürich/İsviçre firmasının geliştirdiği ve kendi ismi ile anılan yöntem. 8

9 Yuvarlanma metodu ile üretim MAAG Yöntemi: 9

10 Yuvarlanma metodu ile üretim Fellow sistemi ile MAAG sistemi nin arasındaki fark, Fellow sisteminde MAAG sisteminin kullandığı kremayer şeklindeki düz bıçak yerine yuvarlak dişli çark şeklindeki bıçakların kullanılmasıdır. 10

11 Yuvarlanma metodu ile üretim Fellow Yöntemi: 11

12 Yuvarlanma metodu ile üretim Azdırma Yöntemi: Yuvarlanma metoduna göre diş açan gerek Maag ve gerekse Fellow tezgahları planya hareketi yaparlar; yani aşağıya doğru kesiş hareketinden sonra yukarıya boş bir geri hareketi yaparlar. Bu kesik ileri geri hareketi sürekli bir kesme hareketine çevirmek için kesici bıçak sonsuz vida şekline sokularak azdırma frezeleri oluşturulmuştur. 12

13 Yuvarlanma metodu ile üretim Azdırma Yöntemi: 13

14 Dişlilerin parlatılması Diş yanağının tıraşlanması Diş yanağının parlatılması 14

15 Dişlilerin parlatılması 15

16 Dişlilerin parlatılması 16

17 Alt Kesilme Olayı Dişli çarklar talaşlı imalatla üretildiği zaman bıçağın en dıştaki kesici kenarı (baş kenarı) çarkın taban profilini keser. Veya eş çalışan dişlilerin temasları, evolvent olmayan kısımda (bunu olabilmesi için temel daire taban dairesinden büyük olmalıdır) meydana gelirse dişli dibinin oyulduğu görülür. Bu da temasın kavrama doğrusu dışında meydana geldiğini gösterir. Bu olaya alttan kesilme denir. Sınır diş sayısının altında diş sayısına sahip olan dişli çarklar birbirleri ile çalıştıklarında görülür. 17

18 Alt Kesilme Olayı Alttan kesilme olayının olmaması için gerekli minimum diş sayısı: z min 2 2 sin 0 Teorik olarak 0 =20 olduğundan z min =17 bulunur. Pratikte bir miktar alt kesilme olayı tolere edilerek z min =14 alınır. Alt kesilme olayını önlemek için: Büyük dişlinin yüksekliğinin kısaltılması Kavrama açısının büyütülmesi Profil kaydırma 18

19 Alt Kesilme Olayı Profil kaydırma yöntemiyle çeşitli diş şekilleri elde edilir. Böylece standart dişlilere göre diş dibi mukavemeti ve yüzey basıncı mukavemeti artırılabilir. Dişler arasında meydana gelen kayma ve dolayısıyla aşınma azaltılabilir. Alttan kesilme olayı önlenir. 19

20 Alt Kesilme Olayı 20

21 Alt Kesilme Olayı Burada x: takımın (diş açan) taksimat dairesi ile dişlinin taksimat dairesi arsındaki düşey farktır. Artı profilli: diş açan takımın orta doğrusu taksimat dairesinin üstünde Eksi profilli: diş açan takımın orta doğrusu taksimat dairesinin altında 21

22 Alt Kesilme Olayı Diş başı kısaltma ile alt kesilmeyi önleme A noktası T 1 in dışında kaldığı durumda O 1 dişlisi sınır diş sayısından küçük olduğu için bu dişlide alt kesilme meydana gelmektedir. Alt kesilmeyi önleme tedbirlerinden biri de diş başı kısaltmasıdır. Bu metotta T 1 noktası A noktası ile çakışıncaya kadar diş başı kısaltılmaktadır, Şekilde kısaltma sonunda A noktası T 1 noktası ile üst üste geldiği için alt kesilme önlenmektedir. Diş dibi doğrusu E C T1=A' A Kısaltılmış diş üstü doğrusu Diş üstü doğrusu r01 O1 22

23 Alt Kesilme Olayı Kavrama açısını büyülterek alt kesilmeyi önleme Bu dişli çarklarda A noktası T 1 in dışında kaldığında alt kesilme meydana gelmektedir. Kavrama açısını büyüterek alt kesilmeyi önlemede O 1 C çaplı çember çizilmektedir. Bu çemberin diş üstü doğrusunu kestiği nokta, T 1 noktasının A noktası ile çakıştığı nokta olup bu noktadan geçen kavrama doğrusu, α açısı büyüten doğrudur. ' 0 E O' C T1 A T1'=A' O1 23

24 Özet Dişli çarklar talaşlı ve talaşsız olarak üretilirler. Genelde takım kesme, yuvarlanma vb öteleme hareketi yaparken, çark gövdesi yâni taslağı da kayma hareketi yaparak dişli çark ortaya çıkarılmaktadır. Temas kavrama doğrusu dışında oluşursa alt kesilme olur. Alt kesilmeyi önlemek için: Büyük dişlinin yüksekliğinin kısaltılması Kavrama açısının büyütülmesi Profil kaydırma 24