SORULARLA FRANCHISING

Transkript

1

2 İSTANBUL TİCARET ODASI YAYIN NO: SORULARLA FRANCHISING TÜRKİYE UYGULAMASI Hazırlayan Mehveş l\/lustafaoğlu istanbul, 1996

3 PRIVE GRAFİK & MATBAACILIK SANAYİ VE TİCARET LTD. ŞTİ. Yerebatan Caddesi, Salkım Söğüt Sokak No: 5, Cogaloglu/fsfanbul Tel : (0212) Fax: (021 2)

4 ÖNSÖZ Serbest pazar ekonomisinin hemen hemen tüm dünyada geçerli hale gelmesi ile yerleşik bir felsefe haline gelen küresel pazar hedefinin, önümüzdeki yıllarda da işletmelerin yönetim politikalarında ve pazarlama stratejilerinde önemli bir yer tutması beklenmektedir. Artan ticaret ile çok çeşitli mal ve hizmetler piyasalara girerek, küresel rekabet ve uluslararası işbirliği kuramlan doğmuştur. Sözleşmeler, konsorsiyumlar, ortak girişimler, franchising, entegrasyon, patent, marka, lisans anlaşması gibi çeşitli yöntemlerle, firmalar ve ülkeler arasında stratejik dostluklar ve ortaklıklar, hatta rakipler arasında işbirliği imkanları ortaya çıkmaktadır. Hızlı bir finansal entegrasyonun yaşandığı dünya piyasalanndaki yoğun rekabeti gözönüne aldığımız zaman franchising sistemi sayesinde küçük ve orta ölçekli işletmeler bile tek başlanna altından kalkamayacakları teknolojilere sahip olma, bunların ücretsiz eğitimini alma, ana firmanın promosyon hizmetlerinden yararlanma ve yeni geliştirilmiş ürünlere sahip olma şanslannı elde etmektedir. Günümüzde tüketiciler, hizmet, fiyat ve kalitenin giderek çeşitlilik arz etmesi nedeniyle, arzu ettikleri kalite ve fiyatı bulacaklarından emin olduklan işletmelere yönelmektedirler. Bu da standartlardan ödün vermeyen ve yaygın olarak hizmet verebilen işletmelerin önemini arttırmaktadır. Franchising sayesinde, gerek yurtiçinde ve dışında tüketiciden genel kabul görmüş ürünlerin ve hizmetlerin Türkiye'de yaygın olarak tanıtılması ve pazarlanması, hem de belli bir basan kazanmış yerli ürünlerimizin yurtdışına açılması sağlanacaktır. Franchising konusunda pratik bilgiler vererek bilgilendirmeyi hedefleyen kitapçığımızın başta üyelerimiz olmak üzere diğer tüm ilgililere yararlı olmasını dileriz. Çalışmayı gerçekleştiren Etüt ve Araştırma şubesi Araştırma Raportörü Mehveş Mustafaoğlu'na ve yazımını gerçekleştiren Sibel Palacıoğlu'na teşekkür ederim. Genel Sekreter Prof.Dr. İsmail Özaslan

5

6 İÇİNDEKİLER Sayfa 1. Franchising nedir? 7 2. Franciiising sisteminin tarihi gelişinni nasıldır? 9 3. Franchising türleri nelerdir? Ulusal ve Uluslararası Franchising nedir? Ürün ve Marka Franchising'i nedir? İşletme Sistemi Franchising 'i nedir? Franchising sisteminin Franchisee açısından yararları nelerdir? Franchising sisteminin Franchisee açısından sakıncaları nelerdir? Franchising sisteminin Franchisor açısından yararları nelerdir? Franchising sisteminin Franchisor açısından sakıncaları nelerdir? Franchise almayı düşünenlerin, Franchisor seçerken dikkat etmesi gereken hususlar nelerdir? Franchisor'ın yükümlülükleri nelerdir? Bireysel Franchisee'nin yükümlülükleri nelerdir? Her iki tarafın sürekli yükümlülükleri nelerdir? Franchising Sözleşmesinde bulunması gereken hususlar nelerdir? Franchising sözleşmesinde Franchisee'ye tanınan haklar ve kısıtlamalar nelerdir? Franchising Sözleşmelerinde Franchisor'a tanınan haklar nelerdir? Faaliyet Bölgesi (Franchise Territory) taraflar arasında nasıl belirlenir? Franchising Sözleşmelerinde süre ne kadardır? Franchisor'ın, Franchisee'ye verdiği destek hizmetlerinin kapsamı nedir? Franchise Bedeli "Franchisee Fees" in ödeme şekilleri nelerdir? 20

7 22. Bir Franchisor, Bireysel Franchisee adayının bir ön anlaşma innzalamasını şart koşarsa hangi ilkeler kabul edilmelidir? Franchising sisteminin uygulama aşamalan nasıl gerçekleşmektedir? Bilgi Paketinin kapsamı nedir? Master Lisans nedir? Subfranchising nedir? Franchising sisteminde Franchisee'leri kontrol mekanizması nasıl işlemektedir? Reklam ve Tanıtım yapılırken ana şirket politikalarına bağlı kalma ölçüleri nelerdir? Franchisee bulmaya yönelik reklam ve bilgilendirme nasıl olmalıdır? Rekabet politikası açısından franchise alanında yeni açılan işletmelerin yarattığı etkiler nelerdir? Franchising sistemi ile bayilik arasındaki fark nedir? Franchising sisteminin Acentelikten farkı nedir? Dünyada franchising sisteminin yasal yönden tanımlaması nasıl yapılmaktadır? Türk Hukuk Düzeninde franchising sistemiyle ilgili yasal düzenlemeler nelerdir? Franchising sözleşmesi devredilebilinir mi? Franchise veren firma yabancı uyruklu ise hangi kanun kapsamında değerlendirilmektedir? Franchising sisteminin gelişimini hızlandıran ana eğilimler nelerdir? Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerde yatırım kararı olarak franchising sistemi uygulamasının avantajlan ve dezavantajlan nelerdir? : Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin (KOÖİ) sorunlanna franchising sisteminin getirdiği alternatif çözümler nelerdir? Franchising sisteminde önde gelen sektörler hangileridir? 37

8 41. Franchising sisteminin istilidama etkileri nelerdir? Leasing yönteminin franchising sistemine kazandırdı klan nelerdir? Franchising sektörüne yönelik leasing sözleşmelerindeki unsurlar nelerdir? Franchising sektöründe büyük bir marka ile leasing anlaşması yapmanın avantajlan nelerdir? Yatınm aşamasında franchisee'nin fon ihtiyacı olduğu temel konular ve bunlara alternatif çözümler nelerdir? Gelir ve Kurumlar Vergisi Kanunlannda Franchising ile ilgili hükümler nelerdir? Franchising işlemlerinin Katma Değer Vergisi Karşısındaki durumu nedir? Franchising işlemlerinin Damga ve Harçlar Vergisi Kanunlan karşısındaki durumu nedir? Franchising'in Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi karşısındaki durumu nedir? Franchising sisteminin Türkiye'deki uygulamalan nelerdir ve nasıl bir gelişme göstermektedir? Franchising sektörünün ulusal ekonomiye katkıları nelerdir? Franchising sistemi ile ilgili olarak Avrupa Birliği'nde verilen teşvikler nelerdir? Franchising sistemi ile ilgili olarak Türkiye'de verilmesinde yarar görülen teşvikler nelerdir? Franchising ile ilgili bilgi alınabilecek kuruluşlar hangileridir ve hizmetlerinin kapsamı nedir? Dünyada franchising sistemi ile ilgili örgütlenmeler nelerdir? Franchising piyasasını destekleyen finans kurumlan, uzun vadeli düşük faizli kredi bulunabilmesi için başvurulabilecek kurumlar hangileridir? 54 Kaynakça 60 Türkiye Franchisor Listesi 61

9

10 FRANCHISING 1, Franchising nedir? Franchising, bir ürün veya hizmetin imtiyaz hakkma sahip tarafın belirli bir süre, şart ve sınırlamalar dahilinde, işin yönetim ve organizasyonuna ilişkin bilgi ve destek (know-how) sağlamak suretiyle, imtiyaz hakkına konu ticari işleri yürütmek üzere ikinci tarafa verdiği imtiyazdan doğan, uzun dönemli ve sürekli bir iş ilişkileri bütünüdür. Franchising, biribirinden bağımsız iki taraf arasında meydana getirilen sözleşmesel bir ilişkidir.franchising, sistemin yaratılma ve ilk uygulama yeri olan A.B.D.'de başlamıştır. Bu sistem ile çalışan yaklaşık 60 işkolu mevcuttur. Bunlar arasında: Otomobil kiralama. Otomobil servis ürünleri, iş yardım servisleri, iş araçları, giyim ve ayakkabı, yapı dekorasyon, bilgisayar, kozmetik perakende satış mağazası, eğitim, yiyecek, sağlık ürünleri ve servisleri, ev aletleri, kuru temizleme, fast-food, otelcilik ve lokantacılık vb. sektörler bulunmaktadır. Özellikle hizmet sektöründe bu tür çeşitlendirme hızla artmaktadır. Lügat manası "imtiyaz" olan Franchise İngilizce bir kelimedir. Fransızca "Affranchir" olan Franchise sözcüğünden "Franchising-îmtiyaz verme" kelimesi türetilmiştir. Franchisor, ürüne, hizmete veya bilgi birikimine ve bunlara ait denenmiş, kalitesini kanıtlamış ve başanlı bir markaya, isme sahip ve bunlann satış, dağıtım veya işletme hakkını belirli bir bedel karşılığı veren taraftır. Franchisor, kendisi ve bireysel Franchisee'lerinden oluşan franchising sisteminin kurucusu ve uzun vadeli koruyucusudur.franchisee, doğrudan veya dolaylı bir mali bedel karşılığında Franchisor'ın ticari adını ve/veya hizmet markasını, know-how'ini* iş görme ve teknik yöntemlerini, işgörme sistemini ve diğer sınai ve/veya fikri mülkiyet haklarını kullanma hak ve zorunluluğunu, taraflar arasında bu amaçla yapılan yazılı bir franchise anlaşmasının süresi ve kapsamı içinde devamlı olarak alacağı ticari ve teknik destek ile üstlenir.

11 Franchisee'nin Franchisor'a ödediği bedel; isim, marka veya sistemi kullanma hakkı karşılığında ödenen bir başlangıç ücreti "Franchisee Fee"den ve yıllık ciro ve kardan, anlaşmada belirlenen oranlarda, yüzde olarak ödenen ücretlerden "Royalty"den oluşur. Bu durum aşağıdaki gibi gösterilebilir: Başlangıç Ciro veya kar Ödenen + îzerinden ödenen FRANCHISEE İdari, mali, teknik, pazarlama FRANCHISOR ve eğitim destek hizmetleri < * -"Know-how", Franchisor'un tecrübe ve testlerle edindiği, patentli olmayan gizli, önemli, tanımlanmış pratil< bilgileridir. -"Gizli" bir bütün veya onu oluşturan parçalarının kesin bir bileşimli olan know-how" "genel olarak bilinmiyor veya kolayca ulaşılamıyor demektir. i -"Önemli" know-how malların satışı veya hizmetlerin son kullanıcıya sunulması konusunda önemli bilgiler içeriyor demektir. Özellikle mallann satışa sunulması, hizmetlerin sunulmasıyla bağlantılı olarak malların işlenmesi, müşterilere davranış yöntemleri, işletme ve finans yönetimini ilgilendiren konulan kapsar. Know-how, anlaşma tarihi itibariyle Franchisee'ye yarar sağlamalı, onun rakipleri karşısındaki konumunu güçlendirmeli, özellikle onun performansını yükseltmeli veya yeni bir pazara girmesine yardım etmelidir. -"Tanımlanmış" know-how gizli ve önemli sayılmaya yeterli derecede etraflıca tanımlanıyor demektir. Know-how tanımı franchise anlaşmasında veya ayrı bir belgede yapılmış veya uygun herhangi bir şekilde kaydedilmiş olabilir.

12 2. Franchising sisteminin tarihi gelişimi nasıldır? Bugünkü anlayışla, A.B.D'deki franchising uygulamalannın geçmişi, bir yüzyıl önceye dayanır. Amerikan iç savaşının ardından, 1863 yılında Singer Dikiş Makinalan Şirketi, finansal açıdan bağımsız olan işletmeleri franchising yoluyla birleştiren bir dağıtım sistemi kurmuştur. Franchising sistemi en güçlü tanıtımını 1888'de General Motors ve 1902 'de ilaç sektörüne franchise veren Racall ile yapmıştır. Daha sonra, araba üreticileri, Pepsi-Cola, Coca-Cola ve Seven-up gibi alkolsüz içecek firmalan, benzin istasyonları zinciri ve çeşitli perakende satış mağazaları sisteme katılmıştır. 1950'li yıllann sonlannda, franchising sisteminde patlama olarak nitelendirilebilecek bir artış olmuş ve düzinelerce franchising sistemi oluşturulmuştur. Yine 1950'li yıllarda, rekabet ve ekonomik gelişme üzerindeki olumlu etkileri nedeniyle, halkın dahada çok ilgisini çeken franchising sistemi, yeni bir hız kazanmıştır. Bu dönemden sonra, franchising, iş yapmanın farklı bir yöntemi olarak tanımlanmıştır. Bu tanımlama, sistemin 1960'lı yıllarda franchising yöntemleri kullanılarak, yaratıcı yeni girişimciliğin gelişmesine de olanak sağlamıştır. Franchising, ilgili işadamlan ve profesyoneller için farklı bir uzmanlık alanı haline gelmiştir. Bu gelişmelerin etkisiyle 1960 yılında franchising sektörünün ilk birliği olan "Uluslararası Franchising Birliği" (international Franchise Association -İFA) kurulmuştur. Sistem sadece ekonomik faydaları için değil, aynı zamanda sosyal önemi açısından da tercih edilmiştir. Böylece, büyük işletmeler ve küçük girişimciler, kendilerine karşılıklı olarak fayda sağlayan bir birliğe bağlanma olanağına kavuşmuşlardır. Bu nedenle, franchising bağımsız çalışan işadamlannı hem korumuş, hem de büyümelerine yardımcı olmuştur. Bu gelişmelerin sonucu olarak, A.B.D'de 1991 yılında perakende satışlann % 35 'i franchising işletmeleri tarafından

13 gerçekleştirilmiştir. Sözkonusu yıl, satışların değeri milyar dolara ulaşmıştır. 1970'li yıllarda Avrupa'da hızla yaygınlaşan franchising sisteminin ülkemizdeki uygulamalan ise, 1980'lerin ikinci yarısında başlamıştır. Franchise vererek Türkiye pazanna ilk giren firmalar, Mc Donald 's, Pizza-Hut, Wendy's ve Kentucky Fned Chicken gibi fast-food alanında dünya çapındaki isimlerdir. Türkiye'ye fast-food ile giren ve özellikle hizmet sektöründe büyük ilgi ile karşılanan franchising çok hızlı bir biçimde yaygınlaşmaya başlamıştır. 3- Franchising türleri nelerdir? Franchising sistemini uygulamalan açısından iki grupta incelemek mümkündür. Sistemin uygulandığı ülkeye göre; Ulusal ve Uluslararası Franchising'den sözedilebilir. Sunulan fırsatlar açısından; Ürün ve Marka Franchising'i, İşletme Sistemi Franchising'! şeklinde bir sınıflama yapmak mümkündür. 4. Ulusal ve Uluslararası Franchising nedir? Franchising sözleşmesi bir ülke sınırları içinde, şehirler ya da bölgeler arasında yapılıyorsa Ulusal Franchising, iki ülke arasında yapılıyorsa Uluslararası Franchising'den söz edilebilir. 5. Ürün ve Marka Franchising'i nedir? Ürün ve Marka Franchising'i A.B.D.'de üretici ve satıcı arasında bağımsız bir satış ilişkisi şeklinde başlamıştır. Bu ilişki çerçevesinde, satıcı firma, kendini üretici firma ile özdeşleştirmeye çalışmaktadır. Belirli ürünlerin, benzer görünümdeki bağımsız işletmelerde pazarlanması sonucu, üretici ile satıcının aynı imaj altında birleşmesi sağlanmaktadır. Bu tür franchising'de esas olan belirli bir marka ya da ticari unvanın kullanılmasıdır. Ayrıca imtiyazı veren firma karşı taraf üzerinde sevk ve idare dahil geniş ve sürekli bir denetim hakkına sahiptir. Bazı

14 basit konularda, franchise alan kuruluş, üretim safhasına da girebilir. Otomobil ve Kamyon satıcılan, benzin istasyonlan, alkolsüz içki üreticileri bu tür franchising'in en tipik örneklerini oluşturmaktadırlar. 6. İşletme Sistemi Franchising 'i nedir? Franchising'in bir başka türü işletme sistemi franchising 'dir. Burada Franchisee ve Franchisor arasında, sadece ürün, servis ve marka alanında değil, bir bütün olarak işletme sistemi için sürekli bir iş ilişkisi ve işbirliği yapılmaktadır. İşletme sistemi franchising'i içerisinde pazarlama ve üretimle ilgili tüm faaliyetler yer alır. Çok basit bir anlatımla, bu tür franchising "Akıl satmak" şeklinde tanımlanabilir. Oteller, restorantlar, perakende satış mağazaları, kiralama ve danışmanlık hizmetleri bu sınıflama içerisinde yer alır. Son yıllarda İşletme sistemi franchising'in büyüme hızı diğer franchising'lere göre daha fazladır. İşletme Sistemi Franchising'i diyebileceğimiz "Business Format Franchising" sözleşmesinde yeralan 4 temel unsur şunlardır: - Franchisor sahip olduğu belirli bir ismin veya markanın kullanılması için Franchisee'ye izin verir. - Franchisee üzerinde, sözleşme süresince devam eden bir denetimi mevcuttur. - Yine sözleşme boyunca Franchisor, Franchisee'ye belirli yardım ve hizmetlerde bulunur. - Bu imtiyaza karşılık bedelin ödeme şekli olan "Royalty"nin miktan periyodik ödemeler şeklinde tesbit edilir. 7. Franchising sisteminin Franchisee açısından yararları nelerdir? Franchising sisteminin Franchisee açısından yararlan :

15 - Daha önce denenmiş, başansı kanıtlanmış ve tanınmış bir marka ile birlikte, işletme sistemine ait teknikleri ve prosedürleri kullanmak mümkün olmaktadır. - Marka ile birlikte ulusal veya uluslararası bir standarda ve kaliteye sahip olunmaktadır. - Tanınmış markalann sağladığı sürekli müşteri ve işyapma imkanı doğmaktadır. - Franchise veren işletme Franchisee'ye eğitim hizmetleri ve uzman personel desteği sağlamaktadır. - Kaliteli personel bulma, işe alma ve yetiştirme konularında franchise veren işletmenin tekniklerinden yararlanılmaktadır. - Mali, ticari ve personel konulannda sağlanan destekle, teknik işlevlere ağırlık verilip başarı şansı arttınlmaktadır. - Franchisor ile ortak hareket edilerek küçük işletmelerin karşılaşacakları risk ve işletmecilik sorunlan minimize edilmektedir. Franchise veren işletmenin mali ve hukuk danışmanlanndan yararlanılmaktadır. - Franchisor 'm sürekli olarak yaptığı araştırma ve geliştirme çabalanndan yararlanılmaktadır. - İşletmenin kuruluş aşamasında ve kuruluş yerinin seçiminde bilimsel tekniklerin kullanılması mümkün olmaktadır. - Kuruluş aşamasında leasing vb. kaynaklardan finansal destek sağlanması mümkün olmaktadır. - Reklam ve tanıtma giderlerinden tasarruf sağlanmaktadır. - Franchising sistemi, girişimcinin yalnızlığını ortadan kaldırarak, kendi işini kurmanın getirdiği riskleri azaltmaktadır. - Franchisor'a yapılan ödemeler, başlangıçta, yeni bir işin ön yatınmından daha fazla olmasına rağmen, denenmiş bir iş için yapılacak hatalann bedellerinin yüksekliğinin toplamından azdır.

16 - işletmeler için standart yönetim, muhasebe, satış ve stoklama fonksiyonlan mümkün olmaktadır. 8. Franchising sisteminin Franchisee açısından sakıncaları nelerdir? - Yaratıcılık yok olmaktadır. - Franchisor 'm koyduğu bir takım kurallara ve kısıtlamalara uyma zorunluluğu ortaya çıkmaktadır. - Sözleşme aşamasında yeterli araştırma yapılmadığında, kann önemli bir kısmı franchisor'a gitmektedir. - Sözleşme konusu ürünün yaygın kullanımı, giriş aidatlarını yükseltebilmektedir. - Anlaşma gereğince franchisor 'dan alınması zorunlu bazı ürünlerin piyasadan daha ucuza temin edilmesi mümkün olabilmektedir. - Sözleşmelerde boşluklann olması durumunda sistemin franchisor lehine çalışması mümkün olabilmektedir. - Franchisor işletmelerin franchisee'ye güvensizliği, sözleşme ile sağlanan hak ve imkanlann sınırlı tutulmasına neden olmaktadır. Bu durumda taraflar arasında sürtüşmeler doğmaktadır. 9. Franchising sisteminin Franchisor açısından yararları nelerdir? - Franchise alan işletmelerin yapacağı giriş ödentisi vb. ödemeler yeni yatınm yapmaksızın franchisor 'm karını arttırmaktadır. - En az maliyetle büyüme ve gelişme sağlamaktadır. - Büyüme ve iş hacminin artması sonucu verimlilik ve iktisadilik artmaktadır. - Mal ve hizmetlerin daha fazla satılması franchisor'ın finansal kuruluşlardan kredi bulma imkanını arttırmaktadır.

17 - Daha hızlı ve selektif bir dağıtım sözkonusu olmaktadır. - Dağıtım sisteminin rahat ve tam denetimi mümkün olmaktadır. - Pazar ile ilgili hızlı ve sürekli bilgi akışı sağlamaktadır. 10. Franchising sisteminin Franchisor açısından sakıncaları nelerdir? - Sisteme giriş aidatlannın bazen tahsil edilememesi sözkonusu olmaktadır. - Franchisee işletmelere sağlanan mal, hizmet vb. hizmetlerin bedellerinin tahsilinde güçlükler sözkonusu olmaktadır. - Franchisee işletmelerin sistemin sağlayacağı yararları tek taraflı olarak franchise veren işletmeden beklemeleri, işbirliği anlayışını zedelemektedir. - Başanlı ve kalitesi kanıtlanmış bir marka veya isim franchisee'nin hatalı faaliyetleri sonucu zarar görebilir. Bunun önlenebilmesi için sıkı bir denetim şarttır. 11, Franchise almayı düşünenlerin, Franchisor seçerken dikkat etmesi gereken hususlar nelerdir? Franchisor firmanın verdiği bilgilerin neler olması gerektiği Amerika 'da kesin olarak tanımlanmıştır. Ülkemizde ise kesin bir tanımı yoktur. Amerika'da franchisee'lerin ve bayilerin ortak bir derneği var. American Associaton of Franchisees and Dealers. Dernek franchise almayı düşünenlere, franchisor seçerken dikkat edilmesi gereken hususlan yedi başlık altında belirtmiştir. 1. FRANCHISOR FİRMA ÖNCELİKLE MAL VE HİZMETİNİ SATMAYA ÇALIŞMALIDIR. Bazı firmalar öncelikle franchise satmayı tercih ederler. Kısa vadede hızla satılan dükkanlardan gelen para, uzun vadede dükkanlann gelirinden alınacak yüzdelerden daha cazip olabiliyor. Bu durumda franchisee kısa süre sonra kendini yalnız bulabilir. Ülkemize başlangıçta dünyanın en tanınmış ve güvenilir zincirleri geldiler. Bunlann oluşturduğu pembe tablo

18 yatırımcıyı yanıltmamalıdır. Her ülkede olduğu gibi hızla franchisee'ler oluşturup sonra ortadan kaybolan zincirler bizde de türeyebilir. Franchisee adayı bu noktayı iyi değerlendirmelidir. 2. FRANCHISOR FİRMA PAZARLAMA KANALI OLARAK ÖNCELİKLE FRANCHİSEE'LERİNİ KULLANMALIDIR. Satışının çoğunu kendi dükkanlarında yapan ve malını marketler, katalog, TV gibi değişik kanallardan pazarlayan franchisorlar tercih edilmemelidir. Franchisor pazarlamada franchisee'ye muhtaç durumdaysa daha iyi ilişkilerin kurulacağı doğaldır. 3. ÜRETİLEN MAL VEYA HİZMETİN HAZIR BİR PAZARI OLMALIDIR. Pazarı doymuş bir ürün veya bağımsız işletmelerden alınmaya alışılmış bir hizmet sözkonusu ise zincirin halkası olmak, beklenen verimi getirmeyebilir. Örneğin sıcak bir lokanta veya otel atmosferi ancak tanıdığınız bir kişinin işlettiği küçük bir yerde bulunur. Zincir işletmeye girdiğinizde ister istemez birbirinin aynı "kişiliksizleştirilmiş" bir ortam bulursunuz. 4. MARKA İYİ BİLİNMELİ VE TANINMALIDIR Yatınmcıyı franchisee almaya yönlendiren en önemli etken markadır. Markanın hangi kesimlerce, nasıl bilindiği üzerinde durulmalıdır. Değişik tüketici gruplannın görüşleri alınmadan franchise almaya karar verilmemelidir. 5. FRANCHISOR FİRMA YETERLİ EĞİTİM, SÜREKLİ DES TEK VE ETKİLİ BİR PAZARLAMA SUNABİLMELİDİR. 6. FRANCHISOR FİRMANIN FRANHISEE'LERİ İLE İLİŞKİLERİ İYİ OLMALIDIR. Sistemin işleyişi, eğitimin yeterliliği, franchisor'ın ilgisi sorgulanmalıdır. Franchisor aleyhine açılmış dava olup olmadığı, gerekçeleri ve sonuçlan öğrenilmelidir. 7. FRANCHISEE VEYA FRANCHISOR TARAFINDAN İŞLETİLEN DÜKKANLARIN SATIŞ VE MALİYETLERİN DE TAYLARI AÇIKLIKLA VERİLMELİDİR.

19 12. Franchisor'ın yükümlülükleri nelerdir? Franchi^r aşağıdaki şartları yerine getirmelidir: - Bir r sistemini franchise zinciri haline getirmeden önce, makul pır süre boyunca ve en azından bir örnek işletmede başar/yla yürütmüş olmalıdır. /Zincirin isim, marka ve diğer ayırdedici özelliklerinin sahibi o\rpa\\ veya yasal olarak kullanım hakkına sahip olmalıdır. - Anlaşma süresince Bireysel Franchisee'ye başlangıçtaki ğitimi ve sürekli ticari ve/ veya teknik desteği verilmelidir. 13. Bireysel Franchisee'nin yükümlülükleri nelerdir? Bireysel Franchisee aşağıdaki şartları yerine getirmelidir. - Franchise işletmesinin gelişmesi ve franchise sisteminin ortak kimliği ve saygınlığının korunması için azami gayreti göstermelidir. - Franchisor'ın verimli yönetimi için, Franchisee'nin performansının ve mali durumunun belirlenmesini kolaylaştıracak doğrunabilir işletme bilgilerini vermelidir. Franchisor'ın talebi üzerine, Franchisor'ın ve/veya temsilcisinin bireysel Franchisee'nin işletme kayıtlannda makul zamanlarda araştırma ve çalışmasına izin verilmelidir. - Anlaşma süresince ve bitiminden sonra Franchisor'ın verdiği know-how'i üçüncü şahıslara vermemelidir. 14. Her iki tarafın sürekli yükümlülükleri nelerdir? Taraflar birbirleriyle ilişkilerinde dürüst davranmalıdırlar. Franchisor anlaşmanın her ihlalinde Bireysel Franchisee'sini yazılı olarak ikaz etmeli ve kusurun giderilmesi için makul süre tanımalıdır. Taraflar şikayet, tasa ve anlaşmazlıklarını samimiyet ve iyi niyetle, dürüst ve makul doğrudan temas ve müzakere ile çözmelidirler.

20 15. Franchising Sözleşmesinde bulunması gereken hususlar nelerdir? Franchising Sözleşmesi, ülke hukukuna, Avrupa Birliği hukukuna ve işbu dürüst Franchise ilkelerine ve onun her türlü ülkesel ekine uygun olmalıdır. Sözleşme, Franchisor'ın sınai ve fikri mülkiyet haklannı koruma ve ortak kimliği ve saygınlığı sürdürme konusunda franchise zinciri mensuplannın çıkarlarını yansıtmalıdır. Franchise ilişkisiyle bağlantılı tüm sözleşmeler ve sözleşmeye bağlı düzenlemeler yazılı olmalı, Franchisee'nin bulunduğu ülkenin resmi dilinde yapılmalı veya yeminli tercüman kanalıyla resmi diline çevrilmelidir. İmzalanan sözleşmeler derhal Bireysel Franchisee'ye verilmelidir. Franchising sözleşmesi, belirsizliğe yer vermeden, tarafların karşılıklı yükümlülük ve sorumluluklannı içermelidir. Franchising Sözleşmesinde önemli hususlar şunlardır: mutlaka yer alması gereken - Franchisor'a (isim hakkını satan) tanınan haklar - Franchisee'ye (isim hakkını alan) tanınan haklar - Franchisor'ın yükümlülükleri - Bireysel F ranchisee'nin yükümlülükleri - Bireysel Franchisee'nin yapacağı ödemelerin şartları - Faaliyet bölgesi (Franchise Territory) - Bireysel Franchisee'nin ilk yatırımını çıkartmasına yetecek uzunlukta olması gereken anlaşma süresi - Bireysel Franchisee'ye sunulacak olan mal ve hizmetler - Reklam programları Franchising sözleşmesinde bulunması gerekli diğer hususlar: - Sözleşmenin yenilenme koşulları

21 - Franchisee'nin işletmesini satma ve/veya devretme koşullan ve Franchisor'ın böyle bir halde ön alım hakkı - Bireysel Franchisee'nin, Franchisor'ın ayırdedici işaret, ticari ad, ticari marka, hizmet markası, dükkan tabelalan, logo ve diğer ayırdedici belirtilerini kullanma şartlan - Franchisor'ın sistemi yenileme ve uygulanan metotlan değiştirme hakkı ve bunlann uygulanmasına ilişkin hükümler - Sözleşmenin feshi veya sona erdirilmesi halinde Franchisor'ın sahibi olduğu veya kullanma ve kullandırma hakkına sahip olduğu maddi ve/veya gayrimaddi hakların franchisor'a geri iadesine ilişkin hükümler - Rekabet yasağına ilişkin hükümler - Sır saklama yükümlülüğü Taraflar, müzakerelerde üzerinde anlaştıkları her hususa sözleşmede yer vermelidirler. 16. Franchising sözleşmesinde Franchisee'ye tanınan haklar ve kısıtlamalar nelerdir? Franchisor'ın sahibi olduğu "know-how"ı ve buna bağlı ticari sırları kullanma, markayı kullanma, belirli bir bölgede inhisari satış hakkına sahip olma, Franchisor'dan destek ve hizmet almak başlıca baklandır. Bu haklar tanınırken bir yandan da çeşitli kısıtlamalara tabi tutulur. Örneğin, marka veya ismin sadece belirli bir bölgede kullanılabileceği kısıtlaması getirilebilir veya nadir olarak görülsede Franchisor, marka ve ismini belli bir bölgede birden fazla Franchisee'ye kullandırma hakkını kendi uhdesinde saklı tutabilir. (Unit Franchise Sözleşmelerinde olduğu gibi) 17. Franchising Sözleşmelerinde Franchisor'a tanınan haklar nelerdir? Franchisee'nin icraatını denetleme, muhasebe kayıtlarını inceleme, Franchisee'ye ait işyerlerinin kontrolü ve belirli dönemlerde Franchisee'den işin gidişatı ile ilgili raporlar ve bil-

22 giler talep etmek, Franchisee'ye sözleşme süresince ve sözleşmenin sona ermesi halinde belirli bir süre rekabet yasağı koymak ve benzeri hükümleri kapsar. 18. Faaliyet Bölgesi (Franchise Territory) taraflar arasında nasıl belirlenir? Her sözleşmede bu açık ve kesin bir şekilde belirtilir. Coğrafi bölge tayini, taraflar arasında önemli müzakere ve pazarlık konulanndan birini teşkil eder. Bir taraftan Franchisee geniş bir bölgede tekel hakkı isterken, Franchisor aksine faaliyet bölgesini dar tutmaya veya aynı bölgede birden fazla Franchisee tayin etmek hakkına sahip olmak isteyecektir. Ayrıca dükkanların başarısında en önemli faktör olan yer seçimi, başlı başına bir uzmanlık alanıdır. Yatınmı yapıp, dükkanı açmadan, yapılabilecek iş hacmini tahmin etmeye yarayan metodlar uygulanmalıdır. Alternatif yerlerin arasından kirasına göre değil, kazandıracağına göre dükkan seçilmelidir: 19. Franchising Sözleşmelerinde süre ne kadardır? Franchising Sözleşmesinin süresi, en azından Franchisee'nin yaptığı yatırımı geri amorti etmesini sağlayacak uzunlukta olması gerekiyor. Genellikle uzun bir zaman dilimini kapsar. Zira, her iki tarafta yatırımlarının meyvelerini toplamayı mümkün kılacak bir zaman sürecine sahip olmayı arzu ederler. Uluslararası Franchise Sözleşmelerinde genellikle 5 ile 10 yıl arasında bir süre saptandığı görülmektedir. Ancak taraflann her halükarda serbestçe düzenleyecekleri bir husustur. 20 yıla varan sürelerin kararlaştınidığı da vakidir. Sözleşmenin yenilenme koşulları da taraflar arasında serbestçe kararlaştırılır. 20. Franchisor'ın, Franchisee'ye verdiği destek hizmetlerinin kapsamı nedir? Franchisor'ın vereceği destek hizmetleri (yardım) sözleşmenin akdi ile başlar ve sözleşme boyunca devam eder. Franchise işletmelerinin, Franchisor'lardan reklam-promosyon, hammadde, yan mamul tedariki, piyasa fiyat bigileri, eğitim, özel

23 formüllerle üretilen ürünler, muhasebe, stok kontrol ve kalite kontrolü gibi destek hizmetleri almaktadırlar. 21. Franchise Bedeli "Franchisee Fees" in ödeme şekilleri nelerdir? Franchisee'nin kullanma hakkını aldığı marka ve sistem için Franchisor'a yapacağı ödemeler çeşitli şekillerde olabilir: - Sözleşmenin akdi ile yapılan toplu ödeme (Ön ödeme / Lump Sum Fees) - Devamlı ve belli dönemler halinde yapılan ödemeler (Royalty) Royaltı ödemeleri genellikle brüt ciro üzerinden hesaplanır ve cironun belirli bir oranı şeklinde saptanır. Nadiren aylık maktu ücretler halinde de belirlenebilir. Franchisor verdiği destek hizmetleri için ek ödemeler isteyebilir. Bu ödeme Franchisor'ın verdiği hizmetler dolayısıyla yaptığı masraflann karşılanmasına yöneliktir. Ödemelerin ne şekilde yapılacağı (Nakit, açık hesap, akreditifli ödemeler vs.) da sözleşmenin bu başlığı altında düzenlenir. 22. Bir Franchisor, Bireysel Franchisee adaymın bir ön anlaşma imzalamasını şart koşarsa hangi ilkeler kabul edilmelidir? Ön anlaşmanın amacı, ön anlaşma süresince ve ön anlaşma nedeniyle doğacak masraflar için Franchisee'den ödemesi istenebilecek karşılıklann. Bireysel Franchisee adayına yazılı olarak verilmesidir. Franchise sözleşmesi yürürlüğe girdiğinde sözkonusu ödemeler geri verilmeli veya Bireysel Franchisee'nin ödeyeceği olası başlangıç bedeline sayılmalıdır. 23. Franchising sisteminin uygulama aşamaları nasıl gerçekleşmektedir? Franchisor firma öncelikle franchisee'ye bir tanıtım dosyası hazırlamalıdır. Bu tanıtım dosyası, ana firma ile ilgili bilgi pake-

24 tinden ve formdan oluşur. Bu bilgi paketi, franchisor ile ilgili kişisel ve mali bilgileri içerir. Aynca Franchisor'ın Franchisee'ye vermekle yükümlü olduğu üç adet el kitabı vardır. Bunlardan birincisi, ana şirket içi operasyonu anlatan kitap, ikincisi franchisee'nin uyması zorunlu olduğu kurallan içeren Franchisee şirket içi operasyon kitabı ve son olarak da Franchisee'ye nasıl işleteceğine dair tüm bilgileri içeren işletme kitabıdır. Bu işletme kitabı ile birlikte know-how'i da vermektedir. Franchisee, Franchisor'ı seçerken çok dikkatli olmalıdır. Kişisel ve mali açıdan iyi analiz etmelidir. Aynı zamanda Franchisor'da, Franchisee için aynı araştırmayı yapar. Karşılıklı olarak tanıma aşaması tamamlandıktan sonra franchisor ile franchisee görüşmelere başlarlar. Faaliyet Bölgesi belirlenir. Belirlenen faaliyet bölgesi gözönünde bulundurularak fizibilite çalışması yapılır. Bu fizibilite çalışmasında gerekli sermaye, ödeme koşulları, yatınmın ne kadar sürede geri amorti edeceği belirtilir ve bu fizibilite çalışması franchisee'nin önüne konur. Bu fizibilite çalışmasının sonucu franchisee için karar aşamasıdır. Franchisee karar verdikten sonra sözleşme imzalanır. Bu sözleşme çok detaylı ve her hususu kapsayacak şekilde olmalıdır. Sözleşmenin imzalanmasıyla birlikte franchisee'nin ödemeleri de başlamaktadır. Ödeme planı sözleşme ekinde verilmekte ve ödeme planı her firma bazında değişmektedir. Bu aşamalardan sonra Franchisee'nin birim hazırlığı başlar. Bu birim hazırlığı mağazanın dekorasyonunu, franchisee'nin ve elemanlannın eğitimini içermektedir. Bazı franchisorlar birim hazırlığını üstlenerek anahtar teslimi her şeyi hazırlamaktadır. Anahtar teslimi hazırlığın avantajı, maliyetleri minimize edecek şekilde ana firmanın hazırlıklan yapması ve franchisee'ye yol göstermesidir. Hazırlıklar bittikten sonra franchisee işe başlar. Bu başlangıç sürecinde franchisee'ye yardımcı olmak amacıyla franchisor firmadan bir destek elemanı franchisee'nin yanında olur. 24. Bilgi Paketinin kapsamı nedir? Franchise Bilgi Paketinde yeralması gereken konular aşağıda belirtilmiştir: