Risk Değerlendirme - II

Transkript

1 Risk Değerlendirme - II Nisan 2013 Hazırlayan Prof.Dr. H. Ziya ÖZEK RİSK YÖNETİMİ VE DEĞERLENDİRMESİ Amaç Katılımcıların, risk değerlendirme ve yönetimi ile ilgili kavramlar ile risk değerlendirme yöntemleri hakkında bilgi sahibi olmalarını sağlamaktır. Öğrenme Hedefleri Riskdeğerlendirmesinin temeli ve gerekliliğini tanımlar. Riskdeğerlendirmesi yöntemlerini sıralar. İşyerlerindeki riskleri değerlendirir. 2

2 RİSK YÖNETİMİ VE DEĞERLENDİRMESİ Alt Başlıklar Risk yönetimi ve genel yönetim Tehlike ve risk kavramları Tehlike kaynakları ve oluşturdukları riskler Risk yönetiminin bir parçası olarak risk değerlendirmesi 3 RİSK YÖNETİMİ VE DEĞERLENDİRMESİ Risk değerlendirmesinin temel gerekçeleri Risk değerlendirmesi ekibi ve çalışan katılımı Risk değerlendirme teknikleri ve kıyaslamaları Risk analizi ve teknikleri Risk değerlendirme uygulamaları İlgili mevzuat 4

3 Bu amacın gerçekleştirilebilmesi için konunun ele alınması esnasında aşağıdaki sorulara cevap/cevaplar aranması gerekmektedir. Sorular : Tehlike nedir? Risk nedir? Kabul edilebilir risk nedir? Risk değerlendirmesi ne demektir adımları nelerdir? Risk analizi nasıl yapılır? Risk kontrolü ne demektir? Risk kontrol yöntemleri nelerdir? YENİ İSG YAKLAŞIMININ EN BELİRGİN ÖZELLİKLERİ Yeni İş Kanunu ile iş sağlığı ve güvenliği yönünden getirilen yenilikler şunlardır. Risk değerlendirmesi, Çalışanların katılımı, Uzman katkısı sağlanması, Çalışanların bilgilendirilmesi, Çalışanların eğitimi, Koruma önleme anlayışı, Acil durum hazırlığı,

4 DEĞİŞİM ESKİ UYGULAMA Tespit bazlı reaktif Sınırlı çalışan katılımı Sertifikasız ve yetersiz uzman Sınırlı bilgilendirme Yetersiz eğitim Sadece koruma anlayışı YENİ ANLAYIŞ Risk bazlı proaktif Her konuda geniş çaplı çalışan katılımı Yaygın sertifikasyon ve geniş uzman desteği Haberdar etme ve diğer kişileri kapsama Programlı ve nitelikli eğitim ve belgeleme Önleme ve korumaya dayalı anlayış Risk Değerlendirme Ekibi RİSK DEĞERLENDİRMESİ KİMLER TARAFINDAN YAPILIR Risk değerlendirmesi birey tarafından yapılmalıdır Risk değerlendirmesi bir ekip tarafından yapılmalıdır. 8

5 Risk değerlendirmesi kim ya da kimler tarafından yapılmalıdır? Bu konuda uzmanlarca ortaya konulmuş farklı görüşler bulunmaktadır. Bazıları risk değerlendirme çalışmalarının her zaman ekip halinde yürütülmesi fikrini savunurken; diğerleri ise risk değerlendirme çalışmalarının yapılacağı işletmenin özelliğini dikkate alarak birey tarafından yürütülmesi gerektiğini ileri sürmektedirler. 1. Risk değerlendirilmesi önemli bir iştir ve uzman ekiplerce yapılmalıdır. Bu görüşe genel olarak herkes katılmaktadır. Ancak işletmelerin ve yapılan işlerin çeşitliliği göz ardı edilmemesi gereken önemli bir husustur. Risk değerlendirmesi yapma yükümlülüğü yukarıda sayıldığı gibi İş Kanunu kapsamına giren bütün işyerlerini kapsamaktadır. Bu kapsama sanayiden sayılan sayılmayan, işçi sayısı üçten başlayarak on binlere varan ve maden ve metalürjiden başlayarak büro, yazıhaneye kadar varan birçok işyeri girmektedir.

6 2. Risk değerlendirme çalışmaları işletmenin özelliğine göre birey tarafından yürütülmelidir. Bu görüş birincisine göre uygulamacılara daha esnek bir hareket alanı bırakmaktadır. İşletmenin ve yapılan işin durumu incelenerek risk değerlendirme çalışmalarının birey ya da takım tarafından yapılmasına karar verilir. Bazı küçük işletmelerde risk seviyesi de göz önüne alınarak yeterliliği olan kişilerin risk değerlendirme çalışmalarını yürütmesi mümkün olabilmektedir. Risk Değerlendirme Ekibi BİREY YAKLAŞIMININ YARARLARI Çabuk sonuç alınmasını sağlar Kişinin meslektaşları tarafından yönlendirilmesini engeller Kişi, kendisini işletme ekibinin parçası olarak hissedebilir, Maliyeti düşüktür BİREY YAKLAŞIMININ OLUMSUZ YÖNLERİ Teknik uzmanlık gerektirir. Yönetimin İSG iş güvenliği departmanının işidir anlayışının değişmesi gereklidir. Birey yaklaşımının tek boyutlu olması yetersizlik getirebilir. Katılım sağlanamadığından insanlar tehlikelerin kendi bölümlerinde olmadığını düşünürler. Kişilerin farklı kavrama seviyeleri değerlendirmeyi etkileyebilir. Koruma faaliyetlerinin kişileri etkilemesi değerlendirmeyi etkileyebilir. 12

7 Risk Değerlendirme Ekibi TAKIM YAKLAŞIMININ YARARLARI Gerekli bilgi tüm çalışanlar tarafından sağlanabilir. Herkesi tatmin edecek sonuçlar elde edilebilir. Katılanlara aidiyet ve işbirliği ruhu kazandırır Değerlendirme ekibinde yöneticilerin katılımı, çalışanın sonuçlara daha fazla sahip çıkmasını sağlar, Ekibe ilgili uzmanlık alanına sahip kişilerin eklenmesi analiz sonuçlarını daha güvenli ve gerçekçi kılabilir. TAKIM YAKLAŞIMININ OLUMSUZ YÖNLERİ Takım çalışmalarından daha geç sonuç alınabilir, Takım içi etkileşim sonucu etkileyebilir, Çalışılması gereken zaman ve maliyet yüksek olur. 13 Risk Değerlendirme Ekibi

8 Risk Değerlendirme Ekibi İSG Risk Değerlendirme Yönetmeliği ne göre; Risk değerlendirmesi, işverenin oluşturduğu bir ekip tarafından gerçekleştirilir. Risk değerlendirmesi ekibi aşağıdakilerden oluşur. Risk değerlendirmesi ekibi MADDE 6 (1) Risk değerlendirmesi, işverenin oluşturduğu bir ekip tarafından gerçekleştirilir. Risk değerlendirmesi ekibi aşağıdakilerden oluşur. a) İşveren veya işveren vekili. b) İşyerinde sağlık ve güvenlik hizmetini yürüten iş güvenliği uzmanları ile işyeri hekimleri. c) İşyerindeki çalışan temsilcileri. ç) İşyerindeki destek elemanları. d) İşyerindeki bütün birimleri temsil edecek şekilde belirlenen ve işyerinde yürütülen çalışmalar, mevcut veya muhtemel tehlike kaynakları ile riskler konusunda bilgi sahibi çalışanlar. (2) İşveren, ihtiyaç duyulduğunda bu ekibe destek olmak üzere işyeri dışındaki kişi ve kuruluşlardan hizmet alabilir. Risk Değerlendirme Ekibi Risk değerlendirmesi ekibi MADDE 6 (2) İşveren, ihtiyaç duyulduğunda bu ekibe destek olmak üzere işyeri dışındaki kişi ve kuruluşlardan hizmet alabilir. (3) Risk değerlendirmesi çalışmalarının koordinasyonu işveren veya işveren tarafından ekip içinden görevlendirilen bir kişi tarafından da sağlanabilir. (4) İşveren, risk değerlendirmesi çalışmalarında görevlendirilen kişi veya kişilerin görevlerini yerine getirmeleri amacıyla araç, gereç, mekân ve zaman gibi gerekli bütün ihtiyaçlarını karşılar, görevlerini yürütmeleri sebebiyle hak ve yetkilerini kısıtlayamaz. (5) Risk değerlendirmesi çalışmalarında görevlendirilen kişi veya kişiler işveren tarafından sağlanan bilgi ve belgeleri korur ve gizli tutar.

9 Risk Değerlendirme Ekibi TEHLĐKENĐN BÜYÜKLÜĞÜ ĐLE UZMANLIK ĐHTĐYACI ARASINDAKĐ ĐLĐŞKĐ TEHLİKE Çalış ışan Şef Yönetici Uzman ekip 17 Risk Değerlendirme Takımın Oluşturulması Risk değerlendirme takımı oluşturulurken aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir. Takım üyeleri yeteneklerine göre belirlenmelidir. Takım üyelerinin meslekleri risk değerlendirmesi yapılacak konu için uygun olmalıdır. Takım üyelerinin kendi aralarından bir lider seçmesi sağlanmalıdır. Takım liderinin işletmeyi ve risk değerlendirme tekniklerini iyi bilmesi gereklidir. Takım içi ve dışı etkileşimler ve müdahaleler dikkate alınmalıdır.

10 Risk değerlendirme takımı oluşturulurken dikkat edilecek hususlar: Uygun bir risk değerlendirme metodu seçilmelidir. Değerlendirmenin her kademesi kayıt altına alınmalıdır. Risk değerlendirme çalışmalarının yapıldığı bölümde çalışan işçilerin görüşü alınmalıdır. Farklı bölümlerde çalışma yapılırken iş bilgisi ve uzmanlık dikkate alınarak seçimler yapılmalıdır. Bütün çalışanların katılımı sağlayacak teknikler kullanılmalıdır. Önemli kaynak kullanımı yönetimce yapılmalıdır. RİSK DEĞERLENDİRMESİ NE ZAMAN YAPILMALIDIR? İSG Risk Değerlendirme Yönetmeliği ne göre; aşağıda belirtilen durumlarda ortaya çıkabilecek yeni risklerin, işyerinin tamamını veya bir bölümünü etkiliyor olması göz önünde bulundurularak risk değerlendirmesi tamamen veya kısmen yenilenir. 20

11 Risk değerlendirmesinin yenilenmesi MADDE 12 (1) Yapılmış olan risk değerlendirmesi; tehlike sınıfına göre çok tehlikeli, tehlikeli ve az tehlikeli işyerlerinde sırasıyla en geç iki, dört ve altı yılda bir yenilenir. (2) Aşağıda belirtilen durumlarda ortaya çıkabilecek yeni risklerin, işyerinin tamamını veya bir bölümünüetkiliyor olması göz önünde bulundurularak risk değerlendirmesi tamamen veya kısmen yenilenir. a) İşyerinin taşınması veya binalarda değişiklik yapılması. b) İşyerinde uygulanan teknoloji, kullanılan madde ve ekipmanlarda değişiklikler meydana gelmesi. c) Üretim yönteminde değişiklikler olması. ç) İş kazası, meslek hastalığı veya ramak kala olay meydana gelmesi. d) Çalışma ortamına ait sınır değerlere ilişkin bir mevzuat değişikliği olması. e) Çalışma ortamı ölçümü ve sağlık gözetim sonuçlarına göre gerekli görülmesi. f) İşyeri dışından kaynaklanan ve işyerini etkileyebilecek yeni bir tehlikenin ortaya çıkması. 21 RİSK DEĞERLENDİRMESİ NE ZAMAN YAPILMALIDIR? a) İşyerinin taşınması veya binalarda değişiklik yapılması. b) İşyerinde uygulanan teknoloji, kullanılan madde ve ekipmanlarda değişiklikler meydana gelmesi. c) Üretim yönteminde değişiklikler olması. ç) İş kazası, meslek hastalığı veya ramak kala olay meydana gelmesi. d) Çalışma ortamına ait sınır değerlere ilişkin bir mevzuat değişikliği olması. e) Çalışma ortamı ölçümü ve sağlık gözetim sonuçlarına göre gerekli görülmesi. f) İşyeri dışından kaynaklanan ve işyerini etkileyebilecek yeni bir tehlikenin ortaya çıkması. 22

12 RİSK DEĞERLENDİRME GEÇERLİLİK SÜRESİ RİSK DEĞERLENDİRMESİNİN YENİLENMESİ Yapılmış olan risk değerlendirmesi; tehlike sınıfına göre ÇOK TEHLİKELİ 2 TEHLİKELİ 4 AZ TEHLİKELİ işyerlerinde 6 yılda bir yenilenir. 23 Risk Değerlendirme Formları Risk değerlendirme formlarında yer alması gerekli ortak bilgiler aşağıdadır; 1) Proses/Sistem Adı : Analizi yapılacak olan proses/sistemin referans numarası varsa yazılır, yoksa kısa bir tanımı yapılır. (Örneğin; kaynak atelyesi, galvanizhane, montaj bölümü, boyahane vb.) 2) Alt Sistem : Eğer proses veya sistemin bir alt sistemi için analiz yapılıyor ise bu alt sistemin kısa bir tanımı yapılır. (Örneğin; havalandırma tesisatı, fırın, kazan dairesi vb.) 3) Takım Üyeleri : Takımı oluşturan bütün kişilerin isimleri ve bölümleri 4) Takım Lideri : Sorumlu olan İş Güvenliği Uzmanının adı 5) Tarih : Risk Değerlendirmesi nin yapıldığı tarih 6) Revizyon Tarihi : Risk Değerlendirmesi nin son revizyon tarihi 7) Risk Değerlendirmesi Numarası : Takip etmek amacıyla kullanılabilecek bir Risk Değerlendirmesi numarası

13 Dokümantasyon (İSG Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği) MADDE 11 (1) Risk değerlendirmesi asgarî aşağıdaki ususları kapsayacak şekilde dokümante edilir. a) İşyerinin unvanı, adresi ve işverenin adı. b) Gerçekleştiren kişilerin isim ve unvanları ile bunlardan iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi olanların Bakanlıkça verilmiş belge bilgileri. c) Gerçekleştirildiği tarih ve geçerlilik tarihi. ç) Risk değerlendirmesi işyerindeki farklı bölümler için ayrı ayrı yapılmışsa her birinin adı. d) Belirlenen tehlike kaynakları ile tehlikeler. e) Tespit edilen riskler. f) Risk analizinde kullanılan yöntem veya yöntemler. g) Tespit edilen risklerin önem ve öncelik sırasını da içeren analiz sonuçları ğ) Düzeltici ve önleyici kontrol tedbirleri, gerçekleştirilme tarihleri ve sonrasında tespit edilen risk seviyesi. (2) Risk değerlendirmesi dokümanının sayfaları numaralandırılarak; gerçekleştiren kişiler tarafından her sayfasıparaflanıp, son sayfası imzalanır ve işyerinde saklanır. (3) Risk değerlendirmesi dokümanı elektronik ve benzeri ortamlarda hazırlanıp arşivlenebilir. 25 Örnek Bölüm / Proses Adı :

14 X X X X BÖL ÜM Depo ÖNLEM ALINMADA N ÖNCE Raf istifleme sisteminin, statik mukavemetin i gösterir belge bulunmamak tadır. Kullanılması gereken KKD Zeminde çalışanlara baret X X X X X X SAN. VE TIC. A.Ş. RĐSK DEĞERLENDĐRMESĐ FAALĐYET ETKĐLENECE K KĐŞĐLER Depo zemininde çalışanlar Ham ve yarı mamul istifleme SONUÇ TEHLĐKE KAYNAĞI: Raf istifleme sistemi TEHLĐKE: Yüklerin ağırlığını taşıyamama ĐHTĐMA L ŞĐDDE T SKO R Risk Kategorisi Rafın çökmesi sonucu; Orta düzeyde yaralanma, risk felç, ölüm ALINMASI GEREKLĐ ÖNLEMLER Yapılması gereken eylem Belirlenen riski düşürmek için faaliyet başlatılmalıdır. Risk alma önlemleri zaman alabilir. RAF SĐSĐTEMĐ ĐSTĐFLEME: Đşyerinde kullanılan raf istifleme sisteminin, statik mukavemetini gösterir belge bulunmamaktadır.raf sisteminin kurulum özelliklerinin; üzerinde taşıyabileceği yükleri devrilmeksizin güvenli bir şekilde taşımaya elverişli olduğunu gösterir, yetkili bir teknik elemandan alınmış uygunluk raporu alınmalı ve istendiğinde ibraz edilmek üzere işyerinde hazır bulundurulmalıdır. ÖNLEMLE ĐLGĐLĐ YASAL DAYANAK Đşyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Güvenlik Önlemlerine Đlişkin Yönetmelik Mad: 6- EK II / 2 )

15 Madde No Bölüm Yapılan Faaliyet Risk Kapsamı f.3.c İlaç Deposu İlk Durum RİSK DEĞERLENDİRME ÇALISMASI Karton ambalajlı kaplarda stoklanan ürünlerin istiflenmesi esnasında kaymalar oluşuyor, Görülecek Zarar Ezilme, uzuv yaralanması, uzun süreli iş görememe Tarih İş Kazası Meslek Hast. Maddi Kayıp X X Etkilenecek Kişiler Olasılık Şiddet Risk Değeri Şirket Prestiji Önem Derecesi Personel Orta Risk Alınması Gerekli Önlemler Karton ambalajlı kaplarda stoklanan ürünlerin istiflenmesi esnasında daha dikkatli olunmalıdır, zemin yapısı dikkate alınarak raf sistemi kullanılmalıdır. Malzemeler devrilmeyecek şekilde ve ağırlıklarına dayanacak taban üzerine ve ancak 3 metre yükseklikte istiflenmelidir. Yasal Mevzuat 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu; Madde 4.(1) İşveren,çalışanların işle ilgili sağlık ve güvenliğini sağlamakla yükümlü olup bu çerçevede; Mesleki risklerin önlenmesi,eğitim ve bilgi verilmesi dahil her türlü tedbirin alınması,organizasyonun yapılması,gerekli araç ve gereçlerin sağlanması,sağlık ve güvenlik tedbirlerinin değişen şartlara uygun hale getirilmesi ve mevcut durumun iyileştirilmesi için çalışmalar yapar. İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü; Madde 9 - Her işyerinde, makine, tezgah, malzeme ve benzeri tesisler, çalışan işçilerin işlerini rahatça yapmalarına engel olmayacak ve herhangi bir tehlikeye sebebiyet vermeyecek şekilde yerleştirilecek ve bunlar, gereği gibi korunacaktır. Madde 489. İşyerlerinde malzemeler, aydınlatmayı engellemeyecek, makina ve tesisatın çalışmasını güçleştirmeyecek, geçitlerde gidiş ve gelişi aksatmayacak ve yangın söndürme tesisatının kullanılma ve çalışmasını engellemeyecek ve devrilmeyecek şekilde ve ağırlıklarına dayanacak taban üzerine ve ancak 3 metre yükseklikte istiflenecektir. Yapılan Düzeltici / Önleyici Faaliyetler Sorumlu: Semih Çakmak Başlangıç Tarihi: Bitiş Tarihi: İşveren /İşveren vekili Düzeltme Tarihi Etkilenecek Kişiler Olasılık Şiddet Risk Değeri Önem Derecesi Önemsiz Risk İSG Uzmanı İSG Uzmanı İşyeri Hekimi Destek Elemenı Tüm İşyeri Sorumlusu Çalışan Temsilcisi 29 Tehlikelerin tanımlanması (İSG Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği) MADDE 8 (1) Tehlikeler tanımlanırken çalışma ortamı, çalışanlar ve işyerine ilişkin ilgisine göre asgari olarak aşağıda belirtilen bilgiler toplanır. a) İşyeri bina ve eklentileri. b) İşyerinde yürütülen faaliyetler ile iş ve işlemler. c) Üretim süreç ve teknikleri. ç) İş ekipmanları. d) Kullanılan maddeler. e) Artık ve atıklarla ilgili işlemler. f) Organizasyon ve hiyerarşik yapı, görev, yetki ve sorumluluklar. g) Çalışanların tecrübe ve düşünceleri. ğ) İşe başlamadan önce ilgili mevzuat gereği alınacak çalışma izin belgeleri. h) Çalışanların eğitim, yaş, cinsiyet ve benzeri özellikleri ile sağlık gözetimi kayıtları. ı) Genç, yaşlı, engelli, gebe veya emziren çalışanlar gibi özel politika gerektiren gruplar ile kadın çalışanların durumu. i) İşyerinin teftiş sonuçları. 30

16 Tehlikelerin tanımlanması (İSG Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği) MADDE 8 j) Meslek hastalığı kayıtları. k) İş kazası kayıtları. l) İşyerinde meydana gelen ancak yaralanma veya ölüme neden olmadığı halde işyeri ya da iş ekipmanının zarara uğramasına yol açan olaylara ilişkin kayıtlar. m) Ramak kala olay kayıtları. n) Malzeme güvenlik bilgi formları. o) Ortam ve kişisel maruziyet düzeyi ölçüm sonuçları. ö) Varsa daha önce yapılmış risk değerlendirmesi çalışmaları. p) Acil durum planları. r) Sağlık ve güvenlik planı ve patlamadan korunma dokümanı gibi belirli işyerlerinde hazırlanması gereken dokümanlar. 31 Tehlikelerin tanımlanması (İSG Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği) MADDE 8 (2) Tehlikelere ilişkin bilgiler toplanırken aynı üretim, yöntem ve teknikleri ile üretim yapan benzer işyerlerinde meydana gelen iş kazaları ve ortaya çıkan meslek hastalıkları da değerlendirilebilir. (3) Toplanan bilgiler ışığında; iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili mevzuatta yer alan hükümler de dikkate alınarak,çalışma ortamında bulunan fiziksel, kimyasal, biyolojik, psikososyal, ergonomik ve benzeri tehlike kaynaklarından oluşan veya bunların etkileşimi sonucu ortaya çıkabilecek tehlikeler belirlenir ve kayda alınır. Bu belirleme yapılırken aşağıdaki hususlar, bu hususlardan etkilenecekler ve ne şekilde etkilenebilecekleri göz önünde bulundurulur. a) İşletmenin yeri nedeniyle ortaya çıkabilecek tehlikeler. b) Seçilen alanda, işyeri bina ve eklentilerinin plana uygun yerleştirilmemesi veya planda olmayan ilavelerin yapılmasından kaynaklanabilecek tehlikeler. c) İşyeri bina ve eklentilerinin yapı ve yapım tarzı ile seçilen yapı malzemelerinden kaynaklanabilecek tehlikeler. 32

17 Tehlikelerin tanımlanması (İSG Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği) MADDE 8 ç) Bakım ve onarım işleri de dahil işyerinde yürütülecek her türlü faaliyet esnasında çalışma usulleri, vardiya düzeni, ekip çalışması, organizasyon, nezaret sistemi, hiyerarşik düzen, ziyaretçi veya işyeri çalışanı olmayan diğer kişiler gibi faktörlerden kaynaklanabilecek tehlikeler. d) İşin yürütümü, üretim teknikleri, kullanılan maddeler, makine ve ekipman, araç ve gereçler ile bunlarınçalışanların fiziksel özelliklerine uygun tasarlanmaması veya kullanılmamasından kaynaklanabilecek tehlikeler. e) Kuvvetli akım, aydınlatma, paratoner, topraklama gibi elektrik tesisatının bileşenleri ile ısıtma, havalandırma, atmosferik ve çevresel şartlardan korunma, drenaj, arıtma, yangın önleme ve mücadele ekipmanı ile benzeri yardımcıtesisat ve donanımlardan kaynaklanabilecek tehlikeler. f) İşyerinde yanma, parlama veya patlama ihtimali olan maddelerin işlenmesi, kullanılması, taşınması, depolanması ya da imha edilmesinden kaynaklanabilecek tehlikeler. 33 Tehlikelerin tanımlanması (İSG Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği) MADDE 8 g) Çalışma ortamına ilişkin hijyen koşulları ile çalışanların kişisel hijyen alışkanlıklarından kaynaklanabilecek tehlikeler. ğ) Çalışanın, işyeri içerisindeki ulaşım yollarının kullanımından kaynaklanabilecek tehlikeler. h) Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili yeterli eğitim almaması, bilgilendirilmemesi, çalışanlara uygun talimat verilmemesi veya çalışma izni prosedürü gereken durumlarda bu izin olmaksızın çalışılmasından kaynaklanabilecek tehlikeler. (4) Çalışma ortamında bulunan fiziksel, kimyasal, biyolojik, psikososyal, ergonomik ve benzeri tehlike kaynaklarının neden olduğu tehlikeler ile ilgili işyerinde daha önce kontrol, ölçüm, inceleme ve araştırma çalışmasıyapılmamış ise risk değerlendirmesi çalışmalarında kullanılmak üzere; bu tehlikelerin, nitelik ve niceliklerini veçalışanların bunlara maruziyet seviyelerini belirlemek amacıyla gerekli bütün kontrol, ölçüm, inceleme ve araştırmalar yapılır. 34

18 Risklerin belirlenmesi ve analizi (İSG Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği) MADDE 9 (1) Tespit edilmiş olan tehlikelerin her biri ayrı ayrı dikkate alınarak bu tehlikelerden kaynaklanabilecek risklerin hangi sıklıkta oluşabileceği ile bu risklerden kimlerin, nelerin, ne şekilde ve hangi şiddette zarar görebileceği belirlenir. Bu belirleme yapılırken mevcut kontrol tedbirlerinin etkisi de göz önünde bulundurulur. (2) Toplanan bilgi ve veriler ışığında belirlenen riskler; işletmenin faaliyetine ilişkin özellikleri, işyerindeki tehlike veya risklerin nitelikleri ve işyerinin kısıtları gibi faktörler ya da ulusal veya uluslararası standartlar esas alınarak seçilen yöntemlerden biri veya birkaçı bir arada kullanılarak analiz edilir. (3) İşyerinde birbirinden farklı işlerin yürütüldüğü bölümlerin bulunması halinde birinci ve ikinci fıkralardaki hususlar her bir bölüm için tekrarlanır. (4) Analizin ayrı ayrı bölümler için yapılması halinde bölümlerin etkileşimleri de dikkate alınarak bir bütün olarak ele alınıp sonuçlandırılır. (5) Analiz edilen riskler, kontrol tedbirlerine karar verilmek üzere etkilerinin büyüklüğüne ve önemlerine göre en yüksek risk seviyesine sahip olandan başlanarak sıralanır ve yazılı hale getirilir. 35 Tehlikelerin Belirlenmesi Üzerinde çalışılacak tehlike kaynağı olarak İşlemler (operasyonlar)seçilmiş, belirlenen ekiple işyeri gezilerek İşlemler (operasyonlar) dan kaynaklanan tehlikeler aşağıdaki şekilde belirlenmiştir. I.işlemlerden çıkan tozlardan kaynaklanabilecek tehlikeler. I.işlemlerden çıkan tozlardan kaynaklanabilecek tehlikeler. II.İşlemlerden çıkan gazlardan doğabilecek tehlikeler. III.işlemlerden çıkan gürültüden doğabilecek tehlikeler IV.işlemlerden çıkan titreşimden doğabilecek tehlikeler. V.işlemlerdeki çalışan hatasından kaynaklanabilecek tehlikeler. VI.İşlemlerdeki organizasyon hatasından doğabilecek tehlikeler..

19 Tehlike Kaynaklarının Belirlenmesi: Kurulan ekiple birlikte işyeri vaziyet planı ve iş akış şemaları ile kullanılan ham, yarı mamul maddeler de dikkate alınarak işyerindeki tehlike kaynakları aşağıdaki şekilde belirlenmiştir I. İşler (İşyerinde Yapılan ya da Yürütülen ) II. İşlemler (operasyonlar) III. Kullanılan Maddeler IV. Makine ve donanımlar V. Kişiler (İşyeri veya çevresinde bulunan kişiler,) VI. Organizasyonlar VII. Çevre VIII. Etkileşimlerden GÖZDEN KAÇAN TEHLİKE TİPLERİ I. Uzman olmayanlarca fark edilemeyenler II. Sürekliliği olmayan durum ve davranışlar III. Ön belirti göstermeyenler

20 İşyeri Risk Değerlendirme Yöntemi- 5 adım ÇEMYO 39 RİSK YÖNETİMİ TEHLİKELERİN TANIMLANMASI RİSKLERİN TAHMİNİ RİSKLERİN DERECELENDİRİLMESİ ÖNLEMLER RİSK ANALİZİ RİSK DEĞERLENDİRMESİ RİSK YÖNETİMİ İZLEME 40

21 TEHLİKELERİN TANIMLANMASI Tehlike tanımlama aşaması, risk yönetiminin en önemli adımıdır. Sistemde veya işletmedeki potansiyel zarar ve hasar yaratabilecek etmenlerin objektif olarak analiz edilmesidir. İşletmede; hasara, kazaları, meslek hastalıklarına, ölüme ve diğer kayıplara yol açabilecek tüm istenmeyen olaylar tanımlanır. Katılım esas alınarak risk değerlendirme takımı oluşturularak bu tehlikeler değerlendirilir ve listelenir. TEHLİKE BELİRLEMEDE ESAS ALINACAK HUSUSLAR İş sağlığı ve güvenliğine ilişkin mevzuat Standart ve uygulama tebliğleri, Ön gözden geçirme sonuçları, Çalışanlardan ve diğer ilgili taraflardan alınan bilgiler, Çalışanlardan elde edilen İSİG bilgileri, İş sağlığı ve güvenliği politikası, Kaza ve olay kayıtları, Uygunsuzluklar, Denetim sonuçları, İletişim belgeleri, En iyi uygulamalar hakkında bilgiler,

22 TEHLİKE BELİRLEMEDE ESAS ALINACAK HUSUSLAR Kuruluşa ait tipik tehlike riskleri, benzer kuruluşlarda olmuş kaza ve olaylar, Elektrik kullanımı Kuruluşun, tesisleri, prosesleri hakkında bilgiler, Saha planları, Radyasyon kaynakları, Yangın Proses akım şemaları, Makine ekipman v.b bilgileri, Toksikoloji ve diğer sağlık ve güvenlik bilgileri, MSDS Yöntemler, görevler, İnceleme raporları, Profesyonel destek, uzmanlık, Sağlık riskleri taramasıdır. Tehlike kaynakları ve oluşturdukları riskler Tehlike Kaynakları Oluşturduğu riskler 1. Fiziksel tehlikeler Titreşim Gürültü Alçak ve yüksek basınç Aşırı ısı, nem ve hava cereyanı Yetersiz ve aşırı aydınlatma Đskelet sistemi Đşitme sistemi, tansiyon Kan basıncının tehlikeli değişimi Su kaybı, çeşitli tipte felçler Görme duyusu, iş verimi üzerinde etkileri.

23 Tehlike kaynakları ve oluşturdukları riskler Tehlike Kaynakları Oluşturduğu riskler 2. Kimyasal Tehlikeler Toksik gazlar, organik sıvı buharları, ergimiş metal dumanları Radyasyona maruz kalma Asitler ve bazlarla temas veya buharlarına maruz kalma Đnert tozlar, fibrojenik tozlar, toksik tozlar, kanserojenik tozlar, allerjik tozlar Akut ve kronik etkileri, ölüm, zehirlenme Radyoaktif maddelere maruz kalma, kızılötesi ve morötesi ışınlar Solunum sistemi ve ciltte önemli ve ölümcül hasarlar En hafifi alerjik olmak üzere, birikme ve ölümcül etkiler. Tehlike kaynakları ve oluşturdukları riskler Tehlike Kaynakları Oluşturduğu riskler 3. Elektrik tehlikeleri Topraklama Topraklamanın kontrolünün yapılmaması Yıpranmış veya hatalı şekilde onarılmış el aletleri Elektriğe yetkisiz kişilerin müdahalesi Kişisel koruyucu kullanmama Yüksek gerilim ile ilgili belirlenmiş kurallara uymama Đzolesinde meydana gelebilecek kaçak akım ile elektriğe kapılma Topraklamanın yapıldığı ve faal durumda olduğu hususunda belirsizlik Akıma maruz kalma, ölüm ve yaralanma Yanlış onarım, elektriğe kapılma tehlikesinin devam ediyor olması Onarım veya başka maksatla müdahale durumunda elektriğe karşı korunaksızlık Đşletim prosedürlerinde belirtilmiş kurallara uymama ile akıma maruziyet

24 Tehlike kaynakları ve oluşturdukları riskler TEHLĐKE KAYNAKLARI OLUŞTURDUĞU RĐSKLER 4. Mekanik Tehlikeler Koruyucuların olmaması Kumanda sistemlerinin olmaması- yetersiz uyarı sistemi Đş ekipmanlarının periyodik kontrollerinin yapılmaması, acil durdurma sistemleri düzensiz ve dağınık işyeri tertibi Uzuv kaybı, yaralanma, ölüm Uzuv kaybı, yaralanma, ölüm Hareketli parçaların teması Ekipmanın yeterliliğinden emin olamama ile patlama, kopma, v.b Acil durumda, stop sistemi olmaması sebebiyle, riskin büyümesi, Takılma, düşme, cisimler arasında sıkışma- yaralanma, ölüm Tehlike kaynakları ve oluşturdukları riskler Tehlike Kaynakları Oluşturduğu riskler 5. Tehlikeli Yöntem ve Đşlemler Koruyucuların devre dışı bırakılması Kişisel koruyucu kullanmama Aşırı yük kaldırma Yüksek malzeme istifi Etiketsiz kimyasal madde bulundurma Uyarı işaretlerinin olmaması veya kaldırılması Ekipman hareketli kısımlarına temas, yaralanma, ölüm, uzuv kaybı Elektrik, mekanik, düşen cisimlerin etkilerine maruz kalma, elektrik riskleri Bel fıtığı, zorlanma Düşen malzemenin altında kalma, yaralanma ve ölüm Tehlikeleri bilinmeyen kimyasal maddelerin korozif, toksik, parlayıcı etkilerine maruz kalma. Belli alanlarda potansiyel tehlikelerden haberdar olmama,

25 Tehlike kaynakları ve oluşturdukları riskler Tehlike Kaynakları Oluşturduğu riskler 5. Tehlikeli Yöntem ve Đşlemler Çalışanlara ĐSĐG eğitimi verilmemesi Elektrik kesilmeden tesisatta onarım, Çalışır durumdaki makinede onarım Sıcak çalışma izni sistemi uygulanmadan çalışma Đşe uygun olmayan kimselerin çalıştırılması Özel işlerde çalışanların özel olarak mesleki ve ĐSĐG eğitimlerinin olmaması ĐSĐG bilincinin eksikliği, aşırı cesaret, kuralları umursamama Makinanın faal duruma geçmesi, izole kaçakları Dişli ve kayış kasnak sistemine kapılma, Risklere karşı alınmış tedbirlerden emin olamama, Bilgi yetersizliği, yanlış işlemler, Đşin gerektirdiği özel bilgi eksikliği, yanlış davranış ve işlemler Tehlike kaynakları ve oluşturdukları riskler Tehlike Kaynakları Oluşturduğu riskler 6. Đşyeri ortamı tehlikeleri Đşyeri zemini Yetersiz geçit ve ara yollar Yetersiz çıkış yolları Yetersiz iş alanı Korkuluksuz merdiven, tehlikeli boşluklar Düzensiz işyeri Uygun olmayan sosyal tesis yapılanması Kayma, düşme, kirli ve toksik sıvı birikmesi Çarpma, düşme Normal zamanlarda ve acil durumlarda işyerinin tahliyesinde güçlükler Dar alanda çalışma, makinalarla temas, ısı etkisine maruz kalma Boşluktan düşme, ölüm ve yaralanma Malzemelerin kesici etkilerine maruz kalma, iş veriminde düşüklük Yetersiz hijyen, temizlik kurallarına uymada güçlükler

26 RİSKİ TAHMİN ETME Görevle ilgili tehlikeler tanımlandığında sonucun veya tehlike etkilerinin ve kimin etkileneceği tanımlanmalı ve hesaba katılmalıdır. Görevin direkt içerdikleri dışında kimlerin etkileneceği düşünülmelidir Tehlikelerin tanımlanmasından sonra çalışanların korunması sağlanabilir. Tehlike tanımlandıktan sonra risk, tehlikenin olma ihtimali ve etkilerinin şiddetidir. Olayların ortaya çıktığında maruz kalınacak sonuçlar tahmin edilir. RİSK DEĞERLENDİRME- KABUL EDİLEBİLİRLİK Riskler değerlendirilir, derecelendirilir ve gerekli kontrol ölçümlerinin yapılması için prosedürler oluşturulur. Risk seviyelerinin kabul edilebilirliğinin önceden tesis edilmiş ölçülere göre kıyaslaması yapılır. Kabul edilebilir risk: Yasal zorunluluklar ve işletmenin kendi iş sağlığı ve güvenliği politikası ve uygulamaları dikkate alındığında kabul edilebilir düzeye indirilmiş risk Kalan riskin değerlendirmesi yapılarak gerekirse yeni önlemler planlanır. Kabul edilmelidir ki, risk değerlendirmesi subjektif bir değerlendirmedir.

27 KAYMA, TAKILMA ve BENZERİ NEDENLERLE DÜŞME Birisinin düşerek yaralanma riskidir. Yaralanma, düşmeden veya bir yere, bir makineye veya bir mobilyaya çarpmadan dolayı meydana gelebilir. Tehlike örnekleri Önlem Örnekleri Kaygan yüzeyler : Saçılmış maddeler (su, yağ, kimyasal..) İklim şartları (yağmur, buz..) Düzensiz yüzeyler, basamak, delik, yarık v.s. Dar geçişler, Geçişlere konmuş atıklar, borular, sandıklar, koliler v.s. Çalışanların dolaşacağı alanları düzenleyin Tehlikeli alanları düzeltin: kaymaz yüzeyler, düzgün yüzeyler, geçişlerin genişletilmesi Yüzeylerin bakımını yapın : Düzenli temizlik, dökülenlerin derhal temizlenmesi, bozuk yüzeylerin tamiri Geçişlerin açık ve düzenli tutulması MEKANİK TAŞIMA İŞLERİ Hareketli araçların çarpması (kayma, çarpışma, ezme) sonucu yaralanma riski Tehlike örnekleri Önlem Örnekleri çalışmaya uygun bir mekanik taşıma sistemi sağlamamak, Aracı dar görüş alanında sürmek, manevra yapmak, aşırı hız yapmak, Taşıyıcı aracın dengesizliği: zemin bozukluğu, yükün düzensiz olması, fazla olması Yükün dengesizliği : düzensiz yükleme, sabitleştirmeme Standartlara ve işinize uygun taşıma aracı kullanın, Aracınızı tedarikçinin talimatlarına göre kullanın Düzenli bir şekilde aracınızı kontrol edin, Aracın kullanımı sadece eğitim almış ve ehliyet sahibi olanlara kullandırın

28 YÜKSEKTEN DÜŞME Birisinin seviye farkı nedeniyle düşerek yaralanma riskidir. Yaralanma düşme veya bir makineye, tesisata çarpma nedeniyle oluşabilir. Yaralanma derecesi yüksekliğe bağlı olarak artabilir. Tehlike örnekleri Seviye farkı gösteren alanlar : Merdiven, çukur, köprü, set Yüksek seviyelere ulaşma: dolap, raf, çatı, kamyon, üst üste konulmuş ambalajlar, sandıklar, koliler... Hareketli alet kullanma: merdiven, iskele,.. Önlem Örnekleri Gerekli emniyet tedbirleri alındı mı? : Örneğin merdiven korkulukları, tutamaçlar, emniyet kemeri.. Farklı seviyeleri yok edin. Örneğin kamyona ulaşmak için yerden kamyon seviyesine kadar basamaklar oluşturun Çalışanları bu konuda eğitin Gerekli kişisel korunma cihazlarını kullandırın ELLE TAŞIMA İŞLERİ Sürekli fizik gücü kullanma, çarpma, ezilme, tekrarlanan hareketler ve sağlığın bozulması riski. Tehlike örnekleri Yüksek ağırlıkta yük taşımak Tekrarlanan ve hızlı bir şekilde yük taşımak Taşıması zor yük: örneğin çok büyük, sıcak, tutulması zor,.. Taşımayı yanlış yapmak: örneğin iki büklüm olmak, ya da aşırı uzanmak Önlem Örnekleri İş akışını düzenleyerek elle taşımayı kaldırın veya en aza indirin Mekanik taşıma aletleri kullanın Yükü kolayca tutulur hale getirin: örneğin sap, tutamak v.s. Çalışanları uygun taşıma şekli için eğitin Gerekli kişisel korunma cihazları kullandırın: örneğin eldiven, bot, v.s.

29 İŞLETME İÇİNDE DOLAŞIM Çalışanlara bir aracın (araba, kamyon, forklift,.v.s) çarpması sonucu yaralanma, araçların birbirine veya bir engele çarpma riskleri Tehlike örnekleri Önlem Örnekleri Yaya ve araçların aynı alanda dolaşmaları, yollarının kesişmesi Tehlikeli dolaşım alanı: örneğin çok dar geçişler, eğimli yollar, kötü zemin,. Tehlikeli manevra alanları Bakımsız araçlar: örneğin tutmayan frenler, aşınmış lastikler, direksiyon, işaretler.. İşletmede araçların dolaşımı için kurallar getirin Mekanik taşıma aletleri kullanın Dolaşım alanlarını işaretleyin, aydınlatın ve bakımlı tutun Araçların periyodik bakımlarını yaptırın Arızaları hemen tamir edin Çalışanları dolaşım hakkında eğitin DEVRİLME VE DÜŞME Bir istiften düşen yükün veya devrilen yük istifinin veya rafın yaratacağı yaralanma riskidir. Tehlike örnekleri Önlem Örnekleri Yüksek seviyede yüklenmiş riskler: örneğin raflarda, dolap üstlerinde, v.s. Üst üste istiflenmiş yüksek seviyedeki yükler: örneğin bidonlar, koliler v.s. Farklı yükseklikte veya katlar arasında yapılan çalışmalar: örneğin işletmede yüksekten yere, çatıdan yere v.s. Desteklenmemiş çukurlarda, galerilerde çalışmalar Depolamayı organize edin: ayrılmış bölüm, ambalajların şekillerine uygun depolama, aralarında yeterli geçiş mesafeleri,v.s. Ambalajın özelliğine göre yüksekliği sınırlayın Düşmeye veya devrilmeye karşı koruyucu önlemler alın Gerekli kişisel korunma cihazlarını kullandırın

30 MAKİNA VE ALETLER Bir taşınabilir aletin, bir makinanın veya makinanın bir kısmının mekanik etkisiyle oluşacak yaralanma (kesilme, delinme, ezilme, çekilme,..) riskidir. Tehlike örnekleri Çalışanın temasa geçebileceği hareketli organlar (güç transfer aparatları,..). Fırlayabilecek parçalar (talaş, somun v.s.) veya sıçrayabilecek sıvı (basınç altındaki sıvı, gaz).. Kesici alet kullanılması : bıçak, giyotin, testere, v.s. Bakımı veya tamiri esnasında kilitlenmemiş makinalar Önlem Örnekleri Yasalara ve standardlara uygun makinaları kullanın Bu makinaları üreticinin talimatlarına uygun olarak kullanın Kesici aletleri kullanırken koruma aparatları ile beraber kullanın Çalışanları eğitin Gerekli kişisel korunma cihazlarını kullandırın GÜRÜLTÜ Gürültü bir rahatsızlık kaynağıdır : Sözlü iletişimi etkiler, hassas işlemleri engelleyebilir. Uzun süreli maruz kalmalar sonucu kalıcı sağırlık yaratabilen bir risktir. Tehlike örnekleri Sürekli gürültü yayan kaynaklar (motorlar, kompressörler, baskı makinaları, presler, hoparlörler, v.s.) Darbe ile çalışan alet veya makinalar, hava tahliyesi, sesli sinyaller v.s. Önlem Örnekleri Gürültü kaynaklarını yok edin, gürültünün şiddetini azaltın, çalışanların maruz kalma sürelerini azaltın, Gürültülü sistemlerini izole edilmiş ayrı alanlarda işletin, Koruyucu sistemler yerleştirin : kabin, duvarlarının izolasyonunu sağlayın,.. Gerekli kişisel korunma cihazlarını kullandırın.

31 KULLANILAN MADDELER, YAYILMA VE ATIKLAR Gaz, sıvı veya katı haldeki maddelerin, soluma, yutma veya deri ile teması ile enfeksiyon, zehirlenme, yanık, alerji gibi etkilere maruz kalma riskleri. Bazı şartlar altında meslek hastalığı riski. Tehlike örnekleri Yanda şekli verilen semboller gibi etiket taşıyan maddelerin kullanılması Gaz, buhar yayılması, Toz yayılması : çimento, un, odun talaşı Duman yayılması : kaynak, gaz boşaltımları Mikro organizmaların varlığı : mikrop bakteri, virüs, mantar v.s. Önlem Örnekleri Tehlikeli maddeyi tehlikesiz bir madde ile değiştirin, Kullanılan miktarı sınırlayın, Yayılımları toplayın : kaynakta yakalayın veya havalandırma sağlayın, Atıkların toplanmasını, depolanmasını ve bertaraf edilmesini organize edin, Çalışanları bu maddelerin kullanımı, Güvenlik Bilgi Formu, önlemler v.s. hakkında eğitin, Gerekli kişisel korunma cihazlarını kullandırın. YANGIN VE PATLAMA Yangın ve patlama sonucu çalışanların yaralanma riski. Çok önemli maddi hasarlara neden olabilir. Tehlike örnekleri Yanda şekli verilen semboller gibi etiket taşıyan maddelerin, doğal gazın, LPG nin kullanılması Patlayıcı ortam yaratılması: LPG, Doğal gaz, alevlenir maddelerin hava ile karışımı Birbiriyle uyumsuz maddelerin bir arada veya yakında depolanması Önlem Örnekleri Tehlikeli maddeyi daha az tehlikeli bir madde ile değiştirin, Tutuşturma kaynaklarını önleyin: sigara içmeyin, kaynak yapmayın, elektriğe dikkat edin, Önleyici tesis oluşturun : ayrı depolama alanı, yangın önleme duvarları,.. Yangın algılama sistemleri yerleştirin, Söndürme ve alarm sistemleri yerleştirin, Acil durum müdahale ve tahliye planları oluşturun.

32 ELEKTRİK Bir iletkenle, güç altındaki bir metal parçası ile temas sonucu yanma veya elektrik şoku riski. Tehlike örnekleri Çalışanların temas edebileceği açık devreler : kapağı açık elektrik panosu veya havai elektrik hattı, Arızalı materyel :toprak hattı olmayan devreler, arızalı uzatmalar, kırık prizler, fişler, Bakım sırasında elektrik devresinin kesilmemesi, Önlem Örnekleri Elektrik tesisatınızı, ehliyetli kişilere, uygun ekipmanla ve standardlara göre yaptırın, Elektrik tesisatınızı periyodik olarak kontrol ettirin, Çalışanları eğitin, elektriğin tehlikelerine karşı uyarın, Gerekli kişisel korunma cihazlarını kullandırın. AYDINLATMA Yetersiz veya uygun olmayan aydınlatmada yorulma ve dikkatsizlik riski. Kaza veya yanılmalar için uygun ortam yaratır. Tehlike örnekleri Çalışmaya uygun olmayan yetersiz aydınlatma, Gözleri kamaştıran aydınlatma veya güneş ışınları, Yetersiz veya aydınlatılmamış geçiş alanları. Önlem Örnekleri Çalışmaya uygun aydınlatma yapın, Çalışanın kendine göre uygun ayarları yapmasına izin verin, Yeterli bir doğal aydınlatmayı sağlayın, Aydınlatma sisteminde düzenli bir bakım programı uygulayın: pencere camlarının temizliği, lambaların temizliği, bozuk lambaların değişmesi,.. Acil durum lambaları yerleştirin.

33 EKRANLI ÇALIŞMALAR Görmenin yorulması ve stres kaynağıdır. Stres hataların yapılmasına neden olur. Bazı şartlarda sırt ağrılarına neden olabilir. Tehlike örnekleri Lambadan, parlak yüzeylerden gelen ışığın ekranda yansıması, Uygun olmayan büro eşyaları, Ekran rengi, karakter büyüklüğü gibi ayarlaması mümkün olmayan parametreler, Programı kullanma hatası: yetersiz eğitim, oturmanın ergonomik olmaması, sürekli hata yapma Önlem Örnekleri Ekranlı çalışmaya uygun mobilya kullanın, Ekranı ışık kaynaklarına göre uygun yerleştirin, Camlara gerektiği yerde perde veya ışık engeli uyarlayın, İşinize uygun program kullanın, Ekranda çalışmaya dinlenme veya başka işle uğraşmak için ara verin. ÇALIŞMA ORTAMININ İKLİMİ Rahatsızlık kaynağıdır. Aşırı yorulmaya, ortamın ağır iklim şartları bazen fenalaşmaya, bayılmaya bile neden olabilir. Tehlike örnekleri Uygun olmayan sıcaklık. Örneğin büro çalışmaları fiziki çalışmalardan daha yüksek sıcaklık gerektirir. Kötü hava şartlarına maruz kalma, hava cereyanında kalma gibi. Sıcak ortam: fırın gibi ısıtıcıların yanında olmak, sıcak malzemelerin yanında kalmak, güneş ışınına maruz kalmak Soğuk ortam: soğutma odası. Önlem Örnekleri Çalışanların fiziksel faaliyetlerine uygun ve mümkünse çalışanlarca ayarlanabilen ısıtma sistemi uygulayın, Çalışma ortamının hava akımı ve nemini düzenleyebilecek sistem oluşturun, Çok sıcak veya çok soğuk ortamda çalışanlar için uygun sıcaklıkta dinlenme yerleri oluşturun, kaybedilen su ve mineralleri geri kazandırmak üzere beslenme programları uygulayın, Gerekli kişisel korunma cihazları sağlayın.

34 HİJYEN - TEMİZLİK Sağlık riski taşır. Bazı faaliyetler için (lokanta, gıda, v.s.) mikrop bulaşması riski taşır. Tehlike örnekleri Çalışanların vücut hijyeni için gerekli şartların noksanlığı, İlk yardım ve bakım personelinin yokluğu, Gıda maddeleri için gerekli hijyen şartlarının uygulanmaması, Önlem Örnekleri Yeterli sayıda tuvalet, lavabo ve giysi dolabı bulundurun, Sağlık ve hijyenle ilgili araçların her zaman temiz olmasına özen gösterin, Kirletici faaliyet türlerinde çalışanların uygun şekilde duş almalarını sağlayın, İşyeri sağlık biriminin aktif çalışmasını sağlayın. FASON VEYA BİRLİKTE ÇALIŞMA Tesisteki riskleri bilmemek, kuruluşların birbirini tanımamasından kaynaklanacak kaza riskleri taşır. Tehlike örnekleri Tesisin bakımı, güvenliği gibi konular için dışardan bir kuruluşu çalıştırmak, Kuruluşlardan birisinde çalışanın diğer kuruluşun tehlikelerinden haberdar olmaması, Aynı işi yapacak iki farklı kuruluşun birbirlerinin tehlikelerini bilmeden çalışması, Önlem Örnekleri Diğer kuruluşla birlikte işyeri sağlık ve güvenliği için denetleme yapın, Bu denetimin ardından sağlık ve güvenlik için birlikte alınacak önlemleri saptayın, Kuruluşunuzun güvenlik talimatlarını dış kuruluşa bildirin, Dış kuruluşun asıl işlemleri yapabilmesi için bir izin belgesi sistemi oluşturun.

35 YETERSİZ EĞİTİM- BİLGİLENDİRME Tesisteki güvenlik talimatları, güvenli çalışma kuralları, önlem kuralları hakkında yetersiz bilgi nedeniyle kaza veya meslek hastalığı riski. Tehlike örnekleri Çalışanların, tesisin güvenlik talimatları, güvenli çalışma kuralları ve önlem kurallarını anlayacak düzeyde eğitim temeli olmaması, Çalışanların yaptıkları işe göre yetersiz eğitim almaları, Kaza halinde kazazedeye ilk yardımı yapacak eğitimli personelin olmaması, Önlem Örnekleri Çalışanlarınızı iyi tanıyın, Yeni işe alınanları, geçici olanları tesisin güvenlik kuralları ve çalışacağı yerin özellikleri hakkında eğitin, Çalışanlarda yer değiştiren olursa yeni işi için güvenlik kuralları hakkında eğitin, Çalışanların güvenlik konularındaki endişelerini, görüşlerini anlatabilecekleri ortam yaratın ve değerlendirin, Yeterli sayıda ilk yardım ve kurtarıcı eğiterek kaza sonuçlarını asgariye indirmeye çalışın. DAĞITIM VE ULAŞIM Bir çalışanın iş nedeniyle uğrayacağı trafik kazası(dağıtım kazası) veya iş yerine gelirken veya giderken uğradığı kaza (ulaşım kazası) risklerini taşımaktadır. Tehlike örnekleri Önlem Örnekleri Yıl boyunca çok aşırı sürelerde araç kullanımı-çok kilometre, İş yerinin organizasyonuna bağlı olarak yer değiştirme( dağınık yerleşim, işyerlerinin şantiyelerin sık değişimi, zaman darlığı..), Sorunlu araç (eski lastikler, fren sistemleri) veya yetersiz ekipman (ABS yok, klima yok) veya işe uygun olmayan araç, İletişim etkileri (araç kullanırken cep telefonu kullanmak veya aracı büro gibi kullanmak), İşinizi organize ederek lüzumsuz git- gel i kaldırın, Güvenli güzergah seçerek bu yolun kullanılmasını sağlayın, Aracınızın işinize uygun olmasını ve sürekli bakımının yapılmasını sağlayın, Faaliyetlerinizi planlayarak sürücüye yeterli ulaşım zamanı verin, Araç kullanım esnasında cep telefonu kullanımını yasaklayın, Aracı kullanan sürücünün bu işi yapacak ehliyette olmasına dikkat edin.

36 DİĞER RİSKLER Çalışma Alanında Ergonomi Çalışma ortamının, duruşun, makinaların çalışana uygun yerleşmiş olmaması Titreşim Bazı makine, aletlerden yayılan önemli vibrasyonlar Havanın ağır olması Kapalı alanlarda doğal veya mekanik havalandrımanın yeterli olmaması Basınç altındaki akışkanlar Basınç altındaki havanın, buharın hortumunun patlaması Enfeksiyon Mikrop içerebilecek madde veya malzemelerle çalışma Işıma İyon ışıması yapacak aletlerle (X ışını) çalışma Stres İsteklerin çokluğu, zaman darlığı Kişisel korunma Kişisel korunma cihazlarının uygun olmaması veya kullanılmaması DİĞER RİSKLER Kurumsal Riskler Güvenlik anlayışı Yönetimce ilan edilmeyenve desteklenmeyen güvenlik anlayışı Güvenliğin takibi Kuruluş bünyesinde güvenlik uygulamalarını takip edenin olmaması İşçi Temsilcisi İşçi temsilcisinin çalışanların hijyen ve güvenliği ile ilgilenmemesi Güvenliğin ön plana alınması Yeni bir tesis veya alet için güvenliğin göz önünde bulundurulmaması İlk yardım İlk yardım organizasyonu ve personeli olmaması Tecrübelerin geri dönüşümü Oluşan kaza veya olayların incelenerek bunalara göre önlemler alınmaması Kontrol İç veya dış kontrol denetleme görülen bir uygunsuzluğun düzeltilmemesi

37 I. ADIM TEHLİKELERİN BELİRLENMESİ İşe başlanmadan şu veriler toplanıp değerlendirilmelidir. Kimyevi, fiziki ve biyolojik ajanlar listesi İş aktivitelerinin gözden geçirilmesi Ortam ölçüm raporlarının incelenmesi İş kazası ve hadise (olay) raporlarının incelenmesi Literatür taraması (standart vb.) İmalatçı verilerinin değerlendirilmesi Uzman görüşlerinden yararlanılması Teknik periyodik kontrol raporlarının incelenmesi İSİG Kurulu yıllık faaliyet raporlarının değerlendirilmesi, Benzeri diğer işyerlerinden elde edilen veriler, TEHLİKENİN TANINMASI

38 II. ADIM RİSKLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ R = İ X D R= Risk Đ= Đhtimal D= Zararın Derecesi RİSKLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ

39 II. ADIM İşyerinde bir olayın gerçekleşme ihtimalini göstermek için aşağıdaki ihtimal skalası kullanılır; İhtimal Ortaya çıkma sıklığı / frekans için derecelendirme basamakları (1) ÇOK KÜÇÜK YILDA BİR (2) KÜÇÜK ÜÇ AYDA BİR (3) ORTA AYDA BİR (4) YÜKSEK HAFTADA BİR (5) ÇOK YÜKSEK HER GÜN YARALANMA / HASAR OLASILIĞI Zararın meydana DEĞERLENDİRİLİRKEN; gelme olasılığı MARUZ KALABİLECEK ÇALIŞAN SAYISI, TEHLİKEYE MARUZ KALMA SIKLIĞI VE SÜRESİ, ELEKTRİK, SU KESİNTİLERİ GİBİ KONTROL VE ÖNLEMLERİN ETKİNLİĞİNİ AZALTABİLECEK DURUMLAR, TESİS VE MAKİNALARDAKİ GÜVENLİK BİLEŞENLERİ EKSİKLİKLERİ, KİŞİSEL KORUYUCULARIN ETKİNLİĞİ VE KULLANIM SIKLIĞI, GÜVENSİZ ORTAM VE DAVRANIŞLAR, ÇALIŞANLARIN SAĞLIK DURUMU VE YAKLAŞIMI VB. DEĞERLENDİRİLMELİDİR.

40 II. ADIM SONUÇLARA KARAR VERİLMESİ Muhtemel bir olay sonrası beklenen zarar veya hasarın derecelendirilmesi için aşağıdaki skala kullanılır. SONUÇ DERECELENDİRME (1) ÇOK HAFİF : İş saati kaybı yok, ilkyardım gerektiren (2) HAFİF : İş günü kaybı yok, ilk yardım gerektiren (3) ORTA : Hafif yaralanma, tedavi gerekir (4) CİDDİ : Ölüm, Ciddi yaralanma, meslek hastalığı (5) ÇOK CİDDİ : Birden çok ölüm, sürekli iş göremezlik ĐHTĐMAL 5 ÇOK YÜKSEK 5 ÇOK CĐDDĐ 4 RİSK MATRİSİ CĐDDĐ SONUÇLAR 3 ORTA 2 HAFĐF 1ÇOK HAFĐF YÜKSEK 3 ORTA 2 DÜŞÜK 1ÇOK DÜŞÜK

41 KABUL EDĐLEMEZ RĐSK DĐKKATE DEĞER RĐSK KABUL EDĐLEBĐLĐR RĐSK SONUÇ EYLEM 20, 25 KABUL EDĐLEMEZ RĐSK 15, 16 Bu risklerle ilgili hemen çalışma yapılmalı 10, 12 8, 9 DĐKKATE DEĞER RĐSK Bu risklere mümkün olduğu kadar çabuk müdahale edilmeli 4, 5, 6 1, 2, 3 KABUL EDĐLEBĐLĐR RĐSK Acil tedbir gerektirmeyebilir KONTROL TEDBİRLERİNE KARAR VERME Bu adımda risklerin kabul edilebilir düzeye indirilmesi için gerekli kontrol tedbirlerine karar verilir

42 3.ADIM KONTROL TEDBİRLERİNE KARAR VERME 5- Kişsel Koruyucu Ekipmanların Kullanımı : 4- İdari Önlemler: Riske Maruz Kalan Personel Sayısının Ve Maruz Kalma Zama 3- Mühendislik Kontrolleri Ayırma 2-İkame: (Yerine koyma, substitüsyon, 1- Risklerin Eliminasyonu/Risklerin kaynağında yok edilmesi KONTROL ÖNLEMLERİ HİYERARŞİSİ RİSKİN KONTROLU

43 KONTROL TEDBĐRLERĐNĐN UYGULANMASI Bu adımda seçilen kontrol tedbirleri uygulanarak tamamlanır Kontrol tedbirlerinin tamamlanması şu hususları içerir; Çalışma yöntemlerinin geliştirilmesi Đletişim Eğitim ve öğretimin sağlanması Denetim Bakım

44 Bir Tehlike Kaynağı için Risk Kontrolu Tehlike Risk Mevcut önlemler Risk kontrolu Sorumluluk Zamanlama Düzensiz ara kablosu Takılıp düşme riski, Yok Kabloyu topla, (YOK ETME) Yönetici Hemen Elektrik çarpması yok Süreci gözden geçir, (ĐDARĐ) Yönetici Hemen Yeni prizler yap (MÜHENDĐSLĐK) Bakım 1 ay İZLE VE TEKRAR ET Son adım tedbirlerin etkinliğinin izlenmesi ve tekrar edilerek gözden geçirilmesidir

45 SÜREÇ RĐSKLERĐNĐ BELĐRLEME & SÜREÇ RĐSKLERĐNĐ YÖNETME TEHLĐKE KAYNAKLARI KABLO/YALITIM ALET/TEÇHĐZAT TAŞINABĐLĐR ELEKTRĐKLĐ ALET NASIL VE NEDEN BĐR TEHLĐKE OLUŞTURUR Mekanik Hasar Yanlış akım tespiti Çevresel Etkenler Uygunsuz yalıtım Diğ. Mekanik Hasar Uygunsuz Topraklama Çevresel Etkiler Uygunusuz Dizayn Yanlış Yalıtım Eksik Bakım Eğitimsiz veya yanlış kullanıcı Eksik Bakım Yanlış sigorta kullanımı Çevresel Etkiler SÜREÇ RĐSKLERĐNĐ BELĐRLEME & SÜREÇ RĐSKLERĐNĐ YÖNETME TEHLĐKE KAYNAKLARI FĐŞLER VE PRĐZLER YERÜSTÜ ELEKTRĐK HATLARI HOW AND WHY IT CAN BE A SOURCE OF DANGER Aşırı yüklenmiş Hatalı bağlanmmış Hataı seçilmiş Çatlamış veya zarar görmüş Uygunsuz ortam Mekanik hata Yanlış konumlandırılmış Yetkisiz bağlantı Uzun yükler - Yapı iskeleleri - Fork Liftler Varlıklarının farkına varılmaması Đkincil Etkiler

46 RİSK KONTROL PRENSİPLERİ 1.Sistematiklik Prensibi Risk Değerlendirme çalışmaları başından sonuna kadar sistematik bir yaklaşım ve kurgu içinde yürütülmelidir. RİSK KONTROL PRENSİPLERİ 2.Toplu Koruma Prensibi Risk kontrol çalışmalarında öncelik,kişisel korunma tekniklerine değil toplu korunma tekniklerine öncelik verilecektir.

47 RİSK KONTROL PRENSİPLERİ 3. İlave Risk Oluşturmama Risk kontrol yöntemlerinin seçiminde ve uygulanmasında operatörler ve diğer çalışanlar için;ilave risk oluşturulmamasına azami dikkat edilmelidir. RİSK KONTROL PRENSİPLERİ 4. Koruma ve Önleme Prensibi İşletme safhasından önce alınan tedbirlere önleme tedbirleri denilir. (Tasarım,İmalat,Montaj) İşletme safhasında alınan tedbirlere ise koruma tedbirleri denilmektedir. (Deneme,İşletme,Bakım Onarım)

48 RİSK KONTROL PRENSİPLERİ 5.Ekonomik Olma Prensibi En az harcama ile en yüksek koruma derecesini sağlayan koruma yöntemleri tercih edilmelidir. RİSK KONTROL PRENSİPLERİ 6.Risklerin Özgünlüğü Prensibi Risklerin ve kontrol yöntemlerinin kuruluşa özgü olduğu unutulmamalıdır. Benzer işyeri,makine,ekipman ve şartlardan bile farklı riskler kaynaklanabileceği ve farklı risk kontrollerinin uygulanabileceği dikkate alınmalıdır.

49 RİSK KONTROL PRENSİPLERİ 7.Risk Algılama Değişkenliği Prensibi Risk algılayıcıların eğitim,kültür, tecrübe,sosyal yapı ve ekonomik durum özelliklerinden dolayı farklı düzey ve şekillerde algılanabilirler. RİSK KONTROL PRENSİPLERİ 8. Sübjektiflik Prensibi Risk algılaması,olayın gerçekleşme ihtimali,zararhasarın derecesi,kontrol tedbirlerinin etkinliği,tecrübe gibi konular sübjektif olup kişisel farklılıklar göstermektedir. Bu farklılığın ortadan kaldırılması için kuruluş ve ülke bazında veri tabanları oluşturulmalıdır.

50 RİSK KONTROL PRENSİPLERİ 9.Katılımcılık Prensibi Risklerin ve tehlikelerin ortak algılama ile belirlendiği Çalışmanın gerekliliği ve yararlılığı Tehlikeleri önlemede başarılı olunacağı benimsenmelidir. RİSK KONTROL PRENSİPLERİ 10.Proaktif Yaklaşım Prensibi Kuruluşta istenmeyen olayların ortaya çıkmasından önce harekete geçerek varsayım,öngörü,değerlendirme ve analizlere dayanarak koruma ve önleme tedbirlerini almak

51 RİSK KONTROL PRENSİPLERİ 11.Mali Yük Getirmeme Prensibi Risk kontrol çalışmaları sonucu alınacak tedbirler çalışanlara mali yük getirmemelidir. RİSK KONTROL PRENSİPLERİ 12.Koruma Düzeyini Yükseltme Prensibi Risk kontrol tedbirleri çalışanların sağlık ve güvenlik koruma düzeyini yükseltici düzeyde olmalıdır.

52 RİSK KONTROL PRENSİPLERİ 13.Diğer Sistemlere Entegre olma Prensibi İSG koruma ve önleme çalışmaları ile uygulanan risk kontrol tedbirleri kuruluşun diğer politika ve sistemlerine entegre olmalıdır. RİSK KONTROL PRENSİPLERİ 14.Gözden Geçirme ve sürekli iyileştirme Prensibi Gözden geçirmelerle sağlık ve güvenlik Gözden geçirmelerle sağlık ve güvenlik düzeyinin sürekli olarak iyileştirilmesi sağlanmalıdır.

53 Çalışanların bilgilendirilmesi (İSG Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği) MADDE 16 (1) İşyerinde çalışanlar, çalışan temsilcileri ve başka işyerlerinden çalışmak üzere gelen çalışanlar ve bunların işverenleri; işyerinde karşılaşılabilecek sağlık ve güvenlik riskleri ile düzeltici ve önleyici tedbirler hakkında bilgilendirilir. Risk değerlendirmesi rehberleri MADDE 17 (1) İşverenlere, risk değerlendirmesi ile ilgili yükümlülükleri bakımından yardımcı olmak veya yol göstermek amacıyla risk değerlendirmesi rehberleri hazırlanabilir. Rehberler işyerinde çalışan sayısı ve işyerinin bulunduğu tehlike sınıfı göz önüne alınarak; sektör, meslek veya yapılan işlere özgü olabilir. (2) Kamu kurum ve kuruluşları, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları, işçi-işveren ve memur sendikaları ile kamu yararına çalışan sivil toplum kuruluşları faaliyet gösterdikleri sektörde rehber çalışmalarında bulunabilir. Bakanlıkça, bu Yönetmelik hükümlerine uygunluğu yönünden değerlendirilerek onaylanan taslaklar, Bakanlık tarafından sektör, meslek veya yapılan işlere özgü risk değerlendirmesi uygulama rehberleri olarak yayımlanır. 105 Risk Analizi 106/22

54 RİSK DEĞERLENDİRME YÖNTEMLERİ Risk Değerlendirme yöntemlerinin sayısı 150 civarındadır.en çok uygulama alanı bulanlar ; RİSK DEĞERLENDİRME YÖNTEMLERİ Kontrol Listeleri (Check List) Normal sistemden sapma ve Etkileri Analizi (FMEA) Tehlike ve Çalışabilirlik Analizi (HAZOP) Hata Ağacı Analizi (FTA) Kaza Sonuç Analizi (ETA) Tehlike Analizi ve Kritik Kontrol Noktaları (HACCP)

55 Risk Analizi Adımı Bir işletmede risk analiz yönteminin seçim aşaması en önemli aşamadır. Bu seçimin yanlış yapılması, hatalı değerlendirmelere ve dolayısıyla işletmede maddi ve manevi kayıplara neden olacaktır. Risk haritasının oluşturulması ve başlangıç tehlike analizi yapılırken hangi kalitatif ve kantitatif yöntemlerin seçileceğine, işletmenin kendi ihtiyaçlarına, yapısına, tehlikelerinin büyüklüğüne göre bu konuda uzman kişi tarafından karar verilmelidir. Tehlikeleri çok küçük olan küçük kuruluşları karmaşık ve zor tehlike tanımlaması, risk değerlendirmesi ve risk kontrol uygulamalarına zorlamak başarı oranını düşürecektir. Risk değerlendirmesi öncesinde, işletmedeki çalışma alanları ile proseslerin iyi anlaşılmış olması gerekir. Tehlikeleri belirleme ve risk değerlendirme öncesinde, işletmeye doğru biçimde makro ayrıştırma ve mikro ayrıştırma algoritması uygulanması, malzeme güvenlik formlarının oluşturulması, bu formların parçalanarak taşıma, depolama, kullanma ve acil eylem ve ilk yardım talimatlarının oluşturulması ve tehlike derecelendirme ve sınıflandırma yapılması gerekli ve önemlidir. Risklerin belirlenmesi ve analizi (İSG Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği) MADDE 9 (1) Tespit edilmiş olan tehlikelerin her biri ayrı ayrı dikkate alınarak bu tehlikelerden kaynaklanabilecek risklerin hangi sıklıkta oluşabileceği ile bu risklerden kimlerin, nelerin, ne şekilde ve hangi şiddette zarar görebileceği belirlenir. Bu belirleme yapılırken mevcut kontrol tedbirlerinin etkisi de göz önünde bulundurulur. (2) Toplanan bilgi ve veriler ışığında belirlenen riskler; işletmenin faaliyetine ilişkin özellikleri, işyerindeki tehlike veya risklerin nitelikleri ve işyerinin kısıtları gibi faktörler ya da ulusal veya uluslararası standartlar esas alınarak seçilen yöntemlerden biri veya birkaçı bir arada kullanılarak analiz edilir. (3) İşyerinde birbirinden farklı işlerin yürütüldüğü bölümlerin bulunması halinde birinci ve ikinci fıkralardaki hususlar her bir bölüm için tekrarlanır. (4) Analizin ayrı ayrı bölümler için yapılması halinde bölümlerin etkileşimleri de dikkate alınarak bir bütün olarak ele alınıp sonuçlandırılır. (5) Analiz edilen riskler, kontrol tedbirlerine karar verilmek üzere etkilerinin büyüklüğüne ve önemlerine göre en yüksek risk seviyesine sahip olandan başlanarak sıralanır ve yazılı hale getirilir. 110

56 Farklı Risk Analiz Tekniklerinin Uygulama Aşamaları TANIMLAMA VE FAALİYET SINIRLARINI BELİRLEME KALİTATİF TANIMLAMA VE TEHLİKE DEĞERLENDİRME KABUL EDİLEBİLİR VE EDİLEMEZ RİSK KAYNAKLARINI AYRIŞTIRMA KANTİTATİF RİSK DEĞERLENDİRME Kritik ve tehlikeli bir olayın oluşma sıklığı olasılığının hesaplanması Kritik ve tehlikeli bir olayın şiddetinin büyüklüğünün hesaplanması İlk Aşama: 1.Risk Haritası (MSDS Form, NFPA kod, MOND-DOW indeksi, Hızlı derecelendirme, Makro ve mikro ayrıştırma 2.Bilgi bankası oluşturma 3.Başlangıç tehlike analizi İkinci Aşama : Hata ağacı analizi, FMEA, HAZOP Üçüncü Aşama: Risk matrisi, İş güvenlik analizi, Birincil risk analizi Dördüncü Aşama: Hata ağacı analizi, Olay ağacı Analizi, Neden-sonuç analizi RİSK DEĞERLEME RİSK ANALİZ TEKNİKLERİ 1-MATRİS METODU: En sık kullanılan yaklaşımlardan biri olan risk değerlendirme matrisi ABD. Askeri standardı MIL_STD_882-D olarak da bilinen sistem güvenlik program gereksinimini karşılamak amacıyla geliştirilmiştir. Matris diyagramları iki veya daha fazla değişken arasındaki ilişkiyi analiz etmekte kullanılan bir değerlendirme aracıdır. L Tipi Matris : 5 x 5 Matris diyagramı (L Tipi Matris) özellikle sebep-sonuç ilişkilerinin değerlendirilmesinde kullanılır. Bu metot basit olması dolayısıyla tek başına risk analizi yapmak zorunda olan analistler için idealdir, ancak değişik prosesler içeren veya birbirinden çok farklı akım şemasına sahip işlerin hepsi için tek başına yeterli değildir ve analistin birikimine göre metodun başarı oranı değişir. Bu tür işletmelerde özellikle aciliyet gerektiren ve biran evvel önlem alınması gerekli olan tehlikelerin tespitinin yapılabilmesi için kullanılmalıdır. Bu metot ile öncelikle bir olayın gerçekleşme ihtimali ile gerçekleşmesi takdirinde sonucunun derecelendirilmesi ve ölçümü yapılır. 112

57 RİSK ANALİZ TEKNİKLERİ 1-MATRİS METODU: Kullanımı kolay ve uygulaması en yayın metotlardan birisidir. Bu metot diğer birçok metodun temelini teşkil eder. Karma bir RD metodudur. İ=İhtimal Riskskoru R=İxD eldeedilir. D = Sonucun derecesi 113 Bir Olayın Gerçekleşme İhtimali Seçenekleri ÇOK HAFİF HAFİF ORTA CİDDİ ÇOK CİDDİ SONUÇ DERECELENDİRME İş saati kaybı yok, ilkyardım gerektiren İş günü kaybı yok, kalıcı etkisi olmayan ayakta tedavi ilk yardım gerektiren Hafif yaralanma, yatarak tedavi gerekir Ciddi yaralanma, uzun süreli tedavi, meslek hastalığı Ölüm, sürekli iş göremezlik Bir Olayın Gerçekleşmesi Durumunda Olası Şiddeti Seçenekleri ÇOK KÜÇÜK KÜÇÜK İHTİMAL ORTAYA ÇIKMA OLASILIĞI İÇİN DERECELENDİRME BASAMAKLARI Hemen hemen hiç ORTA Az ( yılda bir kaç kez ) YÜKSEK Sıklıkla ( ayda bir ) ÇOK YÜKSEK Çok az ( yılda bir kez ), sadece anormal durumlarda Çok sıklıkla ( haftada bir, her gün ), normal çalışma şartlarında 114

58 5 x 5 Risk Matriksi x 3 Risk Matriksi Muhtemel Orta Risk Yüksek Risk Çok Yüks. Risk OLABİLİRLİK Olması beklenmez Düşük Risk Orta Risk Yüksek Risk Çok düşük ihtimal Önemsiz Risk Düşük Risk Orta Risk Küçük Zararlar Zarar Ciddi Zarar SONUÇLAR

59 Yüksek OLABİLİRLİK Orta Yüksek Orta Düşük Düşük SONUÇLAR 7x7 ve 7+7 Risk Matriksleri Sonuç Tabloları

60 Risk Matriksi Boyutlarını Karşılaştırılması 4 x 5 Risk Matriksi The Hazard Risk Assessment Matrix is derived from MIL-STD-882B

61 Risk değerlendirme J. Nohl Yöntemi Belirlenen her tehlike için bir ölçü saptanır. Nohl yöntemi esas alınarak geliştirilmiş matris

62 Madde No Bölüm Yapılan Faaliyet Risk Kapsamı f.3.c İlaç Deposu İlk Durum RİSK DEĞERLENDİRME ÇALISMASI Karton ambalajlı kaplarda stoklanan ürünlerin istiflenmesi esnasında kaymalar oluşuyor, Görülecek Zarar Ezilme, uzuv yaralanması, uzun süreli iş görememe Tarih İş Kazası Meslek Hast. Maddi Kayıp X X Etkilenecek Kişiler Olasılık Şiddet Risk Değeri Şirket Prestiji Önem Derecesi Personel Orta Risk Alınması Gerekli Önlemler Karton ambalajlı kaplarda stoklanan ürünlerin istiflenmesi esnasında daha dikkatli olunmalıdır, zemin yapısı dikkate alınarak raf sistemi kullanılmalıdır. Malzemeler devrilmeyecek şekilde ve ağırlıklarına dayanacak taban üzerine ve ancak 3 metre yükseklikte istiflenmelidir. Yasal Mevzuat 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu; Madde 4.(1) İşveren,çalışanların işle ilgili sağlık ve güvenliğini sağlamakla yükümlü olup bu çerçevede; Mesleki risklerin önlenmesi,eğitim ve bilgi verilmesi dahil her türlü tedbirin alınması,organizasyonun yapılması,gerekli araç ve gereçlerin sağlanması,sağlık ve güvenlik tedbirlerinin değişen şartlara uygun hale getirilmesi ve mevcut durumun iyileştirilmesi için çalışmalar yapar. İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü; Madde 9 - Her işyerinde, makine, tezgah, malzeme ve benzeri tesisler, çalışan işçilerin işlerini rahatça yapmalarına engel olmayacak ve herhangi bir tehlikeye sebebiyet vermeyecek şekilde yerleştirilecek ve bunlar, gereği gibi korunacaktır. Madde 489. İşyerlerinde malzemeler, aydınlatmayı engellemeyecek, makina ve tesisatın çalışmasını güçleştirmeyecek, geçitlerde gidiş ve gelişi aksatmayacak ve yangın söndürme tesisatının kullanılma ve çalışmasını engellemeyecek ve devrilmeyecek şekilde ve ağırlıklarına dayanacak taban üzerine ve ancak 3 metre yükseklikte istiflenecektir. Yapılan Düzeltici / Önleyici Faaliyetler Sorumlu: Semih Çakmak Başlangıç Tarihi: Bitiş Tarihi: İşveren /İşveren vekili Düzeltme Tarihi Etkilenecek Kişiler Olasılık Şiddet Risk Değeri Önem Derecesi Önemsiz Risk İSG Uzmanı İSG Uzmanı İşyeri Hekimi Destek Elemenı Tüm İşyeri Sorumlusu Çalışan Temsilcisi 123 TEHLİKE ve RİSK 124

63 TEHLİKE ve RİSK 125 TEHLİKE ve RİSK 2-Kontrol Listeleri-Çeklist Metodu(Birincil Risk Analizi ) Bir tesisin veya prosesin tüm donanımının ve aletlerinin tam olup olmadığını veya kusursuz işleyip işlemediğini saptar. İki adımda gerçekleştirilir. 126

64 TEHLİKE ve RİSK Check listelerindeki özel sorularla, analizi yapılan tesisin eksiklikleri saptanır. Birönlemler kataloğu ile, yapılması gereken düzeltmeler önerilir. En verimli sonuçlar, uzun deneyimlere dayalı veya deneyimli uzmanlar tarafından hazırlanmış listelerden alınır. (örnek: Uçaklarda pilotların kullandığı check listler gibi) 127 TEHLİKE ve RİSK ÇEK-LİST İLE RİSK ANALİZİ ÖRNEĞİ Uygun Yetersiz Yok Kontrolü yapılan konu Düşünceler Tehlikeli alan yeterince tanımlanmış-sınırlanmış mı? Alana girişler kontrol altında mı? Gerekli uyarı işaretleri var mı? Uyarı işaretleri doğru ve görülebilir mi? Yangın tedbirleri prosedürlere uygun mu? Alanda çalışanlar uygun ve yeterli eğitimleri almışlar mı? Kişisel koruyucular var mı? Uygun mu? Acil durum planı var ve görülebilir mi? 128

65 Risk Değerlendirme Formları 130

66 TEHLİKE ve RİSK 2-FİNE KİNNEY METODU Kullanımı kolay, yaygın olarak kullanılan bir metottur. İşyeri istatistiklerinin kullanımına imkan sağlar. Risk Değeri= İx Fx Dolarak hesaplanır. İ=İhtimal,(0,2-10 arası bir değer) F=Frekans,(0,5-10 arası bir değer) D=Sonuçların Derecesi 131 Tablo 1-İhtimal Skalası TEHLİKE ve RİSK İhtimal:Zarar ya da hasarın zaman içinde gerçekleşme ihtimali Değer Kategori 0,2 Pratik Olarak İmkânsız 0,5 Zayıf İhtimal 1 Oldukça Düşük İhtimal 3 Nadir fakat Olabilir 6 Kuvvetle Muhtemel 10 Çok Kuvvetli İhtimal 132

67 TEHLİKE ve RİSK Tablo: 2 Frekans (Maruziyet) Skalası Frekans: Tehlikeye maruz kalma sıklığı Değer Açıklama Kategori 0,5 Çok Nadir Yılda bir ya da daha az 1 Oldukça Nadir Yılda bir ya da birkaç kez 2 Nadir Ayda bir ya da birkaç kez 3 Ara sıra Haftada bir ya da birkaç kez 6 Sıklıkla Günde bir ya da daha fazla 10 Sürekli Sürekli ya da saatte birden fazla 133 Tablo: 3 Etki/Zarar-Sonuç Skalası TEHLİKE ve RİSK Derece:Tehlikenin gerçekleşmesi halinde insan, işyeri ve çevre üzerinde oluşturacağı zarar ya da hasarın şiddeti Değer Açıklama Kategori 1 Dikkate Alınmalı Hafif-Zararsız veya önemsiz 3 Önemli Minör-Düşük iş kaybı, küçük hasar, İlk Yrd. 7 Ciddi Majör-Önemli Zarar, Dış tedavi, işgünü kaybı 15 Çok Ciddi Sakatlık, uzuv kaybı, çevresel etki 40 Çok Kötü Ölüm, Tam maluliyet, Ağır çevr. etkisi 100 Felaket Birden çok ölüm, önemli çevre felaketi 134

68 TEHLİKE ve RİSK Risk Düzeyine Göre Karar ve Eylem Sıra Risk Değeri Karar EYLEM 1 R<20 Kabul Edilebilir Risk Acil tedbir gerekmeyebilir 2 20<R< 70 Kesin Risk Eylem planına alınmalı 3 70 <R<200 Önemli Risk <R< 400 Yüksek Risk 5 R>400 Çok Yüksek Risk Dikkatle izlenmeli ve yıllık eylem planına alınarak giderilmeli Kısa vadeli eylem planına alınarak giderilmeli Çalışmaya ara verilerek derhal tedbir alınmalı 135 TEHLİKE ve RİSK Đşyeri Bölümü : Değerlendiren : Tarih: RĐSK DEĞERLENDĐRME FORMU Nu TEHLĐKELER RĐSK RĐSK DEĞERLENDĐRMESĐ Đhtimal Frekans Etki Risk Değeri Aksiyonlar ve Ek Kontroller Sorumlu Süre ONAYLAYAN Adı Soyadı: Đmza: Tarih: Kinney metodu

69

70 KINNEY METODU RİSK PUANI = ŞANS (OLASILIK) x FREKANS x ŞİDDET OLASILIK DEĞERİ ŞANS (OLASILIK) zararın gerçekleşme olasılığı 0,5 FREKANS DEĞERİ FREKANS tehlikeye zaman içinde maruz kalma tekrarı 0,5 ŞİDDET DEĞERİ ŞİDDET insan ve/veya çevre üzerinde yaratacağı tahmini zarar beklenir, kesin 10 hemen hemen sürekli (bir saatte birkaç defa) 100 birden fazla ölümlü kaza / çevresel felaket 6 yüksek / oldukça mümkün 6 sık (günde bir veya birkaç defa) 40 öldürücü kaza / ciddi çevresel zarar 3 olası 3 ara sıra (haftada bir veya birkaç defa) 15 kalıcı hasar/yaralanma, iş kaybı / çevresel engel oluşturma, yakın çevreden şikayet 1 mümkün fakat düşük 2 sık değil (ayda bir veya birkaç defa) 7 önemli hasar/yaralanma, dış ilk yardım ihtiyacı / arazi sınırları dışında çevresel zarar 0,5 beklenmez fakat mümkün 1 seyrek (yılda birkaç defa) 3 küçük hasar/yaralanma, dahili ilk yardım / arazi içinde sınırlı çevresel zarar 0,2 beklenmez 0,5 çok seyrek (yılda bir veya daha seyrek) 1 ucuz atlatma / çevresel zarar yok RİSK DEĞERİ 25 RİSK DEĞERLENDİRME SONUCU 400 < R 200 < R < 400 tolerans gösterilemez risk, hemen gerekli önlemler alınmalı / veya tesis, bina, çevrenin kapatılması düşünülmelidir esaslı risk, kısa dönemde iyileştirilmelidir (birkaç ay içinde) 70 < R < < R < 70 R < 20 önemli risk, uzun dönemde iyileştirilmelidir (yıl içinde) olası risk,+h4 > < gözetim altında uygulanmalıdır önemsiz risk, önlem öncelikli değildir ŞİDDET ŞİDDET DEĞERİ ŞİDDET insan ve/veya çevre üzerinde yaratacağı tahmini zarar birden fazla ölümlü kaza / çevresel felaket öldürücü kaza / ciddi çevresel zarar kalıcı hasar/yaralanma, iş kaybı / çevresel engel oluşturma, yakın çevreden şikayet önemli hasar/yaralanma, dış ilk yardım ihtiyacı / arazi sınırları dışında çevresel zarar küçük hasar/yaralanma, dahili ilk yardım / arazi içinde sınırlı çevresel zarar ucuz atlatma / çevresel zarar yok Şiddet puanlamasında zarar kısmında ölümvar ise puanlamanın buna uygun şekilde 40 puan (tek ölüm) veya 100 puan (birden çok ölüm) olarak yapılması gerekmektedir. Ayrıca şiddet değerlendirmelerinde, herhangi bir şüphe olduğu durumda, daha yüksek puan verilmelidir.

71 FREKANS FREKANS DEĞERİ ,5 FREKANS tehlikeye zaman içinde maruz kalma tekrarı hemen hemen sürekli (bir saatte birkaç defa) sık (günde bir veya birkaç defa) ara sıra (haftada bir veya birkaç defa) sık değil (ayda bir veya birkaç defa) seyrek (yılda birkaç defa) çok seyrek (yılda bir veya daha seyrek) İşin yapılma sıklığı değil, işi yaparken tehlikeye maruz kalma sıklığıdır. Rutin olmayan bir faaliyet değerlendirilirken, o faaliyet sırasında tehlikeye maruz kalma sıklığı düşünülmelidir (2 saat süren bir faaliyette, 2 saat içinde maruz kalma sıklığı) ŞANS (OLASILIK) OLASILIK DEĞERİ 10 ŞANS (OLASILIK) zararın gerçekleşme olasılığı beklenir, kesin 6 yüksek / oldukça mümkün 3 olası 1 mümkün fakat düşük 0,5 beklenmez fakat mümkün İlk yapılan risk değerlendirmesinde hiçbir kontrol önlemi dikkate alınmamalıdır, bundan dolayı da olasılıklar hep en kötü olasılık olarak düşünülmelidir. Yapılan düzeltici faaliyetler frekans veya şiddeti etkilemez, etkileyeceği tek değişken olasılıktır. (Yüksekte emniyet kemersiz çalışan bir işçinin kemer takması sadece düşme olasılığını etkiler, düşerse ölüm riskini azaltmaz veya tehlikeye maruz kalma sıklığını etkilemez) 0,2 beklenmez

72 Kinney metodu ---- Değerlendirme sonucu RĐSK DEĞERĐ 400 < R 200 < R < < R < < R < 70 R < 20 RĐSK DEĞERLENDĐRME SONUCU Tolerans gösterilemez risk (hemen gerekli önlemler alınmalı / veya işin durdurulması, tesisin, binanın kapatılması vb. düşünülmelidir.) Esaslı risk (kısa dönemde iyileştirilmelidir birkaç ay içerisinde ) Önemli risk (uzun dönemde iyileştirilmelidir yıl içerisinde ) Olası risk Gözetim altında uygulanmalıdır Önemsiz risk (önlem öncelikli değildir.) DĐKKAT EDĐLECEK HUSUSLAR Risk değerlendirmelerinde: 0-20 arası çıkan riskler için herhangi bir kontrole referans olmayabilir ancak bazen herhangi bir riskin 0-20 arasında olması için de uyguladığımız kontroller olabilir. Bu durumda referans gösterebiliriz arası uygulamada risklerin büyük çoğunluğunun çıktığı aralıktır. Bu aralıktaki riskler için eğer herhangi bir yasal gerek yoksa, önlem almamız gerekmemektedir. Ancak olası risk kavramı hemen hemen mutlaka varolan bir önlemin sonucu olarak ortaya çıkmaktadır. İstisnalar beklense de, riskin arası çıkması durumunda, riskin bu seviyede tutulmasını sağlayan kontrol yöntemine bir referans olması beklenmektedir. Bu referans: 1. Talimata 2. Prosedüre 3. Uyarı levhasına 4. Eğitime 5. KKE kullanımına olabilir. 70 ten yüksek çıkan riskler için mutlaka bir düzeltici faaliyet planlanmalıdır.

73 DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR 70 puan ve üstü olan risklerle ilgili olarak; Planlanan aksiyonlar için sorumlular, terminler, maliyetler vb. çıkartılmalıdır. Tüm önlemler alınmış ve yeni önlemler alınamıyor ise risk değerlendirme prosedürüne bu tip durumlarda tehlikenin bilinerek çalışılacağı vb. bir ifadenin konulması gerekmektedir. 400 ün üzerindeki tehlikelere yönelik aksiyonların terminleri gözden geçirilerek acil çözümler bulunmalı, bu aksiyonlar gerçekleştirilene kadar geçecek sürede çalışılacaksa nasıl çalışılacağı tarif edilmelidir. İyileştirme aksiyonları tamamlandıktan sonra puanlama gözden geçirilmelidir. İyileştirmeler sonrası puanı hala 70 ve üzeri olanlar için önlemlerin garanti altına alınarak faaliyetlere devam edilebilir. Tüm önlemlere rağmen 400 puan ve üzeri olan risklerle ilgili faaliyetlerin mutlaka Genel Müdür ile paylaşılması gerekmektedir. AKSİYON PLANLARI İLE RİSK DEĞERLENDİRME FORMLARI ARASINDA İLİŞKİ KURMAK İŞİN KOLAYLIĞI AÇISINDAN ÇOK ÖNEMLİDİR. DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR Taşeron çalışması, gece çalışması vb. mevcut tehlikeleri arttıran tehlikeler tek başına değerlendirilebileceği gibi aşağıdaki şekilde de değerlendirilebilir; Şans(olasılık) sorusu zarara göre sorulmalıdır, örneğin gece çalışması yaparken yaralanma ihtimali nedir? Frekans sorusu faaliyeti gerçekleştirirken tehlikeye maruz kalma sıklığı olarak sorulmalıdır, örneğin xxxx faaliyetini gece yaparken ne sıklıkta xxx tehlikesiyle karşılaşıyoruz? Şiddet sorusu ise meydana gelebilecek zararın boyutuna göre sorulmalıdır, örneğin xxxx faaliyetinde gece çalışırken ne olur?

74 İnsanlar her faaliyetlerinde, sağlık ve güvenliklerini tehlikeye atan kişisel bir risk seviyesini GÖZE ALIRLAR. RĐSK ANALĐZĐ ANCAK BU GÖZE ALMA SEVĐYESĐNĐN DÜŞÜRÜLMESĐ ĐLE ĐŞE YARAR. Kinney metodu Şans ( Olasılık ) Şans ( Olasılık ), zararın gerçekleşme olasılığıdır. Olasılık Olasılık değeri Beklenir, kesin 10 Yüksek / oldukça mümkün 6 Olası 3 Mümkün fakat düşük 1 Beklenmez fakat mümkün 0,5 Beklenmez 0,2

75 Kinney metodu Frekans Frekans, tehlikeye zaman içinde maruz kalma tekrarıdır. Frekans Frekans değeri Hemen hemen sürekli 10 Sık 6 Ara sıra 3 Sık değil 2 Seyrek 1 Çok seyrek 0,5 Kinney metodu Şiddet Şiddet : tehlikenin insan ve/veya çevre üzerinde yaratacağı tahmini zararıdır Şiddet Şiddet değeri Birden fazla ölümlü kaza 100 Öldürücü kaza 40 Kalıcı hasar, yaralanma, iş kaybı 15 Önemli hasar, yaralanma, dış ilkyardım ihtiyacı Küçük hasar, yaralanma, dahili ilk yardım 7 3 Ucuz atlatma 1

76 TEHLİKE ve RİSK 3-OLASI HATA TÜRLERİ VE ETKİ ANALİZİ (FAİLURE MODE ANDEFFECTS ANALYSİS- FMEA) Enyaygın kullanılan metodlardan biridir. Herhangi bir sistemin tamamı veya bölümleri ele alınıp, bunlardaki kısımlar, aletler, kompenentlerde ortaya çıkabilecek arızalardan hem bölümlerin hemde bütün sistemin nasıl etkilenebileceği ve ortaya çıkabilecek sonuçlar analiz edilir. 151 TEHLİKE ve RİSK FMEA ÇEŞİTLERİ 1) Sistem FMEA 2) Tasarım FMEA 3) Proses FMEA 4) Servis FMEA 152

77 TEHLİKE ve RİSK Sistem FMEA AMACI;Sistem ve alt sistemleri analiz ederek, sistemin eksiklerinden doğan sistem fonksiyonları arasındaki potansiyel hata türlerini belirlemektir. HEDEFİ; Sistemin kalitesini, güvenirliğini ve korunabilirliğini artırmaktır. 153 TEHLİKE ve RİSK Servis FMEA AMACI; Organizasyondaki aksaklıkların analiz edilmesidir. HEDEFİ;Organizasyonun kalitesini, güvenirliğini ve korunabilirliğini artırmaktır. 154

78 TEHLİKE ve RİSK Proses FMEA AMACI;Üretim veya montaj prosesindeki eksiklerden doğabilecek hata türlerini ortadan kaldırmak ve üretim ve montaj prosesini analiz etmektir. HEDEFİ; Prosesin kalitesini, güvenirliğini ve korunabilirliğini artırmaktır. 155 TEHLİKE ve RİSK FMEA METODUNUN UNSURLARI FMEA nın üç temel unsuru vardır. a.ihtimal: İHatanın zaman içinde gerçekleşme sıklığını gösteren değer, (1-10 arası) b.şiddet: ŞHatanıngerçekleşmesi durumunda sonuçların derecesini gösteren değer, (1-10 arası) 156

79 FMEA RİSK DEĞERİ BİLEŞENİ c.tespit edilebilirlik: T Hatanın istenmeyen sonuçlara sebep olmadan tesbit edilebilme derecesini gösteren değer,(1-10 arası) 157 Risk Öncelik Göstergesi(RÖG) Bir FMEA nın çıktısı Risk Öncelik Göstergesidir RÖG potansiyel hata türleri, onların etkileri ve hatanın müşteriye ulaşmasından önce sürecin hatayı yakalabilme yeteneğine bağlı olarak hesaplanan bir sayıdır. Her biri etkiler, sebepler ve kontrollar ile ilişkili olan üç sayısal değerin çarpımı şeklinde hesaplanır: RÖN = Şiddet X Ortaya Çıkma X Keşfedilebilirlik Etkiler Sebepler Kontrollar

80 FMEA RİSK Ö. Bileşeni OLASILIK HATA OLASILIĞI HKS HATA KÜMÜLATİF SAYISI DERECE Çok Yüksek: Kaçınılmaz Hata ½ den fazla 10 1/3 9 Yüksek: Tekrar Tekrar Hata 1/8 8 1/20 7 Orta: Ara Sıra Olan Hata 1/80 6 1/ / Düşük: Nispeten Az Olan Hata 1/ / Pek Az: Olası Olmayan Hata 1/ den düşük Tasarım FMEA İçin Ortaya Çıkma Olasılığı Derecelendirme Tablosu OLASILIK DERECE HKS/1000 KISTAS HEMEN HEMEN OLANAKSIZ 1 < ( da.1) Hatanın ortaya çıkması mümkün değildir. Olasılık derecesi=1 demek, hiç bir hata türü yok demektir ve hem; (a) tasarımın beklenen üretim /montaj değişikliklerini karşılayabileceğini, hem de; (b) normal kontroller, ürünlerin tasarım beklentilerine göre üretildiğini göstermektedir. UZAK ( de 1) ÇOK ÖNEMSĐZ ( de 1) ÖNEMSĐZ (2.000 de 1) DÜŞÜK (400 de 1) ORTA (80 de 1) BĐRAZ YÜKSEK 7 46 (20 de 1) YÜKSEK (8 de 1) ÇOK YÜKSEK (3 de 1) HEMEN HEMEN KESĐN (3 de 1 den çok) Ender sayıda hata olası. Çok az sayıda hata olası. Az sayıda hata olası. Seyrek sayıda hata olası. Orta sayıda hata olası. Biraz yüksek sayıda hata olası. Yüksek sayıda hata olası. Çok yüksek sayıda hata olası. Hata olasılığı hemen hemen kesin. Önceki veya benzer tasarımlarla ilgili geçmişteki pek çok hatalar.

81 FMEA RİSK Ö. Bileşeni ŞİDDET SİSTEM FMEA ŞİDDET ETKİ SINIFLAMASI ETKİ ŞİDDETİN ETKİSİ DERECE Uyarısız Gelen Tehlike Felakete yol açabilecek etkiye sahip ve uyarısız gelen potansiyel hata 10 Uyarısız Gelen Tehlike Yüksek hasara ve toplu ölümlere yol açabilecek etkiye sahip ve uyarısız gelen potansiyel hata 9 Çok Yüksek Sistemin tamamen hasar görmesini sağlayan yıkıcı etkiye sahip ağır yaralanmalara,3.derece yanık, akut ölüm vb. etkiye sahip hata 8 Yüksek Ekipmanı tamamen hasar görmesine sebep olan ve ölüme, zehirlenme,3.derece yanık, akut ölümcül hastalık vb. etkiye sahip hata 7 Orta Sistemin performansını etkileyen, uzuv ve organ kaybı, ağır yaralanma, kanser vb. yol açan hata 6 Düşük Kırık, kalıcı küçük iş görmemezlik,2.derece yanık, beyin sarsıntısı vb. etkiye sahip hata 5 Çok Düşük İncinme, küçük kesik ve sıyrıklar, ezilmeler vb. hafif yaralanmalar ile kısa süreli rahatsızlıklara neden olan hata 4 Küçük Sistemin çalışmasını yavaşlatan hata 3 Çok Küçük Sistemin çalışmasında kargaşaya yol açan hata 2 Yok Etki yok Tasarım HTEA İçin Şiddet Derecelendirme Tablosu ETKĐ ŞĐDDET KISTAS DERECESĐ ETKĐSĐ YOK 1 Etkisi yok ÇOK ÖNEMSĐZ ETKĐ 2 Ürün performansı üzerine çok önemsiz etkisi vardır. Müşteri rahatsız olmamaktadır. Bazen önemsiz kusurlar gözlenmektedir. ÖNEMSĐZ ETKĐ 3 Ürün performansı üzerine önemsiz etkisi vardır. Müşteri birazcık rahatsız olmaktadır. Pek çok zaman süresince önemsiz kusurlar gözlenmektedir. KÜÇÜK ETKĐ 4 Ürün performansı üzerine küçük etkisi vardır. Kusurun onarılması gerekmemektedir. Müşteri ürün veya sistem performansı üzerinde küçük etkilerin farkına varabilir. Yaşamsal olmayan kusurlar sürekli gözlenmektedir. Ürün performansı üzerine orta şiddette etkisi vardır. Müşteri ORTA ŞĐDDETTE ETKĐ 5 ürün kullanımında bazı tatminsizlikler yaşamaktadır. Yaşamsal olmayan parçadaki hatalar onarım gerektirir. ÖNEMLĐ ETKĐ 6 Ürün performansının derecesi düşmüştür, fakat ürün çalışmaktadır ve emniyetlidir. Müşteri ürün kullanımı esnasında rahatsızdır. Yaşamsal olmayan bir parçası çalışmıyordur. BÜYÜK ETKĐ 7 Ürün performansı ciddi olarak etkilenmiştir, fakat kullanılabilmektedir ve emniyetlidir. Müşteri tatmin olmamaktadır. Üründe bir alt sistem çalışmıyordur. ÇOK BÜYÜK ETKĐ 8 Ürün kullanılamamaktadır, fakat emniyetlidir. Müşteri tatminsizliği çok fazladır. Sistem çalışmıyordur. CĐDDĐ ETKĐ 9 Olasılıkla tehlikeli etki söz konusudur. Bir kaza olmaksızın ürünün kullanılmasını durdurur-kısmi arıza. Tehlike durumunda yasalarla uyumlu. TEHLĐKELĐ ETKĐ 10 Tehlikeli etki. Emniyetle ilgili ani arıza. Yasalarla uyumsuz bir arıza.

82 FMEA RİSK Ö. Bileşeni TESBİT EDİLEBİLİRLİK TESBĐT EDĐLEBĐLĐRLĐK Tespit Edilemez Çok Az Az Çok Düşük Düşük Orta Yüksek Ortalama Yüksek Çok Yüksek Hemen Hemen Kesin TESBĐT EDĐLEBĐLĐRLĐK OLASILIĞI Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedilebilirliği mümkün değil Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedilebilirliği çok uzak Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedilebilirliği uzak Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedilebilirliği düşük Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedilebilirliği çok düşük Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedilebilirliği orta Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedilebilirliği yüksek ortalama Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedilebilirliği yüksek Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedilebilirliği çok yüksek Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedilebilirliği hemen hemen kesin DERECE Tasarım FMEA İçin Ortaya Çıkma Olasılığı Derecelendirme Tablosu OLASILIK DERECELENDĐRMESĐ ÇOK UZAK OLASILIKTA DERECELENDĐRME 1 Arızanın olacağını kabullenmek mantıklı değil DÜŞÜK OLASILIKTA 2,3 Satılan ürünlerdeki benzer tasarımlarda çok az arızalarla karşılaşıldı ORTA OLASILIKTA 4,5,6 Benzer tasarımlar seyrek arızalara neden oldu, fakat çok ciddi değillerdi YÜKSEK OLASILIKTA 7,8 Geçmişte benzer tasarımlardaki yanlışlıklar problem yarattı ÇOK YÜKSEK OLASILIKTA 9,10 Ciddi arızaların ortaya çıkması hemen hemen mümkün

83 TEHLİKE ve RİSK Risk Öncelik Değeri (RÖD) R.Ö.D.= İ x D x T arasında bir değer alabilir. Risk Öncelik Değeri (RÖD) Sıra Risk Öncelik Değeri Karar arası Düşük Riskli arası Orta Riskli arası Yüksek Riskli arası Çok Yüksek Riskli 165 TEHLİKE ve RİSK ÖRNEK FMEA 166

84 Keşfedilebilirlik yeterince sağlanabiliyor olsa bile, fazla miktarda kontrol etmenin maliyet ve zaman açısından yük getirdiği düşünülerek hatanın ortaya çıkma olasılığını azaltıcı çalışmalar yaparak, kontrol edilen parametre sayısını azaltmak da mümkün olacaktır. RÖG İyileştirme Çalışmalarını Yönlendirir FMEA-İyileştirme Planı Parça Adı: Tarih:... Parça Kodu:. Formu Dolduran:... Resim No: Revizyon No: 0 Parça adı (A) termostat Termostat düğmesi Parçanın Fonksiyonu/ İşlevi (B) Hata türü (C) Hata sebebi (D)..TASARIM HATA TÜRÜ ve ETKİLERİ ANALİZİ Hatanın etkileri (sonuçları) Kontrol İşlemleri (F) (E) RÖN Pareto diyagramın a bağlı Termostat ayarı yapılamaz, performans etkilenir. olarak yapılıyor önerilen Termostat faaliyetleri ayarı yapılamaz, müşteri rahatsız olur. belgelendir Faaliyetin gerçekleştirilmesinden ve gerekli verilerin derlenmesinden sorumlu olanı gösterir ortaya çıkma olasılığı (G) ŞİMDİKİ KOŞULLAR etki derecesi (H) keşfedilebilirlik (I) RİS ÖNCELİK GÖSTERGESİ (J) İYİLEŞTİRME FAALİYETLERİ iç sıcaklığını hissederek Ayar banyosunun açma/ kapama ayar banyosunda yanlış ayarlama GKK'da açma/ kapama testi kompresöre açma/ hatalı açma/ kapama kalibrasyonunun sıcaklıkları yanlış yapılması yapılıyor kapama yaptırır. yapılması ayar milini çevirerek soğutma ayarını yapar dönmüyor Düğme-ayar mili uyumsuz, çapak Ayar mili soğutma ayarını yapıyor Zor çevriliyor. perçin hatalı kapileri kapileri gazını tutar, evadaki sıcaklığı hisseder Önerilen İyileştirmeler (K) Tamamlanma Planı ve Sorumluluk (L) Tamamlanan iyileştirme faaliyetleri (M) İYİLEŞTİRİLEN KOŞULLAR Düğme ve ayar mili GKK da kontrol edilmiyor. Çapak GKK'da görünüş kontrolü Resim değişikliği çıkıyor konumuna alınamıyor. kapileri boyunun uzun Makine ayarının tam olması yapılamaması kapileri boyunun kısa olması kopuk olması GKK'da gruplu halde 0 konumuna alınması ve 0 konumunda termostatın kontakları kontrolu yapılıyor. ortaya çıkma olasılığı (N) Perçin sürecinin iyileştirilmesi kamanın yüksekliğini aşamaması Makine ayarının tam yapılamaması Yardımcı sanayide makaron takılması için açılması,... montajı esnasında kapilerinin deforme olması olasılığı var gazın genleşmesi farklı olacağından, hatalı açıp/ kapama GKK'da boy ölçüsü yapılıyor, yardımcı sanayide otomatik olarak boy kesimi yapılıyor termostat çalışmaz, soğutma GKK'da görünüş kontrolde sistemi çalışmaz bakılıyor etki derecesi (O) Faaliyet tamamlandığın da RÖG yeniden hesaplanır keşfedilebilirlik (P) RİSK ÖNCELİK GÖSTERGESİ (R) Makaronun üretim esnasında takılması

85 TEHLİKE ve RİSK 4-HATA AĞACI ANALİZİ (FAULT TREE ANALYSIS-FTA) 1962 Yılında Bell Telefon Laboratuarları nda Amerikan Hava Kuvvetleri için geliştirilmiştir. Bir tepe olayın gerçekleşmesi veya gerçekleşmemesi için alınması gereken önlemler ayrıntılı bir şekilde analiz edilir. Olmaması istenen tepe olay saptanıp, bu olaya neden olabilecek tüm faktörler analiz edilir. 169 Tehlikelerin Belirlenmesi Tümdengelim mantığı ile çalışır ve istenmeyen tepe olaydan aşağıya doğru, bu olayı meydana getiren sebepleri inceler. Spesifik hataların modellenmesi için kullanılır. Yetkin analistler tarafından yapılabilir. Modellenen sistem çok iyi tanımlanmalıdır. Hem tek hata zincirlerinin, hem de çoklu hata zincirlerinin modellenmesi için uygun bir yöntemdir. 170/22

86 Giyotin Giyotinin tüm önleyici bakımları ve kontrolleri yapılmış olmalıdır Giyotinin koruyucu telleri takılı olmalıdır Giyotinin çift el kumandası aktif olmalıdır Tehlikelerin Belirlenmesi Operatörün Parmakları Koptu Çift El Kumanda Çalışmıyor VE Giyotinin Koruyucu Telleri Takılı Değil Operatör İptal Etmiş VEYA Kumanda Arızalı VEYA Kumanda Yok Üretim Miktarını Arttırmak İçin Önleyici Bakım Yapılmıyor VEYA Yanlış Bakım Yapılıyor Kumanda Bakıma Gitti VE Yedek Kumanda Mevcut Değil

87 Tehlikelerin Belirlenmesi Operatörün Parmakları Koptu Çift El Kumanda Çalışmıyor VE Giyotinin Koruyucu Telleri Takılı Değil Teller Kopuk VEYA Koruyucu Teller Mevcut Değil Önleyici Bakım Yapılmıyor VEYA Yanlış Bakım Yapılıyor Operatör Telleri Çıkarmış VEYA Teller Onarım İçin Gönderilmiş Risklerin Değerlendirilmesi Operatörün Parmakları Koptu 6/10 Çift El Kumanda Çalışmıyor VE Giyotinin Koruyucu Telleri Takılı Değil Operatör İptal Etmiş VEYA Kumanda Arızalı VEYA Kumanda Yok Üretim Miktarını Arttırmak İçin 1/5 Önleyici Bakım Yapılmıyor VEYA 3/10 Yanlış Bakım Yapılıyor 1/10 1/5 1/10 Kumanda Bakıma Gitti VE Yedek Kumanda Mevcut Değil 1/10 1/1 174/22

88 Risklerin Değerlendirilmesi Operatörün Parmakları Koptu 3/10 Çift El Kumanda Çalışmıyor VE Giyotinin Koruyucu Telleri Takılı Değil 3/20 Teller Kopuk VEYA Koruyucu Teller Mevcut Değil 1/10 Önleyici Bakım Yapılmıyor 1/20 VEYA Yanlış Bakım Yapılıyor Operatör Telleri Çıkarmış VEYA 3/20 Teller Onarım İçin Gönderilmiş 1/20 1/10 4- Tehlikelerin Değerlendirilmesi Operatörün Parmakları Koptu 18/100 = 0, yılda bir Çift El Kumanda Çalışmıyor VE Giyotinin Koruyucu Telleri Takılı Değil 6/10 3/10 176/22

89 Sonuç Riskin Değerlendirilmesi Operatörün parmakları koptu (5) Olasılık 5,55 yılda bir (3) 177/22 6- Risk Önlemleri 5/10 Operatörün Parmakları Koptu Çift El Kumanda Çalışmıyor VE Giyotinin Koruyucu Telleri Takılı Değil Operatör İptal Etmiş VEYA Kumanda Arızalı VEYA Kumanda Yok Üretim Miktarını Arttırmak İçin 1/5 Önleyici Bakım Yapılmıyor VEYA 3/10 Yanlış Bakım Yapılıyor 1/10 1/5 1/10 Kumanda Bakıma Gitti 1/10 Yedek Kumanda 1/1 ALINIR 178/22 VE Yedek Kumanda Mevcut Değil

90 Risk Önlemleri Operatörün Parmakları Koptu 3/20 Çift El Kumanda Çalışmıyor VE Giyotinin Koruyucu Telleri Takılı Değil Teller Kopuk VEYA Koruyucu Teller Mevcut Değil 2/20 Önleyici Bakım Kontrolleri Önleyici Bakım Yapılmıyor VEYA Yanlış Bakım Yapılıyor 1/20 1/20 1/20 Operatör Telleri Çıkarmış 1/20 1/10 VEYA Teller Onarım İçin Gönderilmiş Yedek Tel Satın ALINIR 179/22 6- Risk Önlemleri 15/200 = 0,075 13,33 yıl 5/10 Operatörün Parmakları Koptu 3/20 Çift El Kumanda Çalışmıyor VE Giyotinin Koruyucu Telleri Takılı Değil 180/22

91 Sonuç 6- Risk Önlemleri Operatörün parmakları koptu (5) Olasılık 13,33 yılda bir (1) 181/22 6- Risk Önlemleri Yedek Kumanda ALINIR Önleyici Bakım Kontrolleri Yedek Tel Satın ALINIR 182/22

92 183 TEHLİKE ve RİSK 5-TEHLİKE VE ÇALIŞABİLİRLİK ANALİZİ (HAZARD AND OPERABILITY STUDIES- HAZOP) Kimya endüstrisi tarafından, bu sanayinin özel tehlike potansiyelleri dikkate alınarak geliştirilmiştir. Multi disipliner bir tim tarafından, kaza odaklarının saptanması, analizleri ve ortadan kaldırılmaları için uygulanır. 184

93 TEHLİKE ve RİSK Belirli kılavuz kelimeler kullanarak yapılan sistemli bir beyin fırtınası çalışmasıdır. Çalışmaya katılanlara, belirli yapıda sorular sorulup, bu olayların olması veya olmaması halinde ne gibi sonuçların ortaya çıkacağı sorulur. 185 TEHLİKE ve RİSK 186

94 TEHLİKE ve RİSK 187 TEHLİKE ve RİSK HAZOP AKIM ŞEMASI 188

95 TEHLİKE ve RİSK HAZOP METODOLOJİSİ 189 TEHLİKE ve RİSK 190

96 TEHLİKE ve RİSK 191 TEHLİKE ve RİSK Kimyasal A, kimyasal B reaksiyona girerek kimyasal C yi üretmektedir. Reaksiyon; ekzotermik reaksiyondur ve bundan dolayı reaktörün sıcaklığı ile kullanılan soğutma suyunun sıcaklığının kontrol edilmesi gerekmektedir. 192

97 TEHLİKE ve RİSK A + B C + H Kimyasal A ve B'nin eklenme oranı tepkime yolunu etkilemektedir. Tepkime yolu değişmekte ve D kimyasalı oluşmaktadır, D kimyasalı yanıcı normal şartlar altında patlayıcıdır. 193 TEHLİKE ve RİSK HAZOP UYGULAMA ŞEKLĐ KILAVUZ KELİME TEHLİKELİ SAPMA 194

98 TEHLİKE ve RİSK HAZOP UYGULAMA ŞEKLĐ AKIŞ AKIŞ 195 TEHLİKE ve RİSK Anahtar Kelime Kılavuz Kelime Tehlikeli Sapma Olası Nedenler Sonuçlar Gerekli Aksiyonlar HİÇ AKIŞ AKIŞ YOK A Kimyasalı depolama takında yeterli hammadde yok 2) Reaktöre beslemenin kesilmesi 1) Akış olmaması sebebiyle reaktör içerisinde D kimyasalı oluşumu 1) A kimyasalı hammadde tankına düşük seviye alarmının kurulması 2) Depolama alanı operatörü ile iletişimin sağlanması 196

99 TEHLİKE ve RİSK SICAKLIK YÜKSEK SICAKLIK 197 TEHLİKE ve RİSK Anahtar Kelime Kılavuz Kelime Tehlikeli Sapma Olası Nedenler Sonuçlar Gerekli Aksiyonlar 1) Su deposuna alt seviye alarmının kurulması FAZLA SICAKLIK YÜKSEK SICAKLIK 2) Soğutma suyu pompasında arıza Reaktör içeri-sinde sıcaklık ve basınç artışı 2) Soğutma suyu pompası üzerine ters tepki hattı kurulması 3) Belli aralıklarla boru hatlarının denetlenmesinin sağlanması 198

100 TEHLİKE ve RİSK 6-OLAY AĞACI ANALIZI (EVENT TREE ANALYSIS- ETA) 199 TEHLİKE ve RİSK Her hangi bir tehlikeli olayın yaratabileceği çeşitli senaryolar analiz edilir. İdeal olarak, birden fazla proses ve koruma sistemlerinin olduğu tesislerde kullanılır. Kazaların sıklığı ve/veya olasılıkları sayısal olarak belirlenebilir. 200

101 TEHLİKE ve RİSK 201 TEHLİKE ve RİSK 202