AİLE HUKUKUNA İLİŞKİN YABANCI KARARLARIN TANINMASI

Transkript

1 Yrd. Doç. Dr. Ebru ŞENSÖZ MALKOÇ AİLE HUKUKUNA İLİŞKİN YABANCI KARARLARIN TANINMASI Tanıma Davası Görülmekte Olan Davada Tanıma Doğrudan Tanıma Tanımanın Reddi Davası

2 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ...VII DOKTOR A TEZİ ÖNSÖZ... XI İÇİNDEKİLER... XVII KISALTMALAR...XXXI GİRİŞ...1 Birinci Bölüm Tanıma Kavramı ve Usulü I. YABANCI MAHKEME KARARLARININ KESİN HÜKÜM ETKİSİNİN KABULÜ VE TANIMA...7 A. GENEL OLARAK...7 B. MAHKEME KARARLARI VE ETKİLERİ Mahkeme Kararlarının Türleri ve Etkileri Mahkeme Kararının Etkileri a. Kesin Hüküm Etkisi aa. Kesin Hükmün Olumsuz Etkisi: Kesin hüküm itirazı... 26

3 XVIII bb. Kesin Hükmün Olumlu Etkisi: Kesin delil...27 b. İcrai Etki (İcra Kabiliyeti)...33 C. YABANCI MAHKEME KARARLARININ KESİN HÜKÜM ETKİSİNİN KABULÜ Tanıma ve Tenfizde Kesin Hüküm Etkisinin Kabulü Tanıma Kavramı II. TÜRK HUKUKUNDA TANIMAYA İLİŞKİN MEVZUAT...43 A SAYILI MÖHUK Milletlerarası Usul Hukuku Kuralları Yönünden 5718 Sayılı MÖHUK un Zaman Bakımından Yürürlüğü Milletlerarası Sözleşmeler Karşısında MÖHUK un Uygulanabilirliği B. ÇOK TARAFLI VE İKİ TARAFLI SÖZLEŞMELER Milletlerarası Sözleşmelerin Yürürlüğü ve Uygulanması İki ve çok taraflı sözleşmelerin birlikte bulunması halinde uygulanacak prensipler: Sözleşmeler arası ihtilaf (Conflit des conventions)...70 III. TANIMA USULÜ...73 A. BAĞIMSIZ BİR DAVA AÇILMASI YOLUYLA TANIMA Genel Olarak Davanın Niteliği ve Dinlenilme Şartları Karşı Dava Olarak Tanıma Davası Açılması Türk Hukukunda Tanımama (Tanımanın Reddi) Davası Açma İmkânı (Negatif Kontrol) B. GÖRÜLMEKTE OLAN DAVA İÇİNDE TANIMA Yabancı İlamın Kesin Hüküm İtirazı Olarak İleri Sürülmesi Yabancı İlamın Kesin Delil Olarak İleri Sürülmesi C. DOĞRUDAN TANIMA Genel Olarak Doğrudan Tanıma Usulü Kabul Eden Milletlerarası Sözleşmeler

4 XIX a. Türkiye ile Irak arasındaki adli yardım sözleşmesi b. Kişi Hallerine İlişkin İşlemlerin Düzeltilmesi Kararları ile İlgili Sözleşme c. Bazı Ölümlerin Tespitine Dair Sözleşme d. Evlenme ile Nesebin Düzeltilmesi Hakkında Sözleşme.146 e. Çocukların Korunması ve Ülkelerarası Evlat Edinme Konusunda İşbirliğine Dair 1993 tarihli La Haye Sözleşmesi aa. Doğrudan Tanıma Kuralı bb. Tevsik belgesini düzenleyecek makam ve usul cc. Doğrudan tanıma engeli olarak kamu düzeni aaa. Görülmekte olan davada kontrol bbb. İdari makamların doğrudan tanımayı red yetkisi ccc. Tanıma ve Tanımama (Tanımanın Reddi) Davası f. Çocukların Velayetine İlişkin Doğrudan Tanıma Usulünü Kabul Eden Milletlerarası Sözleşmeler aa. Küçüklerin Korunması Konusunda Makamların Yetkisine ve Uygulanacak Kanuna Dair La Haye Sözleşmesi aaa. Sözleşme kapsamında doğrudan tanınacak kararlar bbb. Doğrudan tanıma engeli olarak kamu düzeni.195 bb. Uluslararası Çocuk Kaçırmaların Hukuki Veçhelerine Dair La Haye Sözleşmesi aaa. Doğrudan tanıma kuralı bbb. Sözleşme kapsamında doğrudan tanınacak kararlar cc. Çocukların Velayetine İlişkin Kararların Tanınması ve Tenfizi ile Çocukların Velayetinin Yeniden Tesisine İlişkin Avrupa Sözleşmesinde Yer Alan Doğrudan Tanıma Usulü dd. Velayet Sorumluluğu ve Çocukların Korunması Hakkında Tedbirler Yönünden Yetki, Uygulanacak

5 XX Hukuk, Tanıma, Tenfiz ve İşbirliğine Dair 1996 tarihli La Haye Sözleşmesi (m. 23/1) Doğrudan Tanıma Usulü Kabul Eden Nüfus Hizmetleri Kanunu 27/A maddesi : Boşanma, Evliliğin İptali, Butlanı, Evliliğin Tespiti ve Yokluğu Kararları a. Doğrudan Tanıma Usulü b. Doğrudan tanıma engeli olarak kamu düzeni aa. Görülmekte olan davada kontrol bb. Tescile yetkili idari makamın kontrolü : Tanıma ve Tanımanın Reddi Davası Sonuç İkinci Bölüm Tanıma Şartları I SAYILI MÖHUK TA DÜZENLENEN TANIMA ŞARTLARI A. MAHKEMECE RE SEN İNCELENEN TANIMA ŞARTLARI Adli Makam Kararı Bulunması: Yabancı Mahkeme lerden Verilmiş Bir Karar Bulunması a. Mahkemenin yabancı bir devletin egemenliğini temsil etmesi b. Tanınmayan bir devlet mahkemesinden verilen kararlar c. Kararın verildiği ülke üzerinde egemenliğin değişmesi.279 d. Milletlerarası mahkemelerden verilen kararların tanınması e. İstisnaen idari makam kararlarının ve adli veya idari makamlarca verilen belgelerin yabancı mahkeme kararlarının tanınması usulü ile tanınması

6 XXI f. Adli olmayan ama kendi hukukuna göre yargılama yetkisini haiz idari ve dini makam kararlarının özellikle talâk ve get kararlarının tanınması Yabancı Mahkeme Kararının Hukuk Davalarına İlişkin Olması a. Özel hukuka ilişkin bir hükmün bulunması aa. Ceza hükümlerinin tanımaya konu olmaması ve istisnası bb. İdari hükümlerin tanımaya konu olmaması ve istisnası cc. Yabancı icra kararlarının tanımaya konu olmaması dd. Taraflar arasındaki sulhun tanınması b. Hüküm fıkrası nın açık ve net olması c. Hükmün icra edilebilir ve zamanaşımına uğramamış olması d. Çekişmeli yargıya ait niteliği itibariyle tüm mahkeme kararlarının tanımaya konu olması e. Çekişmesiz yargıya ait kararların tanımaya konu olması Kararın verildiği yer kanunlarına göre kesinleşmiş olması : kesin hüküm teşkil etmesi a. Geçici icra edilebilir nitelikteki kararlar ile geçici tedbir kararlarının tanımaya konu olmaması ve istisnaları b. Çekişmesiz yargı kararlarının kesinleşmesi sorunu İlamın Türk mahkemelerinin münhasır yetkisine giren bir konuda verilmemiş olması Hükmün Türk kamu düzenine açıkça aykırı bulunmaması.381 a. Genel olarak Türk kamu düzeninin müdahalesi : Revizyon yasağı ve Türk hukukunun vazgeçilmez kabul ettiği temel prensiplerine açıkça aykırılık b. Aile hukukuna ilişkin bazı konularda kamu düzeninin müdahalesi...419

7 XXII aa. Boşanma kararları hakkında bb. Boşanma nedeniyle tazminat kararları hakkında cc. Velayet kararları hakkında aaa. Çocuğun üstün ve öncelikli yararının korunması ilkesi ve çocuğun dinlenilme hakkı bbb. Türk hukukundan farklı hükümler içeren velayet düzenlemelerinin özellikle her iki taraf anlaşsa dahi boşanmadan sonraki müşterek (ortak) velayet kararlarının tanınmasının Türk kamu düzenine açıkça aykırılık teşkil edip etmediği sorunu dd. Kişisel ilişkinin kurulması kararları hakkında ee. Nafaka kararları hakkında ff. Evlat edinme kararları hakkında gg. Soybağının reddi kararları hakkında hh. Cinsiyet ve isim değişikliği kararları hakkında c. Kamu Düzeni Müdahalesini Gerektirebilecek Bazı Özellik Arzeden Durumlar aa. Yargılamanın Yenilenmesi Sebeplerinin Bulunması bb. Hükmün Türk mahkemesinden verilen bir karar veya başka bir devlet mahkemesi kararıyla bağdaşmıyor olması cc. Türkiye de derdest bir davanın bulunmasının kamu düzenine aykırılık teşkil edip etmemesi meselesi B. MAHKEMECE TARAFLARIN İTİRAZI ÜZERİNE İNCELENEN TANIMA ŞARTLARI İlamın dava konusu veya taraflarla gerçek bir ilişkisi bulunmadığı halde kendisine yetki tanıyan bir devlet mahkemesince verilmiş olması: Aşırı Yetki Savunma haklarına ilişkin usul işlemlerine uyulmamış olması Tanıma şartları dışında ileri sürülebilecek diğer itirazlar a. Hükmün tanınmasına engel bir sebebin ortaya çıkması.519

8 XXIII b. Yargı muafiyetinin tanıma şartı olarak kabulü İtirazların ileri sürülmesinin veya tanımanın reddi talebinin hakkın kötüye kullanılması teşkil etmesi ve itirazın dinlenmemesi II. MİLLETLERARASI SÖZLEŞMELERDE DÜZENLENEN TANIMA ŞARTLARI A. BAZI MİLLETLERARASI SÖZLEŞMELERLE MÖHUK VE DİĞER MİLLETLERARASI SÖZLEŞMELERE İLAVETEN ARANACAK TANIMA ŞARTLARI Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Eki Protokoller: Adil Yargılanma Hakkı ve Eşler Arasında Eşitlik İlkesi Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi: Çocuğun Üstün ve Öncelikli Yararı ile Çocuğun Dinlenilme Hakkı Çocuk Haklarının Kullanılmasına İlişkin 1996 tarihli Avrupa Sözleşmesi: Çocuğun Görüşünün Alınması a. Davalarda bilgilendirilme ve dava sırasında görüşünü ifade etme hakkı b. Özel bir temsilci atanmasını isteme hakkı c. Usule ilişkin diğer ek haklar B. BAZI MİLLETLERARASI SÖZLEŞMELER İLE MÖHUK YERİNE UYGULANACAK TANIMA ŞARTLARI Çok Taraflı Sözleşmelerde Düzenlenen Tanıma Şartları a. Evlilik Bağına İlişkin Kararların Tanınması Hakkındaki Sözleşme aa. Sözleşmede karar kavramı : Evlilik bağına ilişkin akit devlet adli ve idari makam kararlarının tanımaya konu olması bb. Sözleşmedeki tanıma şartları ve MÖHUK karşısında uygulanabilirliği b. Çocukların Velayetine İlişkin Kararların Tanınması ve Tenfizi ile Çocukların Velayetinin Yeniden Tesisine İlişkin Avrupa Sözleşmesi

9 XXIV aa. Çocuk kavramı : Çocuk hakkında verilmiş bir velayet kararının bulunması bb. Velayete ilişkin karar kavramı : Adli ve idari makam kararlarının tanımaya konu olması cc. Kesinleşme şartının aranmaması dd. Haksız Götürme Halinde aaa. Karar, davalı veya yasal temsilcisinin gıyabında verildiği takdirde, Savunma haklarına uyulmamış olması ve istisnası bbb. Karar, davalı veya yasal temsilcisinin gıyabında verildiği takdirde, Kararı veren makamın Sözleşmede belirlenen yetki kuralları uyarınca yetkisiz olması ccc. Tanınması veya tenfizi istenen kararın, haksız götürmeden önce talep edilen devlette verilmiş bir kararla bağdaşmaması ve istisnası ee. Haksız Götürme Dışındaki Hallerde aaa. Haksız götürme halinde kabul edilen red sebeplerinden birinin bulunması bbb. Tanınması veya tenfizi istenen kararın sonuçlarının talep edilen devletin aile ve çocuk hukukunun temel ilkeleriyle açıkça bağdaşmaması ccc. Değişen şartlar nedeniyle kararın sonuçlarının artık çocuğun yararı ile açıkça bağdaşmaması ve istisnası ddd. Çocuğun talepte bulunulan devletle daha sıkı ilişki içinde olması, Kararı veren makamın Sözleşmede belirlenen yetki kuralları uyarınca yetkisiz olması eee. Kararın talepte bulunulan veya üçüncü bir devlette verilmiş ve halen icra edilebilir bir başka karar ile bağdaşmaması ve tanıma-tenfizin reddinin çocuğun yararına uygun olması c. Çocukla Kişisel İlişki Kurulmasına Dair Avrupa Sözleşmesi

10 XXV d. Nafaka Yükümlülüğüne İlişkin Yabancı Kararların Tanınmasına İlişkin Sözleşmeler aa tarihli Çocuklara Karşı Nafaka Yükümlülüğü Konusundaki Kararların Tanınması ve Tenfizine İlişkin La Haye Sözleşmesi aaa. Sözleşme uyarınca yetkili adli veya idari mercilerden verilen bir nafaka kararının bulunması bbb. Savunma haklarına ilişkin usul işlemlerine uyulmuş olması ccc. Kararın verilmiş olduğu devlette kesin hüküm kuvvetini kazanmış olması ve istisnası ddd. Kararın, ileri sürülmüş olduğu devlette konusu ve tarafları aynı olan mevcut bir karara aykırı olmaması eee. Kararın ileri sürüldüğü devlette nafaka kararının verilmesinden önce açılmış derdest bir davanın bulunmaması fff. Kararın, tanıma istenen devletin kamu düzenine açıkça aykırı olmaması bb Tarihli Nafaka Yükümlülüğü Konusundaki Kararların Tanınması ve Tenfizine İlişkin La Haye Sözleşmesi aaa. Sözleşmeye göre Karar kavramı: Nafakaya ilişkin karar veya sulhun bulunması bbb. Sözleşme uyarınca yetkili adli ve idari mercilerden verilen bir nafaka kararının veya bu merciler önünde yapılan sulhlerin bulunması.593 ccc. Kararın şekli anlamda kesinleşmiş olması ve istisnası ddd. Kararın tanıma devletinin kamu düzenine açıkça aykırı olmaması eee. Kararın usul işlemlerinde hile sonucu verilmemiş olması

11 XXVI cc. fff. Kararın ileri sürüldüğü devlette tenfiz davasından önce açılmış derdest bir davanın bulunmaması ggg. Kararın talep edilen devlette veya tanınabilir olması şartıyla başka bir devlette, aynı konuda ve aynı taraflar arasında verilmiş mevcut bir karara aykırı olmaması hhh. Kararın gıyapta verilmiş olması halinde Savunma haklarına uyulmuş olması Çocuk Nafakası ve Diğer Nafaka Türlerinin Uluslararası Tahsiline İlişkin 2007 tarihli La Haye Sözleşmesi dd. Sonuç İki Taraflı Sözleşmelerde Kabul Edilen Tanıma Şartları a. MÖHUK ve çok taraflı sözleşmelere göre daha elverişli hükümler içeren iki taraflı adli yardım sözleşmeleri aa. Türkiye-Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti arasındaki adlî yardım sözleşmesi bb. Türkiye-Irak arasındaki adli yardım sözleşmesi b. Daha ağır şartlar kabul eden iki taraflı sözleşmeler aa. Türkiye-Irak arasındaki adlî yardım sözleşmesi bb. Türkiye-Tunus arasındaki adlî yardım sözleşmesi. 615 cc. Türkiye-Azerbaycan arasındaki adlî yardım sözleşmesi dd. Türkiye-Cezayir arasındaki adlî yardım sözleşmesi ee. Türkiye-Avusturya arasındaki adlî yardım sözleşmesi ff. Türkiye-Çin/Kazakistan arasındaki adlî yardım sözleşmeleri gg. Türkiye-Moldova arasındaki adli yardım sözleşmesi hh. Türkiye-Polonya arasındaki adlî yardım sözleşmesi

12 XXVII ii. Türkiye Gürcistan / Tacikistan / Özbekistan / Arnavutluk / Litvanya / Moğolistan / Makedonya arasındaki adlî yardım sözleşmeleri jj. Türkiye-Ukrayna arasındaki adlî yardım sözleşmesi kk. Türkiye-Hırvatistan arasındaki adlî yardım ll. sözleşmesi Türkiye-Bosna Hersek arasındaki adlî yardım sözleşmesi mm. Türkiye-Romanya arasındaki adlî yardım sözleşmesi nn. Türkiye-Slovakya arasındaki adlî yardım sözleşmesi oo. Türkiye-Türkmenistan/İran İslam Cumhuriyeti/ Kırgız Cumhuriyeti arasındaki adlî yardım sözleşmesi c. Sonuç ve genel değerlendirme C. MÖHUK TA ARANAN TANIMA ŞARTLARINI ARAMAYAN DOĞRUDAN TANIMA USULÜ KABUL EDEN BAZI MİLLETLERARASI SÖZLEŞMELERDE ve NHK DA KABUL EDİLEN DOĞRUDAN TANIMA ENGELLERİ Kişi Hallerine İlişkin İşlemlerin Düzeltilmesi Kararları ile İlgili Sözleşme Çocukların Korunması ve Ülkelerarası Evlat Edinme Konusunda İşbirliğine Dair 1993 La Haye Sözleşmesi Küçüklerin Korunmasına Dair Makamların Yetkisine ve Uygulanacak Kanuna Dair 1961 tarihli La Haye Sözleşmesi Velayet Sorumluluğu ve Çocukların Korunması Hakkında Tedbirler Yönünden Yetki, Uygulanacak Hukuk, Tanıma, Tenfiz ve İşbirliğine Dair 1996 tarihli La Haye Sözleşmesi Nüfus Hizmetleri Kanunu 27/A maddesinde kabul edilen Doğrudan Tanıma Engelleri

13 XXVIII Üçüncü Bölüm Tanımanın Sonuçları I. USULE İLİŞKİN MESELELER A. TANIMA ve TANIMAMA (TANIMANIN REDDİ) TALEBİ Hukuki Yarar Şartı a. Karar ile aranan etki bakımından tanıma talebinde hukuki yarar şartı b. Kişi bakımından hukuki yarar şartı aa. Tanıma talebinde tulunabilecek kişiler bb. Aracı kurumun veya Cumhuriyet Savcılığı nın tanıma veya tenfiz talebinde bulunması Tanıma veya Tanımama (Tanımanın Reddi) Davasına Müdahale Tanıma Talebinin Şekli: Dilekçe ve Eklenecek Belgeler Tanıma Talebinin Kapsamı ve Tanıma İstemi Dışında Başka Taleplerde Bulunulamaması B. GÖREVLİ VE YETKİLİ MAHKEME Bağımsız tanıma davasında Görülmekte olan davada C. YARGILAMA HARÇ VE GİDERLERİ D. YARGILAMA USULÜ E. TEBLİGAT F. TEMİNAT Tanıma veya tanımama (tanımanın reddi) davasında a. MÖHUK m. 48 uyarınca yabancı davacının teminat gösterme yükümlülüğü ve muafiyet b. HMK m. 84 uyarınca Türkiye de yerleşim yeri olmayan Türk vatandaşlarının teminat gösterme yükümlülüğü Görülmekte olan davada tanıma veya tanımama (tanımanın reddi) talebinde

14 XXIX G. DERDESTLİK ve BEKLETİCİ MESELE H. ZAMANAŞIMI VE FERAGAT Tanıma davasında zamanaşımı sorunu Tanıma davasından feragat sorunu I. ISLAH J. TANIMA TALEBİNDEN ÖNCE VEYA SONRA İHTİYATİ HACİZ VE TEDBİR KARARI II. TANIMA VE TANIMAMA (TANIMANIN REDDİ) TALEBİ HAKKINDA VERİLEBİLECEK KARARLAR VE KANUN YOLLARI A. KARARLAR Tanıma talepleri hakkında a. Tanıma kararı b. Tanımanın reddi kararı c. Kısmen tanıma kararı Tanımama (tanımanın reddi) talepleri hakkında Kararın kapsamı ile hâkimin ek talepler hakkında veya re sen ek karar verme yetkisi B. KANUN YOLLARI tarihinden önce kanunyoluna başvuru a. Temyiz b. Karar Düzeltme c. Yargılamanın Yenilenmesi tarihinden sonra kanunyoluna başvuru a. İstinaf ve Temyiz b. Yargılanmanın Yenilenmesi C. TANIMA VEYA TANIMAMA (TANIMANIN REDDİ) TALEBİ HAKKINDA VERİLEN KESİNLEŞMİŞ TÜRK MAHKEMESİ KARARININ DOĞURDUĞU ETKİ Tanıma talebi neticesinde verilen kabul veya red kararının etkisi

15 XXX 2. Tanımama (tanımanın reddi) talebi neticesinde verilen kabul ya da red kararının etkisi Türkiye de yeni dava açabilme imkânı III. TANIMANIN SONUÇLARI A. KESİN HÜKÜM ETKİSİ Tanınan Yabancı İlamın Kesin Hüküm Etkisinin Kapsamı Kesin Hüküm Etkisinin Doğduğu An B. TANIMADAN BAĞIMSIZ DİĞER ETKİLER Olgu Etkisi Delil Etkisi Belge Etkisi SONUÇ KAYNAKÇA