EYLEMSİLER (FİİLİMSİLER) Amacım, iyi bir bölümü kazanmaktı. yüklem Hayali, İstanbul u görmekmiş. yüklem

Transkript

1 EYLEMSİLER (FİİLİMSİLER) Sevgili Arkadaşlar, Bu sayımızda cümlede eylem anlamını koruyan, fakat aldığı ekte değişik görevler üstlenen eylemsileri ve eylemlerin özneye ve nesneye göre kazandığı anlamı, yani eylem çatısı nı inceleyeceğiz. EYLEMSİLER (FİİLİMSİLER) Eylemden türeyip ad, sıfat ve belirteç görevinde kullanılan sözcüklere eylemsi denir. Adeylemler, bir ad tamlamasında hem tamlayan hem tamlanan olabilir. Şiir yazmanın zorluklarını bilirim. tamlayan Sabah yürüyüşü insanı dinç kılar. tamlanan Adeylemler ekeylem alarak cümlenin i olabilirler. Amacım, iyi bir bölümü kazanmaktı. Hayali, İstanbul u görmekmiş. Özellikleri Eylemsiler, cümlede eylem anlamını korurlar. Eylemler gibi kip, kişi eki olarak çekimlenmezler. Cümlede yan cümle görevinde bulunurlar ve temel cümlenin herhangi bir öğesi olurlar. Olumsuz yapılabilirler. Eylemlerin aldıkları ekler, eylemden ad türeten yapım ekleridir. Eylemsiler, ekeylem alarak cümlede görevini üstlenebilirler. -mek, -me, -iş eklerini alıp bir eylemin değil de bir varlığın, bir kavramın adı olan sözcükler adeylem almaz, ad olur. Bu sözcükler olumsuz yapılamaz ve yan cümle kuramaz. Sobayı çakmakla yaktı. Apartmanın girişinde bekledim. Akşamki yemek çok güzeldi. Görüşlerinizi toplantıda iletirim. Eylemsiler görevleri bakımından üçe ayrılır: 1. Adeylem (isimfiil, mastar) 2. Sıfateylem (sıfatfiil, ortaç) 3. Zarfeylem (bağeylem, ulaç) ADEYLEMLER (İSİMFİİLLER) Eylemden türeyip bir eylemin adı olan sözcüklerdir. Ekleri: -me, (-ma), -mek (-mak), -ış (-iş, -uş, -üş) Adeylemler, diğer adlar gibi durum (hal) ekleriyle çekimlenebilir. Ders çalışmaya gidiyorum. yönelme Okumayı kırk yaşında öğrendi. belirtme SIFATEYLEMLER (SIFATFİİL-ORTAÇ) Eylem anlamını yitirmeden aldığı eklerle sıfat türünden sözcüğe dönüşen eylemsilerdir. Ekleri: -en, -miş, -ecek, -eceği, -dik, -diği, -r, -mez, -esi Okuyan kişilerden korkmayın. Tanıdık insanlarla yolculuk zevklidir. Geleceğin günü önceden bildir. Onun dayanılmaz bir sesi vardı. Gidecek eşyaları çantaya yerleştirdim. Ortaçlar, çekim eki alırsa ya da tamlamadaki ad düşerse adlaşır. Öğrendiklerini not etmelisin. Gelen, gideni aratır. Matematiği sevenler başarılı olur.

2 Adlaşmış ortaçlar ekeylem alarak olabilirler. Beni yalnız bırakmayanlar, sevenlerimdi. Ahmet, bu işte en çok emek harcayandır. Ortaç ekleri ile eylem çekim eklerini (bildirme kiplerini) karıştırmamalıyız. Bildirme kipleri, eylemleri yapar; ortaç ekleri ise sıfat yapar. Bildirme (haber) kipi olduklarında Öğretmen bu konuyu anlatacak. çekimli eylem Her gün bu parkta koşar. çekimli eylem Kazağın iyice eskimiş. çekimli eylem Bu acıya dayanılmaz. çekimli eylem Ortaç olduklarında Derdini anlatacak bir dostu bile yok. ortaç Askerler koşar adım ilerliyordu. ortaç Eskimiş giysilerini yoksullara verdi. ortaç Dayanılmaz acılar çekti. ortaç BAĞEYLEM (ZARFFİİL - ULAÇ) Eylem anlamını yitirmeden aldığı eklerle belirteç olan sözcüklerdir. Ekleri: -ip, -erek, -ken, -ince, -dikçe, -eli, -e e, - r mez, -meden, -di mi Bağeylemlerle kurulan yan cümlecikler, cümlede belirteç tümleci görevinde bulunurlar. Eve gelince sana haber veririm. Bana sormadan işe girmiş. Bağeylemler cümlede kazandıkları anlamlara göre şöyle gruplandırılabilir. a) Bağlama Ulacı -ip ekiyle oluşan bağeylemlerdir. Bu ek genellikle ve bağlacının yerini tutar. Çantasını alıp okula gitti. Çantasını aldı ve okula gitti. -ip ekini alan ulaçlar bazen yanındaki eylemle kaynaşıp süreklilik anlamı katan bileşik eylem oluşturur. b) Durum Ulaçları Otobüsün arkasından bakıp durdu. Bu olaylar böyle sürüp gider. Cümlenin durumunu bildiren ulaçlardır. Yükleme sorulan nasıl sorusuna yanıt verirler. -erek, -meden, -meksizin, -a -a, -cesine ekleriyle durum anlamlı ulaçlar türetilir. Koşarak geldi. Soluk almaksızın konuşuyordu. Oraları gide gele tanıdım. Araba uçarcasına gidiyor. c) Zaman Ulaçları Cümlenin zamanını bildiren ulaçlardır. Yükleme sorulan ne zaman sorusuna yanıt verirler. -ince, -dikçe, -diğinde, -meden, -re mez ekleriyle zaman anlamlı eylemsiler türetilir. Bahar gelince köye gideriz. Orhan geldiğinde evrakları İçeri girer girmez masaya oturdu.

3 EYLEMİN ÇATISI Eylemlerin özneye ve nesneye göre kazandığı anlam özelliğine çatı denir. Ad cümlelerinde çatı özelliği aranmaz. Çiçekler dağların çocuklarıdır. Çiçeklerin en nazlısı nergistir. cümlelerinde çatı özelliği yoktur. Çatısına göre eylemler iki gruba ayrılır: Öznelerine göre Eylem Çatısı Nesnelerine göre a) etken a) geçişli b) edilgen b) geçişsiz c) dönüşlü c) ettirgen d) işteş d) oldurgan B) Edilgen Eylemler Edilgen çatılı eylemlerde işi gerçekleştiren varlık belli değildir. Ekleri: -( )l, -( )n Bütün camlar silindi. Kitap okundu. Edilgen çatılı eylemlerde sözde özne bulunabilir. Edilgen çatılı eylemlerde işten etkilenen varlık (nesne) özne olursa bu özneye sözde özne denir. Ağaçlar bir bir kesiliyor. sözde özne edilgen eylem Kesme işinden etkilenen ne? Ağaçlar. Bu cümlede kesme işini yapan belli değil, yani gerçek özne yok. Kesme işinden etkilenen ağaç, cümlede sözde özne görevinde kullanılmıştır. ÖZNESİNE GÖRE EYLEMLER Eylemlerin, özne- ilişkisine, yani özne alıp almamasına ve aldığı öznenin durumuna göre gösterdiği özellikleri içerir. A) Etken Eylemler Eylemlerde belirtilen işin yapıcısı, yani gerçek bir öznesi olan eylemlerdir. Kök durumundaki veya yalnızca çekim eki almış bütün eylemler etkendir. Esra, kütüphaneye gitti. gerçek özne etken eylem Çocuklar bahçede top oynuyorlar. gerçek özne etken eylem Aşağıdaki sözde özneyle ilgili örnekleri dikkatlice inceleyelim. Cumhuriyet Bayramı için okullar süslendi. sözde edilgen özne çatılı eylem Yağmur yağınca şemsiyeler açıldı. sözde edilgen özne çatılı eylem Evin bütün kapıları boyandı. sözde özne edilgen çatılı eylem Didem in ayakkabıları tamir edildi. sözde özne edilgen çatılı eylem Cenk, futbol takımına seçildi. sözde özne edilgen çatılı eylem Bu kitapları yukarı taşıyacağım. Ben etken eylem gizliözne (gerçek özne) Matematik öğretmeni, sınav sorunlarını çözdü. gerçek özne etken eylem Özne almayan bazı eylemlerde edilgen çatılıdır. Eve, hangi yoldan gidilecek. edilgen çatılı eylem Gidilecek olan kim, ne? sorularının yanıtı olmadığı için cümlede özne yoktur.

4 C) Dönüşlü Eylemler Öznenin yaptığı işten yine öznenin etkilendiği eylemlerdir. Ekleri: -( )l, -( )n Dönüşlü eylemlerin özneleri gerçek öznedir. Dönüşlü eylemlerde hem işi yapan hem de işten etkilenen aynı varlık olduğu için eylem nesne almaz. Çocuk etrafına bakındı. gerçek özne dönüşlü eylem Bakınma işini yapan kim? Çocuk. Bakınma işinden etkilenen kim? Çocuk. Yukarıdaki örnekte de görüldüğü gibi çocuk hem işi yapan hem de yapılan işten etkilenen varlıktır. Bu nedenle bakındı eylemi dönüşlüdür. Hem dönüşlü eylemler hem de edilgen eylemler -( )l, -( )n eklerini aldıkları için eylemin gerçek özne alıp almadığına dikkat etmek gerekir. Beşiktaş ligden çekildi. gerçek özne dönüşlü eylem İp, iki taraftan çekildi. sözde özne edilgen eylem Birinci cümlede çekilme eylemini gerçekleştiren ve bu eylemden etkilenen varlık, yani gerçek özne cümlede yer aldığı için eylem dönüşlüdür. İkinci cümlede ise eylemi gerçekleştiren varlık belli değil, fakat eylemin bildirdiği işten etkilenen varlık (sözde özne), yer aldığı için eylem edilgen çatılıdır. Şimdi bunlarla ilgili birkaç örnek daha görelim. Toplantıya ben de katıldım. gerçek dönüşlü özne eylem Yemeğe tuz katıldı. sözde edilgen özne eylem Annem, iki saat bize söylendi. gerçek dönüşlü özne eylem Bunlar o güne kadar hiç söylenmedi. sözde edilgen özne eylem Eylül ve Ekin kendi istekleriyle folklora yazıldı. gerçek dönüşlü özne eylem Bütün kitaplar tek tek dosyaya yazıldı. sözde edilgen özne eylem D) İşteş Eylemler Birden çok öznenin aynı işi karşılıklı ya da ortaklaşa yaptığını bildiren eylemlerdir. Eki: -( )ş Bu eki alan eşlemlerin cümleye işin karşılıklı ya da ortaklaşa yapıldığı anlamını vermesi gerekir. Karşılıklı Ortaklaşa buluş - mak bekleş - mek mektuplaş - mak ağlaş - mak bakış - mak uçuş - mak Çocuklar arkadaşları düşünce gülüştüler. işteş eylem Kediler, yaramaz çocuğu görünce kaçıştılar. işteş eylem Yukarıdaki örneklerde gülüşmek ve kaçışmak eylemlerinin belirttiği iş, birden çok varlık tarafından ve ortaklaşa yapılmaktadır. Bu olay üzerine yarım saat tartıştık. işteş eylem İki arkadaş özlemle kucaklaştık. işteş eylem Bu cümlelerdeki tartışmak ve kucaklaşmak eylemleri işin karşılıklı yapılması anlamını vermektedir. Bu nedenle eylemler işteş çatılıdır. Kökleri ayırt edilemeyen ve son harfi -ş olan bazı eylemler de işteş özellik gösterir. barış - mak savaş - mak güreş - mek

5 NESNELERİNE GÖRE EYLEMLER Eylemlerin nesne- ilişkisine yani nesne alıp almadığına göre gösterdiği özellikleri içerir. A) Geçişli Eylemler Nesne alabilen eylemlerdir. Bir eylemin geçişli olduğun anlamak için eyleme; neyi, kimi, nereyi sorularını sorabiliriz. Bu yıl okumayı öğrendi. Neyi öğrendi? Okumayı? Nesne Eski okulundaki arkadaşlarını özlüyor. Kimi özlüyor Eski okulundaki arkadaşlarını Bazı eylemler geçişli olduğu halde cümlede nesne bulunmayabilir. Bu tür eylemlere kendimiz nesne ekleyerek geçişli olup olmadığını bulabiliriz. Sinemanın önünde bekliyorum. Kimi bekliyorum? (Onu) Kütüphaneden aldım? Neyi aldım? (Bunu) B) Geçişsiz Eylemler Nesne alamayan eylemlerdir. Bu eylemler kimi, neyi sorularına yanıt vermez. Bugün okula kadar yürüdüm. Kimi / neyi yürüdüm? Saat 10 da uyudum. Kimi / neyi uyudum? Her anlattığıma gülüyor. Kimi / neyi gülüyor? Edilgen çatılı eylemlerde nesne bulunmaz. Bu cümlelerde işten etkilenen varlık öznedir. Ağaçtan elmalar toplandı. sözde özne edilgen eylem Kimi / neyi topladı? Geçişsiz eylemler edilgen çatılı olduğunda cümle özne de nesne de almaz. Öğlene doğru sinemaya gidildi. Kim / ne gidildi? Ettirgen Eylemler Nesne alabilen (geçişli) bir eylemken -( )t, -( )r, -dir eklerinden biriyle geçişlilik derecesi artırılmış eylemlerdir. Geçişli yaz - mak oku - mak iç - mek al - mak Ettirgen yaz - dır - mak oku - t - mak iç - ir - mek al - dır - mak Geçişli eylemlerin özneleri eylemin belirttiği işi yaparken ettirgen çatılı eylemlerin özneleri işi başkasına yaptırandır. Filiz Hoca şiir okudu. özne geçişli eylem ( okuma işini yapan) Filiz Hoca, şiir oku - t - tu. özne ettirgen eylem ( okuma işini yaptıran) Duygu, simit aldı. özne geçişli eylem ( alma işini yapan) Duygu, simit al - dır - dı. özne ettirgen eylem ( alma işini yaptıran)

6 Eylül, resim yaptı. özne geçişli eylem ( yapma işini gerçekleştiren) Eylül, resim yap - tır - dı. özne geçişli eylem (işi başkasına yaptıran) C) Oldurgan Eylemler Geçişsiz bir eylemken -( )t, -( )r, -dır eklerinden biriyle geçişli bir eyleme dönüştürülen eylemlerdir. Geçişsiz uyu - mak gül - mek ağla - mak gel - mek Oldurgan uyu - t - mak gül - dür - mek ağla - t - mak ge(l) - tir - mek Araba önümüzde durdu. geçişsiz eylem Kimi / neyi durdu? Arabayı dur - dur - du. nesne oldurgan eylem Neyi durdurdu? Arabayı Öğretmen gelince herkes sustu. geçişsiz eylem Kimi / neyi sustu? Öğretmen herkesi susturdu. Kimi susturdu? Herkesi NOT: Çatı ekleri -( )l, -( )n, -( )ş, -( )t, -( )r, -dır eylemden eylem yapan eklerdir. Bundan dolayı çatı eki alan eylemler türemiş eylem olur. Çatı ekleriyle türetilen bazı eylemler ak - ıt - mak yaz - ıl - mak oku - n - mak al - dır - ıl - dı LÜ TEST 1. Başarılı olmak için düzenli çalışmak gerektiğini hepimiz biliyoruz. Bu cümlede kaç tane eylemsi kullanılmıştır? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 Eylemsiler eylem kök ya da gövdelerinden türeyen sözcüklerdir. Eylem anlamlarını yitirmeden ad, sıfat ya da bağlaç olarak görev yaparlar. Bu özellikleri dikkate aldığımızda cümledeki başarılı olmak için, bağeylem; çalışmak adeylem; gerektiğini, sıfateylem olarak kullanılmıştır. Yanıt: C 2. O, her şeyi ince eleyip sık dokuyan, duyarlı, çalışkan biriydi. 4 Yukarıdaki cümlede numaralanmış sözcüklerden hangileri eylemsidir? A) 1. ile 2. B) 1. ile 3. C) 2. ile 3. D) 3. ile 4. Eylemsiler, eylem anlamlarını yitirmemişlerdir. Eylemden türeyen sözcüklerin eylem anlamını yitirip yitirmediği, yani eylemsi olup olmadığı -me, -ma olumsuzluk eki alıp almadıklarına bakılarak kolayca anlaşılabilir. Duyarlı ve çalışkan sözcüklerini eylemler gibi olumsuz yapamıyoruz. Demek ki bunlar eylemsi değil. İnce eleyip elemeyip sık dokuyan dokumayan diyebildiğimiz için 1 ve 2 numaralı sözcükler eylemsidir. Yanıt: A 3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde kullanılan eylemsi diğerlerinden farklıdır? A) İçinde kendimi bulduğum kitapları severim. B) Sanat, her şeyden önce yeni bir şey yaratmaktır. C) Yeni açmış güller bahçeye ayrı bir güzellik katmış. D) Geleceğin günü bildirirsen seni karşılarım.

7 Eylemsilerin adeylem, sıfateylem (ortaç) ve bağeylem (ulaç) olarak üçe ayrıldığını biliyoruz. A, C ve D deki Bulduğum, açmış, geleceğin sözcükleri sıfateylemdir. -diği, -miş, -eceği ekleri ile türetilmiş, kendilerinden sonra gelen sözcüklerin sıfatı olmuşlardır. B deki yaratmak ise adeylemdir. Yanıt: B 6. Dıştan bakanlar onu her şeye boş veren, kaba saba biri sanırdı. 4 Yukarıdaki cümlede numaralanmış sözcüklerden hangileri eylemsi değildir? A) 1. ile 2. B) 1. ile 3. C) 2. ile 3. D) 3. ile Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sıfateylem (ortaç) adlaşmıştır? A) Uzun zamandır aradığı yardımcıyı sonunda buldu. B) Geçen sonbaharda Altınoluk taydık. C) Ona vereceğim armağanı şimdiden hazırladım. D) Aldıklarımı nereye yerleştireyim? Sıfateylemler de aynen sıfatlar gibi adlaşabilir. A da aradığı, B de geçen, C de vereceğim ortaçları, kendilerinden sonra gelen yardımcı, sonbahar ve armağan sözcüklerinin sıfatı olarak kullanılmıştır. D deki aldıklarımı ise adın yerini de tutarak, adlaşarak kullanılmış bir ortaçtır. Yanıt: D 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bağeylem, cümleye koşul anlamı katmıştır? A) Akşam olunca çalışmayı bıraktık. B) Anlattıklarına gülüp geçtik. C) Bize danışmadan karar vermesin. D) İstanbul a gelmişken biraz gezelim. Bağeylem (ulaç-zarffiil) cümleye çeşitli anlamlar katabilir. Bu nedenle de zaman ulacı, durum ulacı diye adlandırılır. A daki akşam olunca, D deki gelmişken zaman; B deki gülüp durum ulaçlarıdır. C de ise karar vermek, danışma koşuluna bağlanmıştır. Yanıt: C Eylemden -en ekiyle türetilmiş bakanlar ve boş veren sözcükleri ortaçtır. Kaba saba sıfat, sanırdı çekimli eylem olarak kullanılmıştır. Yanıt: D 7. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin i, çatı bakımından incelenemez? A) Ekin, benim en iyi arkadaşımdır. B) Onu, kardeşim gibi severim. C) Olayın nedeni az sonra anlaşılır. D) Doğru söze kızılmaz. Çatı, eylemlerin öznesine ve nesnesine göre gösterdiği anlam özelliktir. Bir cümlede in çatı bakımından incelenebilmesi için onun eylem olması gerekir. B de severim, C de anlaşılır, D de kızılmaz leri eylem oldukları için çatı bakımından incelenebilir. Ancak A daki benim en iyi arkadaşımdır inin çatısına bakılamaz. Yanıt: A 8. Aşağıdaki cümlelerden hangisi, öznenin belli olması bakımından farklıdır? A) Yüzerken çok fazla açılmayın. B) Konuşmacı sonradan iyice açıldı. C) Arkadaşlarıyla dertleşir, onlara açılırdı. D) Çekmeceleri açılmış, içindekiler dağılmıştı.

8 Öznenin belli olması bakımından eylemler ya etkendir (öznesi belli) ya da edilgendir (öznesi belli değil). A da özne siz, B de konuşmacı, C de o cümlelerin gerçek özneleri, gerçek yapıcılarıdır. D deki çekmeceleri ve içindekiler ise gerçek değil, sözde öznelerdir. Yanıt: D Öznenin yaptığı iş yine özneye dönüyorsa, özne hem işi yapıyor, hem de yaptığı işten etkileniyorsa, böyle eylemlere dönüşlü çatılı eylem denir. A da yıkandı, B de yakındı, D de arandı, tarandı dönüşlü çatılı eylemlerdir. C de görevden alınmak başkası tarafından yapılmıştır. Yanıt: C 9. Çamaşırlar dün yıkandı. cümlesindeki eylemin, yapıcısına göre gösterdiği özelliğin aynısı, aşağıdaki cümlelerden hangisinin eyleminde de görülür? A) Okulun bahçesi duvarla çevrildi. B) Giysilerini kardeşine ütületti. C) İki kardeş sokak ortasında tartıştı. D) Bol su ile ellerini, yüzünü yıkadı. Verilen cümlede yıkandı eyleminin öznesi olan çamaşırlar, işi gerçekleştiren değil; işten etkilenendir. Çamaşırlar başkası tarafından yıkanmıştır ve gerçek yıkayıcı (özne) belli değildir. Böyle öznelere sözde özne dendiğini ve böyle eylemlere edilgen çatılı dendiğini anımsayalım. Aynı özelliği A da da görüyoruz. Okulun bahçesi sözde öznedir ve çevrildi yapıcısı belli olmayan, edilgen çatılı bir eylemdir. Yanıt: A 11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, bir işi karşılıklı yapma anlamı vardır? A) Yeni giysisi ona çok yakışmıştı. B) Salona girince önce benimle tokalaştı. C) Sonunda amacına ulaştı. D) Yemeği kardeşlerine eşit paylaştırdı. Yüklemin bildirdiği işin, birden çok özne tarafından birlikte ya da karşılıklı yapıldığını bildiren eylemlere işteş çatılı denir. Tokalaşmak eylemi de birden çok özne tarafından karşılıklı yapılır. Yanıt: B 12. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin i ettirgen bir eylemdir? A) Çocuğu güçlükle uyuttu. B) Anlattığı fıkralarla herkesi güldürdü. C) Yemeği özenle pişirdi. D) Kaldırılacak dosyaları tek tek saydırdı. 10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, öznenin yaptığı iş, özne üzerine dönmemiştir? A) Denizden çıkınca buz gibi suyla yıkandık. B) Arkadaşına, sorunlarla boğuştuğundan yakındı. C) Bir yıl olmadan görevden alındı. D) Arandı tarandı, cüzdanını bulamadı. Geçişli (nesne alabilen) bir eylemin, -r, -t, -dir eklerinden biriyle, geçişlilik derecesi artırılırsa ettirgen eylem oluşur. A da uyu geçişsiz, uyut oldurgan B de gül geçişsiz, güldür oldurgan C de piş geçişsiz, pişir oldurgan D de say geçişli, saydır ettirgen Yanıt: D

9 KONU TESTİ 1 1. Eylemsiler, eylem kök ya da gövdelerinden türetilen çift görevli sözcüklerdir. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde eylemsi kullanılmamıştır? A) Yarın, sinemanın girişinde buluşalım. B) Söylediklerimi iyice düşün. C) Artık onunla görüşmek istemiyorum. D) Filmi izleyince bana hak vereceksin. 5. Bir eylemin adı olmanın yanı sıra yancümlecik kuran, çift görevli sözcüklere adeylem (isimfiil) denir. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde adeylem yoktur? A) İnsan her yaşta okumayı sevmeli. B) Ödevlerinizi yapmadan gelmeyin. C) Bu bekleyiş beni tedirgin ediyor. D) Biraz yürümek istiyorum. 2. Olaylar karşısında hemen paniğe kapılmayın. En 1 tatsız durumları bile, nedenlerini araştırarak, 2 3 anlayışla karşılamaya çalışın. 4 Yukarıdaki numaralanmış sözcüklerden hangisi eylemsidir? A) 1. B) 2. C) 3. D) Aşağıdaki cümlelerin hangisinde adeylem yoktur? A) Seni hemen görmem gerekiyor. B) Ona, eve gelmesini söyledim. C) Evde oturmak hoşuma gitmiyor. D) İşlerini bitirince beni ara. 3. Kitap okumayı alışkanlık haline getirenlerde derin bir insan sevgisi vardır. Onlar herkese seve seve yardım eder, sorunları çözmede yardımcı olurlar. Yukarıdaki cümlede eylem anlamı yitirmeden; ad, sıfat ve belirteç olarak kullanılabilen kaç sözcük vardır? A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 7. Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki altı çizili sözcükte -me, -ma eki, adeylem yapma görevinde kullanılmıştır? A) Başında çiçek desenli bir yazma vardı. B) Odasını yapma çiçeklerle süslemişti. C) Buraya gelme düşüncesi ona aitti. D) Eve geç gelme, tedirgin oluyoruz. 4. Aşağıdaki atasözlerinin hangisinde, diğerlerinden farklı bir eylemsi vardır? A) Ağaran baş, ağlayan göz gizlenmez. B) Çıkmadık candan umut kesilmez. C) İyi olacak hastanın doktor ayağına gelir. D) Akıllı söylemeden düşünür, akılsız düşünmeden söyler. 8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sıfatfiil (ortaç) yoktur? A) Bu sıkıntılı günler geçecek, göreceksin. B) İzlenesi dizi değil, o söylediğin. C) Onulmaz dertlerin olduğunu sanıyorsun. D) Olmayacak işlere kalkışmamalısın.

10 9. Ortaçlar (sıfatfiiller), bir adı nitelemeden kullanılabilirler. Bu durumda aynen sıfatlarda olduğu gibi adlaşırlar. Aşağıdaki atasözlerinin hangisinde bu duruma örnek vardır? A) Bakan göze yasak olmaz. B) Gölgesinde oturulacak ağacın dalı kesilmez. C) Gidilmeyen yer senin değildir. D) Değirmene gelen nöbet bekler. 13. Dedem, gün doğmadan kalkar, tarlaya gidermiş. Bu cümledeki altı çizili sözcüğün türü, aşağıdakilerin hangisinde verilmiştir? A) Adeylem B) Sıfateylem (ortaç) C) Bağeylem D) Eylem 10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bağeylem (ulaç) kullanılmıştır? A) Bu konuyu iyice düşünmeniz gerekir. B) Yurdumuzun her bölgesinde görülesi yerler var. C) Okuduğum kitaplarda ilginç cümlelerin altını çizerim. D) Kitapları evden alıp geldim. 14. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, bağeylem (ulaç) cümleye farklı bir anlam katmıştır? A) Kadın bağıra bağıra bir şeyler anlatıyordu. B) Soruları, düşünerek yanıtlayın. C) Kardeşin koşarak bize doğru geliyor. D) Geldiğini duyunca çok sevindim. 11. Herkesin birbirine saygılı davrandığı, çocuklarını da birey olarak gördüğü rahat bir aile ortamında yaşayan çocuk, birey olmanın bilinciyle yaratıcılığa yönelir. Bu cümledeki altı çizili eylemsilerin türleri, aşağıdakilerin hangisinde doğru sıralanmıştır? A) Bağeylem sıfateylem bağeylem B) Bağeylem sıfateylem adeylem C) Adeylem bağeylem sıfateylem D) Sıfateylem bağeylem adeylem 12. Adamcağız dinlene dinlene yokuşu çıktı. cümlesindeki eylemsinin özdeşi, aşağıdakilerin hangisinde vardır? A) Oraya varır varmaz sizi ararım. B) Emekle kazanılan her şey insana mutluluk verir. C) İnsan sevgiyle, zorluklara dayanma gücü kazanır. D) Şiir her okuyanda farklı tatlar bırakır. 15. Yemeğe oturacakken konuklar geldi. cümlesinde -ken ekinin kattığı anlam, aşağıdakilerin hangisiyle aynıdır? A) Doğayı koruyacakken, yok ediyoruz. B) Arabaya binecekken çantasını düşürdü. C) Bize yardım edecekken televizyon izliyorsun. D) Acele edecekken oyalanıp duruyoruz ip ekiyle yapılan bağeylemler, ve bağlacının yerini tuttukları gibi süreklilik anlamı da verebilirler. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde buna örnek olabilecek bir kullanım vardır? A) Onu, birlikte gidip görelim. B) Burada herkes sıraya girip bekler. C) Şu çocuk bize bakıp duruyor. D) Kısa sürede işimi bitirip döneceğim. 1-A 2-C 3-C 4-D 5-B 6-D 7-C 8-A 9-D 10-D 11-B 12-A 13-C 14-D 15-B 16-C

11 KONU TESTİ 2 1. Eylemlerin özne ve nesne alıp almamalarına göre gösterdikleri özelliğe eylem çatısı denir. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, eylemin çatısı, özne- ilişkisine göre diğerlerinden farklıdır? A) Kırlarda uzun bir yürüyüşe çıktı. B) Konunun ilginçliği öğrencileri etkiledi. C) Gelecekte neler olacağını düşünürdü sık sık. D) Taze bir bahar havası hissediliyor bugün. 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, özne görevindeki sözcük hem işi yapan hem de etkilenen durumundadır? A) Oynarken üstünü başını kirletmiş. B) Çantasını kaybeden çocuk, çok üzülüyordu. C) Havalar soğuyunca yaz sıcakları unutuldu. D) Bebek yıkandı, beşiğine yatırıldı. 2. Haberi, öğrencilerden biri getirmişti. cümlesindeki özne- ilişkisi aşağıdakilerin hangisinde vardır? A) Hepsi erkenden evden çıkmıştı. B) Her yer iyice temizlenmişti. C) Toplantı bir gün önceden duyurulmuştu. D) Daireler bir yıl içinde satılmıştı. 6. Sınav yaklaşınca derslerine iyice sarıldı. cümlesinde görülen özne- ilişkisi, aşağıdaki cümlelerin hangisinde vardır? A) Gönderilecek kitaplar sayıldı. B) Haber, iki gün önce duyuldu. C) Hastanın yaraları hemen sarıldı. D) Köye yerleşmek üzere İstanbul dan ayrıldı. 3. Eylemin bildirdiği işten etkilenen varlık, cümlenin öznesi olduğunda buna sözde özne denir. Aşağıdakilerden hangisinde, sözde özne kullanılmıştır? A) Bugün de geç kaldık. B) Yine mi sen geldin? C) Otobüsü kaçırmayalım. D) Kapılar, pencereler kapatılsın. 7. Aşağıdakilerin hangisinde işteşlik anlamı ötekilerden farklıdır? A) Müdürün geldiğini görünce kaçıştılar. B) Akşama doğru rıhtımda buluştular. C) Yetkililer dün tekrar görüştüler. D) Toplantıda epeyce tartıştılar. 4. Eylemlerin bildirdiği işi yapan varlık (özne), aynı zamanda o eylemden etkilenen varlıksa, bu tür eylemlere dönüşlü eylem denir. Aşağıdakilerin hangisinde, dönüşlü eylem vardır? A) Son girdiği işten de atılmış. B) Yaşlı kadına yardım etmek için öne atılmış. C) Yenileri gelince eski eşyalar atılmış. D) Kutlamalarda üç pare top atılmış. 8. Aşağıdaki cümlelerden hangisi, özne- ilişkisi yönünden ötekilerden ayrı bir özellik gösterir? A) Askere giden oğullar, babalarıyla kuçaklaştı. B) Otobüs hareket etmek üzereyken herkes koşuştu. C) Ablamın bebeği gün geçtikçe gelişiyor. D) İki çocuk sokakta kıyasıya dövüşüyor.

12 9. Nesne alıp almadıklarına göre eylemler geçişli ve geçişsiz diye ikiye ayrılır. Ne, kim, neyi, kimi sorularına yanıt veren eylemler geçişli, bu sorulara yanıt vermeyenler geçişsizdir. Bu açıklamaya göre aşağıdaki cümlelerden hangisinin i, geçişli bir eylemdir? A) Yetkililer duruma el koymuş. B) Kısa sürede herkesle dost olmuş. C) Çiçek yetiştirmeyi annesinden öğrenmiş. D) Komşuları yerleşmesine yardım etmiş. 10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, öznenin yaptığı eylemden etkilenen varlık yoktur? A) Buraları çok seveceksin. B) Bu romanı çok beğeneceksin. C) Mutlu, huzurlu günler geçireceksin. D) Buradan ayrılırsan üzüleceksin. 11. Aşağıdakilerden hangisi, nesne- ilişkisi yönünden ötekilerden ayrı bir özellik gösterir? A) Bağırmaktan sesi kısılmış. B) Söylenenlerin hiçbirini anlamamış. C) Bahçedeki ağaçlar bir yıl önce dikmiş. D) Evin her yeri ilaçlanmış. 12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, geçişli olmasına karşın, nesne kullanılmamıştır? A) Dayım yıllarca yurtdışında kaldı. B) O gün durakta uzun süre bekledik. C) Bu kadar gecikeceğinizi söylememiştiniz. D) Kitapları masanın üzerine bıraktım. 13. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, geçişsiz-edilgen çatılı bir eylemdir? A) Kardeşim mahallede çok sevilir. B) İstediğiniz kitaplar adresinize gönderilir. C) Bu soru başka bir yolla da çözülebilir. D) Ailede ona çok güvenilir. 14. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin i, etkin-geçişli bir eylemdir? A) Yolun kenarında beklendi. B) İki gün sonra dersler başlayacak. C) O kitabı burada bulamazsınız. D) Uzun süredir ortalıkta görünmüyor. 15. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, çatı bakımından oldurgan bir eylem kullanılmıştır? A) Çocuğun yaramazlığı hepimizi bıktırdı. B) Arkadaşına bir kalem aldırdı. C) Yolculuk onu çok yordu. D) Saçını bu kuaföre kestirdi. 16. Geçişliyken ettirgen duruma getirilen eylemlerle kurulan cümlelerde eylem, özne tarafından başka bir özneye yaptırılır. Aşağıdakilerden hangisinin i bu açıklamaya örnektir? A) Öğretmen soruyu Eylül e çözdürdü. B) Çocuk ben de geleceğim diye tutturdu. C) Televizyondaki görüntüler gözlerimi yaşarttı. D) Tabaklara meyve doldurdu. 1-D 2-A 3-D 4-B 5-B 6-D 7-A 8-C 9-C 10-D 11-B 12-B 13-D 14-C 15-A 16-A