inşasının olmazsa koşullarındandı.

Transkript

1 SSCB: MİTLER VE GERÇEKLER İbrahim Okçuoğlu Ekim Devrimi 100 yaşında ve ne dünya işçi sınıfına, emekçilerine, ezilen uluslara verdiği enerjiden, ne de emperyalizme ve burjuvaziye saldığı korkudan bir şey kaybetmiş. Bu, dünya sosyalist devriminin öyle bir ilk adımı ki, hala ilham kaynağı olmaya devam ediyor. Bu devrim ve kazanımları üzerine çok yazıldı, yazılıyor ve daha da yazılacak. Ekim Devrimi nin kazanımlarından anlaşılması gereken, yapılanları aynen tekrarlamak, bunun için mücadele etmek değil, o günün koşullarında gerçekleştirilenlerden bugün için dersler çıkartmaktır. O günün koşullarında gerçekleştirilen de SSCB nin kurulması ve sosyalizmin inşasıdır. Ekim Devrimi ve SSCB de sosyalizmin inşası konusunda, sınıf düşmanlarının uydurmaları bir kenara, Ekim Devrimi, SSCB de sosyalizmin inşası, ama diye başlayan hiçbir maddi zemini olmayan eleştiriler de yok değil. Bu eleştirileri topladığımızda karşımıza sosyalizmin inşası SSCB de ekonomik olarak hiçbir başarı ve kazanım sağlamadı ; insanlar aç ve sefil kalmaktan kurtulamadı ; ulusların dil ve kültürü dikkate almadı ; sürekli vurgulanan kadın-erkek eşitliği sağlanamadı ; sürekli vurgulanan sosyalist demokrasi uygulanmadı vb. türünden SSCB gerçekliğiyle hiçbir ilişkisi olmayan göndermelerle de karşılaşıyoruz. Bu yazıda fazla yorum yapmadan Ekim Devrimi nin sonucu olan SSCB de sosyalizmin inşasının, kazanımlarının verilerle bir özetini sunacağız. Ekim Devrimi, sosyalizmin bir ütopya, bir hayal, kurulamaz, erişilemez olmadığını göstermiştir. Ekim Devrimi, kapitalizmde imkansız olanın sosyalizmde mümkün olduğunu, kapitalizmin tek alternatifinin sosyalizm olduğunu göstermiştir. SSCB gerçekliği, sosyalizmin inşa sürecinde elde edilen sonuçlar bunun böyle olduğunu göstermektedir. Sosyalizm Üretimi SSCB de üretim mülkiyetinin yok inşasının olmazsa koşullarındandı. Sosyalizmde mülkiyet Sosyalizmde özel ve dolayısıyla üretim mülkiyette olduğu sömürünün zemini de gerçekleşen buydu. Arttırdı mı? araçlarının özel edilmesi, sosyalizmin olmaz toplumsaldır. mülkiyete yer yoktur araçlarının toplumsal ekonomide kalmamıştır. SSCB de Bu demektir ki, sosyalist Ekim Devrimiyle, fabrikalar ve işletmeler halkın eline verilmiştir; sanayi üretimi ulusallaştırılmıştır. Bu, SSCB de sanayi üretiminin hızlı büyümesi için koşulların oluşturulması anlamına gelmekteydi Nitekim, yukarıdaki verilerin de gösterdikleri gibi, Birinci Beş Yıllık Planın arifesinde sosyalist işletmelerde toplam üretimin yüzde 82 sinden daha fazlası üretildi. İkinci Beş Yıllık Planın başında Sovyet sanayisinde sosyalist üretim biçimi tek, genel hakim üretim biçimi olmuştur.

2 Salt bu veriler, ekonominin daha ilk döneminde sanayide araçlarının ve üretimin keza ticaret alanında gerçekleştirildiğini SSCB de planlı iki beş yıllık planları ve tarımda üretim toplumsal olduğunu, da aynı toplumsallığın göstermektedir. Sosyalizm ancak modern teknolojiyle kurulabilir. Sovyet sanayi, sanayinin yapısı bakımından dünyanın en modern sanayi konumuna gelmiş, Sovyet ekonomisinde üretimin yapısı temelden değişmişti. Örneğin ekonomide bütün brüt üretimde sanayinin payı, 1929 da yüzde 54,5 ten 1940 ta yüzde 80,6 ya çıkarak devasa bir gelişme göstermiş; sosyalist sanayide devrim gerçekleştirilmişti. Ağır sanayi olmaksızın sosyalizm kurulamaz. Ağır sanayinin toplam sanayideki payı bakımından SSCB, dünyada birinci konumdaydı. Aynı dönemde, örneğin 1929 da, ABD toplam sanayi üretiminde ağır sanayinin payı yüzde 54,5; Almanya da yüzde 55,9; Fransa da yüzde 41 (1926) ve İngiltere de de yüzde 54 (1924) oranındaydı. İkinci Beş Yıllık Planın sonuçlarını özetleyen XVIII. Parti Kongresi nde şu tespit yapılıyordu: SSCB, ekonomisini ve savunmanın bütün ihtiyaçlarını bütün gerekli teknik donatımla sağlayan ekonomik açıdan bağımsız bir ülkeye dönüşmüştür. Sosyalist sanayileşme, emekçilerin maddi ve kültürel yaşam seviyesini giderek yükseltmiş, bütün ihtiyaçlar karşılanır olmuştur. Bu dönem içinde SSCB de ulusal gelirde devasa bir artış söz konusuyken, kapitalist dünyanın önde gelen emperyalist ülkelerinde tam tersi bir durum görülmektedir. Aynı paralelde bir gelişme kişi başına ulusal gelirin gelişmesinde de görülmektedir ten 1956 ya SSCB de kişi başına ulusal gelir 13 misli artmıştır. Ulusal gelirde böyle bir büyüme hiçbir kapitalist ülkede mümkün değildir. Aynı zaman zarfında ABD de kişi başına ulusal gelir iki misli dahi artmamıştır. Hem toplam ulusal gelirin kapsamı hem de kişi başına ulusal gelirin artış hızı bakımından SSCB, kapitalist dünyanın önde gelen ülkelerini karşılaştırılamayacak derecede geride bırakmıştır dünya krizi döneminde 1929 a göre 1933 te emperyalist ülkelerde sanayi üretimi mutlak olarak gerilerken SSCB de yüzde 84,7 oranında artmıştır. SSCB nin ve ABD nin sanayi üretimi büyüme rakamları arasında da kıyaslanamayacak bir fark olduğunu görürüz ye kıyasla sanayi üretimi 1956 da 46,3 kat artarken Kapitalist dünyanın başını çeken ABD de ise toplam sanayi üretimi, 1917 ye göre 1956 da sadece

3 3,5 misli artmıştır. Asırlık tecrübe ve gelişmeye sahip kapitalizm ile 39 senelik bir sürece sahip sosyalizmin gelişmesini bu verilerde görüyoruz. Bolşevik sanayileşme politikası sonucunda Sovyet sanayinin Avrupa ve dünyadaki konumu tamamen değişmiş ve SSCB, Sovyetik sanayileşme yöntemiyle 1913 lerde dünyada ve Avrupa da 4. ve 5. sıralardayken 40 sene sonra 1. ve 2. sıralara gelmiştir. Sosyalizm sömürücü sınıfların; burjuvazinin ve toprak beylerinin örgütlü sınıf olarak tasfiye edilmesi demektir. Sosyalist toplum, ilişkileri dostça olan; birbirleriyle uzlaşmaz çelişki ve ilişki içinde olmayan sınıflardan; işçi sınıfından, emekçi köylülerden ve aydınlardan oluşur yılı başı itibariyle SSCB de aileleriyle birlikte işçi ve ücretli memur sayısı yaklaşık 117 milyon; yine aileleriyle birlikte kolhoz köylülerinin ve kooperatiflerde örgütlü üreticilerin sayısı 82 milyon ve aileleriyle birlikte bireysel köylülerin ve kooperatiflerde örgütlenmemiş üreticilerin sayısı da yaklaşık bir milyondu. SSCB de 1930 lu yılların ikinci yarısından itibaren ara sosyal tabakaların da erimiş ve ekonomik yaşamda Sovyet toplumunun ezici çoğunluğunu işçi sınıfı ve emekçi köylüler oluşturmuştur. Tüm bu başarılar zaferidir. Planlama kurulamaz. Sosyalist Buna karşın anarşi ve rekabet tecrübesi, ekonominin, olmazsa olmazı sosyalizm güçlerin özgür Buna karşın durgunluk, kriz, üretici demektir. planlı ekonominin olmaksızın sosyalizm ekonomi, planlama; kapitalizm, üretimde demektir! SSCB sosyalizmde planlı sosyalizmin inşasının olduğunu göstermiştir; sanayileşmek, üretici gelişmesi demektir. kapitalizm çürümek, güçlerin tahribi Sosyalizmde ulusal ekonominin planlı, orantılı gelişme zorunluluğu ve bunun mümkün olması üretim araçlarının toplumsal mülkiyette; sosyalist mülkiyette olmasından kaynaklanmaktadır. Ekonominin planlı/orantılı gelişmesi, sosyalizmin nesnel ekonomik yasasıdır. Bu yasanın gereği yerine getirilmeksizin sosyalizm inşa edilemez. Sosyalist ekonomide iş gücünün ve üretim araçlarının sosyalizmin temel ekonomik yasasıyla uyumluluk içinde dağılımı bu yasaya göre gerçekleştirilir. SSCB de bu yasaya göre hareket edilmeseydi, sosyalizm inşa edilemezdi. Kapitalizmde ise bunun tam tersi söz konusudur: Kapitalizmde üretimde anarşi ve rekabet söz konusudur. Esas amaç kardır, iş gücünün

4 sömürüsüdür. SSCB de Üretim Verimsiz miydi? İşin verimliliği, yeni toplum düzeninin zaferi için son kertede en önemli, en belirleyici olandır Lenin Teknolojinin modernliği, mesleki eğitime verilen önemden dolayı işçilerin yüksek kalifiyeli olmaları ve nihayetinde rasyonel planlama sonucunda, SSCB de işin (emeğin) verimliliği, önde gelen kapitalist ülkelerle karşılaştırılamayacak bir hızla artmıştır. İş verimliliğinin artış hızı bakımından SSCB, dünyada ilk sırada yer alıyordu. Sovyet ülkesinde, verilerin de gösterdiği gibi, iş verimliliğinin en hızlı artışı İkinci Beş Yıllık Plan döneminde gerçekleşmiştir. Bu dönemde Sovyet sanayinin yapısı adeta tamamen yenilenmiş, 1937 de 1932 ye nazaran iş verimliliği toplam sanayide yüzde 82 oranında artmıştır; ağır sanayinin çeşitli sektörlerinde iş verimliliğinin artışı oldukça büyük boyutlarda gerçekleşmiştir: Örneğin 1932 den 1937 ye iş verimliliği makine imalinde yüzde 212,2; demir döküm sanayinde yüzde 226,3 ve kömür sanayinde de yüzde 65,4 oranlarında artmıştı. Kolhoz ekonomisi sanayi hariç 1956 da sanayide iş verimliliği 1928 e göre 7,26 misli; 1940 a göre 2,12 misli ve 1950 ye göre de 1,5 misli; inşaat ve montaj işlerinde verimlilik aynı dönemlerde 4,8, 1,9 ve 1,5 misli ve demiryollarında keza aynı dönemlerde 4,5, 1,7 ve 1,5 misli artmıştı. SSCB de Ücretler Düşük müydü? Sosyalizmde işin temel özelliklerinden birisi, doğrudan toplumsal olmasıdır. Sosyalizmde her bir bireyin/çalışanın işi, bilinçli ve planlı olarak toplam çalışmaya/emeğe dahildir; her birey, dolaysız olarak toplum için çalışır. Sosyalizmde bir bütün olarak toplum, her bir bireyin enerjisinin/işinin azami başarılı olmasına ilgi duyar. Sosyalizmde çalışma, bir onur meselesidir. Sosyalizmde emeğin (çalışmanın/işin) başka önemli bir özeliği de, şehir ile kır arasındaki; sanayide çalışma ile tarımda çalışma arasındaki antagonist zıtlıkların aşılması sorunudur. Sosyalizmin zaferi, aynı zamanda, zihni ve fiziki çalışma arasındaki zıtlığın tedricen yok edilmesi demektir. Ücretlendirmenin nasıl olacağı hakim üretim biçiminin karakterine bağlıdır. Kapitalizmde bunun nasıl olduğunu yaşıyoruz. Ama sosyalizmde nasıl olmalı? Bolşevikler, Ekim Devriminden hemen sonra bu soruyu kendilerine sorarak ücret politikası; ücretlendirme ilkeleri tespit etmeye; sosyalizmde ücretlendirmenin nasıl olması gerektiği üzerine denemelere giriştiler. Tecrübeden yoksundular ve sadece Marks ve Engels in konuya ilişkin bazı teorik saptamalarını biliyorlardı. Emeğin (işin) miktarı ve ücretlendirilmesi tespit edilmeksizin sosyalizm kurulamaz. Stalin, SSCB nde sosyalizmin inşa tecrübesine dayanarak sosyalist toplumun gelişme yasalarını bütün yönleriyle araştırmış ve sosyalist paylaşım ilkesini analiz etmiştir: 1. Emekçilerin kendi işlerine (çalışmalarına/emeğine) maddi ilgi duymaları.

5 2. Kalifiyelik özelliklerinin derinleştirilmesi için çaba. 3. Üretimde tekniğe hakimiyeti güçlendirmek. 4. Toplumsal emeğin (işin/çalışmanın) verimliliğini arttırmak. Emeğe göre paylaşımın sosyalist ilkesi, küçük burjuva eşitçiliğine karşı uzlaşmaz mücadele sonucunda geçerli kılınmıştır. Sosyalizmde işe göre dağıtımın zorunluluğu, üretici güçlerin gelişme seviyesinden ve toplumun hizmetine sunulan maddi varlıkların miktarından kaynaklanmaktadır. Sosyalizmde ücret, kapitalizmdeki ücretten tamamen farklıdır: 1. Kapitalizmde iş gücü metadır ve pazarda satın alınır ve satılır. 2. Sosyalizmde iş gücü meta değildir ve onun alınıp-satılması için pazar da yoktur. 3. Sosyalizmde eşit işe eşit ücret ilkesi gerçekleştirilir. 4. Kapitalizmde ise bu ilkenin gerçekleştirilme koşulu yoktur. Sosyalizmde ücret, kapitalizmde olduğu gibi, pazarın elementer (öğesel) yasaları tarafından belirlenmez. Kapitalizmde işgücü metadır; alınıp satılır. Sosyalizmde ise işgücü meta olmaktan; alınıp satılmaktan çıkmıştır. Kapitalist dünyada ücretler reel ve nominal olarak düşerken, SSCB de reel ücretler sanayi ve inşaatta 1913 e göre 1956 da 4,8 misli ve kapitalizmde emekçi köylülük yoksullaşırken, SSCB de emekçi köylülerin ücretleri 1913 ten 1956 ya 6 misli artmıştı. Ayrıca kapitalist dünyada tüketim araçları fiyatları artarken, SSCB de temel gıda maddelerinin fiyatları sürekli düşmüştü. Temel kamu hizmetlerinin (eğitim, sağlık vb.) ücretsiz olduğu da düşünüldüğünde SSCB de sıradan bir işçinin alım gücünün ne derece yüksek olduğu ortaya çıkmaktadır. SSCB de İşsizlik Var mıydı? İşsizlik ancak sosyalizmde tasfiye edilebilir. SSCB de işsizlerin sayısı 1930 yılı sonu itibariyle tamamen yok olmuştur. Sürekli gelişme ve Sovyet ekonomisi duymaya başlamıştır. bir ekonomik kriz dünyanın ABD, İngiltere gibi önde işsizlerin sayısı on varmaktaydı. SSCB de işsizliğin yok dünyanın önde gelen ülkelerde işsizliğin uzlaşamaz iki dünya; farkı göstermeye genişleme içinde olan işgücüne ihtiyaç Aynı dönemde derin içinde olan kapitalist Almanya, Fransa, gelen ülkelerinde milyonlara edilmesi ve kapitalist bu emperyalist boyutları birbiriyle iki sistem arasındaki yetmektedir.

6 Sosyalizm Eğitim, Kültür ve Sağlık Alanında Neler Yaptı? Kapitalizm cehalet üretir, insanları bilgisizliğe mahkum eder. Kapitalizmde üretim kar amaçlıdır, halkın maddi ve kültürel yaşam standardını göz önünde tutmaz. Sosyalizmde tam tersi geçerlidir; sosyalizmin amacı halkın maddi ve kültürel yaşam standardını sürekli yükseltmektir. Sosyalizm kültür devrimidir. Veriler bunun böyle olduğunu göstermektedir: 1917 den 1956 ya ordu hariç bütün okullarda, iş yedekleri okullarında ve işletme okullarında ders alan kişi sayısı 3,6 misli; genel eğitim okullarına gidenlerin sayısı 3,1; teknik ve başkaca meslek orta okullara (açık öğretim dahil) gidenlerin sayısı 37; yüksek okullara gidenlerin sayısı 16; askeri hizmetliler hariç yüksek okul ve meslek okulu eğitimi alan uzmanların sayısı 33 kat artmıştır. Bilimsel kurumların sayısı 1929 da 1263 ten 1957 de 2756 ya; bilim adamlarının sayısı da 1914 te 10 binden 1956 da yaklaşık 240 bine çıkmıştır. Basılan kitap tirajı 11; gazetelerin günlük tirajı 16; kulüp sayısı 536; halk kütüphanesi sayısı 10; bu kütüphanelerde kitap sayısı 69; daimi kreşlerde yer sayısı 1757 misli artmıştır. SSCB nin bileşeni olan ve ayrılma hakkına sahip 40 tan fazla halk topluluğu Ekim Devrimi nden sonra ilk kez kendi yazılı lisanlarına sahip olmuşlardır. Sovyet iktidarı döneminde yurt dışı ve SSCB halklarının 124 dilinde kitaplar basılmıştır yılında SSCB de yuvarlak olarak 31 milyon radyo alıcısı sayılmıştır.; 1928 de bu sayı idi. Sovyet radyosu SSCB nin ve yurt dışının 80 den fazla dilinde yayın yapmaktaydı. SSCB de Kadınların Durumu Neydi? 1897 sayımına göre Çarlık Rusya sında ücretli çalışan kadınların yüzde 55 i kapitalistlerin, çiftlik beylerinin, memurların yanında hizmetçi olarak; yüzde 25 i zengin köylülerin ve çiftlik beylerinin yanında tarım işçisi ve sadece yüzde 13 ü işletmelerde ve şantiyelerde ve ayrıca yüzde 4 ü eğitim ve sağlıkta çalışıyordu. Sovyet iktidarı, kadının bütün iktisadi dallara aktif olarak katılması için gerekli koşulları oluşturmuştur da bütün işçi ve ücretli memur kadınların yüzde 41 i sanayide ve inşatta ve yüzde 24 ü de eğitim ve sağlıkta çalışıyordu. Sovyet iktidarı kadınları ev işinden kurtarmak için bir dizi adımlar atmıştır. Bu çabaların bir sonucu olarak yemekhane sayısı 1924 te 3 binden 1928 de 15 bine; 1940 da 88 bine; 1950 de 95 bine ve 1956 da da 126 bine çıkmıştı seçimleri itibariyle SSCB Yüksek Sovyeti nde kadın temsilci oranı yüzde 25,8 e; Birlik Cumhuriyetleri Yüksek Sovyeti nde (1955 seçimi) yüzde 32,3 e; Özerk Cumhuriyetler Yüksek Sovyeti nde de (1955 seçimi) yüzde 31,2 ye çıkmıştır.

7 Kadın uzmanların önemli bir bölümü mühendis-teknik ve tarım-hayvancılıkteknik eğitime sahiptir. Öyle ki, yüksek mühendislerin yüzde 28 i; teknisyenlerin yüzde 39 u; tarım uzmanlarının, zooteknisyenlerin, veterinerlerin ve ormancılık uzmanlarının yüzde 39 u (yüksek okul eğitimli) ve yüzde 40 ı (orta derecede meslek okul eğitimli) kadınlardan oluşmaktaydı. Doktorların yüzde 75 i, pedagogların, kültür ve aydınlanma kurumlarında çalışanların yüzde 66 sı (yüksek okul eğitimli) kadındı ve aynı konu alanlarında orta decede meslek okulu eğitimli kadınların oranı da yüzden 79 du. Teknik okullarda okuyanların yüzde 52 si; yüksek okul öğrencilerinin yüzde 51 i; master öğrencilerin yüzde 29 u; öğretmenlerin yüzde 70 i ve bilim insanlarının da yüzde 36 sından fazlası kadındı. Ekonomide çalışan yüksek okul ve orta dereceli okul eğitimi almış uzman kadın sayısı 1928 de 151 binden 1941 de 864 bine ve 1956 da da 3 milyon 778 bine çıkmıştır; böylece toplam uzman içinde kadın uzman oranı aynı yıllarda yüzde 29 dan yüzde 36 ya ve yüzde 60 a çıkmıştır. Sonuç Ekim Devrimi ve SSCB de sosyalizmin inşası, insanlığın gelişmesinde çığır açıcı bir rol oynamıştır; sömürü, baskı, özel mülkiyet sisteminin yıkılabileceğini; en demokratik sistemin; proletarya diktatörlüğünün kurulabileceğini, sömürüsüz sistemin, sosyalizmin inşa edilebileceğini; kapitalizmin alternatifinin sosyalizm olduğunu göstermiştir. Ekim Devrimi ve SSCB bir başlangıçtı. Sosyalizmin değerlerinin yeniden gündemleştiği günümüz koşullarında arayış içinde olan insanların yüzünü sosyalizme çevirmesinde Ekim Devrimi ve SSCB de inşa edilen sosyalizmin anımsanması onun nasıl bir başlangıç olduğunu gösterir. Unutulmaması gerekir ki, bu gün sosyalizmin inşası tecrübelerinden bahsediyorsak bu, doğrudan SSCB de sosyalizmin inşası tecrübeleridir. Bu tecrübeler, bu ülkede Ekim Devrimi nden 1950 li, yılların yarısına kadar toplumsal ve ekonomik alanda sosyalizmi inşa adına atılan adımların doğru olduğunu göstermektedir. Peki, madem o kadar iyiydi de, neden kapitalist restorasyona uğradı? XX. Parti Kongresi nde revizyonistler iktidar gasp edebilecek duruma gelmişlerse bunun nedenini üst yapıda aramak gerekir. XIX. Kongre de ele alınan bu hatalar, sonuçta XX. Kongre de SSCB de siyasal iktidarın sınıfsal karakterinin değişimini beraberinde getirmiştir. Bu nedenle SSCB nin 1956 dan, yani SBKP XX. Kongresi nden sonraki tarihi tamamen ayrı bir tarihtir. Bu kongrede SSCB de siyasi iktidarı Kruşçev modern revizyonistleri gasp etmişler

8 ve ülkede, giderek klasik kapitalizme dönüşen revizyonist, bürokratik kapitalist bir rejim kurmuşlardır. Bu rejimin fiiliyatta kapitalizmden hiçbir farkı yoktu. Nitekim 1991/92 de yıkıldı. Bu nedenle de SSCB de yıkılan sosyalizm değildi, bürokratik kapitalizmdi. İbrahim Okçuoğlu / 9 Haziran 2017, Abstrakt dergisi Kaynaklar: Büyük Sovyet Ansiklopedisi, SB Bölümü, C. I, Jahre Sowjetmacht in Zahlen, s. VEB Deutscher Zentralverlag, Berlin K. Petrossyan; Die Sowjetische Methode der Industrialisierung, 1953, Berlin.