YAZ! NASIL YAZILIR? (1)

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "YAZ! NASIL YAZILIR? (1)"

Bariş Dağdelen
8 yıl önce
İzleme sayısı:

1 YAZ! NASIL YAZILIR? (1) Daha evvel neşredilen seri makalelerde, eski san'at yazılarımızm vücude getirilmesi için lüzumlu malzemeden - bu sahifelerin imldnı nisbe tinde - bahsolunmuşdu. Unu, yağı ve şekeri olanın niçin helva yapıp yemediğini soran Nas-, reddin Hocamızı ralıınetle amp, biz de, san'at helvamızın yapılmasına, yani bu yazıların nasıl yazıl dığı hususuna gelelim. Ancak, mevzua intibak edebilmek i çin, evvel ce neşredi. len «Mürekkeb-Ka lem--kağıd» bahislerinin, meraklı okuyucularımızca tekra c gözden geçirilmesi, muhakkak ki yerinde olacaktır. «Kıt'a» ismini verdiğimiz normal eb' addaki yuzıları, eski üstadlar, alışilagelen şekliyle diz üstünde yazarlardı. (Resim I) de görüldiiğü vechile, yerde, sedir veya minder üstünde oturulduğ u vakıt, sol ayak kaidenin altında kalır, sağ bacak ise; diz, göğüs hizası- Resim: ı - Bir ilattat, tarz-ı kadim üzere, sağ dizi üstünna gelecek şekilde de yazı yazarken. Fotcğı afta görülen, Neomeddin Okyay dikilir. üst.adımızdu:.

Ancak, mevzua intibak edebilmek i çin, evvel ce neşredi. len «Mürekkeb-Ka lem--kağıd» bahislerinin, meraklı okuyucularımızca tekra c gözden geçirilmesi, muhakkak ki yerinde olacaktır.

2 506 Y AZI N ASIL YAZILIR? Iksim: Z -XIII. asrın yazı üstadlarından Yakut ül Musta'sami'nin bir min:} atürü (Topkapı Sarayı Kütüphanesi, Hazine , varak: 18) Yazının, diz üzerinde mükemmelen yazılabilmesi için, kağıdı düzgün bir halde tutmak ve yazdığım da, muntazam bir şekilde görmek lüzılmundan, bir altlığa ihtiyaç vardır ki, sağ el yazmakla meşgul olurken, yazı altlığı sayesinde, sol el de, kağıda istediği şekil ve istikameti verebilir. ''"'~ ~o...,, Bu, diz üzerinde yazma, dolayısiyle altlık kul lanma keyfiyetinin, asırlar evvelindenberi, usul it tihaz edildiğine misal olarak, XIII. asrın en büyük yazı üstadı Y 21kut ül M usta' sami'nin bir minya türünü gösterebiliriz. Burada, Yakut, sağ dizi üzerinde yazı tarif ederken, bir talebesi de bakmaktadır. (Resim 2) Resim : ~ - Diz üzerinde yazılırken, gözün yazıyı görüş zavi- :resi. Altlık yardımıyla, diz üzerinde yazarken hasıl olan bu tabii ve portatif masa, ayni zamanda görüş zaviyesine de uygun geldiğinden tercih edilmiştir. Zira, yazma esnasında, kağıdı tam dik açıdan (90 ) görmek, estetiği sağlamak cihetinden olduğu kadar, gözün sağlığı için dı> elzemdir. (Resim 3)

tutmak ve yazdığım da, muntazam bir şekilde görmek lüzılmundan, bir altlığa ihtiyaç vardır ki, sağ el yazmakla meşgul olurken, yazı altlığı sayesinde, sol el de, kağıda istediği şekil ve istikameti

3 M. Uğur DERMAN 50L YAZI ALTLIGI Eskilerin «Zir-i meşk» ( =meşk altı) dedikleri yazı altlığı, mücellid ve müzehhibler tarafından, sülüs- nesih v.s. yazılar için ayrı, ta'lik kıt' alar için ayrı olmak üzere iki tarzda hazırlanırdı. Resim: 4 - Hattat Sami Efendi'nin sülüs- ıesib altlığı. İki yüzü, ebri (ebru) kağıdı kaplı olup, A) Birbirlerine yapıştınlmayan kağıt katları, B) Kağıtların dağ ılmada!j durmasını sağlayan deri band görülüyor. (26,5X18,3 cm eb'adında olup U. Derman Kolieksiyon un dadır.) Üzerine sülüs-nesih kıt'aların rahatlıkla sığabiieceği tahminen 18X 26 cm. eb'adında (bu ölçüler, her altlıkda ayni olmaz, birkaç cm. değ işeblir) kabaca ldğıd, 3-5 mm. kadar kalınlığı sağlay8cak şekilde, üstüste konanik, kenarları tesviye edi 1 ir. Bunların sadece iki uzun kenan. dey'iden ince bir band yardımıyle, köşelere: yakın yerinden birbirint tutturulmaklıi «altlık» ın esası hazırlanmış olur (Resim: 4) Kağitların böyle biribirine yapıştınlmadan üstüste tutturulmasının sebebi, onların yumuşaklığmdan ve istenilen şeklin verilıobilmesinden istifade etmek içindir. Altlığın iki yüzüne gelmek üzere, en alt ve en üste konan kağıdlar, elı rili, tezhibli yahut resimli olur, bazen deriden de yapılır. (Resim: 5,6,7, ve 8).

j durmasını sağlayan deri band görülüyor. (26,5X18,3 cm eb'adında olup U. Derman Kolieksiyon un dadır.) Üzerine sülüs-nesih kıt'aların rahatlıkla sığabiieceği tahminen 18X 26 cm.

4 508 Y AZI N ASIL YAZILIR? Ta'lik kıt'aları, daha küçük formadaki (tahminen 21X12 cm. eb' adında) kağıdıara enine olarak yazıldığ ı için, altlığı da o nisbete uygundur. (Mesela: 14X23 cm.) Murakka' germek usulüyle (1) hazır lanan «Ta'llk altlığı» diğerinin aksine sert ve ince bir plaka halinde olur. İki yüzü umumiyetle deri kaplıdır. (Resim: 9). Tarz-ı kadim üzere, bez veya kadife kaplı olanı da görülmüşdür. Resim: 5 - Uzerinde esi"i bir Sarayburnu maıızarası olan bu yazı altlığı, 25,3Xl7, ı cm eb'adında olup Ord. Prof. D:r. SühPyl Ünver Rolleksiyonıındadır. Ta'lik kağıdının - enine ve bazen mail olarak yazılması sebebiyle- elin dokunmasıyla yağlanıp kirlenme ihtimali fazla olduğundan, ta'lik yazı altlığında, bu teması önlemek üzere, yandan merbut bir yarım kapak vardır (Resim: 9 A). Ta'lik kağıdı (2) altlıkla bu k;;ı_pak arasına minştırılır ve satır bittikçe yukarıy:ı çekilerek yazmağa devam edilir (Resim: 10). Meşhur ta'eknüvis Hulfısi Efendi ( ) gibi, kapaksız ta'lik altlığı kullananlar da vardır. (Resim 9 B). ( 1) N emlendlrilerek gev:ıemesi te' min edilen kağıdıarın üstüste y apı tırılması ve kuruduğunda gerilmesiyle ince ve sağlam bir mukavva husüle gelir. Kağıdıarın biri ötekinden, her tarafıyla bir kaç cm. büyük olduğu için, bu kenar fazlalıkları yapı tırıldığı yere merbut olur. Kuruyunca kavis yapmaz. Bu usule «murakka' germek» denir. (2) Ta'l1k kağıdı için lütfen İslam Dü::şiincesi, Sayı: 5, ;;al1ife 'H4-345'e bakınız.

Tarz-ı kadim üzere, bez veya kadife kaplı olanı da görülmüşdür. Resim: 5 - Uzerinde esi"i bir Sarayburnu maıızarası olan bu yazı altlığı, 25,3Xl7, ı cm eb'adında olup Ord. Prof. D:r.

5 Re'iim: 6 - iizerinde, Sultan H. l\iahmud ctevrindeki ilk buharlı geıwierdeıı birinin reıoımi olan bu yazı altlığı, 25,3Xl7,1 cm. eb'wlında olup, Ord. Prof. Dr. Süheyı Vnver Kolleksiyo:ııwı.darur. Re!>im; 7 - Üzerinde, geçen asrın «buket» resimlerinden olan bir altlığın iki yii.z\1. \25,3Xl7,1 cm. eb'adında olup, Ord. Prof. Dr. Süheyl Ünver Rolleksiyoııundadır.)

$>im; 7 - Üzerinde, geçen asrın «buket» resimlerinden olan bir altlığın iki yii.z\1.$

6 510 YAZI NASIL YAZILffi? San'at yazılarını bir mai:iada da yazmak kaabildir. Ancak, bu takdirde görüş açısını (90 ) bozmamak için üstü yazandan tarafa meyilli veya gözün tepeden - kuş bakışı - göre bileceği alçak irtifalı bir masa lazımdır. Nitekim, zamanımızın Hat Üstadı Hamid Bey, böyle bir ma s ada yazmaktadır. Celi yazıların, yukarıda bahsedilen normal altlıklarda yazılmasına imkan yoktur. Sığabilecek eb'ad da bir yazı için, büyükçe bir mukavva veya tahtadan, b ağdaş kurarak isti' fade edilebilir. Meşhur Sami Efendi'nin ( ) cell altlığı, böyle bir mukavva olup bizde mahfuzdur. Hatta üstünde de merhumun istif tecrübeleri vardır. Daha büyük celi'lerin, Resim: 8 - l\iüzehhib Aliyy ül üsküdari'nin, bordo geniş bir oda veya sofada zemine, nefis buket ve halkari ile işlediği, kullan- yazılmak zarureti vardır. maya kıyılanuyacak bir yazı altlığı ki (1171 H.-1758) Hatta geçen asrın celi hattatlarından Abdülfettah tarihlidir. (20,5X32,5 eb'adında olup Topkapı S. K. Efendi ( ) Sultan Abdülmecid devrinde 413 dedir.) Süleymaniye camiinin celilerini yenideı1 yazarken, bu büyük ;yazıların yazılmasında, yer cihetinden sıkıntı çektiğini padişaha arzetmiş, Rünkar d}c Abdülfettah Efendiye, rahatlıkla yazahileceği sof.aların bulunduğu bir konak - ki Veznecilerle Bozdoğan Kemeri arasında imiş ~ İhsanında bulunmuştur. Böyle bir hadise, daha eskiden de cereyan etmiştir: XVIII. asrın

Nitekim, zamanımızın Hat Üstadı Hamid Bey, böyle bir ma s ada yazmaktadır. Celi yazıların, yukarıda bahsedilen normal altlıklarda yazılmasına imkan yoktur.

7 M. Uğur DERMAN 511 Resim: 9 - A) Kapağı kaldırılmış deri bir ta'lik altlığı. Hattat M.acid Ayral'a ( ) aiddir. (14,7X22,2 cm. eb'adında olup U. Derman kolleksiyonundadır).. B) Hattat Hulfisi Efendi'nin kapa!{siz ve ebru yüzlü yazı altlığı. Üzerinde Hattat Halim Efendi'nin ( ) nefis ta'iikı ile şunlar yazılıdır: «Hocam merhum Hattat Hafız l\'iehmed Hulfisi Efendi'nin ta'lik yazı altlığıdır. TiLmiz üi merhum Mustafa Halim gufire lehuma, sene: 1361» (14,5X25,5 cm. eb'adında olup U. Derman >ı:oleksiyonmıdadır.) muteber hat üstadlarından Yahya Fahreddin Efendi (3) (vefatı: 1169 H ), Nuruosmaniye Camiinin celilerini hazırlarken «Vüs'atli celi yaz mak, humbara atmağı meşk eylemek gibidir ki, Kağıthanede meşk olunur. Kağıdın vüs'atı, bizim duahanelerimizin arsaları kadar ve belki daha vüs'atli olmağla, ana göre bir menzile muhtacız ki, hatta murad üzere yazıla» demesi üzerine, bu söz Yirmiı:ıekiz zade Mehmet Said Paşa ta- (3) Bu zihın, bir hattat kabrinde bulduğu kalemden aldığı şevkle yazıya merak sardığını okuyucularımiz hatırlayacaklardır. Bakınız: İslam DÜE~Jrıcesi, sayı: i, sahife: 259, Kalem.

$Üzerinde Hattat Halim Efendi'nin (1898-1964) nefis ta'iikı ile şunlar yazılıdır: «Hocam merhum Hattat Hafız l\'iehmed Hulfisi Efendi'nin ta'lik yazı altlığıdır.$

8 512 YAZI N ASIL Y AZIL İR'! rafından duyulur ve beğenilir de sadrazam olunca, hemen böyle geniş bir ev alıp, Yahya li'ahreddin'e hediye edel'. Caminin yazılarından iki satırını bu yeni evde yazdığım «Tuhfe» kaydediyor. (sahife: 581) Bir memleketde, san'atm ileri gitmesi için, devlet ricali tarafından, san'atkarlara, ma'nen ve mad ' deten alaka gösterilmesinin şart A olduğu- u= -., e's'm:ı: 1 - 'l'a'hk - altlıgına, bir - kagıdı na şu ıkı hadıse, iyi misaldir. en t, ıırı.ıp, - yazı ta'lik sunş- ma -u ( - ') b" t 'l'k kıt' d'.. d 1 k egrı ır a ı a, ız uzerın e yazı n en. Kalemle yazılmasına imkan olmayan büyük celilerin önce küçük yazılıp, sonradan «Santraş= kareleme» u5ulü ile büyütüldüğünden, evvelce bahsolunmuştu. ( 4)./-tltlık bahsine şu hazin hadise yi naklederek son verelim: İran ta'llkine en mükemmel şiveyi veren ve bizim ta'lik hattatlarının şeceresinin kendisine kadar dayandığı meşhur İmad ül Haseni (vefatı: H.) nin «Buhara'lı Derviş Abdiyy-i Mevlevi» (vefatı: 1057 H ) namı ile ma'ruf bir talebesi vardır. Ta'lik hattını İsfahan'da, İmad'dan öğrenip İstanbul'a gelir ve Yenikapı Mevlevihanesine yerleşir. Bir zaman sonra, hocasını görmek a.rzusuna düşer ve İsfahan'a gittiğinde, onun şehid edildiğini öğrenir, evini bulur. Yakınları, bu vefakar talebesi için; merhum un bir yazı altlığı vasiyyeti olduğunu söyleyip, bunu kendisine verirler. Teberrüken saklamayı düşünürse de, altlığın fazlaca kaba oluşundan kuşkulanır ve iki yüzünü biribirinden ayırd edince görür ki, merhum üstadın en güzel ta'llk kıt'alarından on tanesi yazı altlıgınm arasına yerleştirilmişdir! ( 5) Hocasına büsbütün yanan Derviş Abdi, İstanbul'a döner. Bu kıt' alarm zamanında «Altlık kıt'alan» diye şöhret bulduğunu Necmeddin Okyay üstadımız nakletmişlerdir. Tabi!, bugün müzelerimizde ve kollek siyonlarda mevcud İmad kıt'alarından hangisinin, mezkur kıt'alar olduğunu tefrike imkan yoktur. (Resim: 11) (Devamı var) ( 4) Kalem, İslam Düşüncesi, Sayı: 3, sahife: (5) Tuhfe-i Hattatin, Müstakim zade Süleyman Sa'deddin Efendi, sahife 681.

(sahife: 581) Bir memleketde, san'atm ileri gitmesi için, devlet ricali tarafından, san'atkarlara, ma'nen ve mad ' deten alaka gösterilmesinin şart A olduğu- u= -., 0.

Benzer belgeler

Hüsn-i Hat yazı çeşitleri - İlyas Uçar - Ebû Rudeyha - Evvâh - Kişisel Bilgi Sitesi

Hüsn-i Hat yazı çeşitleri - İlyas Uçar - Ebû Rudeyha - Evvâh - Kişisel Bilgi Sitesi Hüsn-i Hat yazı çeşitleri başlıca altı kısımda toplanmış olup, buna Aklâm-ı sitte (altı kalem) denir. Aklam-ı sitte peyderpey icat olunarak, Bağdat da Yakut-ı Musta sami tarafından kesin şekli verilen