CARL GLICKMAN IN GELMSEL DENETM MODEL. Abdurrahman LAN * ÖZET

Transkript

1 CARL GLICKMAN IN GELMSEL DENETM MODEL * ÖZET Glickman tarafından ortaya çıkarılan geliimsel denetim modeli, klinik denetimin eksik taraflarıyla birlikte, klinik denetimin ortaya çıkmasından sonra, insan geliimini esas alan disiplinlerde ortaya çıkmı olan yeni gelimeleri de eklemesi bakımından orijinaldir. Modelin nihai amacı, öretmenlerin soyut düünme ve problem çözme becerileriyle öretim yöntemleri bilgisinin artırılmasıyla öretmen yeterliinin dolayısıyla da örenci örenmesinin artırılmasıdır. Bu modelde, öretmenlerin bilisel, kavramsal, ahlaki, benlik, bilinç ve mesleki ilgi geliimleri bakımından farklı seviyelerde oldukları; bundan dolayı öretmenlerin farklı yaklaımlarla denetlenmeleri gerektii öne sürülmektedir. Modelde kullanılan denetim yaklaımları u ekilde özetlenebilir: Baarılı ve yeterli öretmenlere yönelik yönlendirici olmayan yaklaım ; orta düzeyde geliime sahip öretmenlere yönelik denetmen ve öretmenlerin ibirlii halinde çalıtıkları ibirlikçi yaklaım ; deneyimsiz ve problem yaayan öretmene yönelik yönlendirici bilgilendirme yaklaımı ve problemlerine acil çözümler arayan öretmenler için yönlendirici kontrol yaklaımı dır. Modelde kullanılan mesleki geliim yaklaımları ise; program gelitirme, hizmetiçi eitim ve eylem aratırmasıdır. Anahtar Kelimeler: Geliimsel Denetim Modeli, Öretmen Denetim Yaklaımları. DEVELOPMENTAL SUPERVISION MODEL OF CARL GLICKMAN ABSTRACT Developmental supervision model which is emerged by Glickman is original because of compensating of defect of clinical supervision and adding informations of the disciplines which are emerged after clinical supervision and founded on human development. Final objective of the model is to increase student learning by developing of abstract thinking of teacher, problem solving skills and teaching methods. In this model teacher supposes diffrerent by level of cognitive development, conceptual development, moral development, ego development, consciousness and professional concern; because of this supposition teacher must be supervised by different supervision approaches. Approaches are uses in this model can be summarises as the folowing: The nondirective aprroach for successful and competenced teacher; the collaborative aprroach for moderate competenced teachers who collaborate with superviser; the directive informational approach for novice and have serious instuctional problems; and the directive control approach for teachers who are looking solutions urgently for instructional problems. Professional development approaches are uses in this model as the folowing; curriculum development, inservice training and action research. Key Words: Developmental Supervision Model, Teacher Supervising Approaches. Not: Bu makale Pajak, Edward (2000). Approaches to Clinical Supervision. Massachustts: Christopher Gordon Publisher, Inc. Second Edition. kaynaklı kitabın sayfaları arasındaki kısmının yazarın izni ile yapılan çevirisidir. * Dr. Aratırma GörevlisiCelal Bayar Üniversitesi Eitim FakültesiEitim Bilimleri Bölümü Demirci / Manisa E-posta: abdurrahmanilgan@gmail.com Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eitim Fakültesi Dergisi 1

2 Carl Glickman ın Geliimsel Denetim Modeli GR Carl Glickman ın geliimsel modelinde klinik denetim, öretmenlere dorudan yardımın bir unsuru olarak ele alınmaktadır. Dorudan yardım ise hizmetiçi eitim, personel gelitirme, program gelitirme, grup gelitirme ve eylem aratırmasını içeren genel denetimin bir unsuru olarak görülmektedir. Glickman a göre denetmenlerin geliimsel denetim kavramına temel oluturan bir dizi alanda bilgi sahibi olmaları gerekmektedir. Bunlar, etkili okul özellikleri, yetikin ve öretmen geliimi, kiiler arası beceriler ile teknik becerileri içerir. Dorudan yardım ve klinik denetimde; denetmenin esnek ve öretmenlerle sürekli iletiim içinde olmasıyla birlikte; denetmenin gözlem yapma, planlama, fikir alıverii ve deerlendirme gibi teknik becerilerde etkin olmasını gerektirir. Glickman etkili ve baarılı okullarda yapılan çalımalara dikkat çekerek denetim için birkaç öneri ve uygun görevler öne sürmektedir. Bunlar: Öneri 1. Denetim, öretmenleri kendilerinden öte bir neden için çalımaya tevik etmelidir. Öretmenler kendi sınıflarının ötesinde (dıında) okul çapında eitim konularına daha fazla zaman ve enerji ayırmalıdırlar. Öneri 2. Denetimin önemli bir görevi, sınıf yönetimi ve eitimi üzerinde daha fazla kontrol uygulayarak öretmenlerin, örencilerin davranılarını etkilemedeki baarı duygularını artırmaktır. Öneri 3. Denetim; öretmenlerin ortak eitim amaçlarına ulamaya çalıırken, materyalleri ve fikirleri paylamalarını ve genel olarak birbirlerini desteklemelerini tevik etmelidir. Öneri 4. Denetim, kolektif çalımayı güçlendirmek için öretmenlerin hizmetiçi eitim, müfredat ve eylem aratırması projelerini planlamaya katmalarını tevik etmelidir. Öneri 5. Denetim, öretmenleri, öretimleri hakkında daha soyut düünmeye yönlendirmelidir. Glickman a göre bu son görev özellikle klinik denetimle ilgilidir, çünkü bu görev öretmenlere performansları ile ilgili dönüt vererek ve öretmenlerin kullandıkları öretim uygulamalarını deerlendirme, yansıtma ve uyarlamalarını salamak için onlara soru sormak ve deerlendirme yapmak suretiyle yapılmaktadır. Statüko le lgili Problemler Glickman, geleneksel olarak öretim mesleinin özelliklerinin, okulların çalıma ortamlarının, öretimde kariyer arayan kiilerin ve yaygın denetim görülerinin, okulların standartlarını olabileceklerinden daha az baarılı olacak bir ekilde ekillendirdiini savunmaktadır. Glickman özellikle de bu faktörlerin, öretimi iyiletirme konusunda, öretmenlerin düünme seviyesinde ve katılımında yaygın bir düüklüe katkıda bulunduunu vurgulamaktadır. Glickman günümüzde eitimin karılatıı zorlukların pekçounun tek odalı okul binasının mirası dedii kavramdan kaynaklandıını düünmektedir. Sınırlar belirlenirken öretmenler meslektalarından sıklıkla izole edilmilerdir. Öretmenler, uygulamalarını (öretimlerini) baımsız olarak ve gizlilik içinde yapmaktadırlar. Dahası, sömürgecilik zamanlarından beri toplum, öretmene ve öretime paradoksal bir statü yüklemitir. Öretim onurlu bir i olarak düünülmesine ramen, öretmenlere genellikle düük ücret ve aır görevler verilmitir. Glickman a göre bu geleneklerin izleri çaımızdaki okulları ve öretim mesleini etkilemeye devam etmektedir. Öretim mesleinin belirli sorun yaratan özellikleri unlardır: Meslee yeni balayan öretmenlere, hazır olmadıkları sorumluluklar verilmesi, Terfi olanakları olmayan kariyer, Aırı derecede rutin ve sıkıcı çalıma programı, Psikolojik aırı yük, Öretmenlerin dier yetikinlerden izole olması, Öretim hakkında diyalog eksiklii, Okul çapında müfredata ve eitim kararlarına katılım olmaması. 2 Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eitim Fakültesi Dergisi

3 Glickman, öretmenlerin hizmet öncesi hazırlıklarının genellikle dier mesleklerinkinden daha bayaı görüldüünü ve sıkı olmayan giri koullarının öretmenlerin meslee kolayca girebilmelerine ve meslekten uzaklaabilmelerine olanak saladıına iaret etmektedir. Kariyerin duraan olması u ekildedir: Meslein ilk yıllarındaki birine ayrılan sorumluluklarla deneyimli öretmenlerin yüklenmek istedikleri çalımalar genellikle yeni öretmenlere verilmekte ve deneyimlerden çok az ya da sıfır yardımla baarmaları beklenmektedir. Tıp veya hukuk mesleklerinin aksine öretmenlikte ücret mesleki etkililik yerine deneyim yılına göre ödenmektedir. Aynı zamanda, öretmenler statülerini, sorumluluklarını ve ödüllerini önemli bir ekilde etkilemeksizin görevlerini bırakıp tekrar geri dönebilmektedir. Deneyimli öretmenler genellikle çok az bir terfi ve kaçı ansıyla kendilerini sabit kariyere kilitlenmi hissetmektedir. Glickman a göre bu faktörlerin hepsi öretmenlerin dier mesleklerin çalıanlarına oranla kariyerlerine, uzmanlıklarına ve mesleklerine daha az ilgi gösteren bir grup olmasına katkıda bulunmaktadır. Glickman öretimin tipik çalıma ortamını bir fabrikanınkine benzetmitir. Okulları genel olarak sıkıcı, rutin ve tekrarlamalarla karakterize edilmi olarak tanımlamaktadır. Öretmenlerin çalımalarının zamanı, yeri ve seçimi üzerinde çok az bir kontrolü olduunu vurgulayan yazar; öretmenlerin tek bir gün içerisinde örencilerle yaadıı psikolojik mücadelenin younluu ve çokluunu da bunaltıcı olarak tanımlamaktadır. Sonuç olarak öretmenler kendi akıllarını koruma çabasıyla sınıf içi çalımaları rutin hale getirmektedir. Öretmenlerin dier yetikinlerden izole edilmesi; denetim, geri bildirim alma ve meslektalarla ibirlii etkinliklerine katılma fırsatlarını kısıtlamaktadır. Yetenekli yeni öretmenlerin çou, kısa zamanda mesleklerinin heyecansız olduunu ve mücadele, deiiklik ve ilerleme fırsatlarından yoksun olduunu görmektedirler. Özellikle öretmenliklerinin üçüncü yılı dolaylarında çou, sınıf ortamından sıkılmaya balamaktadır. Öretimin tekrarlanması ve tekdüzelik dayanılmaz bir monotonlua yol açmaktadır. Özet olarak, aamalı sorumluluk ve ödüllü bir kariyer yapısının yokluu, öretmenlere devamlı geliim için dısal motivasyon salamada baarısız olmaktadır. Çalıma ortamının rutinlii, izolasyon ve psikolojik durumlar öretmenleri daha da fazla yıldırmaktadır. Bu yüzden okullar ve öretmenler gelitirilecekse, öretim mesleinin ve çalıma ortamının, yaratıcı düünme ve katılımı engelleyen özellikleri kesinlikle deitirilmelidir. Öretmen Düünmesinin Tevik Edilmesi Çou öretmen baımsız olarak (kendi baına) deiiklik ortaya çıkarmaya veya devam ettirmeye yanamaz. Çünkü okulların mücadele gerektirmeyen ve kontrol edici ortamları, sürekli olarak yenilikçi ve yaratıcı olamayan düünmeyi pekitirmektedir. Bu yüzden denetmenlerin okullarda sürekli pekitirilen etkisizlii ortadan kaldırması zorunluu vardır. Denetmen bunu denetimin, öretmenin çalımalarını kontrol eden ve öretmenin karar verme kapasitesini artıran daha profesyonel bir yaklaımını uygulayarak yapar. Denetmenler, öretmenlerle temelde yönetici ve kontrol edici bir tavırla çalısalar da, denetmenlerin amacı öretmenler arasında aamalı olarak deneyim ve uzmanlıa ilikin bu tür yapılara ihtiyacı olanları azaltmak olmalıdır. Glickman öretmenlerle; öretim, örenme hedefleri, geliim planlaması konuları üzerinde dorudan ve birebir çalımanın, öretmen ve örenciler için daha istendik ve fikir dolu bir ortam yaratmada yardımcı olacaına inanmaktadır. Denetmenlerin, öretmenlere öretimsel deiiklikler hakkında düünme ve plan yapmalarına olanak salayacak zaman ve yapı salamaları gerekir. Zamanın da ötesinde, öretmenlere sınıfı iyiletirme konusunda karar verebilmeleri için daha fazla sorumluluk ve seçenek verilmelidir. Bu ekilde, tek odalı okul geleneinin etkileri, balangıçtaki aırı sorumluluklar, sabit kariyer, psikolojik yük, rutin ve izolasyon azaltılabilir. Dahası, örencilerin yararı için yetikin diyalogunu ve kolektif hareketi tevik eden yeni normlar eitime dâhil edilebilir. Öretmen Geliimi Klinik denetimin geliimsel modelinin kalbinde insan geliiminin bazı prensipleri yatmaktadır. Bunlar: Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eitim Fakültesi Dergisi 3

4 Carl Glickman ın Geliimsel Denetim Modeli 1. nsanlar, geliimin basit aamalarından geçme yetisine sahiptir. 2. Bu aamalar, gelimenin verilen sırası içinde birinden dierine geçme eklinde sıralanmıtır. 3. Bireyler bir aamadan sonrakine geçi hızlarında birbirlerinden farklılık gösterirler. 4. Geliim aamaları, aynı bireyde üzerinde durulan konuya veya alana balı olarak farklılık gösterir. Pek çok çalıma, yetikinlik yılları boyunca devam eden kavramsal, fikirsel, ahlaki ve kiilik geliimlerinin mümkün olduunu öne sürmektedir. Genel olarak insan geliimi basit ve somut düünceden, karmaık ve soyut zihinsel süreçlere, bireysel ilgilerden toplumsal ilgilere bir geliimi takip eder. Geliim teorisi ve aratırması bilgisi, öretimsel denetmenlere farklı geliim seviyelerindeki öretmenlerle çalıırken uygun stratejiler seçiminde yararlı olabilir. Mevcut zihinsel ilevsellik seviyesinin belirlenmesinin ardından, bir denetmen öretmenlerin öretimi gelitirme çalımalarında bireysel olarak veya grup halinde kullanacakları yeni bilgileri aamalı olarak tanıtabilir. Glickman, öretme eyleminin çok karmaık olduunu belirtir. lgilenilen örencilerin sayısı ve farklılıı ve öretmenden beklenen davranıın çeitliliinin etkisiyle, öretimin iyi bir ekilde yapılması, karmaık ve soyut düünmeyi gerektirir. Öretmenlere uygun destek salanmazsa, öretimin karmaıklııyla ba edemeyen öretmenler, sınıf gerçekliinin zenginliini basitletiren rutinler gelitirir ve örencilere hepsi aynıymı gibi davranır. Öretimin gelitirilmesi için, öretmenlerin sınıf içerisinde yeni davranısal tepkiler ortaya çıkarması gerekir. Ama bundan önce, öretmenlerin daha yüksek bir kavramsal seviyede düünmeyi örenmeleri gerekir. Öretmenlerin kiisel geçmi ve deneyimleri, kendileri ve bakalarını görme ve iliki kurma yolları, durumları analiz etme ve öretim sorunlarını çözme becerileri, birbirlerinden çok farklı olduu için farklı yollarla denetlenmeleri gerekir. Öretmenlerin, zihinsel ve psikolojik ilevselliklerini daima destekleyen ve tevik eden ortamlara ihtiyaçları vardır. Buna en dorudan bir ekilde, birbirleriyle düzenli olarak iletiimde bulunma, birbirlerini gözlemleme ve birbirlerinden dönüt alma yoluyla ulaılabilir. Soyut Düünme Seviyeleri Soyut düünme, bir karar verirken çoklu seçenekleri üretmek için bilgileri ve deneyimleri karılatırma kapasitesi olarak tanımlanır. Geliimsel denetimin arkasında yatan mantık, denetmenlerin öretmenlere yeni ya da alıılmadık bilgi ve deneyimleri tanıtarak onların daha soyut seviyelerde düünmelerine yardım edebilecekleridir. Soyut düünmenin üç seviyesi olduu ileri sürülmektedir. Bunlar: Düük, orta (makul) ve yüksektir. Glickman a göre, düük seviyede soyut düünme gösteren öretmenler genellikle mantıklı kararlar vermede zorlanırlar. Karmaık durumlar böyle öretmenlerin kafalarını karıtırmakta ve ilerin nasıl yapılacaının gösterilmesini tercih ederler. Bu düzeydeki öretmenler, kendi davranılarıyla örenciler arasındaki ilikiyi göremezler ve alıkanlık haline gelmi veya düüncesiz hareketlere tepki gösterirler. Ayrıca ortaya çıkan sorunlar için bakalarını suçlamaya eilim gösterirler. Öretimsel zorluklarla karılatıklarında ne yapılabilecei hakkında pek bir fikirleri bulunmaz ve tavsiye için otoritelere ve uzmanlara balı kalırlar. Makul (uygun) bir soyut düünme seviyesi gösteren öretmenler, geliimin ortaya çıkabilmesi için kendi davranılarında bir deiikliin gerekli olduunun farkındadırlar ama, alternatif üretmede, hangi belirgin spesifik eylemlerin uygun olduuna karar vermede ve bu eylemlerin olası sonuçlarını tahmin etmede zorluk çekerler. Çünkü balangıç aamasında sorunları zayıf bir ekilde tanımlarlar ve eylemleri genellikle baarılı deildir. Bu düzeydeki öretmenler, bir sorunla karılatıklarında, bir defada problemin yalnızca bir boyutu üzerinde younlama eilimindedirler. Bu öretmenlerin, uygulama stratejisi planlamak ve alternatif eylemlerin sonuçlarını aırlıklandırmak için yetkililerden yardım almaya ihtiyaçları vardır. 4 Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eitim Fakültesi Dergisi

5 Yüksek soyut düünce seviyesine sahip öretmenler problemlere mantıklı bir ekilde yaklaır ve çözerler. Bilgileri birden çok kaynaın ııında ele alırlar ve sınıflarında bir deiiklik uygulamak için kendi bilgi ve deneyimlerine dayanırlar. Bu öretmenler, herhangi bir eyleme balamadan problemin çeitli yönlerini düünür, pek çok olası çözüm belirler ve bu eylemlerin (çözümlerin) olası sonuçlarını tahmin ederler. Yüksek seviyede soyut düünen öretmenler, eylemlerinin sonuçlarını kolaylıkla hayalinde canlandırabilir ve sözle ifade edebilir ve deiiklikleri bir denetmen yardımı olmaksızın baarılı bir ekilde yapabilme kapasitesine sahiptirler. Pek çok çalıma, bilisel gelimenin yüksek seviyelerinde ilev gören öretmenlerin, öretim tarzlarında daha fazla uyarlayıcı, esnek ve toleranslı olduklarını göstermektedir. Kavramsal ve kiilik geliimlerinin yüksek seviyelerini gösteren öretmenler daha az nurturant (bilgiyi hazır veren) daha fazla ibirlikçi ve ileriyle daha fazla ilgili olma eilimindedir. Böyle öretmenler ayrıca, eitimi planlarken ve deerlendirirken örencilerin ihtiyaçlarına hitap eder, daha geni çaplı bir öretme teknii kullanır, daha net sorular sorar, grup katılımını tevik eder, daha fazla olumlu örenci tavır ve baarısını ön plana çıkarırlar ve bunların strese kapılmaları daha nadirdir. Son olarak, kavramsal geliimin yüksek seviyelerindeki öretmenler, daha yansıtmacı ve öz analiz yapabilen, daha gelimi eitim felsefelerini özümseyen, örencilerin fikirlerini de alarak badaım kuran, öretim hakkında kararlar verirken geni çaplı bir veri oluturan kullanan ve, kural ve yetkileri daha gelimi ekillerde anlayan kiiler olmutur. Öretmen lgisi Öretmen geliiminin ikinci ana boyutu, kısmen deneyimle ilgili olan öretmen ilgileridir. Birkaç aratırma, deneyimsiz öretmenlerin temel ilgilerinin meslekte varlıklarını devam ettirme olduunu ortaya koymutur. Deneyimsiz öretmenler, müdürlerin denetmenlerin ve dier öretmenlerin performanslarını nasıl deerlendirdikleri konusunda çok hassastırlar ama, kendilerinin kiisel yeterliklerinden emin deildirler. Bunun tersine deneyimli öretmenler daha çok, örenci ilerlemesiyle ilgilenirler ve kendi baarılarını kiisel standartlara göre ölçerler. Geliimsel bir sırayı takip eden üç ilgi ve motivasyon seviyesi de öne sürülmütür. Öretmenin kariyerinin ilk yıllarında ben-merkezli ilgiler baskındır. Yeni öretmenler güvensiz, korkulu ve kendi yeterliklerini bakalarına kanıtlamakla meguldür. e yarar görünen ne varsa onu aratırır ve onlara balı kalırlar. Yeni öretmenler bazı baarılara ulatıkça ve kendilerini daha güvende hissettikçe, kendi ihtiyaçları üzerine daha fazla younlaır ve yöntem ve materyallerini öretim tekniklerini gelitirmek için uyarlamaya balarlar. Yine de geleneksel olma ve grup standartlarına ve beklentilerine uyma eilimindedirler. Örencilerle ilgileri, sınıfın grup olarak örenme ihtiyaçlarıyla sınırlıdır. Son olarak, geliimin en üst seviyesindeki öretmenler, örencilere bireysel olarak fedakar bir ilgi ile motive edilmilerdir. Hareketleri özerktir ve net kiisel prensipler üzerine kurulmutur, yine de okul ve eitim söz konusu olduunda dier öretmenlere yardım etmeye isteklidirler. dealde öretmenlerin; a)örenci ihtiyaçlarına yüksek düzeyde balı ve b) bu ihtiyaçlara öretim yoluyla etkili bir ekilde hitap etmek için bilisel kapasiteye sahip olmaları beklenir. Öretmenlerin çounluunun bu ideale ulaamamaları sebebiyle, bir öretmenin motivasyon ve bilisel beceri seviyesinin belirlenmesi, denetim sürecinin çok önemli bir ilk adımdır. Bu seviyenin belirlenmesine, öretmenlerin sözel cevaplarının dinlenmesi ve zaman içerisinde onun davranıının gözlenmesi yoluyla ulaılabilir. O zaman denetmenin kullanacaı strateji öretmenin geliimsel özelliklerine balı olarak deiir. Glickman, soyut düüncenin üç seviyesi ile motivasyonun üç seviyesini birletirerek, dokuz geliimsel öretmen tipinin mümkün olabileceini öne sürmütür. Yine de denetmenleri, öretmenleri tek bir geliim seviyesine göre kategorize etme konusunda uyarmıtır. Ona göre denetmenler, aynı öretmenin bazı öretim alanlarında yüksek bir seviyede soyut, bazılarında ise düük olabileceinin farkında olmalıdır. Aynı ekilde bir öretmen, öretimin belirli alanlarını gelitirmede yüksek bir ekilde adanmı, bazılarında ise o kadar güçlü adanmamı olabilir. Özet olarak Glickman, öretmenlerin kendilerine has geliimsel ihtiyaçları olduunu ve bu yüzden hepsine aynıymı gibi davranılmaması gerektiini öne sürmektedir. Denetmenlerin, öretmenlere her birinin motivasyon seviyesi, bilisel becerileri ve deneyimlerine balı olarak, farklı yaklamaları gerekmektedir. Yeni öretmenlerin sorumlulukları, ilk bataki isteklilii Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eitim Fakültesi Dergisi 5

6 Carl Glickman ın Geliimsel Denetim Modeli korumak için, aamalı olarak artırılmalıdır. Kariyerin ileri dönemlerine doru, daha profesyonel hedeflerin baarılmasını mümkün kılmak için sorumluluklar azaltılmalıdır. Denetim Yaklaımları Denetmenlere öretmenlerle çalıırken üç temel davranısal yaklaım önerilir. Bunlar: Yönlendirici, ibirlikçi ve yönlendirici olmayandır. Bu üç yaklaım, daha fazla öretmen kontrolünden, daha fazla müfetti kontrolüne doru bir dizi oluturur. Glickman denetmenlere her öretmenin özel geliim seviyesine en iyi uyan yaklaımı kullanmalarını önermektedir. Öretmenlerin geliim aamalarıyla farklı denetim yaklaımları arasında onun önerdii ilikilerin basitletirilmi bir versiyonu Tablo 1. de gösterilmitir. Tablo 1. Glickman ın Geliimsel Denetim Aamaları ve Tavsiye Edilen Denetim Dönütleri Öretmenin Geliim Aaması Düük Makul Yüksek Her Aamada Öretmenin lgisi Her Aamada Önerilen Denetim Yaklaımları Her Aama için Denetmen Davranıı Örnekleri Geliimin Yönü Kendi kendine yetme Yönlendirici Kontrol Örnekleme, yönlendirme ve ölçme Kiinin kendi sınıfı birlikçi Sunma, etkileim ve daraltmak Örenciler ve dier öretmenler Yönlendirmesiz Dinleme, net bir ekilde açıklamak ve tevik etmek Denetim yaklaımlarının her biri davranıların farklı bir karıımından olumutur. Örnein yönlendirmesiz olan bir yaklaım; dinleme, açıklıa kavuturma, tevik etme, öretmenin düünce ve algısını yansıtmayı içerir. Bu, öretmenlerin kendi kararlarını vermelerine yardım ve tevik etmeyi amaçlamaktadır. birlikçi bir denetim yaklaımı, yönlendirici olmayan davranılar içerebilir, ama aynı zamanda bilgiyi sunma, problem çözme ve bir çözümü tartımayı da içerir. Yönlendirici kontrol yaklaımı; direktifler verme, standartlar oluturma ve sonuçları destekleme davranıları ile karakterize edilir. Glickman aynı zamanda yönlendirici bilgilendirme dedii dördüncü bir yaklaımı da öne sürer. Bu yaklaımla denetmen temel bilgi kaynaını sunar ama öretmene bir dizi alternatif eylemden seçim yapmasına izin verirken, öretmenden geri bildirim ister ve bunu ele alır. Bu yaklaımların herbiri hakkında daha belirgin spesifik bilgiler ve bunların nasıl kullanılacaı aaıda verilmitir. ekil 1. Glickman ın klinik denetim versiyonunun bir gözlem rehberini göstermektedir. Sınıf içindeki olayların bu tanımı genellikle tartıma ve gelime olanaı sunar ama yorumlama genellikle öretmenin engellemesiyle sonuçlanır. Ders süresince ortaya çıkan olaylar üzerinde anlama salanması önemlidir çünkü bu, öretmenin gerekli deiiklikleri kabul etme ansını artırır. Denetmen, verileri, davranıların sıklıını sayarak, tekrarlanan davranıları belirleyerek ve sınıfta belli davranıların varlıına veya yokluuna karar vererek analiz eder. Yönlendirici Olmayan Denetim Glickman a göre, yönlendirici olmayan yaklaım u durumlarda uygundur: Öretmen, konu hakkında müfettiten daha fazla bilgiye ve uzmanlıa sahip olduunda, öretmen verilecek kararı uygulamada asıl sorumlu olduunda, ya da denetmenin söz konusu sorunla ilgili olmadıı durumlarda bu yaklaımın kullanılması uygundur. Yönlendirici olamayan denetim görümeleri, gösterdikleri davranıların belirgin sırasına göre farklılık gösterir, ama sonuç her zaman öretmen tarafından alınacak özerk bir karar olmalıdır. Tipik bir yönlendirici olmayan tarz öyledir: 6 Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eitim Fakültesi Dergisi

7 Öretmenin sorunu tanımlamasını dikkatli bir ekilde dinlemek, Öretmenin bakı açısı hakkındaki ilk algıları sözel olarak yansıtmak (ifade etmek), Ek bilgi talebinde bulunarak anlayıı netletirmek, Yargılayıcı olmadan, öretmenin devam etmesini sözel olarak tevik etmek, Öretmenin mesajlarını baka kelimelerle sürekli ifade ederek anladıını yansıtmayı sürdürmek, Öretmenin sorunu çözebilecek, olası eylemleri belirlemesini istemek, Öretmene önerilen çeitli eylemlerin sonuçlarını tahmin etmesini istemek, Öretmene belirli bir karara varması için fırsat sunmak, Öretmenden baarıyı deerlendirmek için kriterleri seçmesini ve bir zaman çerçevesi oluturmasını isteyerek standartlatırmak ve Öretmeni eylem planını yeniden ifade ederek yansıtmak. Öretmen...Tarih...Gözlem... Sınıfta ne görüldüü ve duyulduunun tanımlanması, Gözlemden önce gözlemde odaklanılacak ve toplanacak verilere karar verilmesi, Gerçekte ne olduunu tanımlama konusunda, sıklık diyagramı, çizimler ve etkileim analizi kullanmak, Zaman Aralıı Zaman Azarlama Soru sorma Öretmenin Sözel Davranıı Cevaplama Açıklama Direktif verme (yorumlama) Bilgi Verme Dikkatli (1) zleme (2) Yapma (3) Konuma Örencinin Akademik Davranıı Dikkatsiz (1)zlemiyor (2) Yapmıyor(3) Konuma ekil 1. Carl Glickman ın Yaklaımı çin Gözlem Rehberi Kaynak: Pajak, E. (2000). Approaches to Clinical Supervision. Massachustts: Christopher Gordon Publisher, Inc. Second Edition. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eitim Fakültesi Dergisi 7

8 Carl Glickman ın Geliimsel Denetim Modeli birlikçi Yaklaım birlikçi denetim yaklaımı, geliimin yüksek seviyelerinde ilev gören deneyimli öretmenlerle kullanıldıında baarılı olma ihtimali çok yüksektir. Glickman a göre ibirlikçi yaklaım özellikle u durumlarda uygundur: Denetmen ve öretmen birbirine yakın düzeyde uzmanlıa sahip olduklarında, bir konu hakkında bilgi toplamak gerektiinde, hem öretmen hem de denetmenin kararı uygulamaya dâhil olduklarında veya sonuçlarından sorumlu olduklarında, her iki tarafın problemi gerçekten önemsedii durumlarda, ya da öretmeni karar dıında bırakmanın güvensizlie ve düük morale yol açacaı durumlarda bu yaklaımın uygulanması uygundur. birlikçi denetim görümeleri aynı zamanda duruma ve öretmene balı olarak üzerinde durdukları davranı ekillerinde de farklılık gösterir. Fikirlerin açık ve dürüst bir ekilde iletilmesi, öretmen ve denetmen arasında anlamazlıa yol açabilecekse de ibirlikçi görümenin hedeflenen sonucu tartıarak anlamaya varmaktır. Bunun genel sıralaması u ekildedir: Öretmenden durum hakkında algısını belirtmesini isteyerek problemin doasını netletirmek, Öretmenin problem hakkındaki düüncelerini dikkatli bir ekilde dinlemek, Söylenenleri sözel olarak özetleyerek öretmenin algısını yansıtmak, ardından da doruluunu kontrol etmek, Problem ile ilgili görü belirtmek ve öretmende mevcut olmayabilecek her türlü ek bilgiyi onunla paylamak, Öretmenin, denetmenin bakı açısını doru bir ekilde anladıından emin olmak için, denetmenin perspektifini yorumlamasını istemek, Olası çözümler ve eylemler ile ilgili fikir alıverii yapmak, Baarılı bir problem çözmeyi salamak için uyumazlıın kabul edilmesini tevik etmek, Uyuma ve uyumazlıın nerede yattıını ve nasıl uzlaılabileceini düünerek, probleme olası çözüm belirlemek, Çözümü uygulamadan kimin sorumlu olacaı, tam olarak ne zaman, nerede ve ne yapılacaı ile ilgili standartları oluturan planın detayları üzerinde anlamaya varmak ve Detaylar üzerindeki uzlamayı kontrol ederek, eylem planının son eklini müzakere etmek. Yönlendirici Bilgilendirme Yaklaımı Yönlendirici bilgilendirme yaklaımı, öretmenler deneyimsiz olduunda, kafaları karmaık olduunda, bilgi eksiklii olduunda, ya da sadece uygun hedef ve stratejileri belirleme durumunda fikre ihtiyaç duyduklarında önerilmektedir. Ayrıca zaman kısıtlı olduunda, sorun net olduunda ve acilen önlem almak gerektiinde de kullanılabilir. Bu yaklaımın altında iki varsayım yatmaktadır. Bunlar: a) Denetmenin bilgi ve deneyimi öretmenlerden üstündür ve b) öretmen kendisinde eksik olan bilgelie, denetmenin sahip olduuna inanmaktadır. Bu yaklaımda öretmenin kısmen kontrolü sözkonusu olsa da, öne sürülen stratejilerin baarısında ve baarısızlıında tüm sorumluluk denetmene aittir. Denetmen, bu yaklaımı uygularken, gözlem yoluyla sınıfta öretmenin takip edecei bir hedef belirler. Denetmen, öretmenin algısını düünüp ele aldıktan sonra, yüksek baarı ihtimali olduuna inandıı bir dizi faaliyeti öretmene önerir. Ardından öretmen alternatifler arasından tercihini yapar ve denetmenin de katılımıyla deiikliklerin ne zaman ve nasıl olacaına ve bunun yanında baarıyı salayıcı ölçütlere karar verir. En sonunda denetmen, üzerinde anlaılan noktaları tekrar ederek öretmenin anlayıını tevik eder. Yönlendirici bilgilendirme yaklaımının bir uygulaması da u ekildedir: 8 Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eitim Fakültesi Dergisi

9 Öretmenin takip edecei hedefin yanı sıra, ders gözlemleri boyunca toplanan verilerin bir özetini ve yorumlamasını öretmene sunmak, Öretmenin yorumlardan ve hedeften edindii algılamayı, öretmene sormak suretiyle netletirmek, Öretmenin bakı açısını anlamak için, öretmeni dikkatlice dinlemek ve öretmenin hedefi kabul edip etmediine veya daha fazla açıklamaya gerek olup olmadıına karar vermek, Öretmenin düünebilecei alternatifleri, zihninde ele alarak ve kendi bilgi ve deneyimlerinize dayanarak problemi kendi kendinize çözmek, Öretmene gözönünde bulundurması için alternatifler sunarak onu yönlendirmek, Alternatiflerin gözden geçirilebilmesi, gelitirilmesi ve elenebilmesi için öretmenin fikir ve tepkilerini dinlemek, Geri kalan alternatifleri tanımlayarak öretmenin eylemini yönlendirmek, Öretmenden uygulayacaı faaliyetlere karar vermesini isteyerek öretmeni aydınlatmak, Öretmenin uygulayacaı eylemleri ve baarı deerlendirme ölçütünü daha belirgin bir ekilde gelitirmesine rehberlik ederek standartlatırmak, Hedefi, öretmenin uygulayacaı eylemleri, baarı ölçütünü tekrar belirterek ve bir sonraki gözlem veya görüme zamanını kararlatırarak öretmenin kararını desteklemek. Yönlendirici Kontrol Yaklaımı Yönlendirici kontrol yaklaımı, denetmen tarafından açık ve net bir dil kullanımı ile karakterize edilir. Yönlendirici kontrol davranıları u durumlarda tavsiye edilir: Denetmen konu ya da problem hakkında öretmenden daha çok bilgi sahibi olduunda, kararın uygulanmasına denetmen birinci derecede dâhil olduunda veya kararın sonuçlarından tümüyle denetmen sorumlu olduunda, denetmen konu ya da kararı çok fazla önemserken öretmen önemsemiyorsa ve öretmenle görüme yapmak için yeterli zamanın olmadıı acil bir durumda. Glickman a göre yönlendirici kontrol davranıları, problemlerine hızlı çözümler arayan pek çok deneyimsiz öretmen tarafından tercih edilmektedir. Bir yönlendirici kontrol görümesi, denetmenin öretmen için kararlar alması veya öretmenin dikkate alması gereken bir dizi eylem önerisi ile sonuçlanır. Bir yönlendirici kontrol görümesi u ekilde oluabilir: Öretmeni durumla karı karıya getirmeden önce dinleyerek, gözlem yaparak ve bilgi toplayarak sorunu tanımlamak. Öretmene girdileri sormak suretiyle problemi açıklıa kavuturmak, Öretmenin dorudan ve altını çizdii mesajları anlamak için, öretmeni dikkatli bir ekilde dinlemek, Alternatif hareket ekillerini düünerek ve bir seçim yaparak problemin en iyi çözümünü belirmek, Öretmene beklentilerinin ne olduunu dorudan söylemek, Öretmene beklentilerinin nasıl karılanacaı üzerinde bilgi sahibi olması için müsaade etmek, Öretmenin bilgisine dayanarak, yönlendirmeyi detaylandırarak ve deitirerek standartları oluturmak, Gelimenin ne zaman ele alınacaını da içeren tüm planı tekrar ederek ve sonra da öretmenin kavrayıını kontrol ederek öretmenin anlayıını güçlendirmek. Dört Denetim Yaklaımını Uygulama Glickman a göre çok az öretmen muhakeme ve ilginin çok yüksek ve çok düük seviyesindedirler. Glickman, pek çok öretmenin orta seviyelerde olduunu savunmaktadır. Yine de soyut düünme ve motivasyon durumdan duruma farklılık gösterebildiinden, doru denetim yaklaımını seçmek pek de kolay deildir. Örnein yeni bir okul ve farklı örencilerle karılaan deneyimli ve baarılı bir öretmen ilk seviyelere geri dönebilir. Ayrıca bir öretmen, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eitim Fakültesi Dergisi 9

10 Carl Glickman ın Geliimsel Denetim Modeli bir sorumluluk alanında bilisel ve motivasyon geliiminin yüksek seviyelerini gösterirken baka bir alanda da düük seviyelerini gösterebilir. Bir öretmenle veya öretmenler grubuyla çalımak için uygun denetim yaklaımı seçmenin içine bir dizi faktör girer. Bunlardan biri, denetmenlerin amacın bilgi paylamak mı yoksa durumu kontrol etmek mi olduunun farkında olmasıdır. Denetmenin amacının, öretmen seçeneklerini kontrol etmek, sınırlamak olduunda -meli, -malı, -sa iyi olur, -mak zorundadır gibi kalıp terimler netlii salama açısından yararlıdır. Bunun yanında denetmenler, öretmenin bir problemi düünmesini ve mantıklı bir seçim yapmasını tevik etmek istedii durumlarda, -sa daha iyi olur gibi yumuak bir kullanımla daha baarılı olabilirler. Yine de öretmenle paylaılan bilginin miktarı, öretmenin problem çözme becerisine ve uzmanlıına balı olarak deiir. Glickman, yönlendirici kontrol yaklaımının balangıç seviyesindeki deneyimsiz öretmenlere ve acil durumlara saklanması gerektiini önermektedir. Dier durumlarda ibirlikçi yaklaım ve yönlendirici olmayan yaklaımın yanısıra yönlendirici bilgilendirme yaklaımı öretmenin uzmanlıına ve becerisine balı olarak kullanılır. Uzmanlık, öretmenin öretimi iyiletirme ile ilgili eitim ve deneyim yoluyla edindii bilgidir. Yeterlik de istenen ve baarılan örenme çıktılarına ulatıran beceriler anlamına gelir. Deerlendirme ve Meslekta Denetimi Öretmenlere dorudan yardım, onların öretimlerini iyiletirmek amacıyla formatif geri bildirim sunma giriimi olarak tanımlanmaktadır. Formatif deerlendirme, eer öretmenlere sözleme yenileme amacı ile yapılan summatif deerlendirme ile ilikilendirilmeden yapılırsa en iyi biçimde çalıır. Glickman bir kiinin aynı zamanda hem denetmen hem de yardımcı görevini doldurabileceine inanmaktadır. Denetmenler böyle durumlarda özellikle güvenirlii ve inanırlıı salayabilmek için çok çalımalıdırlar. Öncelikli ilgilerinin onların öretimlerini iyiletirmeye yardımcı olmak olduuna öretmenleri ikna etmek zorundadırlar. Meslekta denetiminin birçok avantajı vardır. Bunlardan bir tanesi öretmenlerin birbirlerinden tavsiye ve yardım almaya daha hazır olmasıdır. Bunun nedeni, summatif denetim korkusunun i arkadalarında olmamasıdır. Meslekta denetiminin dier bir avantajı ise, zaman ve enerji isteyen dorudan yardımın grup içinde paylaılmasıdır. Meslekta denetimine katılım gönüllü olmalı, eer mümkünse yüksek katılım desteklenmelidir. Öretmenlerin birlikte çalımak istedikleri kiilerle eletirilmesi her ne kadar çözüm olsa da, ideal artlar altında eletirilme, birbirinden çok az farkla yüksek ya da aaı gelime kaydeden kiilerle yapılmasıdır. Daha az gelime kaydeden öretmenlerin kendilerinden biraz daha yüksek olan arkadalarından etkilenerek mücadeleye devam etmeleri beklenir. Bu düünce birlii, süreci iki taraf için de zihinsel olarak tevik edici olmalıdır. Meslekta denetimi, denetmen rolünün doasını önemli açılardan deitirmektedir. Denetmen, ortaya çıkan sorunlara çözümleyici olarak, yedek kiiler bularak, görüme ve denetim saatlerini oluturarak ve öretmenlere yetitirme salayarak daha etkin olur. Meslekta denetiminde denetmen, öretmenlere kaynak, materyal, fikir ve destek salamada ve periyodik olarak süreç kontrolünde ulaılabilir bir konumdadır. Geliimsel Denetim Modelindeki Dier Uygulamalar Klinik denetim yolu ile yapılan dorudan yardım, denetmenin öretmeni gelitirmesine katkıda bulunabilecei tek yoldur. Glickman, soyut düünme için öretmenin kapasitesi ve motivasyonunun tehisinin, eylem aratırması, hizmetiçi eitim, program geliimine balı olan grup çalıması süreci kadar önemli olduunu iddia eder. Grup ile çalııldıında dorudan yardım bileenleri olarak denetmenin sorumlulukları bir kaç aama içerir. Bunlar: lk aama olan Tehis: Denetmen öncelikli olarak, grubun öretime ve programa uyma ve ilgisi bakımından mevcut seviyesini deerlemelidir. Öretmenler tarafından gösterilen bilisel soyut düünce, tehisin merkezi bir tanımlayıcısıdır. Soyut düünce, kiinin kendi ilikilerini içeren çevreye karı çoklu oryantasyonlar kurma kapasitesidir. Bu yüzden düük 10 Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eitim Fakültesi Dergisi

11 soyut düünce düzeyinde eylemlerde bulunan öretmenler, öretim problemleri ve müfredat zorluklarını tanımlamada ve alternatif çözümler üretme konusunda, daha soyut düünme düzeyinde eylemlerde bulunan öretmenlere oranla daha az yeteneklidir. Denetmenlerin öretmenlerin soyut düünme düzeylerini; onlarla konuarak, eylemlerini gözleyerek, öretim problemlerini sorarak ve olası çözüm yollarını dinleyerek belirlemeleri beklenir. Öretmenin esneklii ve adapte edebilirliinin sınıfta gözlenmesinin soyut düünme düzeyinin dier iyi bir göstergesidir. Zorluklarla karılatıklarında dengesiz, rutin ve aynı davranılarda bulunan öretmenler muhtemelen düük seviyede hareket etmektedirler. Yüksek soyut düünme düzeyindeki öretmenler istenmeyen davranılar ya da problem meydana geldiinde dersi orta yerinde deitirebilirler. Onlar ayrıca yeni davranıları sesli ussallıkla haklılatırabilirler. kinci aama taktiktir. Sorunları çözmek ya da ihtiyaçların karılanmasına yardımcı olmak için denetmen, doru denetim yaklaımını doru soyutluk düzeyindeki öretmen ile eletirir. Düük seviyedeki öretmen gruplarının, denetmen tarafından gösterilecek alternatifler, tavsiyeler, yapılar ve bilgilere daha çok ihtiyaçları vardır. Yüksek seviyedeki öretmenlerin ise gösterilen problemleri tanımlaması, fikirler üretmesi, karar verme yolu ile eylem planı yapmaları desteklenir. Gruplara uygulanan geliimsel modelin üçüncü aaması stratejiktir. Bu, öretmen soyutluunun, problem çözme yetisinin, kiisel yönelmenin artmasının geliimsel amaç olarak devreye girmesidir. Denetmen bunu, problem çözme teknikleri, öretim yöntemleri ve örenciler ile ilgili bilgi vermek yoluyla yava yava yapar. Bir süre sonra denetmen, öretmenin karar verme sorumluluunu artırırken, salanan yapı ve yönlendirmenin derecesini azaltır. Sonuç olarak, geliimin yüksek düzeyinde çalıan öretmenler, düük düzeyde çalıan arkadalarını öretimi iyiletirme çabalarıyla birlikte çalıarak etkileyebilirler. Program Gelitirme Glickman, öretmenler ile program gelitirme alanında çalııldıında, denetmenlerin; daha önce de belirtildii gibi, öretmenlerin soyut düünme ve motivasyon düzeyi, mevcut program kullanımı, program komitesindeki önceki deneyimleri, program eitimi ve akademik hazırlıkları gibi becerileri deerlendirmelerini ve mevcut yetkilerinin bilgileri ile yardım etmelerini önerir. Bu veri temelinde denetmen, öretmenin mevcut geliim düzeyini belirler ve ona göre davranır. Üç program gelitirme yaklaımı önerilir (Taner & Taner, 1980). Eer deerlendirilecek öretmenlerin çounluu düük teslimiyet ve soyut düünme düzeyinde çalııyorlarsa Glickman taklitçi programın benimsenmesini önerir. Bu program, öretmenler için standart performansı salamasının yanında neyi, ne zaman ve nasıl öretmelerini salamak için hazırlanmı ve gelitirilmitir. Bu program öretmenlerin üzerinde düünmesi için deil, basit bir ekilde uygulanması içindir. Deerlendirilecek öretmenlerin çou orta geliim seviyesinde çalııyorlarsa orta yol modeli programı tavsiye edilmektedir. Glickman a göre orta düzey karar verme ve soyut düünme düzeyinde çalıan öretmenlerin performanslarına kılavuzluk edecek hazırlanmı yapılara ihtiyaçları vardır, fakat onlar tamamlanmı çıktılarda iyileme yapabilme yetisine sahiptirler. Bir orta yol programı, öretmenler tarafından kendi koullarına uyum salaması için yeniden uyarlanmı ve deitirilmi olmakla birlikte, dıarıda gelitirilmitir. Konular, faaliyetler ve sonuçlar, örenci ihtiyaçlarını karılaması için öretmenler tarafından deitirilmitir. Bir üretici program, yüksek balılık ve yüksek soyut düünebilme yetisi olan öretmenler için önerilir. Örenciler için amaçların yazılması ile balar, öretmenler kendi programlarını kendileri gelitirir, uygun pasajları ve kaynakları aratırır, kendi faaliyet ve materyallerini kendileri yaratırlar. Program geliiminde öretmen düüncesi iki yolla terfi ettirilir. lk olarak öretmenler program gelitirme sürecinde; programla ilgili içerik, faaliyet, düzen, amaçlar, hedef yönü, kaynaklar, deerlendirme teknikleri becerileri ve bilgileri edinirler. kinci olarak, düük düzeydeki öretmenlerin geliiminde yüksek düzeydeki i arkadalarıyla olan etkileimlerinin, onların örenmeleri ve gelimeleri üzerinde etkili olması beklenir. Program gelitirilmesinde, öretmen grubunun deneyimleri ve anlayıları gelitikçe daha büyük fırsatlar salanabilir. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eitim Fakültesi Dergisi 11

12 Carl Glickman ın Geliimsel Denetim Modeli Hizmetiçi Eitim Denetmenler, grup içinde öretmenleri yetitirirken onların düünmelerini gelitirebilir. Bu durumda denetmenler, yapılacak yenilik konusunda öretmenlerin ilgi düzeyini deerlemede dikkatli olmalıdır (Hall & Louscks, 1978). En düük düzeydeki öretmenler oryantasyon içerii denen eyleri bilirler. Bu öretmenler yenilikle ilgili temel bilgiler ve yeniliklere adaptasyon konusunda ikna edici sözler isterler. Hizmetiçi eitim toplantıları süresinde daha fazla zaman harcanır, bu yüzden ders verilir, dier öretmenlerin bu yenilikleri nasıl yararlı buldukları açıklanır ve yeni becerilerin nasıl kullanılacaı gösterilir. Orta düzeydeki öretmenler tümletirmeye ilgilidirler. Bu öretmenlerin yeni fikirlerle ilgili zaten bilgileri vardır ve daha fazla örenmeye, özellikle de bunları sınıfa nasıl taıyacakları konusuna ilgilidirler. Bu öretmenlere yapılan yetitirmede, rol yapma uygulamaları ve eitimcilere yapılan geri bildirimler aracılııyla becerilerin nasıl kullanılacaına yönelik gösteriler olmalıdır. En yüksek düzeydeki öretmenlerin ilgisi rafine etme olarak adlandırılır ve bu, yenilikleri zaten uygulayan fakat nasıl daha iyi uygulayacaını örenmek isteyen öretmenlere yöneliktir. Bu öretmenler, uygulanan aktiviteler ve becerilere daha önceden alıık oldukları için; hizmetiçi eitimi, meslektaların grup tartımalarını, gözlemleri ve geri bildirimleri takip edecek, eitimciden gelecek sınıf denetimi ve geri bildirime younlaacaktır. Burada vurgulanması gereken ey, öretmenlerin birbirlerinin performanslarını gelitirmeye, güçlendirmeye ve gelitirmeye yardım etmelerinin tevik edilmesidir. Glickman bir çok eitim bölgesinde hizmetiçi eitimin bütün öretmenler için yapılacak yeniliklere genel bir bakı genel bir oryantasyon toplantılarını içermesi gerektiini önermektedir. Hizmetiçi eitim aktivitesinin alanı, daha sonra bireyin ya da grubun seçeneine göre salanır. Bu aktiviteler, ek dersler ve açıklamaları, filmleri ve okumaları, çalıtaylarda ve sınıfta uygulama yapmayı ve geri bildirimi, bu yeni teknikleri uygulayan öretmenlerin ve meslektaların sınıf uygulamalarını gözleme ve tartımaların izlenmesini içerebilir. Bu aktivite sınıflaması, öretmenlerin kendi adımlarıyla kendi yollarında yürümelerini salar. Bu kapsamda rafine etme düzeyindeki (ilgisinde) öretmenler, daha az deneyimli meslektalarının yetitirilmesi için kaynak olarak gösterilebilirler. Eylem Aratırması ve Grup Geliimi Öretmen geliimi, öretmenlere öretim problemlerini makul bir ekilde çözümlenmesine yardımcı olarak kolaylatırılabilir. Bir denetmen, bireysel ve grubun öretim problemlerinin belirlenmesine, bu problemlerle ilgili bilgi toplantısına, problemleri çözebilecek deiimlerin sunulmasına, bu deiimlerin uygulanmasına ve harcanan çabanın baarısının deerlendirilmesine kılavuzluk edebilir. Glickman, öretmenlerin okullarında, sınıflarında, bölümlerinde varolan gerçek problemlere çözüm bulma konusunda öretmenlerin sorumluluk alması için cesaretlendirilmelerini önerir. Eylem aratırmasında denetmenin görevi, grup süreci becerilerine ve problem çözmeye yönelik bilgileri öretmenlere salamaktır. Eylem aratırmalarının ilk baında kararlar denetmen tarafından verilir ve planlar formüle edilirse yapı ile ilgili daha fazla ey salanmı olur. Öretmenler grup içinde çalıarak ve problemleri makul olarak halletmek için gerekli deneyim ve becerileri edinince kendi süreçleri içinde daha fazla sorumluluk alırlar. Denetmen, grup ve bireylere uygun seçenekleri yava yava artırarak, öretmenlerin düüncelerini, özerkliini, ortak çalıma kapasitelerini gelitirebilir. Glickman, düük soyut seviyede çalıan deneyimsiz öretmenlerle çalıan denetmenin, öncelikle grup yöntemlerini kontrol etmesini ve grubun alabilecei kararların türünü sınırlandırması gerektiini önermektedir. Denetmen, gruplar için problemi tanımlar ve ardından alternatif çözümleri, her bir alternatifin avantajını sınırlıklarıyla birlikte sunar. Daha sonra hangi alternatifin kullanılacaına ise grup karar verir. Orta ya da karıık deneyim ve soyut düünebilme düzeyinde olan öretmenlerin grup sürecinde kolaylatırıcı olarak rol alan denetmen ile birlikte karar vermelerine izin verilir. Denetmenin gruptan veri toplaması, bilgileri anlamlı bir yolla örgütlemesi ve örgütlenmi bilgileri gruba sunması ile tartıma yaklaımı verisi uygulanır. Grup daha sonra denetmenin analizlerini 12 Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eitim Fakültesi Dergisi

13 tartıır, deiikliklerin gerekli mi yoksa istee uygun mu olduuna karar verir ve uygun bir kurs eylemini seçer. Son olarak, deneyimli ve yüksek soyut sebeplendirebilme yetenei gösteren bir grup öretmen olduunda gruba problem çözme yaklaımı önerilir. Denetmen grup bireyi olarak çalıır ve grubun kendi liderlik yapısını oluturmasına izin verir. Grup üyelerinin öncelikli sorumluluu problemleri tanımak, veri oluturmak, analiz etmek ve gerekli deiikliklere karar vermektir. Bazı öretmen etkililii aratırmaları, uygun karar verme süreci aracılııyla bilginin en iyi sınıf problemlerinde uygulanabileceini önerir. Bu olayın temelinde Glickman, geleneksel be aamalı problem çözme düzenini önerir. Bunlar: a) Problemin farkına varmak, b) problemin olası sebeplerini belirlemek, c) alternatif çözümler üretmek, d) bir çözüme karar vermek ve e) çıktıları deerlemek. Denetmen, soyut düünme seviyesi daha düük olan grup üyelerinin, grup geliimi becerilerinde, problem çözmede ve karar vermede sorumluluklarını gittikçe artırmak suretiyle, bu grubun geliimine katkıda bulunabilir. Öretmenler grup içi çalımalarında yüksek düzeyde geliim gösterebilen arkadalarından bireysel olarak pozitif yönde etkilenebilirler. Nihayetinde denetmenin amacı, bütün grupların baımsız olarak problem çözme düzeyinde çalımalarını salamaktır ki bazen denetmen karar vermeyi dorudan olmayan kiisel aracılıkla kolaylatırabilir. Sergiovanni ve Starratt (1993, 266) öretmen geliiminde kullanılan üç yapıyı birbiriyle karılatırarak ekil 2 deki gibi göstermilerdir. Hizmetiçi Eitim Personel Gelitirme Yenilik 1) Öretimin bir i 1) Öretimin nitelikli bir 1) Öretimin bir meslek Olduunu varsayar meslek olduunu varsayar olduunu varsayar 2) ile ilgili yeteneklerin 2) Profesyonel uzmanlıın 2) Personel ve mesleki gelitirilmesine odaklanır gelitirilmesine odaklanır geliime odaklanır 3) Yetitirme ve uygulama 3) Problem çözme ve sorgulama 3) Yansıtma ve tekrar yoluyla yapılır yoluyla yapılır deerlendirmeyle yapılır Bakası Yönlendirmeli Kurumsal Sorumluluk Kendi Yönlendirmeli Kiisel Sorumluluk ekil 2. lerleme çin Yapılar Kaynak: Sergiovanni, T. J. ve Starratt, R. J. (1993). Supervision A Redefination.U.S.A. McGraww- Hill, Inc.s.266. Örnein hizmet içi eitim, yüksek düzeyde yönlendirici ve yapılandırılmı bir süreçtir. Hizmetiçi eitimde sorumluluk genellikle öretmenden çok dierlerinde olup, yetitirme hazırlıkları ve uygulama tecrübeleri içinde vurgu, i ile ilgili yeteneklerin gelitirilmesi üzerindedir. Öretmenlerin hizmetiçi eitimi uzun bir tarihe sahip olmasına ramen, öretmenler süreci istekli bir ekilde dikkate almazlar. Hizmetiçi eitim çok formal ve bürokratik olup, yüksek düzeyde yönetim planı ve programı tarafından karakterize edilmitir. Program aktiviteleri, öretmenlerin bireysel ihtiyaçlarına veya böyle aktivitelerin amaçları ciddi biçimde göz önünde bulundurulmadan tek biçimde gelitirilir seçilir ve yaygınlatırılır. Yazarlar hizmetiçi eitimin terk edilmesini önermemekte, hizmetiçi eitimin uygun koullar altında yararlı olabileceini söylemektedirler. Buna ramen yazarlar öretmen geliiminin hizmetiçi eitimden fazlasını gerektirdiini söylemektedirler. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eitim Fakültesi Dergisi 13

14 Carl Glickman ın Geliimsel Denetim Modeli Personel geliim kavramı tersi bir ekilde, meslek olarak öretimin bakııyla da uyumlu görünmektedir. Personel geliimi, öretmenlerin problem çözme ve eylem aratırmasını gerektirerek profesyonel uzmanlık geliimine vurgu yapar. Öretmenler ve denetmenler planlama, geliim, personel gelitirme ve eylemlerin hazırlıkları için sorumlulukları paylaırlar. Yenilik, baka bir gelime çerçevesi olarak kendini yansıtma ve yeniden deerlendirme içinde personel geliimi ve profesyonellie odaklanır. Bolin in önerdii gibi yenilik, üzerinde tekrar yapmayı, revizyonu, yeniden canlandırmayı, tekrar kurmayı ve yeniden deer biçmeyi iaret eder. Yenilikte vurgu birey olarak öretmen ve onun kiisel profesyonel geliimi üzerindedir. SONUÇ VE TARTIMA Glickman, denetmenlerin öretmenlerin sınıflarının dıında okul çapında içeriklere zaman ve enerji yatırılmasının desteklemesini, öretimleri konusunda daha fazla soyut düünmeye cesaretlendirilmelerini önerir. Onun bakı açısında; öretim mesleinin özellikleri, okul çevresinin çalıma ortamı, öretimde geleneksel olarak kariyer arayan kiiler ve üstün gelen denetim içerikleri, okulları maalesef olabileceinden daha az etkili hale getirmitir. Yetikin geliimi, bilisel ve ahlak geliim ve teoriden yola çıkılarak üç öretmen geliimi düük, orta, üst- önerilmektedir. Denetmenlerin kullandıkları yaklaım ile her öretmenin kiisel geliim düzeyini uydurmaları tavsiye edilmektedir. Genel olarak düük bilisel ve karar verme düzeyinde olan öretmenlere yönlendirici denetim yaklaımı, orta düzeyde olan öretmenlere ibirlikçi yaklaım ve yüksek düzeyde bilisel ve karar verme yetisine sahip öretmenlere yönlendirici olmayan denetim yaklaımı tavsiye edilmektedir. Glickman bu geliim modelini klinik denetim döngüsü ile birletirir. Denetmen sınıf gözlemlerini takip ederek, informal yolla öretmenin geliim düzeyini deerlendirir. Öretmenin algıladıı geliim ihtiyaçlarına uygun kontroller ile ilgili yapıları içeren görümeler planlanır. Denetmen zaman ilerledikçe, kontrol edici yaklaımları daha az kullanır ve öretmenin yava yava daha fazla sorumluluk alması için fırsatları artırır. Glickman a göre, klinik denetimin summatif deerlendirme ile ilgisi kurulmazsa en iyi ekilde ileyecei söylenebilir. Buna ramen o, bir kiinin hem deerlendirici hem de yardımcı rolünü dolduracaına inanır. Glickman ayrıca güçlü öretmenin zayıf öretmenle eletirilmesinin birlikte çalıtıkları gibi onlara materyal, fikir ve cesaret salanması durumunda meslekta denetiminin üretici olacaını söylemektedir. Geliimsel modelin dier uygulamaları, program gelitirme, hizmetiçi eitim ve eylem aratırmasını kapsamaktadır. Bu çalımada denetmeler üç aamalı yöntem uygulayarak bir grup öretmenle çalıırlar. lk aama, denetmenin öretime ve programa ilgisi bakımından çalıan grubun seviyesini deerlendirmesini gerekli kılar. kinci aamada denetmen, grubun algılanan seviyesine göre denetim yaklaımını eletirir. Son aamada ise denetmen, öretmenlere kendi kendilerine karar vermede daha fazla sorumluluk almak için gruba yardım etmek amacıyla yönlendirme ve yapıyı azaltırken yava yava yeni fikirler ve bilgiler verir. Özetle model, öretmenlerin seviyelerine göre bireysel ihtiyaçlarına daha çok önem vermesi, klinik denetimin bir eksii olan, insan geliimi ve farklılıklarını ve bilisel psikoloji, denetimdeki önceki aratırmalar, insan davranıları aratırmaları ve yetikin büyümesi ve gelimesini eklemesi, teknik ve didaktik yöntemler ile yansıtıcı denetim arasında köprü olması, okullardaki olumsuz çalıma koullarını kaldıracaını iddia etmesi ve nihai amaç olarak soyut düünme ve problem çözme becerileriyle öretim yöntemleri bilgisini artırması bakımından gerçekten de önem arzetmektedir. 14 Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eitim Fakültesi Dergisi

15 KAYNAKÇA Glickman, C. D. (1980). The Developmental Approach to Supervision. Educational Leadership, 38 (2), Glickman, C. D. (1981). Developmental Supervision: Alternative Approaches For Helping Teachers Omprove Instruction. Alexansria, VA: Association for Supervision and Curriculum Development. Glickman, C. D. (1985). Supervision of Instruction: A Developmental Approaches. Boston: Allyn and Bacon. Glickman, C. D. (1986). Developing Teacher Thought. Journal of Staff Development, 7(1), Glickman, C. D., & Gordon, S. P. (1987). Clarifying Developmental Supervision. Educational Leadership, 44 (8), Glickman, C. D., & Gordon, S. P. (1995). Supervision of Instruction: A developmental Approaches. Boston: Allyn and Bacon. Glickman, C. D., Gordon, S. P., & Ross-Gordon, J. M. (1998). Supervision of Instruction: A developmental Approaches. Boston: Allyn and Bacon. Glickman, C. D., & Pajak, E. F. (1983). A Cause Beyond Oneself: Key To Effective Schools. Synthesis, 6, 1-8. Reprinted (1985). The Georgia Principal, 15, Hall, G. E., & Loucks, S. (1978, September). Teacher Concerns as a Basis For Facilitating and Personalizing Staff Development. Teachers College Record, 80, Hunt, D. E. (1970). A Conceptual Level Matching Model for Coordinating Learner Characteristics With Educational Approaches Interchange. A Journal of Educational Studies, 1 (2), 4. Pajak, E., & Glickman, C. (1989). Informational and Controlling Language In Simulated Supervisory Conferences, American Educational Research Journal, 26 (1), Taner, D., & Taner, L. N. (1980). Curriculum Development: Theory Into Practice (2nd ed.). New York: McMillan. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eitim Fakültesi Dergisi 15