KROM OCAĞI VE KROM KONSANTRE TESİSİ KAPASİTE ARTIRIMI VE ATIK DEPO ALANLARI PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU

Transkript

1 AKSU MADENCİLİK SAN. KAPASİTE ARTIRIMI VE ATIK DEPO ALANLARI PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU SİVAS İLİ KANGAL İLÇESİ, YELLİCE KÖYÜ MEVKİİ (İR: ER: ) NİHAİ SİM-ÇED SİCİMOĞLU MÜH. İNŞ. İNŞ MALZ. MAD. NAK. TİC. LTD. ŞTİ. SİVAS CAD. AHENK AP. NO:42/10 KAYSERİ Tel-Fax : KAYSERİ-2014

2 PROJE SAHİBİNİN ADI AKSU MADENCİLİK SAN. ADRESİ MEBUSEVLERİ İLLER SOK NO: 5 TANDOĞAN/ANKARA TELEFON VE FAKS NUMARALARI TEL: FAX: PROJENİN ADI KAPASİTE ARTIRIMI VE ATIK DEPO ALANLARI PROJESİ PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN ADI, MEVKİİ SİVAS İLİ, KANGAL İLÇESİ, YELLİCE KÖYÜ MEVKİİ (İR: ER: ) PROJE BEDELİ ,00TL PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN KOORDİNATLARI, ZONE Poligon No Nokta Adı 1 C.1 C.2 C.3 C.4 C.5 C.6 C.7 C.8 C.9 C.10 C.11 C.12 C.13 C.14 C.15 C.16 C.17 C.18 Alanı : 1086,95 Hektar PROJENİN ÇED YÖNETMELİĞİ KAPSAMINDAKİ YERİ VE SEKTÖRÜ Koordinat Sırası : Sağa-Yukarı Datum : ED-50 Türü : UTM D.O.M. : 39 ZON : 37S Ölçek Faktörü : 6 Derecelik ,189869: , ,000000: , ,000000: , ,000000: , ,000000: , ,000000: , ,000000: , ,350592: , ,548486: , ,432675: , ,022104: , ,800896: , ,911423: , ,968308: , ,000000: , ,621366: , ,701501: , ,596332: , Koordinat Sırası : Enlem-Boylam Datum : WGS-84 Türü : Coğrafik D.O.M. : - ZON : - Ölçek Faktörü : - 39, :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, EK I LİSTESİ 12 Günlük kapasitesi 100 ton ve üzeri atıkların yakılması (oksitlenme yoluyla yakma, piroliz, gazlaştırma veya plazma vb. termal bertaraf işlemleri), belediye atıkları hariç olmak üzere alanı 10 hektardan büyük ve/veya hedef yılı da dahil günlük 100 ton ve üzeri olan atıkların ara işleme tabi tutulması ve düzenli depolanması için kurulacak tesisler. MADDE 28- Madencilik projeleri; a) 25 hektar ve üzeri çalışma alanında (kazı ve döküm alanı toplamı olarak) açık işletmeler, RAPORU HAZIRLAYAN ÇALIŞMA GRUBUNUN/KURULUŞUN ADI, ADRESİ, TELEFON VE FAKS NUMARALARI RAPORUN HAZIRLANIŞ İ İ EK II LİSTESİ Madde 49 Madencilik projeleri: f) Cevher zenginleştirme tesisleri (Ek-1 de yer almayanlar). SİM-ÇED SİCİMOĞLU MÜH. İNŞ. İNŞ MALZ. MAD. NAK. TİC. LTD. ŞTİ. SİVAS CAD. AHENK AP. KAT:42/10 KAYSERİ TEL: FAKS: II

3 İÇİNDEKİLER DİZİNİ Sayfa No TABLOLAR DİZİNİ... VII ŞEKİLLER DİZİNİ... XI EKLER DİZİNİ... XIII KISALTMALAR... XIV BÖLÜM 1: PROJENİN TANIMI VE AMACI Tanımı, Hizmet Amaçları, Önem ve Gerekliliği, Projenin Zamanlama Tablosu...1 BÖLÜM 2: PROJE ALANI VE ETKİ ALANINA AİT MEVCUT DURUMUN BELİRLENMESİ VE ÖZELLİKLERİ Proje İçin Seçilen Yerin Konumu Proje yer seçimi Proje Kapsamındaki Ünitelerin Konumu Yerüstü Faaliyetleri Yeraltı Faaliyetleri Ocak yeri seçimi, kuyu desandre, galeri uzunlukları, kesiti, bu açıklıkların inşasında kullanılacak teknik süreleri, ayak uzunlukları, pano boyu, üretim yöntemi ve uygulaması, üretimde kullanılacak donanım, bu donanımların sayı ve teknik özellikleri Tahkimat (tahkimat sistemi, tahkimat sisteminin uygulanması, havalandırma tekniği ve bu amaçla kullanılacak ekipman sayı ve özellikleri) Havalandırma (ocak boyutu ile ilişkilendirilmiş gerekli hava miktarı, hızı, hava kapılarının miktarı ve yeri, havalandırma planı, temiz ve kirli hava güzergahı planı, kaçamak yolu,) Yer Altı Nakliyesi (nakliye sistemi ve tekniği, kullanılacak donanım sayı ve özellikleri Su Tahliyesi (su tahliyesi, su ile mücadele ve bununla ilgili donanım, sayı ve teknik özellikleri) Konsantre Tesisi (Mevcut ve Planlanan) Stok Alanı Bitkisel Toprak Depo Alanı Atık Depo Alanları Şantiye/İdari Bina Diğer Proje Etki Alanın Belirlenmesi ve Etki Alanındaki Mevcut Durum Projenin Özellikleri Proje kapsamında kullanılacak üretim yöntemleri, üretim miktarları, iş akım şeması, çalışacak personel sayısı, Üretimde kullanılacak makinelerin, araçların ve aletlerin miktar ve özellikleri, Üretim sırasında tehlikeli, toksik, parlayıcı ve patlayıcı maddelerin kullanım durumları, taşınmaları ve depolanmaları, Proje kapsamındaki ulaştırma altyapısı planı (ulaştırma güzergahı, şekli, güzergah yollarının mevcut durumu ve kapasitesi, hangi amaçlar için kullanıldığı, mevcut trafik yoğunluğu, yerleşim yerlerine göre konumu, yapılması düşünülen tamir, bakım ve iyileştirme çalışmaları vb.)...60 BÖLÜM 3: PROJENİN EKONOMİK VE SOSYAL BOYUTLARI: Proje ve Etki Alanının Mevcut ve Planlanan Sosyo-Ekonomik Özellikleri Ekonomik Özellikler (Yörenin ekonomik yapısını oluşturan başlıca sektörler) Nüfus (Yöredeki kentsel ve kırsal nüfus, nüfusun yaş sınıflarına göre dağılımı, hane halkı yapısı) Sağlık (Bölgede mevcut endemik hastalıklar) İnsan Sağlığı Ve Çevre Açısından Riskli ve Tehlikeli Faaliyetler...70 III

4 Gerçekleşmesi Beklenen Gelir Artışları; Yaratılacak İstihdam İmkanları, Nüfus Hareketleri Yöredeki Sosyal Altyapı Hizmetleri (Eğitim, sağlık, kültür hizmetleri) Çalışacak personelin ve bu personele bağlı nüfusun konut ve diğer teknik / sosyal altyapı ihtiyaçları Projenin Fayda-Maliyet Analizi Projeden Etkilenen Yerleşim Yerleri Projenin Ekonomik Ömrü Diğer Hususlar...80 BÖLÜM 4: FİZİKSEL VE BİYOLOJİK ÇEVRENİN ÖZELLİKLERİ, DOĞAL KAYNAKLARIN KULLANIMI, PROJENİN ETKİLERİ VE ALINACAK ÖNLEMLER Arazi kullanım ve mülkiyet durumu Toprak Özellikleri...82 a) Toprak yapısı ve arazi kullanım kabiliyeti sınıflaması...82 b) Yamaç Stabilitesi...82 c) Erozyon...83 d) Rezervuar Sedimantasyonu...83 e) Proje Kapsamında yapılacak iş ve işlemler kapsamında toprağa etkiler ve alınacak önlemler (arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası) Jeolojik Özellikler...85 a) Bölge Jeolojisi...85 b) Proje Alanı Jeolojisi...93 c) Depremsellik ve sismik risk...97 d) Proje Kapsamında yapılacak iş ve işlemler kapsamında jeolojik etkiler ve alınacak önlemler (arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası) Hidrolojik Özellikler...98 a) Bölge ve Proje Alanı Hidrolojik Özellikleri...98 b) Projenin göl, baraj, gölet, akarsu ve diğer sulak alanlara göre konumu...99 c) Yüzeysel su kaynaklarının mevcut ve planlanan kullanımı (içme, kullanma, sulama suyu, su ürünleri istihsali, ulaşım, turizm, elektrik üretimi, diğer kullanımlar),...99 d) Proje Kapsamında yapılacak iş ve işlemler kapsamında hidrolojik etkiler ve alınacak önlemler (arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası) Hidrojeolojik Özellikler a) Bölge ve proje alanın hidrojeolojik özellikleri b) Yüzeysel su kaynaklarının hidrojeolojik özellikleri, c) Yeraltı ve termal su kaynaklarının hidrojeolojik özellikleri (su seviyeleri, miktarları, emniyetli çekim değerleri, kaynakların debileri, mevcut ve planlanan kullanımı), d) Proje kapsamında yapılacak iş ve işlemler kapsamında hidrojeolojik etkiler ve alınacak önlemler (arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası) Meteorolojik ve iklimsel özellikler a) Bölgenin genel ve lokal iklim koşulları b) Bölgenin basınç, nem, sıcaklık, ve yağışın sözel ve grafiksel dağılımı c) Bölgenin sayılı günler dağılımı d) Bölgenin buharlaşma durumu e) Bölgenin rüzgarın sözel ve grafiksel dağılımı (aylık mevsimlik ve yıllık rüzgar diyagramları, hakim rüzgar yönleri, kuvvetli rüzgarlı ve fırtınalı günler) f) Standart zamanlarda gözlenen en büyük yağış değerleri g) Proje kapsamında yapılacak iş ve işlemler sırasında yerel ve bölgesel iklimde oluşabilecek meteorolojik ve iklimsel etkiler ile alınacak önlemler (arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası) Orman Alanları a) Proje etki alanında bulunan orman alanları IV

5 b) Proje kapsamında yapılmış ve yapılacak iş ve işlemler kapsamında orman alanları üzerine etkiler ve alınacak önlemler (arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası) Flora-Fauna a) Proje Alanı Flora-Faunası b) Proje Etki Alanı Flora-Faunası c) Proje kapsamında yapılmış ve yapılacak iş ve işlemler kapsamında flora-fauna üzerine etkiler ve alınacak önlemler (arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası) Tarım ve Hayvancılık a) Tarımsal gelişim proje alanları b) Sulu ve kuru tarım arazilerinin büyüklüğü c) Ürün desenleri ve bunların yıllık üretim miktarları d) Hayvancılık türleri, adetleri ve beslenme alanları e) Proje kapsamında yapılacak iş ve işlemler kapsamında tarım ve hayvancılığa etkiler ve alınacak Önlemler (arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası) Koruma Alanları (EK-V deki Duyarlı Yöreler listesi kapsamında) a) Proje Alanı Koruma Alanları b) Proje Etki Alanı Koruma Alanları c) Proje Kapsamında yapılacak iş ve işlemler kapsamında Koruma Alanlarına etkiler ve alınacak önlemler (arazi hazırlık, inşaat, işletme ve İşletme sonrası) Devletin Yetkili Organlarının Hüküm ve Tasarrufu Altında Bulunan Araziler (Askeri Yasak bölgeler, kamu kurum ve kuruluşlarına belirli amaçlarla tahsis edilmiş alanlar, 7/16349 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile "Sınırlandırılmış Alanlar" v.b.) a) Proje Alanı b) Proje Etki Alanı c) Proje Kapsamında yapılacak iş ve işlemler kapsamında etkiler ve alınacak önlemler (arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası) Proje yerinde elden çıkarılacak alanın değerlendirilmesi Proje sırasında kesilecek ağaçların tür ve sayıları, orman yangınları ve alınacak önlemler, Elden çıkarılacak tarım alanlarının büyüklüğü, arazi kullanım kabiliyeti, Etkilenecek tabii bitki türleri ve ne kadar alanda bu işlerin yapılacağı Proje alanında kültür ve tabiat varlıkları durumu, Proje Kapsamında yapılacak iş ve işlemler kapsamında etkiler ve alınacak önlemler (arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası) Diğer hususlar BÖLÜM 5. PROJE KAPSAMINDAKİ FAALİYETLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ (İLGİLİ YÖNETMELİKLER KAPSAMINDA GEREKLİ DEĞERLENDİRME YAPILACAKTIR.) Emisyon (toz ve gaz ) hesaplamaları (arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası) Su Kullanımı ve bertarafı (arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası olmak üzere temin edileceği kaynaklar, su miktarları, içme ve kullanma suyu ve diğer kullanım amaçlarına göre miktarları, kullanımı sonrası oluşacak atık suların miktarı ve bertarafı) Atıklar (arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası olmak üzere atık türleri, miktarları, bertarafı) Vibrasyon, gürültü kaynakları ve seviyeleri, Sağlık koruma bandı mesafesi, Doğaya Yeniden Kazandırma Çalışmaları Risk analizi a) Proje Alanı Analizi V

6 b) Proje Etki Alanı analizi c) Proje Kapsamında yapılacak iş ve işlemler kapsamında risk durumlarında alınacak önlemler (arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası) Diğer hususlar BÖLÜM 6: PROJENİN ALTERNATİFLERİ BÖLÜM 7: İZLEME PROGRAMI Projenin inşaatı için önerilen izleme programı, projenin işletmesi ve işletme sonrası için önerilen izleme programı ve acil müdahale planı ÇED Olumlu Belgesinin verilmesi durumunda, Yeterlik Tebliği'nde "Yeterlik Belgesi alan kurum/kuruluşların yükümlülükleri" başlığının 9.maddesinin 4. bendinde yer alan hususların gerçekleştirilmesi ile ilgili program Çevre izleme planı BÖLÜM 8: HALKIN KATILIMI BÖLÜM 9:SONUÇLAR: EKLER: NOTLAR VE KAYNAKLAR: VI

7 TABLOLAR DİZİNİ Sayfa No Tablo 1.1. Kapasite Bilgileri...2 Tablo 2.1. Ruhsat Alanı Koordinatları...5 Tablo 2.2. Proje (ÇED Alanı) Koordinatları...6 Tablo 2.3. Mevcut İzinli 487,04 hektarlık Alan Koordinatları...8 Tablo 2.4. Proje Alanı (ÇED) Koordinatları...8 Tablo 2.5. Mevcut Ocak Alanı Koordinatları...9 Tablo 2.6. Kapasite Artırımı Sonrası Ocak Alanı Koordinatları...9 Tablo 2.7. Bazı lokal dirençler için eşdeğer uzunluklar...15 Tablo 2.8. Kuyu ve demir bağlı galeriler için sürtünme katsayısı...17 Tablo 2.9. Damar kalınlığına bağlı ayak dirençleri...18 Tablo Krom konsantre Tesisi 1 Koordinatları...20 Tablo Tüvenan Cevher Stok Alanı-1 Koordinatları...21 Tablo Temiz Su Havuzu-1 Koordinatları...21 Tablo Krom Konsantre Tesisi 2 Koordinatları...22 Tablo Tüvenan Cevher Stok Alanı-2 Koordinatları...22 Tablo Temiz Su Havuzu-2 Koordinatları...22 Tablo Konsantre Krom Stok Alanı-1 Koordinatları...23 Tablo Konsantre Krom Stok Alanı-2 Koordinatları...23 Tablo Hafriyat Döküm Alanı Tablo Hafriyat Döküm Alanı Tablo Bitkisel Toprak ve Hafriyat Döküm Alanı...24 Tablo Hafriyat Döküm Alanı...25 Tablo Bitkisel Toprak ve Hafriyat Döküm Alanı...26 Tablo Mevcut İri ve İnce Taneli Atık Depo Alanı...27 Tablo İri Taneli Atık Depo Alanı Tablo İri Taneli Atık Depo Alanı Tablo İri Taneli Atık Depo Alanı Tablo Mevcut İri ve İnce Taneli Atık Depo Alanı...30 Tablo Su Toplama Alanı Koordinatları...31 Tablo Şlam Havuzu-1 Koordinatları...32 Tablo Şlam Havuzu-2 Koordinatları...32 Tablo Su Dinlendirme Göleti Koordinatları...33 Tablo Şantiye-1 Koordinatları...34 Tablo Şantiye-2 Koordinatları...34 Tablo Kapasite Bilgileri...36 Tablo Çalışacak Personel Sayısı...37 Tablo Patlatma Dizaynı Parametreleri (Açık İşletme)...44 Tablo Patlayıcı Kullanımı...52 Tablo Makine Teçhizat Listesi...59 Tablo Karayolu Trafik Hacmi...62 Tablo Kapasite Artırımı sonrası Karayolu Trafik Hacmi...62 Tablo 3.1. Sivas İli ve Kangal İlçesi Nüfus Projeksiyonları...67 Tablo Yılı Yaş Grubu ve Cinsiyete Göre Nüfus Bilgileri...68 Tablo 3.3. Sivas İli Göç İstatistikleri...68 Tablo 3.4. Sivas'ta Yataklı Tedavi Kurumları...69 Tablo 3.5. Sivas'taki I. Basamak Sağlık Kuruluşları...69 Tablo 3.6. Sivas İli Bildirimi Zorunlu Hastalık Vakaları, Tablo 3.7. İşçi ve Personel Giderleri...76 Tablo 3.8. Akaryakıt ve Yağ Giderleri...77 Tablo 3.9. Patlatıcı Giderleri...77 Tablo Proforma Gelir-Gider Tablosu(Tl)...78 Tablo 4.1. Göl, Gölet ve Barajlar...99 VII

8 Tablo 4.2. Proje Alanı Etrafında Bulunan Akarsular...99 Tablo 4.3. Ortalama, Maksimum ve Minimum Basınç Değerleri Tablo 4.4. Yıllara Göre ( ) Ortalama ve Minimum Nem Oranları Tablo yıllık sıcaklık verilerinin aylık maksimum, ortalama ve minimum sıcaklık verileri Tablo 4.6. Uzun Yıllar Rasat Verilerine Göre Yağış Miktarı Tablo 4.7. Sayılı Günler Dağılımı Tablo 4.8. Buharlaşma Durumu Tablo 4.9. Yönlere Göre Aylık Ortalama Rüzgar Esme Sayıları Toplamı Tablo Mevsimlere Göre Ortalama Rüzgar Esme Sayıları Toplamı Tablo On Altı Yönde Aylık Ortalama Rüzgâr Hızları (m/s) Tablo Mevsimlere Göre Ortalama Rüzgâr Hızları (m/s) Tablo Aylara Göre Ortalama Fırtınalı ve Kuvvetli Rüzgar Günler Sayısı Tablo Aylara Göre Maksimum Rüzgar Hızı ve Yönü Tablo 5.1. Emisyon Faktörleri Tablo 5.2. İnşası Yapılacak Üniteler ve Hafriyat Miktarları Tablo 5.3. Krom Konsantre Tesisi-2 Temel Kazısı Sürecinde Bitkisel Toprak Alımı Nedeni İle Oluşacak Toz Miktarı Tablo 5.4. Krom Konsantre Tesisi-2 Temel Kazısı Sürecinde Hafriyat Atığı Alımı Nedeni İle Oluşacak Toz Miktarı Tablo 5.5. Krom Konsantre Tesisi-2 Kaba İnşa ve Ekipman Montajı Sürecinde Oluşacak Toz Miktarı Tablo 5.6. Konsantre Krom Stok Alanı-2 Temel Kazısı Sürecinde Bitkisel Toprak Alımı Nedeni İle Oluşacak Toz Miktarı Tablo 5.7. Konsantre Krom Stok Alanı-2 Temel Kazısı Sürecinde Hafriyat Atığı Alımı Nedeni İle Oluşacak Toz Miktarı Tablo 5.8. Temiz Su Havuzu-2 Temel Kazısı Sürecinde Bitkisel Toprak Alımı Nedeni İle Oluşacak Toz Miktarı Tablo 5.9. Temiz Su Havuzu-2 Temel Kazısı Sürecinde Hafriyat Atığı Alımı Nedeni İle Oluşacak Toz Miktarı Tablo Tüvenan Cevher Stok Alanı-2 Temel Kazısı Sürecinde Bitkisel Toprak Alımı Nedeni İle Oluşacak Toz Miktarı Tablo Tüvenan Cevher Stok Alanı-2 Temel Kazısı Sürecinde Hafriyat Atığı Alımı Nedeni İle Oluşacak Toz Miktarı Tablo Şantiye Alanı-2 Temel Kazısı Sürecinde Bitkisel Toprak Alımı Nedeni İle Oluşacak Toz Miktarı Tablo Şantiye Alanı-2 Temel Kazısı Sürecinde Hafriyat Atığı Alımı Nedeni İle Oluşacak Toz Miktarı Tablo Şlam Havuzu-1 Temel Kazısı Sürecinde Bitkisel Toprak Alımı Nedeni İle Oluşacak Toz Miktarı Tablo Şlam Havuzu-1 Temel Kazısı Sürecinde Hafriyat Atığı Alımı Nedeni İle Oluşacak Toz Miktarı Tablo Şlam Havuzu-1 Dolgu İşlemi Sürecinde Oluşacak Toz Miktarı Tablo Şlam Havuzu-1 e Kil Taşınması ve Boşaltılması Sürecinde Oluşacak Toz Miktarı Tablo Şlam Havuzu-2 Temel Kazısı Sürecinde Bitkisel Toprak Alımı Nedeni İle Oluşacak Toz Miktarı Tablo Şlam Havuzu-2 Temel Kazısı Sürecinde Hafriyat Atığı Alımı Nedeni İle Oluşacak Toz Miktarı Tablo Şlam Havuzu-2 Dolgu İşlemi Sürecinde Oluşacak Toz Miktarı Tablo Şlam Havuzu-2 e Kil Taşınması ve Boşaltılması Sürecinde Oluşacak Toz Miktarı Tablo Su Dinlendirme Göleti Temel Kazısı Sürecinde Bitkisel Toprak Alımı Nedeni İle Oluşacak Toz Miktarı Tablo Su Dinlendirme Göleti Temel Kazısı Sürecinde Hafriyat Atığı Alımı VIII

9 Nedeni İle Oluşacak Toz Miktarı Tablo Su Dinlendirme Göleti Dolgu İşlemi Sürecinde Hafriyat Atığı Alımı Nedeni İle Oluşacak Toz Miktarı Tablo Su Dinlendirme Göleti Riprap Dolgu İşlemi Sürecinde Hafriyat Atığı Alımı Nedeni İle Oluşacak Toz Miktarı Tablo Arazi Hazırlık Sürecinde Ocak alanı ve Krom Konsantre Tesisinin İşletme Aşamasında Toz Emisyonu Kütlesel Debileri Tablo İşletme Aşamasında Toz Emisyonu Kütlesel Debileri Tablo İnşaat Aşamasında Krom Konsantre Tesisi-2 de Kullanılacak Ekipmanlar ve Ses Gücü Düzeyleri Tablo İnşaat Aşamasında Konsantre Krom Stok Alanı-2 de Kullanılacak Ekipmanlar ve Ses Gücü Düzeyleri Tablo İnşaat Aşamasında Temiz Su Havuzu-2 de Kullanılacak Ekipmanlar ve Ses Gücü Düzeyleri Tablo İnşaat Aşamasında Tüvenan Cevher Stok alanı-2 de Kullanılacak Ekipmanlar ve Ses Gücü Düzeyleri Tablo İnşaat Aşamasında Şantiye Alanı-2 de Kullanılacak Ekipmanlar ve Ses Gücü Düzeyleri Tablo İnşaat Aşamasında Şlam Havuzu-1 de Kullanılacak Ekipmanlar ve Ses Gücü Düzeyleri Tablo İnşaat Aşamasında Şlam Havuzu-2 de Kullanılacak Ekipmanlar ve Ses Gücü Düzeyleri Tablo İnşaat Aşamasında Su Dinlendirme Göletinde Kullanılacak Ekipmanlar ve Ses Gücü Düzeyleri Tablo İnşaat Aşamasında Ocak Alanında Kullanılacak Ekipmanlar ve Ses Gücü Düzeyleri Tablo Gerçekleştirilen Faaliyetlerin Yerleşim Birimlerine Etkisi (Gürültü) Tablo Kümülatif Gürültü Etkisi Tablo Şantiye Alanı için Çevresel Gürültü Sınır Değerleri Tablo İşletme Aşamasında Ocak Alanında Kullanılacak Ekipmanlar ve Ses Gücü Düzeyleri Tablo Gerçekleştirilen Faaliyetlerin Yerleşim Birimlerine Etkisi (Gürültü) Tablo Kümülatif Gürültü Etkisi Tablo Şantiye Alanı için Çevresel Gürültü Sınır Değerleri Tablo Bina Zeminindeki Titreşim Seviyeleri Tablo Maden ve Taş Ocakları ile Benzeri Alanlarda Patlama Nedeniyle Oluşacak Titreşimlerin En Yakın Yapının Dışında Yaratacağı Zemin Titreşimlerinin İzin Verilen En Yüksek Değerleri Tablo Bina temeli titreşim hızı (Vo) değerlerine bağlı olarak dinamit atımı nedeni ile hasar görebilecek bina türleri (Kaynak:Forssbland,1981) Tablo Patlatma yapılan kaya türü ve bina temeli altındaki kayaç türüne bağlı olarak değişim gösteren K katsayısı asgari ve azami değerleri (Armac Printing Company) Tablo Bina Zeminindeki Titreşim Seviyeleri Tablo Maden ve Taş Ocakları ile Benzeri Alanlarda Patlama Nedeniyle Oluşacak Titreşimlerin En Yakın Yapının Dışında Yaratacağı Zemin Titreşimlerinin İzin Verilen En Yüksek Değerleri Tablo Bina temeli titreşim hızı (Vo) değerlerine bağlı olarak dinamit atımı nedeni ile hasar görebilecek bina türleri (Kaynak:Forssbland,1981) Tablo Patlatma yapılan kaya türü ve bina temeli altındaki kayaç türüne bağlı olarak değişim gösteren K katsayısı asgari ve azami değerleri (Armac Printing Company) Tablo Proje Alanı Risk Analizi Tablo Derecelendirme Tablosu Tablo Risk Analizi IX

10 Tablo Risk Skor Matrisi Tablo Risk Tablosu Değerlendirmesi Tablo Proje Alanı Risk Analizi Tablo Derecelendirme Tablosu Tablo Risk Analizi Tablo Risk Skor Matrisi Tablo Risk Tablosu Değerlendirmesi X

11 ŞEKİLLER DİZİNİ Sayfa No Şekil / Ölçekli Çevre Düzeni Planı Üzerinde Proje Alanının Gösterimi...6 Şekil 2.2. ÇED İzin Alanı Etrafındaki Yerleşim Birimlerini Gösterir Uydu Haritası...7 Şekil 2.3. Tahkimat Görünümü...12 Şekil 2.4. İri Taneli Atık Depo Alanı Tip Kesiti...27 Şekil 2.5. ÇED İzin Alanı Etrafındaki Yerleşim Birimlerini Gösterir Uydu Haritası...35 Şekil 2.6. İş akım Şeması (Açık İşletme Yöntemi)...37 Şekil 2.7. Basamak ve Şev Özellikleri...38 Şekil 2.8. Ocakta Oluşturulacak Üretim Kademelerinin Durumu...42 Şekil 2.9. Patlatmada Kullanılacak Yöntem ve Bir Deliğin Şematik Görünümü...42 Şekil Patlatmada Kullanılacak Deliklerin Dizilimi...43 Şekil Proses Akım Şeması (Kapalı İşletme)...45 Şekil Tünel Kesitine ve Delik Çapına Göre Delik Adetinin Şematik Görünümü...47 Şekil Krom Konsantre Tesisi İş Akım Şeması...54 Şekil İri Taneli Atık Depo Alanı Tip Kesiti...58 Şekil Ulaşım ve Nakliye Güzergahı...60 Şekil Otoyollar ve Devlet Yolları Trafik Hacim Haritası...62 Şekil 3.1. ÇED İzin Alanı Etrafındaki Yerleşim Birimlerini Gösterir Uydu Haritası...79 Şekil 4.1. Proje Alanı ve Civarının Jeoloji Haritası (Bilgiç, 2002)...86 Şekil 4.2. Genel stratigrafik dikme kesiti (Kurtman, 1973) Şekil 4.3. Proje Alanı Çevresinin Genelleştirilmiş Dikme Kesiti...96 Şekil 4.4. Sivas İli Deprem Haritası...97 Şekil 4.5. Sivas İli Diri Fay Haritası...97 Şekil 4.6. Hidroloji Haritası Şekil 4.7. Ortalama, Maksimum ve Minimum Basınç Değerleri Şekil 4.8. Yıllara Göre ( ) Ortalama ve Minimum Nem Oranları Şekil 4.9. Uzun Yıllar Rasat Verilerine Göre Sıcaklık Dağılımı Şekil Uzun Yıllar Rasat Verilerine Göre Yağış Miktarı Şekil Sayılı Günler Dağılımı Şekil Buharlaşma Dağılımı Şekil Yıllık Esme SAayıları Toplamaı ve Mevsimlere Göre Esme Sayıları Toplamı Şekil Aylara Göre Esme Sayıları Toplamı Rüzgâr Gülleri Şekil Aylara Göre Esme Sayıları Toplamı Rüzgâr Gülleri Şekil Yıllık Ortalama Esme Hızı ve Mevsimlere Göre Esme Ortalama Esme Hızları (m/sn) Şekil Aylara Göre Ortalama Esme Hızları (m/sn) Şekil Aylara Göre Ortalama Esme Hızları (m/sn) Şekil Ortalama Fırtınalı Günler ve Ortalama Kuvvetli Rüzgarlı Günler Grafiksel Gösterimi Şekil Aylara Göre Maksimum Rüzgar Hızı ve Yönü Grafiksel Gösterimi Şekil Türkiye nin Fitocoğrafik Bölge Sınırları Şekil Türkiye nin Vejetasyon Formasyonları Şekil Flora Tür ve Özellikleri Şekil Sürüngen Tür ve Özellikleri Şekil Memeli Türleri ve Özellikleri Şekil Kuş Türleri ve Özellikleri Şekil IUCN'e Göre Fauna Sınıflandırması Şekil Red Data Book Kategorileri Şekil Red Data Book Kategorileri Şekil Sivas İline Ait 2009 Yılı Ürün Desenleri ve Bunların Yıllık Üretim Miktarları(Tarla Bitkileri,Baklagiller) Şekil Sivas İline Ait 2009 Yılı Ürün Desenleri ve Bunların Yıllık Üretim XI

12 Miktarları(Meyveler) Şekil Sivas İline Ait 2009 Yılı Ürünü Desenleri ve Bunların Yıllık Üretim Miktarları(Sebzeler) Şekil Kangal İlçesine Ait 2011 Yılı Ürün Desenleri ve Bunların Yıllık Üretim Miktarları (Tarla Bitkileri, Baklagiller) Şekil Kangal İline Ait 2011 Yılı Ürün Desenleri ve Bunların Yıllık Üretim Miktarları (Meyveler) Şekil Kangal İline Ait 2011 Yılı Ürünü Desenleri ve Bunların Yıllık Üretim Miktarları (Sebzeler) Şekil Yılı Kangal İlçesi'nde Bulunan Büyükbaş Hayvan Adeti ve Ürün Verileri Şekil Yılı Kangal İlçesi'nde Bulunan Küçükbaş Hayvan Adeti ve Ürün Verileri Şekil Yılı Kangal İlçesi'nde Bulunan Kümes Hayvanları Adeti Şekil Yılı Kangal İlçesi'nde Bulunan Arıcılık Verileri Şekil Yılı Kangal İlçesi'nde Bulunan Tek Tırnaklı Hayvan Verileri Şekil Proje Alanı ve Etrafında Yer Alan Endemik Bitki Türleri Şekil 5.1. A, B ve C Ağırlıklı Ses Düzeyleri İçin Çevrim Eğrileri Şekil 5.2. A, B ve C Ağırlıklı Ses Düzeyleri İçin Çevrim Eğrileri Şekil 7.1. Organizasyon Şeması Şekil 7.2. Acil Müdahale Planı Şekil 7.3. Çevre İzleme Planı XII

13 EKLER DİZİNİ EK 1. MÜLKİYETE İLİŞKİN BELGELER EK 2. ÇED OLUMLU VE ÇED GEREKLİ DEĞİLDİR KARARLARI EK 3. PROJENİN ZAMANLAMA TABLOSU EK 4. YER BULDURU HARİTASI EK 5. 1/ ÖLÇEKLİ TOPOĞRAFİK HARİTA EK 6. PROJE ALANINA AİT RESİMLER EK 7. VAZİYET PLANI EK 8. ÇEVRE DÜZENİ PLANI EK 9. ARAZİ KULLANIM HARİTASI EK 10. JEOLOJİ HARİTASI EK 11. DSİ 12. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ GÖRÜŞÜ (KESON KUYU) EK 12. İÇME SUYU ANALİZLERİ EK 13. METEOROLOJİK VERİLER EK 14. SULAK ALAN İZNİ EK 15. İNŞAAT SÜRECİ TOZ OLUŞUM BASAMAKLARI VE MİKTARLARI EK 16. İMALAT HARİTASI EK 17. TERMİN PLANI EK 18. CEVHERE AİT MİNEROLOJİK VE KİMYASAL ANALİZLER EK 19. ATIK ANALİZİ EK 20. ÇETİNKAYA BELEDİYESİ YAZISI EK 21. FOSSEPTİK PROJESİ EK 22. ATIK ALIM SÖZLEŞMELERİ EK 23. ÇEVRE DENETİM SÖZLEŞMESİ EK 24. DOĞAYA YENİDEN KAZANDIRMA PLANI EK 25. ÇED YETERLİK BELGESİ EK 26. NU HAZIRLAYANLARIN TANITIMI XIII

14 KISALTMALAR km : Kilometre mm : Milimetre cm : Santimetre m 3 : Metreküp lt : Litre 0 C : Santigrat Derece dk : Dakika g, gr : Gram m : Metre Lw : Ses Gücü Düzeyi db : Desibel m 2 : Metrekare N : Kuzey E : Doğu TUBİVES : Türkiye Bitkileri Veri Servisi sn : Saniye KAKY : Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği AAKY : Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği SKKY : Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği CO : Karbon Monoksit NO : Azot Monoksit SO : Kükürt Monoksit MKE : Makina ve Kimya Endüstrisi İR : İşletme Ruhsat ER : Erişim AKM : Askıda Katı Madde XIV

15 YETERLiK BELGESi TEBLiGi KAPSAMINDA <;ALl$TIRILMASI TAAHHUT EDiLEN PERSONEL TABLOSU Projenin Adi Proje Sahibi Projenin Mevkii : Krom Ocag1 ve Krom Konsantre Tesisi Kapasite Artinm1 ve At1k Depo Alanlan Projesi : Aksu Madencilik San. ve Elek. Ort. Tic. A.$. : Sivas iii Kangal ilc;esi, Yellice Koyu Mevkii (i R: ER: ) Yeterlik Beige No : 103 Tebligin llgili Maddesi Kapsammda Adi Soyad1 Meslegi Cah tmlacak Personel Sorumlu Oldugu Bolum, Sayfa, bolum, ekler vb. imzas1 <;evre MOhendisi (Madde 5/1-a) SametERBAY <;evre MOhendisi B610rn I, II, Ill, IV, v MOhendislik veya rnirnarllk fakolteleri veya fakolte veya akaderni veya dart y1ll1k yoksek okul veya fen veya edebiyat fakoltelerinin mezunu personel (Madde 5/1-b) Kapsam Belirleme ve lnceleme Degerlendirme Kornisyonunca veya PTO lnceleme degerlendirrne sorecinde belirlenmi~ rneslek grubundaki ersonel Mehrnet KULAK NilgOn SINAR (SAGIROGLU) Olcay DURSUN Makine MOhendisi Kimyager Maden MOhendisi B610rn Ill 861Urn IV. V BolOrn II, IV, v 1! 5>1 '1 w Rapor Koordinatoro (Madde 5/1-c) Murat SiCiMOGLU Rtfat YOCEL <;evre MOhendisi <;evre MOhendisi Raporun Torno Raporun Torno

16 BÖLÜM 1: PROJENİN TANIMI VE AMACI 1.1. Tanımı, Hizmet Amaçları, Önem ve Gerekliliği, Projenin Zamanlama Tablosu Tanımı: Proje; Sivas İli, Kangal İlçesi, Yellice Köyü Mevkiinde Aksu Madencilik San. ve Elek. Ürt. Tic. A.Ş. tarafından işletilmekte olan Krom Ocağı ve Konsantre Tesisinde kapasite artırımı yapılmasıdır. Projenin gerçekleştirilmesi planlanan Ruhsat Alanı, 1547,07 hektar olup T.C. Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlığı Maden İşleri Genel Müdürlüğü nde İR:69504 ve ER: numarası ile kayıtlıdır (Bkz. Ek-1). Proje alanı, 1/ ölçekli haritada J39a3 ve J39b4 paftalarında yer almaktadır. Proje alanında Krom Ocağı ve Krom Konsantre Tesisi faaliyetine ilişkin olarak 314,16 hektarı Ocak Alanı olmak üzere toplam 465,25 hektar alan için tarih, 2652 karar no lu ÇED Olumlu Belgesi alınmıştır (Bkz. Ek-2). Daha sonra alanda yapılan rezerv tespit çalışmaları nedeni ile işletilmekte olan Krom Ocağı için kapasite artırımı (24,79 ha alan) yapılmış olup, bu kapsamda Sivas Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü tarafından tarih ve 456 no lu ÇED Gerekli Değildir Kararı verilmiştir (Bkz. Ek-2). Böylece söz konusu Krom Ocağı ve Krom Konsantre Tesisinin toplam alan kullanımı 487,04 hektara çıkarılmıştır. Söz konusu projede kapasite artırımına gidilmesi planlanmaktadır. Gerçekleştirilmesi planlanan kapasite artırımı ile mevcut kullanım alanı 487,04 hektar (462,25+24,79 hektar) olan Krom Ocağı ve Konsantre Tesisi Projesinin alan kullanımının 1086,95 hektara çıkarılması planlanmaktadır. Gerçekleştirilmesi planlanan kapasite artırımı ile proje alanına ikinci bir Krom Konsantre Tesisi ve bu tesise bağlı yapı ve alanların inşası gerçekleştirilecek olup, Krom Ocağı olarak belirlenen alanda da genişlemeye gidilecektir. Bu kapsamda Krom Ocağı alanından alınacak olan tüvenan 1 krom cevheri miktarı ve alana ikinci Krom Konsantre Tesisinin de ilavesi ile tesislere beslenecek olan tüvenan krom cevheri miktarında da değişiklik olacaktır tarih, 2652 karar nolu ÇED Olumlu Belgesi ve tarih ve 456 nolu ÇED Gerekli Değildir Belgesine konu olan Krom Ocağı ve Konsantre Tesisi Projesine ilişkin mevcut kapasiteler ve yapılması planlanan Kapasite Artırımı Projesi sonrası kapasitelere ilişkin bilgiler aşağıda verilmiştir. Tesise 2. Krom Konsantre Tesisinin inşasının gerçekleştirilecek olması nedeni ile raporun ilerleyen kısımlarında mevcut ve işletilmekte olan Krom Konsantre Tesisi için Krom Konsantre Tesisi-1, inşası yapılacak olan krom konsantre tesisi için Krom Konsantre Tesisi-2 isimlendirmeleri kullanılacaktır. 1 1) Maden ocağından çıkarılan ve herhangi bir zenginleştirme işlemine tabi tutulmamış cevher veya kömür. 2) Ham cevher. 1

17 Tablo 1.1. Kapasite Bilgileri Birim Birimi Mevcut Değişim Kapasite Artırımı Kapasite Miktarı Sonrası Krom Ocağı Tüvenan Cevher Miktarı ton/yıl Konsantre Tesisi-1 (Mevcut) (Tesise Beslenen Cevher Miktarı) ton/yıl Konsantre Tesisi-2 (İnşası Yapılacak) (Tesise Beslenen Cevher Miktarı) ton/yıl Ara Toplam (tüvenan cevher) ton/yıl Konsantre Tesisi-1 (Mevcut) (Konsantre Krom Miktarı) ton/yıl Konsantre Tesisi-2 (İnşası Yapılacak) (Konsantre Krom Miktarı) ton/yıl Ara Toplam (konsantre krom) ton/yıl Proje kapsamında yapılacak olan kapasite artırımı ile birlikte Krom Konsantre Tesisi-2 nin faaliyet bünyesine dahil edilmesi ile birlikte, bu tesisten kaynaklanacak olan atıkların depolanması amacı ile alana Atık Depo Alanları ilavesi de gerçekleştirilecektir. Ayrıca mevcut durumda kullanılmakta olan Atık Depo Alanlarında genişleme çalışmaları da gerçekleştirilecektir. Kapasite artırımı çalışması tarih, sayılı Resmi Gazetede yürürlüğe giren Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği; EK-I LİSTESİ MADDE 12 Günlük kapasitesi 100 ton ve üzeri atıkların yakılması (oksitlenme yoluyla yakma, piroliz, gazlaştırma veya plazma vb. termal bertaraf işlemleri), belediye atıkları hariç olmak üzere alanı 10 hektardan büyük ve/veya hedef yılı da dahil günlük 100 ton ve üzeri olan atıkların ara işleme tabi tutulması ve düzenli depolanması için kurulacak tesisler. MADDE 28- Madencilik Projeleri; a) 25 hektar ve üzeri çalışma alanında (kazı ve döküm alanı toplamı olarak) açık işletmeler, EK II LİSTESİ Madde 49 Madencilik Projeleri: f) Cevher zenginleştirme tesisleri (Ek-1 de yer almayanlar). maddeleri kapsamında yer almaktadır. Proje kapsamında toplam 1086,95 hektarlık proje alanı içerisinde yer alacak olan ocak alanından yıllık ton/yıl ( ,38m 3 /yıl) tüvenan cevherin alımı yapılması planlanmaktadır. Planlanan bu üretim, bu tür işletmelerde kullanılan; yükselen basamaklar yöntemi ile patlatmalı açık ocak işletmeciliği ve kapalı işletme yöntemleri ile yapılacaktır. Proje alanında mevcut durumda işlenebilir tüvenan krom cevheri rezervi ton olarak belirlenmiştir. Yılda ton üretim yapılacağından ocağın ömrü; Proje Ömrü : ton / ton/yıl = 33,3 yıl dır. Proje kapsamında tüvenan krom cevherinin zenginleştirileceği Krom Konsantre Tesisleri için öngörülen ekonomik ömrü 30 yıl olup üretim için yeterli kapasite ve donanımda olacaktır. 2

18 Proje kapsamında üretim faaliyetleri yıllık üretim miktarına bağlı olarak sürdürülecektir. Faaliyet alanındaki toplam rezerv miktarı, hammadde ihtiyacını karşılayabilecek kapasite olup ekonomik açıdan da değerlendirilebilir niteliktedir. Bununla birlikte ekonomik ömrünü tamamlayan veya teknolojik sebeplerle revize edilmesi gereken araç ve ekipmanlar yenilenecek ve bakımları düzenli olarak yapılacaktır. Böylece faaliyetin uzun yıllar hizmet etmesi sağlanacaktır. Krom Ocağından elde edilecek olan tüvenan krom cevheri, sahada yapılacak olan Krom Konsantre Tesisine zenginleştirme işlemine tabi tutulduktan sonra Konsantre Krom elde edilecek ve talep durumuna göre piyasaya arzı yapılacaktır. Hizmet Amaçları: Proje kapsamında, İR:69504 ve ER: ruhsat numaralı saha sınırları içerisinde, ruhsat ve faaliyet sahibi Aksu Madencilik San. ve Elek. Ürt. Tic. A.Ş. tarafından mevcut durumda açık işletme yöntemi ile yükselen basamaklar yöntemi ile işletilmekte olan Krom Ocağından alınacak cevherin mevcut krom konsantre tesisinde zenginleştirilerek piyasaya arzı gerçekleştirilmektedir. Proje kapsamında yapılacak kapasite artırımı ile faaliyetin mevcut ton/yıl konsantre krom kapasitesinin ton/yıl a çıkarılarak ekonomiye kazandırılması amaçlanmaktadır. Yapılacak yatırımla hammadde olarak elde edilecek krom ekonomiye kazandırılarak maden kaynaklarının değerlendirilmesi, istihdam ve ulusal ekonomiye katkı sağlaması amaçlanmaktadır. Önem ve Gerekliliği: Krom çeliğe sertlik ile kırılma ve darbelere karşı direnç verir, aşınma ve oksitlenmeye karşı koruma sağlar. Bu kapsamda kromun çeşitli alaşımları mermi, denizaltı, gemi, uçak, top ve silahlarla ilgili destek sistemlerinde kullanılır. Kullanıldığı yerlere estetik bir görünüm kazandırması; bu malzemenin son yıllarda otobüslerin ve tren vagonlarının, şehir içlerinde otobüs duraklarının, cadde ve sokak aydınlatma sistemlerinde, binalarda merdiven korkuluklarının yapımında ve deniz içi petrol arama platformlarının yapımında giderek artan oranlarda kullanılmasını sağlamıştır. Metalurjik olarak krom cevherinin en önemli kullanım alanı paslanmaz çelik yapımında kullanılan ferro-krom imalidir. Refrakter alanda ise çok geniş kullanıma sahip olan krom cevheri, kimya endüstrisinde; Renk maddesi, deri tabaklama işleminde ve kuru pil imalinde kullanılır. Sınırlı miktarda da döküm sanayinde kullanılmaktadır. Krom cevherinin kimyasal bileşimi cevherin sanayideki kullanım alanlarını belirlemektedir. Metalurji sanayinde krom; ferrokrom, ferro-siliko-krom, kromkrom katkıları, diğer krom alaşımları ve krom metali şeklinde tüketilir. Son yıllarda metalurji sanayinde kullanılan kromun (krom demir alaşımları ve krom metalinin) yaklaşık % 95'i ferrokrom şeklindedir. Ferrokromun %90 ı başlıca paslanmaz ve ısıya dirençli çelik yapımında kullanılmaktadır. Paslanmaz çelikler %12-40 arasında krom içerir. Krom, çeliğe başlıca yüksek karbonlu ferrokrom şeklinde ilave edilir. Bu özelliği nedeniyle krom, savunma, sanayinin vazgeçilmez hammaddelerinden biridir ve bu açıdan stratejik öneme sahiptir. Konvansiyonel silahların üretimi dışında; Otomotiv, gemi, denizaltı ve uçak sanayi gibi birçok sektörlerde krom alaşımlı çelikler yaygın olarak kullanılmaktadır. Dünya krom rezervleri (Minerals Commodity -2011) 350 Milyon ton un üzerindedir. Bu rezervlerin 80 milyon tonu Kazakistan, 130 milyon tonu Güney Afrika ve 44 milyon tonu Hindistan da bulunmaktadır. (Türkiye de krom rezervleri 100 milyon tonun üzerinde olmasına karşın burada gösterilmemiştir.) Dünya krom üreticisi ülkeler göz önüne alındığında, bu üç ülke dışında kalan ülkelerde bulunan rezervlerin nispeten küçük rezervler olduğu bilinmektedir. Bir genelleme yapmak gerekirse; büyük rezervler genelde stratiform 3

19 tipteki yataklarda (Güney Afrika, Zimbabwe ve Finlandiya), küçük rezervler ise Alpin tip yataklarda bulunmaktadır. Dünya krom cevheri tüketiminin %79 u metalurji, %13 ü kimya, %9 u refrakter sanayilerinde kullanılmaktadır. Sanayideki kullanım alanları kimyasal bileşim ve fiziksel özelliklerine göre sınırlı olmakla beraber, teknolojideki gelişmeler kimyasal bileşim ve fiziksel özelliklerden kaynaklanan sınırlamaları daha esnek hale getirmiştir. Dünya krom cevheri üretimi bazı dalgalanmalara karşın, giderek artan bir gelişme sergilemektedir. Dünya üretimi 1960 yılında ton, 1970'de ton, 1980'de ton, 1990'da ton 2005 de ton, 2007 de ton, 2010 da ton dur. Dünya krom üretiminin 2000 li yıllarda 16 milyon ton düzeyinin üzerine çıktığı görülmektedir. Krom cevheri üreten belli başlı ülkelerin sayısı 30 dolayındadır. Güney Afrika 2010 yılındaki tonluk üretimi ile dünya üretiminde % 39 paya ulaşmıştır. Dünya krom üretiminde Hindistan'ın üretim performansı da dikkat çekicidir. Sürekli artan bir üretim hızı ile Hindistan, 2010 yılındaki tonluk üretime ulaşarak 2. sıraya yükselmiştir. Türkiye de bir dönem %45 Cr 2 O 3 tenörün altındaki krom cevheri işletilemezken, bugün uygun pazar koşulları nedeniyle %8-9 Cr 2 O 3 tenörlü kromitler işletilmektedir. Düşük tenörlü kromitler zenginleştirme tesislerinde kırılıp öğütüldükten sonra zenginleştirilmekte ve ardından pazarlanmaktadır. (DPT, 2001). Zengin maden cevherlerinin azalması ve sanayinin standart ham maddeler talep etmesi neticesinde düşük tenörlü cevherlerin yapısında bulunan kıymetli minerallerin ayrılarak, standart şartlara uygun konsantreler halinde sanayiye arz edilmesi gerekmektedir. Bu amaçla yapılan işlemlere, cevher hazırlama veya zenginleştirme (veya maden zenginleştirme) işlemleri denir. (Tolun, 1960). Proje kapsamında düşük tenörlü Krom cevherleri açık ve kapalı ocak işletmeciliği ile çıkarılacak ve alana kurulacak olan konsantre tesisinde zenginleştirilerek satışa sunulacaktır. Tesiste gerçekleştirilecek kapasite artırımı ile birlikte ihtiyaç duyulacak olan iş gücünün bir kısmı (ara personel ihtiyacı) bölgede bulunan yerleşim birimlerinden temin edilecek, kullanılacak olan makine ve ekipmanlar ile yapıların (tesis ve idari bine gibi) bakım ve onarım çalışmalarında kullanılacak olan yedek parçalar ve donanımlar yetkili servisler ile bölgede bulunan yerleşim birimlerinden karşılanacaktır. Çalışacak olan personelin ihtiyacı olan bütün malzemeler ise civar yerleşim birimlerinden temin edilecektir. Böylece kısıtlı seviyede de olsa bölgede ekonomik anlamda bir hareketlilik söz konusu olacaktır. Ayrıca yapılacak olan zenginleştirme işlemi ile yer altından çıkarılacak olan cevher, pazar değeri yüksek bir ürün haline gelecek ve ülke ekonomisine ilave katkı sağlayacaktır. Projenin Zamanlama Tablosu Projeye ilişkin olarak hazırlana zamanlama tablosu Ek-3 de sunulmuştur. 4

20 BÖLÜM 2: PROJE ALANI VE ETKİ ALANINA AİT MEVCUT DURUMUN BELİRLENMESİ VE ÖZELLİKLERİ (Proje yeri ve etki alanının mevcut durumu ve planlanan durumu ile ilgili olarak çevresel özelliklerin belirtilmesi) 2.1. Proje İçin Seçilen Yerin Konumu Proje yer seçimi (İlgili Valilik veya Belediye tarafından doğruluğu onanmış olan yerin, Onanlı Çevre Düzeni Planı veya İmar Planı sınırları içinde ise bu alan üzerinde, değil ise mevcut arazi kullanım haritası üzerinde koordinatları ile birlikte gösterimi, projenin kapladığı alan ve koordinatları) Proje; Sivas İli, Kangal İlçesi, Yellice Köyü Mevkiinde yer alan, T.C. Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlığı Maden İşleri Genel Müdürlüğü nde İR:69504 ve ER: numarası ile kayıtlı toplam 1547,07 hektar alana sahip Ruhsat Alanı (Bkz. Ek-1) içerisinde, Aksu Madencilik San. ve Elek. Ürt. Tic. A.Ş. tarafından toplam 487,04 hektar alanda işletilmekte olan Krom Ocağı ve Konsantre Tesisinde kapasite artırımı yapılarak toplam alan kullanımının 1086,95 hektara çıkarılması planlanmaktadır. Proje alanının konumunu gösterir Yer Bulduru Haritası Ek-4 de sunulmuştur. Proje alanı, 1/ ölçekli haritada J39a3 ve J39b4 paftalarında yer almakta olup 1/ Ölçekli Topoğrafik Harita Ek-5 de sunulmuştur. Projenin gerçekleştirileceği alan T.C. Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlığı Maden İşleri Genel Müdürlüğü nde İR:69504 ve ER: numarası ile kayıtlı toplam 1547,07 hektar alana sahip Ruhsat Alanı (Bkz. Ek-1) içerisinde yer almaktadır. Bu alana ilişkin koordinatlar aşağıda verilmiştir. Tablo 2.1. Ruhsat Alanı Koordinatları Poligon Nokta Koordinat Sırası : Sağa-Yukarı No Adı Datum : ED-50 Türü : UTM D.O.M. : 39 ZON : 37S Ölçek Faktörü : 6 Derecelik 1 R ,000000: , R ,000000: , R ,000000: , R ,000000: , R ,000000: , R ,000000: , R ,000000: , R ,000000: , R ,000000: , R ,000000: , R ,000000: , R ,000000: , R ,000000: , R ,000000: , Alanı : 1547,07 Hektar Koordinat Sırası : Enlem-Boylam Datum : WGS-84 Türü : Coğrafik D.O.M. : - ZON : - Ölçek Faktörü : - 39, :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, Projeye konu olan ve Krom Ocağı ve Konsantre Tesisinde kapasite artırımı yapılarak toplam alan kullanımının 1086,95 hektara çıkarılması planlanan Proje Alanına (ÇED İzin Alanı) ait koordinatlar ise aşağıda verilmiştir. 5

21 Tablo 2.2. Proje (ÇED Alanı) Koordinatları Poligon Nokta Koordinat Sırası : Sağa-Yukarı No Adı Datum : ED-50 Türü : UTM D.O.M. : 39 ZON : 37S Ölçek Faktörü : 6 Derecelik 1 C ,189869: , C ,000000: , C ,000000: , C ,000000: , C ,000000: , C ,000000: , C ,000000: , C ,350592: , C ,548486: , C ,432675: , C ,022104: , C ,800896: , C ,911423: , C ,968308: , C ,000000: , C ,621366: , C ,701501: , C ,596332: , Alanı : 1086,95 Hektar Koordinat Sırası : Enlem-Boylam Datum : WGS-84 Türü : Coğrafik D.O.M. : - ZON : - Ölçek Faktörü : - 39, :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, Söz konusu proje alanına ait imar planı yer almamakta olup Yozgat-Sivas-Kayseri Planlama Bölgesi 1/ Ölçekli Çevre Düzeni Planı içerisinde kalmaktadır. 1/ Ölçekli Çevre Düzeni Planı Ek-7 de verilmiş olup söz konusu plana göre proje alanı; Mera-Çayır, Tarım Alanı, Orman Alanı ve Hazine Arazilerinden oluşmaktadır. Şekil / Ölçekli Çevre Düzeni Planı Üzerinde Proje Alanının Gösterimi 6

22 Mevcut durumda proje alanı, hazine, mera ve tarım alanlarından oluşmaktadır. Proje kapsamında faaliyetin yapılacağı alan, Sivas İl Merkezinin 79,5km güneydoğusunda, Kangal İlçesinin 30km kuzeydoğusunda ve Divriği İlçesinin ise 31,5km güneybatısında yer almaktadır. Proje alanına en yakın yerleşim birimini 1086,95 hektara sahip alan sınırına 60m mesafede yer alan Çartıl Mezrası oluşturmaktadır. Proje alanı etrafında yer alan yerleşim birimlerinin proje alanına uzaklıklarının gösterilmiş olduğu uydu haritası aşağıda verilmiştir. ÇARTIL MEZRASI (60m Mesafede) İNANDIK MEZRASI (1010m Mesafede) Çartıl Mezrası İnadık Mezrası Şekil 2.2. ÇED İzin Alanı Etrafındaki Yerleşim Birimlerini Gösterir Uydu Haritası Proje alanına ulaşım amacı ile mevcut yollar kullanılacak olup, tesise ulaşım problemi yer almamaktadır Proje Kapsamındaki Ünitelerin Konumu Proje kapsamında açık ve kapalı işletme yöntemleriyle ocak alanından ton/yıl miktarında alınacak olan tüvenan krom cevherinin tamamının proje dahilinde olan ve biri mevcut olmak üzere ikincisinin inşası gerçekleştirilecek olan Krom Konsantre Tesisinde zenginleştirme işlemine tabi tutulacaktır. 7

23 Proje kapsamında yer alacak üretim çalışmaları sırasında yerüstü ve yeraltı ocakları, krom konsantre tesisleri, atık depo alanları, hafriyat döküm alanları, şantiye alanı (yemekhane, yatakhane, mutfak, atölye vs.) gibi alanların kullanımı söz konusu olacaktır. Proje alanında Krom Ocağı ve Krom Konsantre Tesisi faaliyetine ilişkin olarak 314,16 hektarı Ocak Alanı olmak üzere toplam 465,25 hektar alan için tarih, 2652 karar no lu ÇED Olumlu Belgesi alınmıştır (Bkz. Ek-2). Daha sonra alanda yapılan rezerv tespit çalışmaları nedeni ile işletilmekte olan Krom Ocağı için kapasite artırımı (24,79 ha alan) yapılmış olup, bu kapsamda Sivas Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü tarafından tarih ve 456 no lu ÇED Gerekli Değildir Kararı verilmiştir (Bkz. Ek-2). Böylece söz konusu Krom Ocağı ve Krom Konsantre Tesisinin toplam alan kullanımı 487,04 hektara çıkarılmıştır. Bu alan ait koordinatlar aşağıda verilmiştir. Tablo 2.3. Mevcut İzinli 487,04 hektarlık Alan Koordinatları Poligon Nokta Koordinat Sırası : Sağa-Yukarı Koordinat Sırası : Enlem-Boylam No Adı Datum : ED-50 Datum : WGS-84 Türü : UTM Türü : Coğrafik D.O.M. : 39 D.O.M. : - ZON : 37S ZON : - Ölçek Faktörü : 6 Derecelik Ölçek Faktörü : - 1 EC.1 EC.2 EC.3 EC.4 EC.5 EC.6 EC.7 EC.8 EC.9 EC.10 EC.11 EC.12 EC ,000000: , ,000000: , ,544000: , ,054794: , ,591000: , ,000000: , ,945000: , ,179000: , ,716000: , ,946000: , ,068000: , ,434000: , ,291000: , , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, Alanı : 487,04 Hektar Söz konusu projede kapasite artırımına gidilmesi planlanmaktadır. Gerçekleştirilmesi planlanan kapasite artırımı ile mevcut kullanım alanı 487,04 hektar (462,25+24,79 hektar) olan Krom Ocağı ve Konsantre Tesisi Projesinin alan kullanımı 1086,95 hektara çıkarılacak olup bu alana ilişkin koordinatlar aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 2.4. Proje Alanı (ÇED) Koordinatları Poligon Nokta Koordinat Sırası : Sağa-Yukarı No Adı Datum : ED-50 Türü : UTM D.O.M. : 39 ZON : 37S Ölçek Faktörü : 6 Derecelik 1 C ,189869: , C ,000000: , C ,000000: , C ,000000: , C ,000000: , C ,000000: , C ,000000: , C ,350592: , C ,548486: , C ,432675: , C ,022104: , C ,800896: , C ,911423: , C ,968308: , C ,000000: , C ,621366: , C ,701501: , C ,596332: , Alanı : 1086,95 Hektar Koordinat Sırası : Enlem-Boylam Datum : WGS-84 Türü : Coğrafik D.O.M. : - ZON : - Ölçek Faktörü : - 39, :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37,

24 Yerüstü Faaliyetleri 1. Krom Ocağı Alanı Proje alanında mevcut durumda tarih, 2652 karar no lu ÇED Olumlu Belgesi ve tarih ve 456 no lu ÇED Gerekli Değildir Kararına istinaden, mevcut ocak alanı 338,95 hektar olarak belirlenmiş olup koordinatları aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 2.5. Mevcut Ocak Alanı Koordinatları Poligon Nokta Koordinat Sırası : Sağa-Yukarı No Adı Datum : ED-50 Türü : UTM D.O.M. : 39 ZON : 37S Ölçek Faktörü : 6 Derecelik 1 O ,291000: , O ,196000: , O ,557000: , O ,757000: , O ,178000: , O ,586000: , O ,544000: , O ,055000: , O ,591000: , O ,000000: , O ,945000: , O ,179000: , O ,716000: , O ,946000: , O ,068000: , O ,434000: , Alanı : 338,95 Hektar Koordinat Sırası : Enlem-Boylam Datum : WGS-84 Türü : Coğrafik D.O.M. : - ZON : - Ölçek Faktörü : - 39, :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, Proje alanında Krom Cevheri miktarının belirlenmesine yönelik rezerv tespit çalışmaları neticesinde, gerçekleştirilmesi planlanan kapasite artırımı ile alanda yapılan arama çalışmaları da değerlendirilerek, ocak alanında revizyona gidilecektir. Bu kapsamda belirlenen ve açık ve kapalı üretim yöntemi ile Krom Ocağının işletileceği alan 288,07 hektar olarak belirlenmiş olup koordinatları aşağıda verilmiştir. Tablo 2.6. Kapasite Artırımı Sonrası Ocak Alanı Koordinatları Poligon Nokta Koordinat Sırası : Sağa-Yukarı Koordinat Sırası : Enlem-Boylam No Adı Datum : ED-50 Datum : WGS-84 Türü : UTM Türü : Coğrafik D.O.M. : 39 D.O.M. : - ZON : 37S ZON : - Ölçek Faktörü : 6 Derecelik Ölçek Faktörü : - 1 PO.1 PO.2 PO.3 PO.4 PO.5 PO.6 PO.7 PO.8 PO.9 PO.10 PO ,189869: , ,799484: , ,258192: , ,213802: , ,960881: , ,929200: , ,562974: , ,146549: , ,000000: , ,000000: , ,596332: , , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, Alanı : 288,07 Hektar 9

25 Yeraltı Faaliyetleri Ocak yeri seçimi, kuyu desandre, galeri uzunlukları, kesiti, bu açıklıkların inşasında kullanılacak teknik süreleri, ayak uzunlukları, pano boyu, üretim yöntemi ve uygulaması, üretimde kullanılacak donanım, bu donanımların sayı ve teknik özellikleri Proje kapsamında belirlenen Ocak Alanı sınırları içerisinde Krom Cevherinin tabana doğru dalım yapması nedeni ile üretimin ilerleyen aşamalarda açık işletme yöntemi ile krom cevherinin alınamayacak olması nedeni ile kapalı işletme yöntemi ile üretim gerçekleştirilecektir. Yapılacak olan kapalı işletme yönteminde; krom cevheri damarlarının oluşuma bakılarak damarı takip edecek şekilde kuyu ve yan cepler oluşturulacaktır. Kapalı işletmelerde genelde cevher; damar boyunca veya cevherleşme olabilecek zon boyunca yatay, az ve çok eğimli tabanlarda sürülmektedir. Kalın cevherli kısımlara rastlanırsa damar dik ceplere girilmek suretiyle cevher alınmakta, taban içerisinde cevherin dağılmasına göre sağ veya sol ceplerle ilerlenmektedir. Yapılacak kapalı ocak işletmeciliği sırasında, hazırlık yollarının açılması ve üretim panolarının oluşturulmasını takiben aşağıdan yukarı doğru yatay dilimli tavan arınlı dolgulu kazı metodu uygulanacaktır ( Tahkimatlı Yatay Dilimli Dolgu Yöntemi ). Bu sistemde üretim panolarının oluşturulmasını takiben tabandan yukarı doğru dilimler halinde cevher alınarak, alınan dilim ramble malzemesi ile doldurulduktan sonra bir üst dilime geçilecektir. Ramble malzemesi olarak, hazırlık yolları açımı esnasında çıkan pasa malzemesi kullanılacaktır. Aynalardan üretilen cevherler sırası ile (geriden başlayarak), ferelere dökülerek, ferelerin ana nakliye yolu üzerindeki oluklara dolması sağlanır. Oluklara dolan cevher altlarına yerleştirilen vagonlara doldurularak nakliye yoluna getirilir. Ana nakliye yolundan dışarıya çıkartılarak stok alanında depolanır. Cevheri alınan topuklar emniyet kuralları dahilinde pasa ile (ramble) doldurulacaktır. Ramble malzemesi taban taşında sürülen galerilerden, yantaşta sürülecek pasa galerilerinden veya arama maksadı ile sürülen arama bacalarından alınan pasalardan sağlanacaktır. 2 m. lik yatay dilim (kat) cevheri alınıp Ramble işlemi tamamlanan ceplerin arasında kalan baş yukarı bölümleri, yani oluklar, tahkimatları tamamlanarak bir üst kata çıkılacak ve işlem tekrarlanarak üretim devam edecektir. Yapılacak olan yeraltı üretimi sırasında ilk olarak 30 0 meyilli, 7,36m 2 kesit alana sahip ana nakliye ve havalandırma desandresi sürülecektir. Cevhere ulaştıktan sonra 1750 taban kotu ile ana nakliye galerisi sürülecektir kotundan, cevher içerisinde fere çıkılarak 1780 kotunda üst kat galerisi oluşturulacaktır. Bu kattan yerüstüne doğru başyukarı sürülerek nefeslik bağlantısı yapılacaktır. 1780m kotunda 30m genişliğinde pano oluşturularak dolgu tavan ayak metodu ile üretim gerçekleştirilecektir. Yapılacak üretim sırasında oluşturulacak ana nakliye galerileri 2,5 m yükseklikte, üst kısım genişliği 2,0m, alt kısım genişliği 3,0m olacak şekilde açılacaktır. Cevher üretilecek dilimler ise, açılacak dilim genişliği 2m., panoda günlük üretim ayak boyu 10 m olacaktır. 1,25 m. yüksekliğinde dilimler halinde ilerleme yapılacaktır. Ortalama cevher kalınlığı 1m dir. Buna göre : Günlük kazı miktarı : 10m x 2 m x 1,25m = 25 m 3 (Cevher + pasa) Panodan günlük krom üretimi : 10 m x 1 m x 1m = 10 m 3 10

26 Üretim panolarında günlük 25m 3 kazı yapılarak cevher+pasa elde edilecektir. Bu miktar malzeme içinden 10m 3 krom cevheri elde edilecek olup geri kalan 15 m 3 malzeme kazı boşluğuna doldurulacak olup ocak dışına taşınmayacaktır Tahkimat (tahkimat sistemi, tahkimat sisteminin uygulanması, havalandırma tekniği ve bu amaçla kullanılacak ekipman sayı ve özellikleri) Madencilik faaliyetlerinde işçi sağlığı ve iş güvenliği problemlerinin ortaya çıktığı temel faaliyet üretim sürecidir. Üretim süreci kazı, tahkimat ve nakliyat gibi ana faaliyetlerden oluşmaktadır. Bu hizmetlerin yürütülmesi esnasında, gerek işin doğasından gerekse madencilik faaliyetlerinin ağır koşullarından kaynaklanan çeşitli sağlık ve güvenlik sorunları ortaya çıkmaktadır. Bu sorunların giderilmesi veya en aza indirilmesi açısından yeraltında tahkimat bir zorunluluk olmaktadır. Bütün yeraltı işletmelerinde kömür, cevher vb. malzemelerin kayma ve düşmelerini önlemek üzere uygun ve yeterli tahkimat yapılmalıdır. Ahşap, sahip olduğu özellikler nedeniyle madencilik faaliyetlerinin kaçınılmaz tahkimat malzemesidir. Özellikleri; - Hafif olması nedeniyle ocak içinde taşıma ve tahkimat yapımında kolaylık sağlar, kolay işlenebilir. - Dayanımı yüksektir. - İşçiliği kolay ve basit olup kısa sürede hazırlanabilir. - Kırılmadan önce kıymıklanır, ihbarlı kırılma özelliğine sahiptir, tahkimatın değiştirilmesi ve takviyesi için zaman sağlar. Kaynak: T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Teftiş Kurulu Başkanlığı Yeraltı ve Yerüstü Maden İşletmelerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Rehberi Bu kapsamda gerçekleştirilecek yer altı madenciliği faaliyeti sırasında Ahşap Tahkimat yapılacak olup ilgili bilgiler aşağıda verilmiştir. Ahşap Tahkimat Uygulanışı: Ana galerideki ağaç tahkimatı iki ve ya daha fazla işçi ile yapılacaktır. İlk olarak tahkimat yapılacak yere gerekli boyutlardaki ağaçlar getirilir. Direk olarak kullanılacak ağaçların uçları kurtağzı 1 adı verilen şekil verilir. Direklerin çapı 20 cm dir. Kurtağzının aşıldığı kısım yerleştirme sırasında üste gelecek şekilde konumlandırılır. Daha sonra direklerin birleştirileceği alan 20cm kadar kazılır. Bu işlemlerden sonra sıra kasanın hazırlanmasına gelir. Öncelikle belleme mekanik olarak kullanılan bir yükseltici yardımı ile ortadan dengelenerek yukarı kaldırılır. Belirlenen noktaya belleme sabitlendikten sonra direğin kurtağzı ile açılmış olan tarafı yukarıda bellemenin ucuna gelecek şekilde yerleştirilir. Bu işlem diğer taraf içinde uygulandıktan sonra belleme ve direğin birleşme noktaları da lokmalar ile sabitlenerek kasa tamamlanmış olur. Aynı kasa 0,7-1 m sonra tekrar kurulduktan sonra iki kasa arası fırça yardımı ile birbirine sabitlenir. Son olarak da tavanla belleme arasında kamalar sürülerek işlem tamamlanır. Bu işlemler tekrarlanarak gerekli bütün yerler güvenli çalışma alanları haline getirilir. 1 Kurtağzı: Tahkimatta kullanılan fırçaların iki ucunun veya çatal direklerin sarma ile temas eden ucunun sarma direğine tam temas etmesini sağlamak için ay şeklinde balta ile veya silindirik testere ile özel olarak hazırlanan (çenti biçimi) ucu veya uçları. 11

27 2,m KAMA BELLEME 2,5m FIRÇA DİREK KURTAĞZI KURTAĞZI 0,7-1m 2,5m Şekil 2.3. Tahkimat Görünümü Yeraltında faylı, killi, yol ağızları (desandre ve kat rekup girişleri) tahkimatlı olacaktır. Ana galeriler ve bacalarda iki direk ve bir boyunduruktan oluşan çintili bağ yapılacaktır. Gereken yerlerde ilave tahkimat olarak kilit çekilecektir. Tavan arınlı ayaklarda ise; tavan ile taban taşı arasına tabaka meyiline dik olacak şekilde direk vurularak, hem çalışma platformu elde edilecek, hem de tahkimat görevi yapacaktır. Ferelerde, gerekli olan kısımlarda karşılıklı olarak çekilecek sarmalar birbirine fırçalarla bağlanarak bür tahkimatı yapılacaktır. Fereler ortadan ikiye bölünecek, bir tarafında cevherdolgu malzemesi nakliyatı yapılacak, diğer tarafında ise merdiven yapılarak katlar arasına personel iniş çıkışı ve havalandırma için kullanılacaktır. Ayrıca 2. sınıf malzeme (ağaç) ile travers ve yer altı oluk, silo, gibi tesis yapımı söz konusu olup, ikinci sınıf maden direği orman işletmesinden temin edilecektir. Ocak havalandırması, yeraltında güvenli ve rahat çalışma koşullarını oluşturma amacı ile yeterli miktarda temiz havayı ocağa gönderme işlemi olarak tanımlanır. Gaz tehlikesi olmayan metalik madenlerde uygulanan havalandırma yöntemi genel itibari ile doğal havalandırmadır. Bu yöntemde mevcut yer altı imalatlarından periyodik mesafelerinden yüzeye irtibatlanan fereler sürülür. Ocakta oluşan ısı farkından dolayı hava doğal olarak hareketlenir. Basınç farkı hava akışının sağlanmasını, sıcaklık farkı ise hava akışının yönünün belirlenmesini sağlar. Ocak içinde bir sirkülasyon oluşur. Bu sirkülasyon ocağın havalandırmasını sağlar Havalandırma (ocak boyutu ile ilişkilendirilmiş gerekli hava miktarı, hızı, hava kapılarının miktarı ve yeri, havalandırma planı, temiz ve kirli hava güzergahı planı, kaçamak yolu,) Havalandırma işleminde, yapılacak yer altı üretimi sırasında galeri içerisinde çalışacak olan personel ve ekipmanlar için gerekli olan havanın, yeraltında üretim faaliyetinin yapıldığı alanlara minimum maliyet ile gönderilmek istenmektedir. Bu amaçla yeraltı madenlerinin işletilmesi sırasında doğal havalandırma tercih edilmekte olup doğal 12

28 havalandırmanın yeterli olmayacağı durumlarda ilave ekipmanlarla (fan vs.) havalandırma işlemi gerçekleştirilmektedir. Yeraltında yapılacak çalışmaların dinamik bir yapıya sahip olması nedeni ile çalışma alanlarının açılması ve eski çalışma alanlarının kapatılması işletme süresince sürekli olarak gerçekleştirilecektir. Yapılacak bu etkinlikler nedeni ile yeraltındaki hava akımında sürekli değişimler olabilmektedir. Yeraltı madenciliğinde yapılacak faaliyetler sırasında uygun ortam şartlarına sahip ve güvenli bir havalandırma yapılması önem taşımaktadır. Ocak havalandırmasının uygun olmaması durumda ortamda gaz ve toz birikiminin olması ve alanda çalışan personelin olumsuz olarak etkilenmesi durumu ortaya çıkabilmektedir. Ayrıca ocağın fazla havalandırılması durumunda ise kendiliğinden yanmaya müsait olan cevherlerde gizli ocak yangınlarının oluşmasına neden olmakta ve alanda üretimin durmasına hatta can ve mal kayıplarına neden olan olayların oluşmasına neden olabilmektedir. Bu nedenle alanda gerçekleştirilmesi planlanan üretim sırasında, çalışma ortamının tamamı değerlendirilerek hava gereksinimleri doğru şekilde hesaplanmalı ve bu hava miktarının ortama ulaşımı sağlanmalıdır. Yapılacak olan yeraltı üretimi sırasında ilk olarak 30 0 meyilli, 5,625m 2 kesit alana sahip ana nakliye ve havalandırma desandresi sürülecektir. Cevhere ulaştıktan sonra 1750 taban kotu ile ana nakliye galerisi sürülecektir kotundan, cevher içerisinde fere çıkılarak 1780 kotunda üst kat galerisi oluşturulacaktır. Bu kattan yerüstüne doğru başyukarı sürülerek nefeslik 1826,7m nefeslik bağlantısı yapılacaktır. 1780m kotunda 30m genişliğinde pano oluşturularak dolgu tavan ayak metodu ile üretim gerçekleştirilecektir. a. Galerilerde Gerekli Hava Miktarının Hesaplanması a.1. İşçi için gerekli hava gereksinimi: Bir isçi için hava gereksinimi (q i ), 0,1m 3 /sn (6m 3 /dakika) 1 dayanarak gerekli hava miktarı hesaplanmıştır. olduğu kabulüne Ocakta çalışacak isçi sayısı (n i ), 100 olduğuna göre, ocak için gerekli hava miktarı aşağıdaki formülle hesaplanmıştır. 2 Q = n i x q i Q = 1100 x 0,1 Q = 10 m 3 /sn Burada; Q: Ocak için gerekli hava miktarı (m 3 /sn) q i : 1 işçi için gerekli hava miktarı (m 3 /sn) n i : Ocakta çalışacak isçi sayısı (adet) Hesaplanan hava miktarı (10m 3 /sn), %100 artırılarak ocak içindeki hava emniyetli hale getirilmiştir. Q= 20 m 3 /sn olarak hesaplanmıştır. 1 Yıldız Teknik Üniversitesi, İnşaat Mühendisliği Bölümü, Tünel Dersi, Ders Notları 2 Sütçü, E., Yeraltı Üretim Projelendirilmesi ve Tunçbilek Kömür Sahasındaki Bir Bölgeye Uygulanması, Dumlupınar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Maden Mühendisligi Bölümü Yüksek Lisans Tezi, 2003, Kütahya. 13

29 a.2. Patlatma işlemi için gerekli hava miktarı: Patlayıcı madde için gerekli hava gereksinimi aşağıdaki formül aracılığı ile hesaplanır. 1 7,8 Q = AV. t Q : Hava Miktarı (m 3 /dak) t : Havalandırma Zamanı (dak) A : Patlayıcı Madde Miktarı (kg) V : Havalandırılacak Hacim (m 3 ) Faaliyet kapsamında yapılacak üretim sırasında her bir patlatma işlemi için 44,2416kg patlayıcı madde kullanılacaktır. Yapılacak her bir patlatma sonrası patlatma alanında oluşacak tozun uzaklaşması amacı ile 0,5saat (30dakika) boyunca patlatma alanına girilmeyecektir. Proje kapsamında yapılacak üretim sırasında kullanılacak üretim galerileri, taban uzunluğu 2,5m, tavan uzunluğu 2m ve yüksekliği 2,5m olan yamuk şeklime sahip olacak olup kesit alanı; 2,5x(2,5+2)/2m = 5,625m 2 olacaktır. Yapılacak her bir patlatma işlemi sonrası havalandırılacak hacim miktarını 5,625m 2 kesit alana ve 25m uzunluğa sahip galeri dilimleri oluşturacaktır. Buna göre her bir patlatma işlemi sonrası 5,625m 2 x 25m = 140,625m 3 hacmin havalandırılması işlemi yapılacaktır. Yukarıdaki verilere göre patlatma işlemi için gerekli hava miktarı; 7,8 7,8 3 3 Q = AV. = 5, ,625 = 7,3125m / dak = 0,244m / sn olacaktır. t 30 Üretim yapılacak üretim sırasında gerekli olan hava miktarı; 20m 3 /sn + 0,244m 3 /sn = 20,244m 3 /sn olarak belirlenmiştir. b. Doğal Havalandırma İle Galeri İçerisine Temin Edilecek Hava Miktarı Doğal havalandırma ile havalandırılan galeri ve tünellerin havalandırma gücü aşağıdaki eşitlik vasıtası ile hesaplanır. 2 1 Yıldız Teknik Üniversitesi, İnşaat Mühendisliği Bölümü, Tünel Dersi, Ders Notları 2 Yıldız Teknik Üniversitesi, İnşaat Mühendisliği Bölümü, Tünel Dersi, Ders Notları 14

30 Q = 2,167 H ( t i ΣR t d ) Q : Hava Debisi (m 3 /sn) H : Galeri giriş ve havalandırma çıkışı yükseklikleri farkı (m) Σ R : Toplam Hava Yolları Direnci Doğal havalandıra aşırasında galeri içerisine girecek olan hava miktarı, havalandırılan galeri kesitleri boyunca oluşturacak dirençler nedeni ile doğrudan etkilenecektir. Bu nedenle galerilerde oluşabilecek maksimum hava direncinin hesaplanması gerekmektedir. b.1. Toplam Hava Yolları Direncinin Hesaplanması Ocaktaki her panonun direnci (toplam hava yolları direnci); o panodaki galeri ve ayak dirençlerinin ayrı ayrı hesaplanmasıyla bulunur. Yapılacak olan hesaplamalarda maksimum pano direncine sahip olan galerinin değerlendirmesi yapılacaktır. Diğer galerilerde havalandırma işlemi sırasında karşılaşılacak direnç, hesaplanacak olan maksimum dirençten az olacaktır. Bu nedenle proje kapsamında kullanılacak yer altı işletmesinde ana galeri baz alınarak en fazla dirence sahip olacak olan havalandırma çıkışının direnci değerlendirilecektir. b.1.1. Şok Kayıp Dirençlerinin Hesaplanması Galerilerde oluşan dirençlere ek olarak ayrı bir direnç yaratan şok kayıpları kaynağı; hava yönünün, hava yolu kesitinin değişmesi ve yol üzerindeki engellerdir. Bu gibi şok kayıp kaynaklarına lokal dirençler denir. Eş değer uzunluk yöntemi kullanılarak şok kayıp dirençleri hesaplanmıştır. Bu yöntemin esası, şok kayıplarının, eşdeğer düz hava yolu uzunluğu cinsinden ifade etmektedir. Başka bir deyişle, gerçek hava yolu uzunluğuna şok kaybı kadar uzunluk eklenir. Bazı lokal dirençler için eşdeğer uzunluklar aşağıda verilmiştir. Tablo 2.7. Bazı lokal dirençler için eşdeğer uzunluklar TANIM EŞDEĞER UZUNLUK (m) Keskin yuvarlak dönüş 1 Keskin köşeli dönüş 50 Dik yuvarlak dönüş 0.3 Dik köşeli dönüş 23.5 Hava Köprüsü 21.7 Hava Girişi 1 Hava çıkışı 21.7 Giderek daralma 0.3 Ani daralma 3.3 Giderek genişleme 0.3 Ani genişleme 6.7 Yollara ayrılma 10 Dik yollara ayrılma 67 (Kaynak: Sütçü, E., Yeraltı Üretim Projelendirilmesi ve Tunçbilek Kömür Sahasındaki Bir Bölgeye Uygulanması, Dumlupınar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Maden Mühendisligi Bölümü Yüksek Lisans Tezi, 2003, Kütahya.) Proje kapsamında üretim galerileri ve havalandırma galerileri (fere) kullanılacaktır. 15

31 Yapılacak olan proje kapsamında maksimum 950m uzunluğunda üretim galerisi (ana galeri uzunluğu da dahildir) galerisi ve maksimum 100m uzunluğunda fere kullanılacaktır. Üretimde kullanılacak olan ana galeri ve üretim galerileri düz nitelikte olacak ve keskin köşeli 5 adet dönüşe sahip olacaktır. Bu nedenle yukarıda verilen tablodan 195m uzunluğundaki ana galeri ve üretim galerisine 250m (5x50m) eklenecek ve ana ve üretim galerileri toplamı; 950m +100m + 250m = 5100m olarak alınacaktır. Üretimde kullanılacak olan fereler düz nitelikte olacak ve keskin köşeli 4 adet dönüşe sahip olacaktır. Bu nedenle yukarıda verilen tablodan 95m uzunluğundaki ana galeri ve üretim galerisine 200m (4x50m) eklenecek ve ana ve üretim galerileri toplamı; 95m + 200m = 295m olarak alınacaktır. b.1.2. Galeri Direncinin Hesaplanması Ocaktaki mevcut galerinin direnç hesabı yapılırken, aşağıdaki formülden yararlanılmıştır. 1 k U l R = 3 F Bu eşitlik havalandırma hesaplamalarında kullanılan temel bir eşitliktir ve galeri boyutları ile sürtünme katsayısının bilinmesi durumunda, gerekli hava miktarının geçirilmesi için vantilatörün yaratması gereken depresyonun hesaplanmasının mümkün kılar. R: Galeri Direnci (gaul) U, Galeri çevresi (m): Proje kapsamında yapılacak ana ve üretim sırasında kullanılacak galeriler yamuk şeklinde 2,5m taban, 2m tavan uzunluğuna ve 2,5m yüksekliğe sahip olacak olup çevresi yaklaşık olarak 7,8m olacaktır. Fere, dairesel kesitli 1,5m çapına sahip olacak olup çevresi; 2 x 3,14 x 0,75 = 4,71m olacaktır. F, Galeri kesit alanı (m 2 ): Proje kapsamında üretim galerileri ve havalandırma galerileri (fere) kullanılacaktır. Proje kapsamında yapılacak üretim sırasında kullanılacak üretim galerileri, taban uzunluğu 2,5m, tavan uzunluğu 2m ve yüksekliği 2,5m olan yamuk şeklime sahip olacak olup kesit alanı; 2,5x(2,5+2)/2m = 5,625m 2 olacaktır. 1 Sütçü, E., Yeraltı Üretim Projelendirilmesi ve Tunçbilek Kömür Sahasındaki Bir Bölgeye Uygulanması, Dumlupınar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Maden Mühendisliği Bölümü Yüksek Lisans Tezi, 2003, Kütahya. 16

32 Fere, dairesel kesitli 1,5m çapına sahip olacak olup kesit alanı; 3,14 x (0,75) 2 = 1,78m 2 olacaktır. l, Galeri uzunluğu (m): Proje kapsamında üretim galerileri ve havalandırma galerileri (fere) kullanılacaktır. Yapılacak olan hesaplamalarda maksimum uzunluğa sahip olan galerinin değerlendirmesi yapılacaktır. Diğer galerilerde havalandırma işlemi sırasında karşılaşılacak direnç, hesaplanacak olan maksimum dirençten az olacaktır. Bu nedenle proje kapsamında kullanılacak yer altı işletmesinde ana galeri girişi baz alınarak en fazla uzunluğa sahip olacak olan havalandırma çıkışının mesafesi değerlendirilecektir. k, Sürtünme katsayısı (kg/m 3 ). Galerideki direnç hesaplamalarında koşullara uygun sürtünme katsayısıdır. Aşağıdaki çizelgeden seçilir. Tablo 2.8. Kuyu ve demir bağlı galeriler için sürtünme katsayısı 1. KUYULAR k (kg/m3) Düz beton kaplama (pürüzsüz, temiz) Tuğla örme (pürüzsüz temiz) Düz beton kaplama (kılavuz makaralar ve borular mevcut) Tuğla örme (kılavuz makaralar ve borular mevcut) Ahşap kaplama (orta desteği yok) Ahşap kaplama (orta desteği var) DEMIR BAĞLI GALERİLER k (kg/m3) Her tarafı düz beton kaplama (muntazam) Bağlar arasında beton yada ahşap kama (her tarafta) Bağlar arasında beton yada ahşap kama (yan kısımlarda) Düzensiz tavan, taban ve yan yüzey DÖRTGEN GALERİLER k (kg/m3) Düz beton kaplama Yan tarafları muntazam kaplanmış yollar Muntazam olmayan, kaplanmamış yollar (Kaynak: Sütçü, E., Yeraltı Üretim Projelendirilmesi ve Tunçbilek Kömür Sahasındaki Bir Bölgeye Uygulanması, Dumlupınar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Maden Mühendisliği Bölümü Yüksek Lisans Tezi, 2003, Kütahya.) Proje kapsamında kullanılacak olan ana ve üretim galerileri muntazam olmayan dikdörtgen şeklinde olacaktır. Bu nedenle sürtünme katsayısı 0,0158kg/m 3 seçilmiştir. Proje kapsamında kullanılacak olan fereler (havalandırma galerileri), tahkimatsız olacak olup sürtünme katsayısı 0,0158kg/m 3 seçilmiştir. Ana ve üretim galerileri için galeri direnci; k U l 0,0158 7, R = = = 3, 53gaul 3 3 F 5,625 Fereler için galeri direnci; k U l 0,0158 4, R = = = 3, 892gaul 3 3 F 1,78 17

33 b.1.3. Ayak dirençlerinin hesaplanması Ayaklardaki dirençler, çalışılan damar kalınlığına bağlı olarak hesaplanmaktadır. Aşağıdaki tabloda değişik damar kalınlıkları ve 1m uzunluktaki ayakların dirençleri verilmektedir. Tablo 2.9. Damar kalınlığına bağlı ayak dirençleri Çalışılan damar Kalınlığı (m) Ayak direnci (gaul) (1 m ayak uzunluğu için) (Kaynak: Sütçü, E., Yeraltı Üretim Projelendirilmesi ve Tunçbilek Kömür Sahasındaki Bir Bölgeye Uygulanması, Dumlupınar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Maden Mühendisliği Bölümü Yüksek Lisans Tezi, 2003, Kütahya.) Ocakta çalışılacak olan damar kalınlığı 3m olarak öngörülmektedir. Yukarıdaki tabloda bu değere en yakın değer 2,14 m değeridir. Dolayısıyla, ayakların direnç hesapları, 3m uzunluğundaki ayak için 0,0046 gaul'luk direnç değeri göz önüne alınır. b.1.4. Toplam Hava Yolları Direnci Toplam Hava Yolları direncinin hesaplanması belirlenen her bir direncin toplanması ile elde edilir. Buna göre faaliyetin gerçekleştirilmesi planlanan yer altı ocağında maksimum hava yolları direnci; 3,53 + 3,892+ 0,0046 = 7,4266 gaul olacaktır. b.1.4. Toplam Hava Yolları Direnci Toplam hava direnci aşağıdaki formülde murg olarak verilmiştir. 3 0, murg = gaul dur. Buna göre birim çevirimi yapıldığında maksimum hava 5,1 yolları direnci; 0,073 murg a eşittir. Doğal havalandırma ile havalandırılan galeri ve tünellerin havalandırma gücü aşağıdaki eşitlik vasıtası ile hesaplanır. 1 1 Yıldız Teknik Üniversitesi, İnşaat Mühendisliği Bölümü, Tünel Dersi, Ders Notları 18

34 Q = 2,167 H ( t i ΣR t d ) Q : Hava Debisi (m 3 /sn) H, Galeri giriş ve havalandırma çıkışı yükseklikleri farkı (m): Değerlendirmeye alınan ana galeri girişinin kotu 1780m ve fere (havalandırma) çıkış kotu 1826,7m dir Aralarındaki kot farkı Galeri giriş ve havalandırma çıkışı yükseklikleri farkı 46,7m olarak alınacaktır. Σ R, Toplam Hava Yolları Direnci: Yukarıda hesaplanmış olup 0,073 murg olarak belirlenmiştir. t i -t d Sıcaklık Farkı: İdeal durumlarda yükselen havanın sıcaklığı her 100 metre yükseklikte kaybedilen sıcaklık, 1 (0.98) derecedir (Dry Adiabatic Lapse rate-dalr). Eğer yükselen hava doygun ve yoğunlaşma söz konusu ise (yoğunlaşma endotermik bir reaksiyondur ve ısı açığa çıkar.), her 100 m de kaybedilen sıcaklık, 0,5 derece olacaktır. (Wet (saturated) Adiabatic Lapse Rate-SALR) Bu bilgiye göre aralarında 46,7m kot farkı bulunan ana galeri girişi ile fere çıkışı arasındaki sıcaklık değişimi minimum 0,5 x46,7/100=0, C sıcaklık farkı oluşacaktır. Buna göre galeri içerindeki hava değişim miktarı; H ( ti td ) 46,7 0, Q = 2,167 = 2,167 = 26,48m / sn olacaktır. ΣR 0,073 c. Galeri için gerekli hava miktarının yeterliliğinin kontrolü Üretim yapılacak üretim sırasında gerekli olan hava miktarı 20,244m 3 /sn olarak belirlenmiştir. Yapılan hesaplamalara göre doğal havalandırma ile galeri içerisine girebilecek olan hava miktarı ise 26,48m 3 /sn olarak belirlenmiştir. Söz konusu ocakta doğal havalandırma yapılması uygun olacaktır. Proje kapsamında kullanılacak hava girişleri ve miktarları Hava Perdeleri ile kontrol edilecektir. 19

35 Yer Altı Nakliyesi (nakliye sistemi ve tekniği, kullanılacak donanım sayı ve özellikleri Tavan ayaklarda üretilen cevher kürek ile 40 kg. kapasiteli el arabalarına doldurularak fereler vasıtasıyla ana galerideki vagonlara boşaltılacaktır. Dolgu için kullanılan malzeme ise ferelerden dilimlere yerçekimi ile oluklardan akıtılacaktır. Sonra işçiler malzemeyi el arabası ile gerekli yere taşıyıp dolguyu yapacaktır. Ana yollarda 500 kg kapasiteli demiryolu vagonları ile nakliyat yapılacaktır. Ana nakliye desandresinde ise vinç nakliyatı yapılarak, üretilen cevherin ocak dışına ihracı yapılacaktır Su Tahliyesi (su tahliyesi, su ile mücadele ve bununla ilgili donanım, sayı ve teknik özellikleri) Üretim sırasında, geçilen formasyonun niteliğine göre sızıntı su ve/veya tünek su ortaya çıkmaktadır. Galeri derinliği arttıkça pompalar kullanılacaktır. Yeraltında su tahliyesi için ocak içinde taban tavan yolunu birleştiren merkez ana yolun, taban yolu ile birleştiği kesimde drenaj havuzu oluşacaktır. Galeri içinde açılan drenaj kanalı ile ve oluşan eğimle su burada toplanır ve kademeli pompa ile havuzdan galeri dışına aktarılır. Ana desandreden itibaren sürülecek kat galerileri, desandreye doğru %0,5 meyil ile sürülecek ve katlardan gelecek su geliri kanallar vasıtası ile toplanarak desandreye alınacaktır. Desandre dibinde 1780m kotunda 10m 3 kapasiteli bir havuz ve tulumba dairesi yapılacaktır. Sahada tahmin edilen 2-3 m 3 /saat su gelirini atabilecek 5 m 3 /saat kapasiteli ve 100m basma yüksekliği olan tulumbalar kullanılacaktır. Tulumba olarak 5 kw gücünde, 100m basma yüksekliğine sahip birisi yedek olmak üzere 2 adet tulumba kurulacaktır havuzundan ana desandre içine 50 mm çapında su boruları döşenecek, su tahliyesi bu borularla yapılacak olup, suyun kapalı borular vasıtası ile krom konsantre tesisinde zenginleştirme işlemi gereli olan suyun toplandığı temiz su havuzuna verilecektir Konsantre Tesisi (Mevcut ve Planlanan) a. Mevcut Krom Konsantre Tesisi ve Yardımcı Birimleri Proje kapsamında kullanılmakta olan Mevcut Krom Konsantre Tesisi (Krom Konsantre Tesisi 1), m 2 alan üzerinde kurulu bulunmakta ve mevcut durumda faal olarak üretime devam etmektedir. Tablo Krom konsantre Tesisi 1 Koordinatları Poligon Nokta Koordinat Sırası : Sağa-Yukarı No Adı Datum : ED-50 Türü : UTM D.O.M. : 39 ZON : 37S Ölçek Faktörü : 6 Derecelik 1 MK ,966917: , MK ,173836: , MK ,453000: , MK ,060000: , MK ,075257: , MK ,674000: , MK ,827000: , MK ,651000: , MK ,090000: , MK ,068000: , MK ,999000:349125, MK ,441057: , MK ,722388: , MK ,575000: , MK ,115000: , MK ,500000: , MK ,002000: , Alanı : m 2 Koordinat Sırası : Enlem-Boylam Datum : WGS-84 Türü : Coğrafik D.O.M. : - ZON : - Ölçek Faktörü : - 39, :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37,

36 Krom konsantre Tesisi-1 de yapılacak zenginleştirme işlemi sırasında; Krom Ocağı Alanından getirilecek olan Tüvenan Cevherin tesise zenginleştirme amacı ile beslenmesi sürecine kadar bekleteceği Tüvenan Cevher Stok Alanı-1 kullanılacaktır. Bu alana ilişkin koordinatlar ve alan kullanım miktarı aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo Tüvenan Cevher Stok Alanı-1 Koordinatları Poligon Nokta Koordinat Sırası : Sağa-Yukarı No Adı Datum : ED-50 Türü : UTM D.O.M. : 39 ZON : 37S Ölçek Faktörü : 6 Derecelik 1 MVS ,722388: , MVS ,446000: , MVS ,999000: , MVS ,068000: , MVS ,255513: , MVS ,311155: , MVS ,003000: , MVS ,883000: , MVS ,364000: , MVS ,413000: , MVS ,397000: , MVS ,502036: , MVS ,662006: , MVS ,362160: , MVS ,102000: , MVS ,167000: , MVS ,915484: , MVS ,417030: , MVS ,544707: , MVS ,434451: , MVS ,986151: , MVS ,234104: , MVS ,509776: , Alanı : m 2 Koordinat Sırası : Enlem-Boylam Datum : WGS-84 Türü : Coğrafik D.O.M. : - ZON : - Ölçek Faktörü : - 39, :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, Krom konsantre Tesisi-1 de yapılacak zenginleştirme işlemi sırasında; su kullanımı söz konusu olacaktır. Proses kapsamında tesise beslenecek olan suyun temini, betonarme şekilde teşkil edilmiş olan Temiz Su Havuzu-1 den temin edilmekte olup kapasite artırımı sonrası bu havuzun kullanımına devam edilecektir. Bu alana ilişkin koordinatlar ve alan kullanım miktarı aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo Temiz Su Havuzu-1 Koordinatları Poligon Nokta Koordinat Sırası : Sağa-Yukarı No Adı Datum : ED-50 Türü : UTM D.O.M. : 39 ZON : 37S Ölçek Faktörü : 6 Derecelik 1 MTH ,500000: , MTH ,115000: , MTH ,575000: , MTH ,840000: , Alanı : 620 m 2 Koordinat Sırası : Enlem-Boylam Datum : WGS-84 Türü : Coğrafik D.O.M. : - ZON : - Ölçek Faktörü : - 39, :37, , :37, , :37, , :37, Temiz Su Havuzu-1 e beslenen suyun kaynağını ise Krom Konsantre Tesisi-1 de kullanılan suyun geri devri ile Su Toplama Alanında yer alan pompalar vasıtası aktarılacak olan su ve gerekli izinlendirilme işlemleri tamamlanmış olan keson kuyudan temin edilecek olan su oluşturacaktır. Tesis bünyesinde, suyun geri devrine ilişkin detaylı bilgiler, Proje kapsamında kullanılacak üretim yöntemleri, üretim miktarları, iş akım şeması, çalışacak personel sayısı, başlığı altında verilecektir. 21

37 b. Mevcut Krom Konsantre Tesisi ve Yardımcı Birimleri Proje kapsamında inşası yapılacak olan Krom Konsantre Tesisi (Krom Konsantre Tesisi 2), m 2 alan üzerinde kurulacaktır. Tablo Krom Konsantre Tesisi 2 Koordinatları Poligon Nokta Koordinat Sırası : Sağa-Yukarı No Adı Datum : ED-50 Türü : UTM D.O.M. : 39 ZON : 37S Ölçek Faktörü : 6 Derecelik 1 PK ,970676: , PK ,970679: , PK ,970679: , PK ,970676: , Alanı : m 2 Koordinat Sırası : Enlem-Boylam Datum : WGS-84 Türü : Coğrafik D.O.M. : - ZON : - Ölçek Faktörü : - 39, :37, , :37, , :37, , :37, Krom Konsantre Tesisi-2 de yapılacak zenginleştirme işlemi sırasında; Krom Ocağı Alanından getirilecek olan Tüvenan Cevherin tesise zenginleştirme amacı ile beslenmesi sürecine kadar bekleteceği Tüvenan Cevher Stok Alanı-2 kullanılacaktır. Bu alana ilişkin koordinatlar ve alan kullanım miktarı aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo Tüvenan Cevher Stok Alanı-2 Koordinatları Poligon Nokta Koordinat Sırası : Sağa-Yukarı No Adı Datum : ED-50 Türü : UTM D.O.M. : 39 ZON : 37S Ölçek Faktörü : 6 Derecelik 1 PTH ,970676: , PTH ,970676: , PTH ,970676: , PTH ,970676: , Alanı : m 2 Koordinat Sırası : Enlem-Boylam Datum : WGS-84 Türü : Coğrafik D.O.M. : - ZON : - Ölçek Faktörü : - 39, :37, , :37, , :37, , :37, Krom Konsantre Tesisi-2 de yapılacak zenginleştirme işlemi sırasında; su kullanımı söz konusu olacaktır. Proses kapsamında tesise beslenecek olan suyun temini, betonarme şekilde teşkil edilecek olan Temiz Su Havuzu-2 den temin edilecektir. Bu alana ilişkin koordinatlar ve alan kullanım miktarı aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo Temiz Su Havuzu-2 Koordinatları Poligon Nokta Koordinat Sırası : Sağa-Yukarı No Adı Datum : ED-50 Türü : UTM D.O.M. : 39 ZON : 37S Ölçek Faktörü : 6 Derecelik 1 PVS ,970676: , PVS ,970676: , PVS ,970676: , PVS ,970676: , Alanı : m 2 Koordinat Sırası : Enlem-Boylam Datum : WGS-84 Türü : Coğrafik D.O.M. : - ZON : - Ölçek Faktörü : - 39, :37, , :37, , :37, , :37, Temiz Su Havuzu-2 e beslenen suyun kaynağını ise Krom Konsantre Tesisi-2 de kullanılan suyun geri devri ile Su Dinlendirme Göletinde yer alacak olan pompalar vasıtası aktarılacak olan su ve gerekli izinlendirilme işlemleri için gerekli müracaatları yapılmış olan keson kuyudan temin edilecek olan su oluşturacaktır. Tesis bünyesinde, suyun geri devrine ilişkin detaylı bilgiler, Proje kapsamında kullanılacak üretim yöntemleri, üretim miktarları, iş akım şeması, çalışacak personel sayısı, başlığı altında verilecektir. 22

38 Stok Alanı Proje kapsamında kullanılacak olan stok alanlarını, Krom Konsantre Tesisleri bünyesinde ürün niteliğinde oluşan Konsantre Krom Stok Alanları ve Hafriyat Atığı Depo Alanları oluşturacaktır. Konsantre Krom Stok Alanları: Mevcut durumda Krom Konsantre Tesisi-1 bünyesinde yapılan zenginleştirme işlemi sonrası konsantre kromun stoklanması amacı ile beton zemine ve 2244m 2 yüzey alana sahip Konsantre Krom Stok Alanı-1 kullanılmaktadır. Bu alana ilişkin koordinatlar aşağıda verilmiştir. Tablo Konsantre Krom Stok Alanı-1 Koordinatları Poligon Nokta Koordinat Sırası : Sağa-Yukarı No Adı Datum : ED-50 Türü : UTM D.O.M. : 39 ZON : 37S Ölçek Faktörü : 6 Derecelik 1 MKS ,034856: , MKS ,149350: , MKS ,173836: , MKS ,059342: , Alanı : 2244 m 2 Koordinat Sırası : Enlem-Boylam Datum : WGS-84 Türü : Coğrafik D.O.M. : - ZON : - Ölçek Faktörü : - 39, :37, , :37, , :37, , :37, Alana Krom Konsantre Tesisi-2 nin inşasının yapılması ve üretime geçmesi ile birlikte üretilecek olan konsantre kromun stoklanması amacı ile beton zemine ve m 2 yüzey alana sahip olacak nitelikte Konsantre Krom Stok Alanı-2 inşası gerçekleştirilecektir. Bu alana ilişkin koordinatlar aşağıda verilmiştir. Tablo Konsantre Krom Stok Alanı-2 Koordinatları Poligon Nokta Koordinat Sırası : Sağa-Yukarı No Adı Datum : ED-50 Türü : UTM D.O.M. : 39 ZON : 37S Ölçek Faktörü : 6 Derecelik 1 PKS ,970679: , PKS ,970680: , PKS ,970680: , PKS ,970679: , Alanı : m 2 Koordinat Sırası : Enlem-Boylam Datum : WGS-84 Türü : Coğrafik D.O.M. : - ZON : - Ölçek Faktörü : - 39, :37, , :37, , :37, , :37, Hafriyat Döküm Alanları: Proje kapsamında mevcut durumda yapılan üretim sırasında hafriyat atıklarının depolandığı 2 farlı döküm alanı yer almaktadır. Bu alanlarda Mevcut Hafriyat Döküm Alanı-1 de hafriyat malzemesi depolanmış olup Mevcut Hafriyat Döküm Alanı-2 de heniz hafriyat atığı bulunmamaktadır. Bu alanlara ilişkin koordinatlar aşağıda verilmiştir. 23

39 Tablo Hafriyat Döküm Alanı-1 Poligon Nokta Koordinat Sırası : Sağa-Yukarı No Adı Datum : ED-50 Türü : UTM D.O.M. : 39 ZON : 37S Ölçek Faktörü : 6 Derecelik 1 Ö ,463446: , Ö ,356550: , Ö ,400472: , Ö ,724982: , Ö ,344666: , Ö ,194484: , Alanı : m 2 Tablo Hafriyat Döküm Alanı-2 Poligon Nokta Koordinat Sırası : Sağa-Yukarı No Adı Datum : ED-50 Türü : UTM D.O.M. : 39 ZON : 37S Ölçek Faktörü : 6 Derecelik 1 Ö ,496044: , Ö ,497623: , Ö ,069927: , Ö ,548710: , Ö ,909875: , Ö ,000000: , Ö ,825714: , Alanı : m 2 Koordinat Sırası : Enlem-Boylam Datum : WGS-84 Türü : Coğrafik D.O.M. : - ZON : - Ölçek Faktörü : - 39, :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, Koordinat Sırası : Enlem-Boylam Datum : WGS-84 Türü : Coğrafik D.O.M. : - ZON : - Ölçek Faktörü : - 39, :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, Proje kapsamında yapılacak kapasite artırımı ile yukarıda verilmiş olan Hafriyat Döküm Alanı-1 de genişlemeye gidilerek bu alan, Bitkisel Toprak ve Hafriyat Atığı Döküm alanı olarak kullanılacaktır. Alan içerisinde depolanacak olan bitkisel toprak ve ocak alanında yapılan dekapaj işlemi ile oluşan hafriyat atıkları (pasa) bu alan içerisinde birbirine karıştırılmadan depolanacaktır. Bu alana ait koordinatlar ve alan kullanımı aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo Bitkisel Toprak ve Hafriyat Döküm Alanı Poligon Nokta Koordinat Sırası : Sağa-Yukarı No Adı Datum : ED-50 Türü : UTM D.O.M. : 39 ZON : 37S Ölçek Faktörü : 6 Derecelik 1 PH ,929200: , PH ,463446: , PH ,828354: , PH ,400472: , PH ,920223: , PH ,146549: , PH ,562974: , Alanı : m 2 Koordinat Sırası : Enlem-Boylam Datum : WGS-84 Türü : Coğrafik D.O.M. : - ZON : - Ölçek Faktörü : - 39, :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, Hafriyat Döküm Alanı-2 nin yer aldığı alan ise kapasite artırımı kapsamında inşası yapılacak tesislerin yerleşim alanında bulunmakta olup bu alanın yeri ve alan kullanımında değişikliğe gidilerek koordinatları ve alan kullanımı aşağıda verilen Hafriyat Döküm Alanı kullanılacaktır. Hafriyat Döküm alanı, sadece ocak alanında yapılacak üretim sonrasında oluşacak üst örtü tabakasının (pasanın) depolanaması amacı ile kullanılacak olup bu alanda bitkisel toprak depolanmayacaktır. 24

40 Tablo Hafriyat Döküm Alanı Poligon Nokta Koordinat Sırası : Sağa-Yukarı No Adı Datum : ED-50 Türü : UTM D.O.M. : 39 ZON : 37S Ölçek Faktörü : 6 Derecelik 1 PH ,701501: , PH ,945000: , PH ,336549: , PH ,493467: , PH ,914881: , PH ,340861: , PH ,783940: , PH ,308444: , PH ,163532: , PH ,764534: , PH ,593400: , PH ,559540: , PH ,216118: , PH ,238249: , PH ,319352: , PH ,407341: , PH ,273904: , PH ,500613: , PH ,364429: , PH ,952774: , PH ,654781: , PH ,547081: , PH ,730957: , PH ,933705: , PH ,223767: , PH ,232614: , PH ,935945: , PH ,925573: , PH ,487803: , PH ,189629: , PH ,705220: , PH ,978983: , PH ,028712: , PH ,837311: , PH ,628429: , PH ,035200: , PH ,439431: , Alanı : m 2 Koordinat Sırası : Enlem-Boylam Datum : WGS-84 Türü : Coğrafik D.O.M. : - ZON : - Ölçek Faktörü : - 39, :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, Bitkisel Toprak Depo Alanı Proje kapsamında yapılacak kapasite artırımı ile yukarıda verilmiş olan Hafriyat Döküm Alanında genişlemeye gidilerek bu alan, Bitkisel Toprak ve Hafriyat Atığı Döküm alanı olarak kullanılacaktır. Alan içerisinde depolanacak olan bitkisel toprak ve ocak alanında yapılan dekapaj işlemi ile oluşan hafriyat atıkları (pasa) bu alan içerisinde birbirine karıştırılmadan depolanacaktır. Üretim çalışmaları öncesi sıyrılarak alınan bitkisel örtü malzemesi proje alanı içerisinde arazi düzenlemelerinde kullanılmak üzere belirlenen alanda depolanacaktır. İşletmenin başlangıcında yüzeyden alınarak faaliyetin yapılmadığı alanda depolanan bu üst toprak katmanı (organik madde ve mineralce zengin toprak), işletme faaliyete kapandıktan sonra yeniden ağaçlandırılma yapılabilecek şekilde alana serilecektir. Bitkisel toprak depolama alanı, yağışlı dönemlerde yağmur sularıyla yıkanmasını ve sürüklenip gitmesini önlemek amacıyla, yaklaşık %3 eğimli olacak şekilde teşkil edilecektir. Gerekli olduğu durumlarda su ve rüzgâr erozyonu ile sürüklenmesini önlemek amacıyla bitkisel toprağın üzeri örtülmek suretiyle korunacaktır. Oluşacak bitkisel örtü malzemesinin depolanmasında; tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uyulacaktır. 25

41 Bu alana ait koordinatlar ve alan kullanımı aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo Bitkisel Toprak ve Hafriyat Döküm Alanı Poligon Nokta Koordinat Sırası : Sağa-Yukarı No Adı Datum : ED-50 Türü : UTM D.O.M. : 39 ZON : 37S Ölçek Faktörü : 6 Derecelik 1 PH ,929200: , PH ,463446: , PH ,828354: , PH ,400472: , PH ,920223: , PH ,146549: , PH ,562974: , Alanı : m 2 Koordinat Sırası : Enlem-Boylam Datum : WGS-84 Türü : Coğrafik D.O.M. : - ZON : - Ölçek Faktörü : - 39, :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, Atık Depo Alanları Proje kapsamında Zenginleştirme Tesislerinde yapılan üretim sırasında İri ve İnce Tane çapına sahip olan zenginleştirme işlemi atıkları oluşacaktır. İri Taneli Zenginleştirme Atıkları: İri taneli zenginleştirme atıkları, tane çapı 75µm dan büyük olan ve tesiste yapılan üretim sırasında, kum ayırıcı çıkışında yer alacak kamyonlara yüklenerek kapasite artırımı sonrası İri Taneli Atık Depo Alanlarına taşınacak olan 2281,2ton/gün (800,42m 3 /gün) miktarındaki atıklar oluşturacaktır. Cevher zenginleştirme tesisinde zenginleştirme işlemi sonrası oluşan iri taneli maden zenginleştirme atığının tenör oranının %3'den fazla olacağı faaliyet sahibi tarafından beyan edilmiş olup, 2012/15 sayılı Genelge'nin 9. maddesi gereği faaliyet süresince oluşacak iri taneli maden zenginleştirme atığının ÇED izin alanı içerisinde belirlenen Zenginleştirme Atığı Depo Alanları biriktirilecektir. Krom konsantre tesisinde zenginleştirme işlemi sonrası oluşacak iri taneli maden zenginleştirme atığı tenör oranının %3'den az olması durumunda, 2012/15 sayılı Genelge'de belirtildiği üzere atıkların depolanmasında analize gerek görülmeden Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik'te depolama kriterleri verilen III. Sınıf Düzenli Depolama Tesisi inşa edilecek ve burada bertarafı sağlanacaktır. İri taneli atıklar katı yapıda olup, akışkan özellik taşımayacak ve sızıntısı suyu oluşumu söz konusu olmayacaktır. Bu neden ile taşıma sırasında yük araçlarında standart damperli kasalar kullanılacaktır. Bu atıkların, İri Taneli Atık Depo Alanlarında depolanması işlemi, kademeli olarak gerçekleştirilecek olup uygun eğimli alanlarda yığma malzeme niteliğinde gerçekleştirilecektir. Depolama işlemi sırasında arazinin topoğrafik yapısına bağlı olarak oluşturulacak basamak sistemi ile depolama işlemi gerçekleştirilecektir. Bu amaçla peyzaj öğelerinin oluşturulabileceği nitelikte nihai depolama alanı, %1 basamak eğimi ve 5m lik basmak yüksekliği ve 45 0 lik şev eğimlerine sahip olacak nitelikte teşkil edilecektir. Krom Konsantre Tesislerinden oluşacak atıkların depolanması sonrasında mevsimsel yağışlara bağlı oluşabilecek kütle hareketlerinin engellenmesi amacı ile, atık yığınının şev eğimi bulunan alanların üzeri iri tane çapına sahip malzeme ile kapatılacak, basmak eğimlerinin bulunduğu alanlar ise ocak işletmeciliği sırasında oluşan hafriyat malzemesi ile kademeli olarak kapatılacaktır. 26

42 Yapılacak bu işleme ilişkin olarak hazırlanan tip kesit plan aşağıdaki şekilde verilmiştir. TABİ ZEMİN Eğim : %1 HAFRİYAT MALZEMESİ RİPRAP MALZEMESİ İRİ TANELİ ATIK TABİ ZEMİN Şekil 2.4. İri Taneli Atık Depo Alanı Tip Kesiti Proje alanında mevcut durumda Krom Konsantre Tesisi-1 bünyesinde yapılan üretim sırasında oluşan İri ve İnce Taneli Atıkların depolanması amacı ile m 2 alana sahip olan ve koordinatları aşağıda verilen alan kullanılmaktadır. Tablo Mevcut İri ve İnce Taneli Atık Depo Alanı Poligon Nokta Koordinat Sırası : Sağa-Yukarı No Adı Datum : ED-50 Türü : UTM D.O.M. : 39 ZON : 37S Ölçek Faktörü : 6 Derecelik 1 MTA ,307818: , MTA ,768990: , MTA ,292039: , MTA ,906694: , MTA ,689195: , MTA ,170273: , MTA ,622989: , MTA ,550878: , MTA ,770973: , MTA ,607566: , MTA ,575728: , MTA ,391331: , MTA ,140690: , MTA ,420708: , MTA ,837078: , MTA ,954031: , MTA ,763151: , MTA ,327845: , MTA ,445265: , MTA ,272448: , MTA ,147124: , MTA ,052139: , MTA ,400428: , MTA ,636579: , MTA ,217051: , MTA ,938688: , MTA ,056107: , MTA ,173527: , MTA ,060076: , MTA ,942091: , MTA ,669032: , MTA ,630995: , Koordinat Sırası : Enlem-Boylam Datum : WGS-84 Türü : Coğrafik D.O.M. : - ZON : - Ölçek Faktörü : - 39, :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37,

43 MTA.33 MTA.34 MTA.35 MTA.36 MTA.37 MTA.38 MTA.39 MTA.40 MTA.41 MTA.42 MTA.43 MTA.44 MTA.45 MTA.46 MTA.47 MTA.48 MTA.49 MTA.50 MTA.51 MTA.52 MTA.53 MTA.54 MTA.55 MTA.56 MTA.57 MTA.58 MTA.59 MTA.60 MTA.61 MTA.62 MTA.63 MTA.64 Alanı : m ,039186: , ,335090: , ,043925: , ,466419: , ,239070: , ,413646: , ,741440: , ,500706: , ,288141: , ,800179: , ,907037: , ,144718: , ,572692: , ,584530: , ,487319: , ,823463: , ,757932: , ,504544: , ,810708: , ,172182: , ,868760: , ,801680: , ,386360: , ,509911: , ,835766: , ,073229: , ,981177: , ,409412: , ,617147: , ,195481: , ,786582: , ,347623: , , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, Yapılacak olan kapasite artımı ile bu alanda genişlemeye gidilecek olup, alan kapasite artırımı sonrası İri Taneli Zenginleştirme Atıklarının Depolanması amacı ile kullanılacaktır. Bu alana ilişkin koordinatlar ve alan kullanımı aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo İri Taneli Atık Depo Alanı-1 Poligon Nokta Koordinat Sırası : Sağa-Yukarı No Adı Datum : ED-50 Türü : UTM D.O.M. : 39 ZON : 37S Ölçek Faktörü : 6 Derecelik 1 GZS ,491472: , GZS ,000000: , GZS ,409199: , GZS ,554710: , GZS ,607553: , GZS ,536831: , GZS ,738355: , GZS ,112292: , GZS ,424514: , GZS ,611280: , GZS ,798451: , GZS ,234104: , GZS ,417030: , GZS ,980360: , GZS ,000222: , GZS ,154522: , GZS ,213802: , GZS ,863453: , GZS ,506684: , Alanı : m 2 Koordinat Sırası : Enlem-Boylam Datum : WGS-84 Türü : Coğrafik D.O.M. : - ZON : - Ölçek Faktörü : - 39, :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, Proje kapsamında yapılacak kapasite artırımı nedeni ile faaliyet bünyesine ikinci Krom Konsantre Tesisinin (Krom Konsantre Tesisi-2) inşası gerçekleştirilecek ve bu tesis bünyesinde üretim faaliyetleri gerçekleştirilecektir. Kapasite artırımı sonrası oluşacak iri taneli zenginleştirme tesisi atığı miktarında da artım söz konusu olacak ve mevcut olan 28

44 1140,6ton/gün (400,21m 3 /gün) iri taneli atık üretim miktarı, 2 katına çıkarak 2281,2ton/gün (800,42m 3 /gün) miktarına ulaşacaktır. Bu kapsamda proje alanı içerisinde ilave Zenginleştirme Atığı Depo Alanları belirlenmiş olup alan kullanımları ve koordinatları aşağıda verilmiştir. Tablo İri Taneli Atık Depo Alanı-2 Poligon Nokta Koordinat Sırası : Sağa-Yukarı No Adı Datum : ED-50 Türü : UTM D.O.M. : 39 ZON : 37S Ölçek Faktörü : 6 Derecelik 1 PIA ,369110: , PIA ,000000: , PIA ,000000: , PIA ,000000: , PIA ,000000: , PIA ,513427: , PIA ,750152: , PIA ,135460: , PIA ,966030: , PIA ,271627: , PIA ,151461: , PIA ,805796: , PIA ,171175: , PIA ,920223: , PIA ,400472: , PIA ,828354: , PIA ,463446: , Alanı : m 2 Koordinat Sırası : Enlem-Boylam Datum : WGS-84 Türü : Coğrafik D.O.M. : - ZON : - Ölçek Faktörü : - 39, :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, Tablo İri Taneli Atık Depo Alanı-3 Poligon Nokta Koordinat Sırası : Sağa-Yukarı No Adı Datum : ED-50 Türü : UTM D.O.M. : 39 ZON : 37S Ölçek Faktörü : 6 Derecelik 1 PIA ,621366: , PIA ,701501: , PIA ,439431: , PIA ,035200: , PIA ,350592: , PIA ,548486: , PIA ,432675: , PIA ,022104: , PIA ,800896: , PIA ,911423: , PIA ,968308: , PIA ,000000: , Alanı : m 2 Koordinat Sırası : Enlem-Boylam Datum : WGS-84 Türü : Coğrafik D.O.M. : - ZON : - Ölçek Faktörü : - 39, :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, İnce Taneli Zenginleştirme Atıkları: İnce taneli zenginleştirme atıkları, tane çapı 75µm dan küçük olan ve krom konsantre tesisinde kullanılacak olan tikinerde yapılacak çamur susuzlaştırma işlemi sonrası tikinerin tabanında oluşan atıkları oluşturacaktır. Yapılacak olan kapasite artırımı ile faaliyet bünyesinde 1520,8ton/gün (513,72m 3 /gün) miktarında ince taneliğ atık oluşacaktır. Cevher zenginleştirme tesisinde zenginleştirme işlemi sonrası oluşan ince taneli maden zenginleştirme atığının tenör oranının %3'den fazla olacağı faaliyet sahibi tarafından beyan edilmiş olup, 2012/15 sayılı Genelge'nin 9. maddesi gereği faaliyet süresince oluşacak maden zenginleştirme atığının ÇED izin alanı içerisinde belirlenen Zenginleştirme Atığı Depo Alanları biriktirilecektir. 29

45 Krom konsantre tesisinde zenginleştirme işlemi sonrası oluşacak ince taneli maden zenginleştirme atığı tenör oranının %3'den az olması durumunda, maden zenginleştirme atığı 2012/15 sayılı Genelge'de belirtildiği üzere atıkların depolanmasında analize gerek görülmeden Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik'te depolama kriterleri verilen III. Sınıf Düzenli Depolama Tesisi inşa edilecek ve burada bertarafı sağlanacaktır. İnce taneli atıklar, tikiner çıkışında içeriğinde yer alacak olan 1774,267m 3 /gün miktarındaki su nedeni ile akışkan nitelikte olacak ve herhangi bir alana doğrudan dökümü mümkün olmayacaktır. Bu kapsamda faaliyet bünyesine 2 adet Şlam Havuzu dahil edilerek bu atıkların bu alanda dinlendirilmesi ve nihai depolaması işlemi gerçekleştirilecektir. Bu kapsamda, tikinerin tabanından alınacak ince taneli atıklar pompalar vasıtası ile Şlam Havuzuna gönderilecektir. Şlam Havuzunda bulunacak olan su işletmenin ilerleyen aşamalarında, özkütle farkı nedeni ile katı tanelerin üzerine çıkacak ve göllenmeye neden olacaktır. Bu aşamada tesiste kullanılan suyun temini amacı ile, göllenme nedeni ile oluşan bu su, Krom Konsantre Tesisi-1 için Su Toplama Alanına, Krom Konsantre Tesisi-2 için Su Dinlendirme Göletine akrtarılacaktır. Bu alnlarda birktirilecek olan su, bu alanlarda yer alacak olan pompalar vasıtası ile Temiz Su Havuzlarına sevki ile yapılacaktır. Temiz Su Havuzundan ise tekrar tesise verilerek yeniden üretimde kullanılacaktır. Şlam Havuzlarından suyun alınmasını müteakip sıvı içeriğinden ayrılmış akışkanlık özelliğini yitirmiş katı nitelikte atık kısım kalacaktır. Bu aşamada şlam havuzlarında ortalama katı madde yükü %85,1 olacaktır. Proje alanında mevcut durumda Krom Konsantre Tesisi-1 bünyesinde yapılan üretim sırasında oluşan İri ve İnce Taneli Atıkların depolanması amacı ile m 2 alana sahip olan ve koordinatları aşağıda verilen alan kullanılmaktadır. Tablo Mevcut İri ve İnce Taneli Atık Depo Alanı Poligon Nokta Koordinat Sırası : Sağa-Yukarı No Adı Datum : ED-50 Türü : UTM D.O.M. : 39 ZON : 37S Ölçek Faktörü : 6 Derecelik 1 MTA ,307818: , MTA ,768990: , MTA ,292039: , MTA ,906694: , MTA ,689195: , MTA ,170273: , MTA ,622989: , MTA ,550878: , MTA ,770973: , MTA ,607566: , MTA ,575728: , MTA ,391331: , MTA ,140690: , MTA ,420708: , MTA ,837078: , MTA ,954031: , MTA ,763151: , MTA ,327845: , MTA ,445265: , MTA ,272448: , MTA ,147124: , MTA ,052139: , MTA ,400428: , MTA ,636579: , MTA ,217051: , MTA ,938688: , MTA ,056107: , Koordinat Sırası : Enlem-Boylam Datum : WGS-84 Türü : Coğrafik D.O.M. : - ZON : - Ölçek Faktörü : - 39, :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37,

46 MTA.28 MTA.29 MTA.30 MTA.31 MTA.32 MTA.33 MTA.34 MTA.35 MTA.36 MTA.37 MTA.38 MTA.39 MTA.40 MTA.41 MTA.42 MTA.43 MTA.44 MTA.45 MTA.46 MTA.47 MTA.48 MTA.49 MTA.50 MTA.51 MTA.52 MTA.53 MTA.54 MTA.55 MTA.56 MTA.57 MTA.58 MTA.59 MTA.60 MTA.61 MTA.62 MTA.63 MTA.64 Alanı : m ,173527: , ,060076: , ,942091: , ,669032: , ,630995: , ,039186: , ,335090: , ,043925: , ,466419: , ,239070: , ,413646: , ,741440: , ,500706: , ,288141: , ,800179: , ,907037: , ,144718: , ,572692: , ,584530: , ,487319: , ,823463: , ,757932: , ,504544: , ,810708: , ,172182: , ,868760: , ,801680: , ,386360: , ,509911: , ,835766: , ,073229: , ,981177: , ,409412: , ,617147: , ,195481: , ,786582: , ,347623: , , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, Yapılacak olan kapasite artımı ile bu alanda genişlemeye gidilecek olup, alan kapasite artırımı sonrası yukarıda verilen alan içerisinde yer alacak olan m 2 lik alan Su Toplama Alanı olarak kullanılacak olup bu alanın koordinatları aşağıda verilmiştir. Tablo Su Toplama Alanı Koordinatları Poligon Nokta Koordinat Sırası : Sağa-Yukarı No Adı Datum : ED-50 Türü : UTM D.O.M. : 39 ZON : 37S Ölçek Faktörü : 6 Derecelik 1 TP ,287000: , TP ,126029: , TP ,295580: , TP ,015953: , TP ,821101: , TP ,617816: , TP ,236545: , TP ,050127: , TP ,812814: , TP ,922890: , TP ,499012: , TP ,727745: , TP ,625809: , TP ,100289: , TP ,845962: , TP ,667831: , TP ,769473: , TP ,693131: , TP ,082835: , TP ,760600: , TP ,955452: , TP ,557021: , TP ,819488: , Koordinat Sırası : Enlem-Boylam Datum : WGS-84 Türü : Coğrafik D.O.M. : - ZON : - Ölçek Faktörü : - 39, :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37,

47 TP24 TP25 TP26 TP27 TP28 TP29 TP30 TP31 TP32 TP33 TP34 TP35 TP36 TP37 TP38 TP39 TP40 TP41 TP42 TP43 TP44 TP45 TP46 Alanı : m ,073668: , ,793894: , ,437925: , ,463225: , ,029131: , ,768300: , ,548001: , ,226059: , ,098969: , ,904117: , ,378743: , ,870383: , ,328142: , ,455378: , ,091122: , ,125149: , ,328875: , ,532307: , ,506860: , ,388203: , ,659397: , ,778053: , ,168050: , , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, Kapasite artırımı sonrasında Krom Konsantre Tesisi-1 bünyesinde yapılacak üretim sonrasında oluşacak olan ince taneli atıkların depolanması amacı ile Şlam Havuzu-1 kullanılacaktır. Bu alana ait koordinatlar ve alan kullanımı aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo Şlam Havuzu-1 Koordinatları Poligon Nokta Koordinat Sırası : Sağa-Yukarı No Adı Datum : ED-50 Türü : UTM D.O.M. : 39 ZON : 37S Ölçek Faktörü : 6 Derecelik 1 SL ,784853: , SL ,752689: , SL ,615592: , SL ,804506: , SL ,194520: , SL ,195334: , SL ,596355: , SL ,027461: , Alanı : m 2 Koordinat Sırası : Enlem-Boylam Datum : WGS-84 Türü : Coğrafik D.O.M. : - ZON : - Ölçek Faktörü : - 39, :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, Kapasite artırımı ile faaliyet bünyesinde dahil edilecek olan Krom Konsantre Tesisi-2 bünyesinde oluşacak ince taneli atıkların depolanması amacı ile kullanılacak olan Şlam Havuzu-2 ve Şlam Havuzu-2 den alınacak olan suyun depolanacağı Su Dinlendirme Gleti Koordinatları ise aşağıda verilmiştir. Tablo Şlam Havuzu-2 Koordinatları Poligon Nokta Koordinat Sırası : Sağa-Yukarı No Adı Datum : ED-50 Türü : UTM D.O.M. : 39 ZON : 37S Ölçek Faktörü : 6 Derecelik 1 SL ,186104: , SL ,171175: , SL ,805796: , SL ,151461: , SL ,271627: , SL ,966030: , SL ,135460: , SL ,750152: , SL ,884544: , Alanı : m 2 Koordinat Sırası : Enlem-Boylam Datum : WGS-84 Türü : Coğrafik D.O.M. : - ZON : - Ölçek Faktörü : - 39, :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37,

48 Tablo Su Dinlendirme Göleti Koordinatları Poligon Nokta Koordinat Sırası : Sağa-Yukarı No Adı Datum : ED-50 Türü : UTM D.O.M. : 39 ZON : 37S Ölçek Faktörü : 6 Derecelik 1 TSG ,336549: , TSG ,835706: , TSG ,305898: , TSG ,745439: , TSG ,242912: , TSG ,257395: , TSG ,212261: , TSG ,152645: , TSG ,210577: , TSG ,962683: , TSG ,830652: , TSG ,727587: , TSG ,812799: , TSG ,207207: , TSG ,221690: , TSG ,002762: , TSG ,225059: , TSG ,284676: , TSG ,874101: , TSG ,259080: , TSG ,996703: , TSG ,689193: , TSG ,925973: , TSG ,334830: , TSG ,067658: , TSG ,837311: , TSG ,978983: , TSG ,189629: , TSG ,232614: , TSG ,933705: , TSG ,547081: , TSG ,654781: , TSG ,952774: , TSG ,364429: , TSG ,273904: , TSG ,407341: , TSG ,319352: , TSG ,238249: , TSG ,216118: , TSG ,593400: , TSG ,764534: , TSG ,163532: , TSG ,308444: , TSG ,783940: , TSG ,340861: , TSG ,914881: , TSG ,493467: , Alanı : m 2 Koordinat Sırası : Enlem-Boylam Datum : WGS-84 Türü : Coğrafik D.O.M. : - ZON : - Ölçek Faktörü : - 39, :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37,

49 Şantiye/İdari Bina Proje kapsamında mevcut durumda yapılan üretim sırasında şantiye alanı olarak m 2 alana sahip Şantiye-1 yer almaktadır. Bu alana ilişkin koordinatlar aşağıda verilmiştir. Tablo Şantiye-1 Koordinatları Poligon Nokta Koordinat Sırası : Sağa-Yukarı No Adı Datum : ED-50 Türü : UTM D.O.M. : 39 ZON : 37S Ölçek Faktörü : 6 Derecelik 1 MVS ,722388: , MVS ,446000: , MVS ,999000: , MVS ,068000: , MVS ,255513: , MVS ,311155: , MVS ,003000: , MVS ,883000: , MVS ,364000: , MVS ,413000: , MVS ,397000: , MVS ,502036: , MVS ,662006: , MVS ,362160: , MVS ,102000: , MVS ,167000: , MVS ,915484: , MVS ,417030: , MVS ,544707: , MVS ,434451: , MVS ,986151: , MVS ,234104: , MVS ,509776: , Alanı : m 2 Koordinat Sırası : Enlem-Boylam Datum : WGS-84 Türü : Coğrafik D.O.M. : - ZON : - Ölçek Faktörü : - 39, :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, , :37, Şantiye alanı bünyesinde idari birim, yemekhane, yatakhane, revir, araçların bakım ve onarımlarının yapıldığı atölyeler, kapalı alana sahip geçici atık depo alanı gibi ünitelerin tamamını bünyesinde barındırmaktadır. Proje kapsamında yapılacak kapasite artırımı ile yukarıda verilmiş olan Şantiye-1 kapsamında herhangi bir değişiklik yapılmarak alanın kullanımına devam edilecektir. Ancak proje kapsamında Krom Konsantre Tesisi-2 yakınlarında Şantiye-2 nin teşkili gerçekleştirilecektir. Şantiye-2 bünyesinde idari birim, yemekhane ve yatakhane bulunacak olup revir ve araçların bakım ve onarımının yapılacağı atölyeler Şantiye-1 bünyesinde yer alacaktır. Şantiye-2 alanına ait koordinat ve alan kullanımına ilişkin bilgiler aşağıda verilmiştir. Tablo Şantiye-2 Koordinatları Poligon Nokta Koordinat Sırası : Sağa-Yukarı No Adı Datum : ED-50 Türü : UTM D.O.M. : 39 ZON : 37S Ölçek Faktörü : 6 Derecelik 1 PSN ,565845: , PSN ,319486: , PSN ,529182: , PSN ,775541: , Alanı : m 2 Koordinat Sırası : Enlem-Boylam Datum : WGS-84 Türü : Coğrafik D.O.M. : - ZON : - Ölçek Faktörü : - 39, :37, , :37, , :37, , :37,

50 Diğer Bu başlık altında proje kapsamında konumu belirtilecek başka üniteler bulunmamaktadır Proje Etki Alanın Belirlenmesi ve Etki Alanındaki Mevcut Durum Proje kapsamında faaliyetin yapılacağı alan, Sivas İl Merkezinin 79,5km güneydoğusunda, Kangal İlçesinin 30km kuzeydoğusunda ve Divriği İlçesinin ise 31,5km güneybatısında yer almaktadır. Proje alanı etrafında yer alan yerleşim birimleri ve konumları aşağıdaki şekilde verilmiş olup proje alanına en yakın yerleşim birimini 1086,95 hektar olana sahip olan Proje Alanı Sınırına 60m mesafede yer alan Çartıl Mezrası oluşturmaktadır. ÇARTIL MEZRASI (60m Mesafede) İNANDIK MEZRASI (1010m Mesafede) Çartıl Mezrası İnadık Mezrası Şekil 2.5. ÇED İzin Alanı Etrafındaki Yerleşim Birimlerini Gösterir Uydu Haritası Proje alanı içerisinde, Şarlak, Beşiktaş, Kanlıbayır, Kızılağa, Çamlıcak Kuru Dereleri başta olmak üzere yaklaşık olarak 12 adet kuru dere yatağı yer almaktadır. Bu dere yatakları sürekli akım rejimi göstermemekte olup mevsimsel olarak bu kuru dere yataklarının bulunduğu besleme havzaların düşen yağışlar nedeni ile akım rejimi göstermektedir. 35

51 Proje alanın 300m doğusu yönünde ve kuzeybatı-güneydoğu yönünde yılın büyük bir kısmında akım rejimi gösteren Çaşırlık Deresi ve 2000m kuzeybatısında ve kuzeydoğu-güneybatı yönünde sürekli akım rejimi gösteren Kürtler (Çartıl) Çayı yer almaktadır. Proje alanına ulaşım amacı ile Kangal-Divriği Karayolu kullanılmakta olup proje alanı ile bu karayolu ile proje alanı arasında bağlantıyı sağlayan yaklaşık olarak 3km uzunluğunda sıkıştırılmış çakıl dolgulu ve stabilize nitelikteki ocak yolu yer almaktadır. Proje alanına ulaşım amacı ile mevcut yollar kullanılacak olup, tesise ulaşım problemi yer almamaktadır. Proje alanının 1250m güneybatısı yönünde 1 adet maden ocağı ve zenginleştirme tesisi yer almaktadır Projenin Özellikleri Proje kapsamında kullanılacak üretim yöntemleri, üretim miktarları, iş akım şeması, çalışacak personel sayısı, Gerçekleştirilmesi planlanan kapasite artırımı ile proje alanına ikinci bir Krom Konsantre Tesisi ve bu tesise bağlı yapı ve alanların inşası gerçekleştirilecek olup, Krom Ocağı olarak belirlenen alanda da genişlemeye gidilecektir. Bu kapsamda Krom Ocağı alanından alınacak olan tüvenan krom cevheri miktarı ve alana ikinci Krom Konsantre Tesisinin de ilavesi ile tesislere beslenecek olan tüvenan krom cevheri miktarında da değişiklik olacaktır tarih, 2652 karar nolu ÇED Olumlu Belgesi ve tarih ve 456 nolu ÇED Gerekli Değildir Belgesine konu olan Krom Ocağı ve Konsantre Tesisi Projesine ilişkin mevcut kapasiteler ve yapılması planlanan Kapasite Artırımı Projesi sonrası kapasitelere ilişkin bilgiler aşağıda verilmiştir. Tablo Kapasite Bilgileri Birim Birimi Mevcut Değişim Kapasite Artırımı Kapasite Miktarı Sonrası Krom Ocağı Tüvenan Cevher Miktarı ton/yıl Konsantre Tesisi-1 (Mevcut) (Tesise Beslenen Cevher Miktarı) ton/yıl Konsantre Tesisi-2 (İnşası Yapılacak) (Tesise Beslenen Cevher Miktarı) ton/yıl Ara Toplam (tüvenan cevher) ton/yıl Konsantre Tesisi-1 (Mevcut) (Konsantre Krom Miktarı) ton/yıl Konsantre Tesisi-2 (İnşası Yapılacak) (Konsantre Krom Miktarı) ton/yıl Ara Toplam (konsantre krom) ton/yıl Proje kapsamında yapılacak olan kapasite artırımı ile birlikte Krom Konsantre Tesisi-2 nin faaliyet bünyesine dahil edilmesi ile birlikte, bu tesisten kaynaklanacak olan atıkların depolanması amacı ile alana Atık Depo Alanları ilavesi de gerçekleştirilecektir. Ayrıca mevcut durumda kullanılmakta olan Atık Depo Alanlarında genişleme çalışmaları da gerçekleştirilecektir. Alanda mevcut durumda 240 personel, 3 vardiya ile çalışmakta olup yapılacak olan kapasite artırımı ile birlikte çalışacak olan personel miktarında da değişikliğe gidilecektir. Çalışacak olan personel miktarlarına ilişkin bilgiler aşağıda tablo halinde verilmiştir. 36

52 Tablo Çalışacak Personel Sayısı Ünite Vardiya Başı Çalışan Sayısı Günlük Vardiya Sayısı (Çalışma Süresi) Ünitede Başı Toplam Çalışan Sayısı Ocak Alanı 40 3 (8 Saat) 120 Krom Konsantre Tesisi (8 Saat) 75 Şantiye (8 Saat) 18 Krom Konsantre Tesisi (8 Saat) 75 Şantiye (8 Saat) 18 Atölyeler ve Diğer 3 (8 Saat) Bölümler Toplam (8 Saat) 336 Proje kapsamında yapılacak üretim sırasında öncelikle Krom Ocağından açık ve kapalı işletme yöntemi ile tüvenan krom cevheri alınacak ve Krom Konsantre Tesislerine beslenerek Konsantre Krom elde edilecektir. Krom Ocağı ve Krom Konsantre Tesislerinde kullanılacak işletme/üretim yöntemlerine ilişkin bilgiler aşağıda başlıklar halinde verilmiştir. Proje kapsamında yapılacak kapasite artırımı ile ocak alanlarında yapılan ve aşağıda verilmiş olan üretim yönteminde herhangi bir değişikliğe gidilmeyecektir. Proje kapsamında kullanılan araç (kamyon, ekskavatör, yükleyici vs.) sayısının arttırılması ve patlatma paterninde yapılacak revizyonlarla mevcut olan ton/yıl üretim kapasitesi ton/yıl a çıkarılacaktır. a. Açık İşletme Yöntemi İle Üretim Proje kapsamında yapılacak açık ocak işletmeciliği sırasında yükselen basamaklar yöntemi ile üretim yapılacaktır. Açık ocak işletmeciliği sırasında kullanılacak üretim yöntemine ait iş akım şeması aşağıda verilmiştir. Bitkisel Toprak Stok Alanları Hafriyat Döküm Alanı DEKAPAJ (Bitkisel Toprağın ve Üst Örtü Toprağının Sıyrılarak Alınması) Gevşetme Amaçlı Patlatma Malzemenin İş Makineleri İle Alınması Rehabilitasyonda Kullanım Kamyonlara Yükleme Cevherin Tüvenan Cevher Stok Alanına Boşaltılması Cevherin Krom Konsantre Tesisine Verilmesi Şekil 2.6. İş akım Şeması (Açık İşletme Yöntemi) Proje kapsamında cevherin mostra verdiği alanlarda, cevher alımından önce, cevher zonu üzerinde yer alan bitkisel toprak tabakası ve üst örtü tabakası alınacaktır. 37

53 Bitkisel örtü tabakası ve üst örtü tabakasının alınması ve taşınması tamamen iş makineleri (dozer, loder ve ekskavatör) ve kamyonlar aracılığı ile yapılacak ve bu işlem sırasında patlayıcı madde kullanılmayacaktır. İş makineleri ile zeminden sıyırma yolu ile birbirinden ayrı olarak alınacak olan bitkisel toprak ve üst örtü tabakası kamyonlara yüklenerek alandan Bitkisel Toprak Stok Alanı ve Hafriyat Döküm Alanı olarak belirlenen alanlara sevk edilecek ve birbirine karıştırılmadan stoklanması sağlanacaktır. Dekapaj işlemi sonrası açığa çıkacak olan krom cevheri, öncelikli olarak zeminden iş makineleri vasıtası ile alınacaktır. Cevherin zeminden iş makineleri ile doğrudan alımının mümkün olmadığı hallerde ise gevşetme amaçlı patlatma işlemi ile cevher zonu gevşetilecek ve yine iş makineleri aracılığı ile zeminden sökülecektir. Gevşetme amaçlı patlatma işlemi sonrası yada doğrudan zeminden alınacak olan krom cevheri konsantre tesisi alanına kamyonlar vasıtası ile sevk edilecektir. Sevk işlemi sonrası, tüvenan krom cevheri ya doğrudan konsantre tesisine verilecek yada daha sonra verilmek üzere Tüvenen Cevher Stok Alanına boşaltılacaktır. Açık Ocak İşletmeciliğinde Basamak ve Şev Özellikleri: a: Üst Kademe (Tavan) d b: Alt Kademe a (Basamak-Tabanı) c: Ayna (Basamak Yüzeyi) b c e H d: Basamak Aynasının Tepesi e: Ayna Topuğu α: Basamak Açısı α H: Basamak Yüksekliği Şekil 2.7. Basamak ve Şev Özellikleri Basamak: Basamak aynasından pasa malzemesinin ya da cevherin kazılma işleminin yapılabilmesi için raf şeklinde oluşturulmuş tek bir kademeye denir. Proje alanında cevherin mostra verdiği alanlar farklı eğim özelliklerine sahiptir. Bu nedenle proje alanında yapılacak olan açık ocak işletmeciliği sırasında, faaliyet gösterilen alanın eğimine göre basamaklandırma yapılacak olup maksimum basamak adetinin 15 adet olması öngrülmektedir. Basamak Eğimi (Ocak Genel Şev Açısı): Basamak aynasının tepe noktası ile topuk noktasını birleştiren çizginin yatayla yapmış olduğu açıya denir. Açık işletme yöntemi ile üretim sırasında ocak genel şev açısının 45 0 planlanmaktadır. olması Basamak Yüksekliği: Basamak aynasının en üst noktası ile en alt noktası arasındaki dik mesafeye denir. Kullanılan makinenin boyutlarına, işletme özelliğine, şey duraylılığı ve emniyet kurallarına göre değişir. Açılacak Ocak tasarımı için maksimum basamak yüksekliğinin 10m olması planlanmaktadır. 38

54 Basamak Genişliği: bir basamağın üst seviyesi ile diğer basamağın alt seviyesi arasında kalan yatay mesafe. Açık işletmelerde makine ve ekipmanların kolaylıkla manevra yapıp çalışabileceği genişlikte olmalıdır. Açılacak Ocak tasarımı için araçların rahat hareket edebilmesi amacı ile basamak genişliğinin minimum 12m olacak şekilde üretim gerçekleştirilecektir. Şev: Açık işletmede, iki basamak arasındaki eğik yüzey; ayna. Sev Açısı: Açık işletmelerdeki basamaklarda kazı yapılan alnın (alın düzleminin) yatay düzlemle yaptığı dar açı. Basamak (graden) meyil açısı. Açılacak Ocak tasarımı için, basamak şev eğim açıları maksimum 80 0 olacaktır. Proje kapsamında mevcut durumda yapılan üretim sırasında yukarıda verilmiş olan iş akım şemasına uygun olarak faaliyet gerçekleştirilmekte olup kapasite artırımı sonrası bu üretim yöntemi ile cevher alımına devam edilecektir. Ancak alandan alınacak olan tüvenan cevher miktarının ton/yıl dan, ton/yıl a çıkarılacak olması nedeni ile alanda yapılacak patlatma işleminde değişikliğe gidilmesi gerekmektedir. Mevcut durumda yapılan açık ocak işletmeciliği sırasında 2 günde bir toplam 320 delikte patlatma işlemi yapılmakta olup her bir patlatmada kullanılan maksimum şarj miktarı kg dır. Kapasite artırımı sonrası gerçekleştirilecek olan patlatma işlemine ilişkin bilgiler aşağıda verilmiştir. Proje Kapsamında Açık İşletme Yapılacak Alanlarda Patlatma İşlemi Patlatma işlemleri kademe (basamak) patlatması şeklinde olacaktır. Patlayıcı maddelerle ilgili işlemler (taşıma-doldurma-patlatma vb.) mutlak surette ehliyetli bir ateşçi tarafından yapılacaktır. Patlayıcı olarak Teknik Amonyum Nitrat (T.A.N.) ve Fuel Oil karışımından oluşan ve ANFO olarak adlandırlan madde kullanılacaktır. Delme-Patlatma işlemlerinde, patlayıcılarla ilgili emniyet nizamnamelerine ve Fenni nezaretçinin talimatlarına uyulacaktır. Delme-Patlatma işlemleri şu sıraya göre yapılacaktır. Track-Drill ile deliklerin delinmesi, Patlayıcı maddenin hazırlanması (ANFO), Deliklerin doldurulması ve sıkılanması, Ateşleme. Deliklerin delinmesi Track-Drill adı verilen paletli delicilerle yapılacak ve delik çapları 89 mm olacaktır. ANFO adı verilen patlayıcı, Teknik Amonyum Nitrat ve Fuel Oil in uygun yüzdelerle karıştırılması ile yapılan bir patlayıcıdır. Diğer patlayıcılara göre fiyatının uygunluğu nedeniyle tercih edilmektedir. Teknik Amonyum Nitrat tamamen değişik özelliklerde olan bir madde olup, formülü NH 4 NO 3 tür. Yanması ve patlaması; 2 NH 4 NO 3 = 4 H 2 O + 2 N 2 + O kcal denklemine göre olup, dışarıdan ek oksijene gerek göstermediği gibi ayrıca oksijen de açığa çıkmaktadır. Öte yandan içerisinde karbon bulunmamasından dolayı, patlama sonucu açığa çıkan gazlar da solunum için zararlı değildir. Amonyum nitratın vurmaya ve çarpmaya karşı dayanıklı olması, ateşle karşılaştığı zaman ancak temas eden yerin 39

55 yanması, soğuğa karşı dayanıklı olmasından dolayı emniyetli bir patlayıcı madde olarak isimlendirilmektedir. Bu çok önemli üstünlüklerine karşı amonyum nitratın sakıncalı yönü tek başına kullanıldığı zaman yeterli kuvvette bir patlayıcı madde olmamasıdır. Kullanılmasında muhakkak başka maddelerle karıştırılması gerekir. Diğer bir yönü ise neme karşı çok duyarlı olmasıdır. Bu bakımdan ambalajlamanın çok iyi olması gerekir. Patlatılması için büyük ve pahalı kapsüllere gerek göstermesi de ayrı bir sakıncalı yönüdür. Toz halinde olan amonyum nitrat ancak torbalara doldurulduğu zaman özgül ağırlığı 0,8-1 gr/cm 3 olmaktadır. Amonyumnitrat açık maden işletmelerinde oldukça fazla miktarda kullanılır. Ocaklarda mazotla karıştırılarak ANFO elde edilir. Karışım oranı % 6 civarında mazot, kalanı amonyumnitrat şeklindedir. Anfo dan verimli olarak yararlanabilmek için ilk ateşlemenin dinamit ile yapılması gerekir. Dolayısıyla her deliğe uygun miktarda (derinliğe göre) lokum dinamit yerleştirilmelidir. Son yıllarda ocaklarda ANFO hazırlanması yasaklanmış olup, hazır olarak satın alınmaktadır. Ateşleme elektrikli kapsüllerle yapılır. İki veya üç sıra (dilim kalınlığına göre) yapılacak patlatmalarda gecikmeli kapsüller kullanılarak daha verimli sonuçlar alınabilir. Dinamit, temel maddesi nitrogliserinle beraber sodyumnitrat ve ağaç hamuru gibi gibi yanabilen ve emici maddelerden meydana gelen bir patlayıcı maddedir. Bu maddelerin belirli oranlarda karıştırılmasından elde edilen dinamitler,elastiki bir yapı almakta, parafın emdirilmiş kağıtlara sarıl-makta ve tekrar bunları parafinlemek suretiyle çeşitli boyutlarda silindirik kartuşlar haline getirilebilmektedir. En çok kullanılan kartuş boyutları 20 cm uzunluğunda ve 2,5-3,2 cm çapında olmaktadır. Son yıllarda emülite adı verilen daha geniş çapta ve güçte patlayıcılar geliştirilmiştir. Nitrogliserin esaslı dinamitlerin kapsadıkları nitro-gliserin miktarı ağırlıkça % arasında değişmektedir. Nitrogliserin yüzdesi bu tip dinamitleri şiddet bakımından tanımlamada kullanılır. Ancak bir dinamitin şiddeti kapsadığı nitrogliserin yüzdesiyle orantılı olarak artmaz. Deliklerin patlatılması kapsüllerle yapılır. Kapsül, içinde, az miktarda, çok kolaylıkla patlayabilen bir madde bulunur. Kapsülden beklenen kendisinin bir iş görmesi değil, sadece birlikte bulunduğu patlayıcı maddeyi patlatmaktır. Kapsülde patlayıcı madde olarak TNT veya benzeri bileşim kullanılır. Bu bileşimi de patlatabilmek için üst kısımda daha duyarlı patlayıcı madde bulunur. Bunlar civa fülminatı Hg(CNO) 2, Gümüş fülminat AgCNO, Kurşun asidi Pb(N 3 ) 2, gümüş asidi AgN3 vb. çok kuvvetli patlayıcı maddelerdir. Bunların her türlü vurma, ezilme, şekil değiştirme veya ısınma gibi dış etkenler altında kolayca patlamaması için metalik tüp içerisine konulmuşlardır. Kapsül 6-7 mm çapında ve mm uzunluğunda, bir tarafı kapalı metalik tüptür. Bu tüpler bakır veya alüminyumdan yapılmaktadır. Bakır kapsüller için civa fülminatı, alüminyum kapsüller için ise kurşun asidi ilk dolgu maddesi olarak kullanılır. Tüpün ağız tarafında en az 15 mm lik, içerisi talaş dolu boş bir kısım bulunur. Kapsül fitile takılmadan önce bu talaşın dökülmesi gerekir. Daha sonra fitil bu boşluğa sokulur ve kapsül üst taraftan özel bir pense ile sıkıştırılarak fitilin tespiti sağlanır. Elektrikli kapsüller de, prensip itibariyle fitil ile ateşlenen kapsülün aynıdır. Ancak tüpün boş kalan kısmına izole edilmiş iki nakil teli konulmuştur. Bu tellerin uzunluğu en azından 2 m olacak şekilde standartlaştırılmıştır. Teller demir veya bakırdan olup, 0,6 mm çapındadır. Demir tellerin direnci bakır olana kıyasla 7,5 defa daha fazladır. Manyeto, ateşleme araçlarının en başta gelenleridir. En fazla kullanılanı, dinamo yardımıyla akım oluşturan dinamo tipi ateşleme makineleridir. Projeye konu sahada elektrikli kapsüller kullanılacak, patlatmalarda delikler seri olarak bağlanacaktır. Sahada her patlatmada ortalama 4 sıra ve her sırada 120 delik olmak üzere toplamda 480 delik/atım operasyonu gerçekleştirilecektir. Patlatma sırasında alanda kullanılacak olan deliklere ilişkin özellikler aşağıda verilmiştir. 40

56 Delik Delme ve Ateşleme Düzeni: Üretim için gerekli olan malzemenin ana kayaçtan ayrılması için patlatma işlemine ihtiyaç duyulabilmektedir. Patlatma işlemi, delme, patlayıcı maddenin delinen deliklere şarjı ve ateşleme işlemlerinden oluşmaktadır. Delme işlemi 90mm çaplı delik delebilen Wagon-Drill ile yapılacaktır. Deliklerdeki kırıntının dışarı atılmasını ve delici ucun soğutulmasını sağlayacak basınçlı hava ise, kompresör sayesinde elde edilecektir. Açılacak deliklerin aralığı ve dilim kalınlıkları, delik derinlikleri, elde edilecek malzemenin kullanım amacına uygun olarak belirlenir. Proje kapsamında delik delme hızı, 50 m/saat olan 2 adet delici kullanılacaktır. 1 atımda açılacak olan delik boyu; 11 m/delik x 400 delik/atım = 4400m/atım olacaktır. Fiili delik delme süresi (400 delik için) = 4400m/atım / 100m/saat = 44saat/atım (1 gün, 20 saat) olacaktır. Delik delmedeki zaman kayıpları da göz önüne alınarak Wagon-drill ile 3 vardiya delik delme işlemi uygulanması yeterli olacaktır. (2 günde bir atım olacak ancak 2 gün 3 vardiya boyunca delme işlemine devam edilecektir. (2günx3vardiyax8saatx2makina*50m/saat)= 4800 m delik > 4400m olduğu için yeterli olacaktır.) Patlatma işlemi, patlama ehliyetli kişilerce ve gerekli emniyet tedbirleri alındıktan sonra yapılacaktır. Ocak alanında açık işletme şeklinde çalışılacaktır. Şantiye şefi nezaretinde patlatma ehliyeti olan kişilerce milisaniyeli gecikmeli kapsüller kullanılarak patlatma işlemi gerçekleştirilecektir. Üretim Miktarı : Yıllık Üretim : ton ( ,38 m 3 /yıl) Aylık Üretim : ton (43.103,45 m 3 /ay) Günlük Üretim : ton (1.724,14 m 3 /gün) Saatlik Üretim : 312,5 ton ( m 3 /saat) Yoğunluk : 2,9ton/m 3 (tüvenan cevher yoğunluğu) (Faaliyet kapsamında yılda 12 ay, ayda 25 gün, günde 8saat/vardiya ile 2 vardiya çalışılacaktır.) Ocak sahasında 2 günlük periyotlarla patlatma işlemi yapılacak olup olarak planlanan 3.978,78m³ (1.989,39m³ x 2) cevher üretimi için yapılacak delik düzenine ilişkin bilgiler aşağıda verilmiştir. Delik çapı :102 mm Delikler Arası Mesafe :2,5 m Delik Sıraları Arası Mesafe :2,5 m Dip delgi :1 m Delik Eğimi :90 0 Delik Boyu :10 m Sıkılama Boyu :5 m Sahada bir delik için kullanılacak miktarlar; Anfo :30 kg Dinamit :2 kg Kapsül :2 adet Fitil :10m 41

57 Sahada cevherinin alınması amacı ile yaklaşık 2 günde bir patlatma yapılacaktır. Buna göre her bir patlatmada kullanılacak patlayıcı madde miktarına ilişkin bilgiler aşağıda verilmiştir. İŞLETME İSTİKAMETİ 10m Min. 15m Şekil 2.8. Ocakta Oluşturulacak Üretim Kademelerinin Durumu SIKILAMA 2,5m 2,5m JELATİNİT Üretim Kademesi 10,m 16-22m ANFO Şekil 2.9. Patlatmada Kullanılacak Yöntem ve Bir Deliğin Şematik Görünümü Patlamanın yaratacağı ses ve sarsıntı etkisini en aza indirmek için milisaniyeli gecikmeli exel kapsüllerle ateşleme yapılacaktır. Sahada delik içi 500 ms, yüzeyde 42 ms ve sıralar arası gecikme içinde 17 ms gecikme zamanına sahip kapsüller kullanılacaktır. Bu sistemle birim zamanda devreye giren patlayıcı miktarı azaltılıp çevrede oluşabilecek titreşim ve hava şoku etkisi minimize edilecektir. Gecikmeli patlatma yöntemi (Exel) ile deliklerdeki patlayıcılar sıra ile patlatılacak ve sadece en son delikteki patlayıcının ses ve sarsıntısı hissedilecektir. Exel Patlatma yöntemi ile iki gecikme ve delikler arası dört gecikme meydana geldiğinden Vibrasyon minimuma indirilmektedir. Ses ve Sarsıntı tek delikte hissedilecek kadar olacaktır. Krom Cevherinin olduğu sahada yapılacak olan patlatma işlemi teknik nezaretçi gözetiminde ve sertifikalı patlatma elemanlarına yaptırılacak, patlatmadan önce kolluk kuvvetlerine haber verilerek onların gözetiminde patlatma yapılacak ve her patlatmadan sonra kolluk kuvvetleri ile tutanak tutularak denetimler sırasında yetkililere sunulmak üzere şantiyede dosyalanacaktır. Ayrıca patlayıcı deposu olmayacaktır. Artan patlayıcı madde olursa en yakın jandarma komutanlığına teslim edilecektir. 42

58 Proje alanında yapılacak olan her bir patlatma işlemi sırasında 400 delikte toplam kg patlayıcı kullanılacaktır. Yapılacak olan patlatma işlemi sırasında kullanılacak olan deliklerin dizilimi aşağıda verilmiştir. Sahada her patlatmada ortalama 4 sıra ve her sırada 100 delik olmak üzere toplamda 400 delik/atım operasyonu gerçekleştirilecektir. Patlatma sırasında alanda kullanılacak olan deliklere ilişkin özellikler aşağıda verilmiştir. 2,5m DELİK 2,5m Sırada Toplam 100 Adet Delik Sırada Toplam 100 Adet Delik Sırada Toplam 100 Adet Delik Sırada Toplam 100 Adet Delik ŞEV Şekil Patlatmada Kullanılacak Deliklerin Dizilimi Faaliyet kapsamında yılda kullanılacak patlayıcı madde miktarı aşağıda verilmiştir. Yılda yapılacak patlatma sayısı : 300gün/yıl /2gün/patlatma : 150 patlatma/yıl Her bir atımda (patlatmada) kullanılacak patlayıcı madde kullanımları aşağıda verilmiştir. Dinamit ANFO = 2kg/delik x 400 delik/patlatma = 800 kg/patlatma = 30kg/delik x 400 delik/patlatma = kg/patlatma Proje kapsamında açık ocak işletmeciliği sırasında yapılacak aşamasında patlatma işlemi sırasında kullanılacak patlayıcı madde miktarları ve patlatma paternine ilişkin bilgiler aşağıda tablo halinde verilmiştir. Üretim Miktarı : Yıllık Üretim : ton ( ,38 m 3 /yıl) Aylık Üretim : ton (43.103,45 m 3 /ay) Günlük Üretim : ton (1.724,14 m 3 /gün) Saatlik Üretim : 312,5 ton (107,76 m 3 /saat) Yoğunluk : 2,9ton/m 3 (tüvenan cevher yoğunluğu) (Faaliyet kapsamında yılda 12 ay, ayda 25 gün, günde 8saat/vardiya ile 2 vardiya çalışılacaktır.) 43

59 Tablo Patlatma Dizaynı Parametreleri (Açık İşletme) PARAMETRELER Değer Birim Formasyon : Kayaç Yoğunluğu : 2900 kg/m 3 Yıllık Çalışma Süreleri : 300 gün/yıl Yıllık Üretim Miktarı : ton/yıl Aylık Üretim Miktarı : ton/ay Aylık Üretim Miktarı : ,45 m³/ay Günlük Üretim Miktarı : 312,5 ton/gün Günlük Üretim Miktarı : 107,76 m³/gün Kaç günde bir patlatma yapacağı : 2 gün Aylık Patlatma Sayısı : 13 adet Yıllık Patlatma Sayısı : 130 adet Delik Paterni : Delik Çapı : 89 mm Delik Eğimi : 80 o Basamak Boyu : 10 (maks.) m Dip Delgi : 1 m Delik Boyu : 11 m Sıkılama Boyu : 5 m Yük Mesafesi : 6 m Delikler Arası Mesafe : 2,5 m Bir delikteki yüzey/delik içi gecikme süreleri : 25 ms Sıralar Arası Gecikme Süresi : 25 ms Bir Delikten Elde Edilen Teorik Hacim : 62,5 m 3 Bir Delikten Elde Edilen Teorik Hacim : 181,25 ton Bir Deliğe Doldurulan Patlayıcı Madde Miktarları Ana Şarj (ANFO) Miktarı : 30 kg Yemleyici (Dinamit) Miktarı : 2 kg Elektriksiz Kapsül Miktarı : 2 adet Bir delikteki toplam patlayıcı madde miktarı : 32 kg Birim Tüketimler ANFO : 0,1655 kg/m 3 Yemleyici (Dinamit) : 0,011 kg/m 3 Elektriksiz Kapsül : - ad/m 3 Elektrikli Kapsül : 0,011 ad/m 3 Sıralar Arası Gecikme Kapsülü : ad/m 3 Fitil (sadece ön kesme uygulamaları için) : - m/m 3 Delgi : 1,276 m/m 3 Bir Atımdaki Tüketimler Bir atımdaki üretim : 3.448,28 m³/atım ANFO : kg/atım Dinamit : 640 kg/atım Elektriksiz Kapsül : - adet/atım Elektrikli Kapsül : 640 adet/atım Sıralar Arası Gecikme Kapsülü : 640 adet/atım Fitil (sadece ön kesme uygulamaları için) : - m/atım Delik Sayısı : 320 adet/atım Projenin Toplam Patlayıcı Madde Miktarları ANFO : kg/yıl Dinamit : kg/yıl Elektriksiz Kapsül : - adet/yıl Elektrikli Kapsül : adet/yıl Sıralar Arası Gecikme Kapsülü : adet/yıl Fitil sadece Ön kesme uygulamaları için : - m/yıl 44

60 b. Kapalı İşletme Yöntemi İle Üretim Kapalı İşletme Yönteminde, oluşuma bakılarak damarı takip edecek şekilde kuyu ve yan cepler oluşturulacaktır. Kapalı işletmelerde genelde cevher; damar boyunca veya cevherleşme olabilecek zon boyunca yatay, az ve çok eğimli tabanlarda sürülmektedir. Kalın cevherli kısımlara rastlanırsa damar dik ceplere girilmek suretiyle cevher alınmakta, taban içerisinde cevherin dağılmasına göre sağ veya sol ceplerle ilerlenmektedir. Çalışmalar esnasında genelde hidrolik kırıcılar kullanılacak, cevherin ana kayadan kolayca sökülebilmesini sağlamak amacıyla bazen de az miktarda patlatıcı kullanılacaktır. Kapalı üretim yöntemi ile galerilerden alınacak olan cevher, doğrudan kamyonlara yüklenerek konsantre tesisi alanına sevk edilecektir. Sevk işlemi sonrası, tüvenan krom cevheri ya doğrudan konsantre tesisine verilecek yada daha sonra verilmek üzere Tüvenen Cevher Stok Alanına boşaltılacaktır. Yeraltı İşletmeciliğine Hazırlık Galeri Açılması Hidrolik Kırıcı İle Kırma İşleminin Yapılması Küçük Patlamalar İle Kırma İşleminin Yapılaması Cevher Üretimi Yeraltı Kepçeleri İle Vagonlara Yükleme Vagonlar İle Kamyonlara Taşıma Cevherin Tüvenan Cevher Stok Alanına Boşaltılması Şekil Proses Akım Şeması (Kapalı İşletme) Cevherin Krom Konsantre Tesisine Verilmesi Tasman; yeraltındaki maden üretimi sırasında doğacak boşlukların üst katmanlar tarafından doldurulmaya çalışılmasıyla yeryüzüne kadar varan bir zemin içi ve üstü çöküntü yapısı meydana gelir. Bu durum üç boyutlu oluşum olup, üretimin derinliği, damarın kalınlığı, damarın eğimi, damar üstünde bulunan katmanların jeolojik ve fiziksel özellikleri, üretimin şekli ve hızı gibi bir çok özelliğin fonksiyonu olarak yeryüzündeki ve zemin içindeki tüm yapıları etkiler. Bu nedenle topoğrafyada ki bir noktanın yatay ve düşey yöndeki bu hareketlerine madencilikte tasman adı verilmektedir. Yeraltı maden üretim bölgelerinde uygulanacak bazı üretim yöntemleriyle tasmanın kontrol altında tutulması söz konusudur. Bu yöntemlerin ele alınmasıyla oluşacak tasman birim şekil değiştirme değerlerinin, yapı tesislerin zarar görmeyeceği sınırlar arasında kalması tutulması olasıdır. Ayrıca bu yöntemlerin uygulanmasıyla tasman hareket büyüklüklerinin değişimi yavaş ve daha az etkili bir şekilde meydana gelmektedir. Bu yöntemleri; 45

61 Üretilen damarda topuk bırakma Kısmi üretim Dolgulu üretim Harmanoik üretim şeklinde sıralayabiliriz. Bunlardan topuk bırakma önemli yapıların veya maden sahaları üzerinde bulunan yerleşkelerin korunmasına yönelik en önemli uygulamalardan biridir. Ancak bu uygulamada büyük üretim kayıpları söz konusu olmaktadır. Kısmi üretimde de daha küçük topuklar bırakarak aradaki boşlukların alınmasıyla üretim sürdürülmektedir. Ancak bu yönteminde çok eğimli damarlarda uygulanabilirliği kısıtlıdır ve her ah tasman riski söz konusudur. Dolgulu üretim pahalıdır ve artı maliyet yanı sıra titiz bir çalışma ve uzman bir ekip gerektirir. Ayrıca dolgulu üretim tasman riskini ancak %50 oranında azaltabildiği bir uygulamadır. Harmonik üretimde ise farklı seviyelerdeki damarların birbirini takip eden aralıklardaki üretim panolarında senkronize uygulama gerçekleştirerek, her iki panodaki göçük mekanizmalarının yeryüzüne ulaşmadan katmanlar arasında sönümlenmesi sağlanarak yüzey tasman oluşumu önlenmeye çalışılır. Proje alanında üretim aşamasında dolgulu üretim yöntemi kullanılması planlanmaktadır. Proje alanında kapalı işletme yöntemi ile üretim yapılması sırasında kullanılacak patlatma işlemine ait bilgiler aşağıda verilmiştir. Proje Kapsamında Kapalı İşletme Yapılacak Alanlarda Patlatma İşlemi Tünel patlatmalarında uzun zamandan beri, özellikle ülkemizde, nitrogliserin esaslı dinamitler kabul görmektedir. Son zamanlarda harç tipi ve emulsiyon tipi patlayıcılar devreye girmeye başlamıştır. Tünel patlatmalarında delikler, özellikle kesme bölgesinde birbirine çok yakın delinmektedir. Gerekli önlemler alındığı takdirde; -Birbirine yakın deliklerde bir önceki sırada patlayan delik, bir sonraki sırada patlatması gereken deliği, siyaret patlaması yolu ile ateşleyebilmektedir. Roundun gecikme paterni bozulduğu için kötü sonuç alınmasına yol açar. -Birbirine yakın deliklerde bir önceki sırada patlayan delik, bir sonraki sırada patlatması gereken delikteki patlayıcı maddedeki (özellikle toz patlayıcı ise) sıkıştırarak yoğunluğunun artmasına, patlamaya duyarlılığının azalmasına yol açar dolayısı ile bazı delikler patlamamış ve yine patern bozulmuş olur. -Kesme bölgesinde deliklerin çok yakın olması ve milisaniye aralıklar kullanılması nedeni ile, eğer gereğinden kuvvetli veya yüksek konsantrasyonda patlayıcı madde kullanılır ise, kesme bölgesindeki kaya yapısında kilitlenme meydana gelir. Tüm bu olayların önüne geçebilmek için, öncelikle gereğinden kuvvetli patlayıcı madde kullanmamak gerekir. İnce katmanlı zayıf kaya yapılarında titizlikle dikkat edilmesi, ve doğru seçim yapılması gereken bir noktadır. Ülkemizde MKE. Gom dinamitlerinin yanı sıra jelatinit adı ile de üretim yapmaktadır. Önerimiz, zayıf kaya yapılarında jelatinit, sağlam olanlarda gom kullanılmasıdır (Erkoç, 1990). İkinci olarak, patlayıcı maddenin delik içerisindeki dağılımını kontrol etmektir. Deliğin içine konulması gereken miktarı yoğun bir şekilde deliğin dip kısmına koymak yerine, daha küçük çaplı kartuşlar kullanarak, ara takozları koyarak, delik boyunca dağıtmak daha doğru olmaktadır. 46

62 Üçüncü nokta, kullanılan yöntem ne olursa olsun, özellikle yoğun patlayıcı bulunan delik diplerinin birbirinden minimum 0,30 m uzakta bulunmasına dikkat edilmelidir. Bunu yaparken delik yerlerini aynada titizlikle işaretlemenin yanı sıra, delik sapmalarını da göz önünde tutmak gerekir. Şekil Tünel Kesitine ve Delik Çapına Göre Delik Adetinin Şematik Görünümü Proje kapsamında yapılacak olan patlatma işlemi sırasında kullanılacak olan Kesme Delikleri, Tarama Delikleri, Çevre Delikleri, Taban Delikleri ve Kesme Tarama Deliklerine ait özellikleri aşağıda verilmiştir. Kesme Delikleri: Dip şarj yoğunluğu: I dip =(3,14 x D 2 x P x S) / (4 X 1000) (kg/m) D= delik çapı (mm) P= Patlayıcının yoğunluğu (Jelatinit için 1,35; Erkoç, 1990) S= Patlayıcının kuvveti (Jelatinit için 0,9; Erkoç, 1990) I dip = (3,14 x 40 2 x 1,35 x 0,9) / (4 X 1000) = 1,526 kg/m Yük aralığı: V = I dip x (30/D) x f I dip = Dip şarj yoğunluğu f= İç açı değerine göre yük düzeltme katsayısı (1,2; Langefors, 1973) V = 1,526 x (30/40) x 1,2 = 1,37 Delikler arası uzaklık: S=0,8 x V (m) S = 0,8 x 1,37 = 1,167m 47

63 Dip uzunluğu: L dip = L / 3 L= Delik boyu (m) L dip = 6 / 3 = 2 Kolon şarj yoğunluğu: I kol = 0,5 x I dip (kg/m) I kol = 0,5 x 1,526 = 0,763 Sıkılama boyu: T= 0,3 x V (m) T = 0,3 x 1,37 =0,411 Kolon şarj uzunluğu: L kol = L - (L dip + T) (m) = 4 (2+0,411) = 1,589m Toplam patlayıcı miktarı: Q kol = L kol x I kol Q kol = Kolon şarj miktarı (kg): = 1,589 x 0,763 = 1,211kg Q dip Q dip Q top Q top = L dip x I dip = Dip şarj miktarı (kg) = 2 x1,37 = 2,74kg = Q kol + Q dip (kg) = Toplam şarj miktarı = 1, ,74 = 3,951kg Tarama Delikleri: Dip şarj yoğunluğu: I dip =(3,14 x D 2 x P x S) / (4 X 1000) (kg/m) D= delik çapı (mm) P= Patlayıcının yoğunluğu (Jelatinit için 1,35; Erkoç, 1990) S= Patlayıcının kuvveti (Jelatinit için 0,9; Erkoç, 1990) I dip = (3,14 x 40 2 x 1,35 x 0,9) / (4 X 1000) = 1,526 kg/m 48

64 Yük aralığı: V = I dip x (30/D) x f I dip = Dip şarj yoğunluğu f= İç açı değerine göre yük düzeltme katsayısı (1,2; Langefors, 1973) V = 1,526 x (30/40) = 1,1445 Delikler arası uzaklık: S=0,8 x V (m) S = 0,8 x 1,445 = 0,9156m Dip uzunluğu: L dip = L/3 L= Delik boyu (m) L dip = 6/3 = 2 Kolon şarj yoğunluğu: I kol = 0,5 x I dip (kg/m) I kol = 0,5 x 1,1445 = 0,5225 Sıkılama boyu: T= 0,3 x V (m) T = 0,3 x 1,1445 = 0,34335 Kolon şarj uzunluğu: L kol = L - (L dip + T) (m) = 6 (2+0,34335) = 3,64m Toplam patlayıcı miktarı: Q kol = L kol x I kol Q kol = Kolon şarj miktarı (kg): = 3,64 x 0,5225 = 1,9019kg Q dip Q dip Q top Q top = L dip x I dip = Dip şarj miktarı (kg) = 2 x1,526 = 3,052kg = Q kol + Q dip (kg) = Toplam şarj miktarı = 1, ,052 = 4,9539kg 49

65 Tavan Delikleri Dip şarj yoğunluğu: I dip =(3,14 x D 2 x P x S) / (4 X 1000) (kg/m) D= delik çapı (mm) P= Patlayıcının yoğunluğu (ANFO için 0,85; Erkoç, 1990) S= Patlayıcının kuvveti (ANFO için 0,96; Erkoç, 1990) I dip = (3,14 x 40 2 x 0,85 x 0,96) / (4 X 1000) = 1,025 kg/m Yük aralığı: V = I dip x (30/D) I dip = Dip şarj yoğunluğu f= İç açı değerine göre yük düzeltme katsayısı (1,2; Langefors, 1973) V = 1,025 x (30/40) = 0,769 Delikler arası uzaklık: S=0,8 x V (m) S = 0,8 x 0,769 = 0,6152m Dip uzunluğu: L dip = L/6 L= Delik boyu (m) L dip = 6 / 6 = 1 Kolon şarj yoğunluğu: I kol = 0,4 x I dip (kg/m) I kol = 0,4 x 1,025 = 0,41 Sıkılama boyu: T= 0,5 x V (m) T = 0,5 x 0,769 =0,3845 Kolon şarj uzunluğu: L kol = L - (L dip + T) (m) = 6 (1+0,3845) = 4,6155m Toplam patlayıcı miktarı: Q kol = L kol x I kol Q kol = Kolon şarj miktarı (kg): = 4,6155 x 0,41 = 1,9kg 50

66 Q dip Q dip Q top Q top = L dip x I dip = Dip şarj miktarı (kg) = 1 x 1,025 = 1,025kg = Q kol + Q dip (kg) = Toplam şarj miktarı = 1,9 + 1,025 = 2,925kg Taban Delikleri Dip şarj yoğunluğu: I dip =(3,14 x D 2 x P x S) / (4 X 1000) (kg/m) D= delik çapı (mm) P= Patlayıcının yoğunluğu (ANFO için 0,85; Erkoç, 1990) S= Patlayıcının kuvveti (ANFO için 0,96; Erkoç, 1990) I dip = (3,14 x 40 2 x 0,85 x 0,96) / (4 X 1000) = 1,025 kg/m Yük aralığı: V = I dip x (30/D) I dip = Dip şarj yoğunluğu f= İç açı değerine göre yük düzeltme katsayısı (1,2; Langefors, 1973) V = 1,025 x (30/40) = 0,769 Delikler arası uzaklık: S=0,8 x V (m) S = 0,8 x 0,769 = 0,6152m Dip uzunluğu: L dip = L/6 L= Delik boyu (m) L dip = 6 / 6 = 1 Kolon şarj yoğunluğu: I kol = 0,4 x I dip (kg/m) I kol = 0,4 x 1,025 = 0,41 Sıkılama boyu: T= 0,5 x V (m) T = 0,5 x 0,769 =0,

67 Kolon şarj uzunluğu: L kol = L - (L dip + T) (m) = 6 (1+0,3845) = 4,6155m Toplam patlayıcı miktarı: Q kol = L kol x I kol Q kol = Kolon şarj miktarı (kg): = 4,6155 x 0,41 = 1,9kg Q dip Q dip Q top Q top = L dip x I dip = Dip şarj miktarı (kg) = 1 x 1,025 = 1,025kg = Q kol + Q dip (kg) = Toplam şarj miktarı = 1,9 + 1,025 = 2,925kg Proje kapsamında, 1 adet kesme deliği, 4 adet tarama deliği, 4 adet tavan deliği ve 3 adet taban deliği kullanılarak patlatma işlemi yapılacaktır. Buna göre her bir patlatmada kullanılacak patlayıcı miktarı; Patlayıcı miktarı : 1 x 3, x 4, x 2, x 2,925 : 3, , ,7 + 8,775 : 44,2416kg patlayıcı madde kullanılacaktır. Patlatma işlemi, yer altı işletmeciliğinde günde 2 vardiya çalışacak ve çalışacak her bir vardiya için bir patlatma yapılacak şekilde belirlenecektir. Buna göre yer altı işletmeciliği sırasında kullanılacak olan patlayıcı madde miktarı; Günlük Patlayıcı Miktarı : 2 x 44,2419 : 88,4838 kg/gün patlayıcı madde kullanılacaktır. Proje kapsamında her bir patlatmada ve günlük olarak kullanılacak olan patlayıcı madde miktarlarına ilişin bilgiler aşağıda tablo halinde verilmiştir. Tablo Patlayıcı Kullanımı Malzeme Birimi Günlük Kullanılacak Toplam Miktar* Yıllık Kullanılacak Toplam Miktar** Dinamit kg 2 x 44,2419= 88, ,04 * Günde 2 kez patlatma işlemi yapılacaktır. ** Yılda 300 günlük çalışma süresince her bir vardiyada 2 kez olmak üzere 600 kez patlatma işlemi yapılacaktır. Proje alanında üretim aşamasında kullanılması planlanan patlayıcı madde tesise patlatma yapılacağı gün getirilecek olup, saha içerisinde herhangi bir şekilde patlayıcı depolanmayacak ve patlayıcı madde deposu bulunmayacaktır. Alanda yapılacak her bir patlatma öncesi bölgeden sorumlu jandarma birimlerinin kontrolünde yapılacak ve yöre halkı bir gün önceden ve patlatma işleminin yapılacağı gün uyarılacaktır. Ayrıca patlatma işlemi ateşleyici ehliyeti olan kişi veya kişiler tarafından yapılacaktır. 52

68 c. Krom Konsantre Tesisi Proje kapsamında, proje alanına inşası yapılacak olan Krom Konsantre Tesisinde, mevcut durumdaki Konsantre Tesisi ile aynı üretim yöntemini kullanacak ve tesis özdeş kapasiteli olacaktır. Proje alanında mevcut tesiste kullanılmakta olan ve kapasite artırımı ile proje kapsamına dahil edilecek olan Krom Konsantre Tesislerinde kullanılacak olan üretim yöntemine ilişkin bilgiler aşağıda verilmiştir. Mevcut ve inşası yapılacak olan Konsantre Tesisi bünyesinde, tüvenan cevherin kırılma, öğütülme, zenginleştirme işlemleri gerçekleştirilmektedir. Konsantre tesisine ait İş Akım Şeması aşağıda verilmiştir. Krom konsantre tesisleri, tüvenan cevherin tesise girişinden itibaren kırma, öğütme ve zenginleştirme bölümlerinden oluşacaktır. 53

69 Ocak Alanından Tüvenan Cevherin Taşınması Tüvenan Cevher Stok Alanı Şemada verilen Miktarlar Her Bir Konsantre Tesisinde Kullanılan ve Oluşan Miktarları Temsil Etmektedir. Bunker Cevher:2500ton/gün (862,07m 3 /gün) Temiz Su Havuzu Su 0,18m 3 /gün Primer Kırıcı (0,18m 3 /gün) Su 0,045m 3 /gün d<1cm d<5cm Keson Kuyu (245,227m 3 /gün) Darbeli Kırıcı 1cm<d<5cm Elek (0,225m 3 /gün) d<1cm Temiz Su Havuzu Kırılmış Cevher Silosu (0,225m 3 /gün) Bilyeli Değirmen (8000m 3 /gün) Titreşimli Elek 2500ton/gün (862,07m 3 /gün) (8000m 3 /gün) d>2mm Çubuklu Değirmen 625ton/gün (657,07m 3 /gün) (2000m 3 /gün) Ara Ürün 158ton/gün(100m 3 /gün) (500m 3 /gün) d<2mm Hidrosizer 2500ton/gün (862,07m 3 /gün) (8000m 3 /gün) d<2mm Sallantılı Masa 2500ton/gün (862,07m 3 /gün) (8000m 3 /gün) Konsantre Krom 441ton/gün(105m 3 /gün) (55,13m 3 /gün) Atık 1901ton/gün (657,07m 3 /gün) (7444,87m 3 /gün) Kum Ayırıcı Sıvı Kısım (7254,773m 3 /gün) Stok ve Satış İri Taneli Atık (d>75µm) 1140,6ton/gün (400,21m 3 /gün) (57,03m 3 /gün) İnce Taneli Atık (d<75µm) 760,4ton/gün (256,86m 3 /gün) (7387,84m 3 /gün) Katı Atığın Depolanması Tikiner Su (Savaklanan) (5613,573m 3 /gün) Katı Atığın Depolanması 760,4ton/gün (256,86m 3 /gün) (133,067m 3 /gün) Şlam Havuzu 760,4ton/gün (256,86m 3 /gün) (1774,267m 3 /gün) Sıvı Kısım (1641,2m 3 /gün) Atıksu Kretleri Su (Yüzeylenen) (1641,2m 3 /gün) Şekil Krom Konsantre Tesisi İş Akım Şeması 54

70 Proje kapsamında ocak alanından alınacak olan tüvenan cevher, kamyonlara yüklenerek tesis alanına getirilecektir. Tesis alanına getirilen cevher ya tüvenan cevher alanına boşaltılacak ya da doğrudan tesise beslenecektir. Tüvenan cevher stok alanına boşaltılacak olan tüvenan cevher geçici olarak bu alan üzerinde depolanacaktır. Tüvenan cevher stok alanından alınarak ve ya doğrudan tesis alanına getirilecek olan tüvenan cevherinin tesis bünyesinde yer alacak besleyiciye (bunker) boşaltılması ile birlikte cevher zenginleştirme işlemine başlanacaktır. Besleyiciye verilecek olan cevher, titreşim etkisi ile Primer Kırıcıya verilecektir. Primer kırıcıda basınç ektisi ile tane boyutları küçültülecek olan cevher Primer kırıcı çıkışında yer alan Titreşimli Eleğe verilecek ve 1cm altı ve üstü olmak üzere iki ara ürün elde edilmiş olacaktır. 1cm ve 5cm arasında çapa sahip olan cevher, boyutunun küçültülmesi amacı ile elekten alınarak konveyör bantlar vasıtası ile Darbeli Kırıcıya verilecektir. Darbeli kırıcıda boyutu 1cm nin altına düşürülen cevher tekrar titreşimli eleğin girişine verilerek eleme işlemine tabi tutulacaktır. 1cm altı olan cevher ise Kırışmış Cevher Silosuna verilecektir. Kırılmış cevher silosundan çıkacak olan cevher, Bilyeli Değirmene verilerek sulu ortamda 2mm ve altı çapa sahip malzemenin elde edilmesi amacı ile öğütme işlemine başlanacaktır. Bilyeli Değirmenden alınacak olan cevher, ikinci bir eleğe su ile birlikte verilecek ve sulu eleme işlemi yapılarak 2mm altı ve üstü olan cevher birbirinden ayrılacaktır. 2mm üstü olan cevher boyutlarının küçültülmesi amacı ile Çubuklu Değirmene verilecek ve burada boyutları 2mm nin altına düşürülecek ve boyutu 2mm nin altında olan elek altı cevher ile birleştirilecektir. Tesise beslenme aşamasında değişik boyutlarda olan krom cevheri, bu aşamaya kadar yapılan bir dizi kırma, eleme ve öğütme işlemi sonrası 2mm nin altında olan tane boyutuna düşecektir. Bu aşamadan sonra kırılmış ve öğütülmüş olan krom cevheri tane boyutuna göre bir eleme ve sınıflandırma işlemine tabi tutulması amacı ile Hidrosizera verilmesi işlemi yapılacaktır. Hidrosizerda temel olarak tane boyutuna ve tane ağırlığına bağlı olarak kademeli çöktürme işlemi gerçekleştirilecektir. Cevherin bu aşamada sınıflandırma işlemine tabi tutulmasının nedeni Sarsıntılı Masada uygun verimin elde edilmesi amacı ile eşdeğer tane boyutuna sahip krom cevherinin verilebilmesidir. Sarsıntılı (sallantılı) masalar ile zenginleştirme işlemi sırasında, tane boyutu çok önemli rol oynamaktadır. Sallantılı maslara beslenen krom cevherinin tane boyutunun artması ile ayırma randımanı düşmektedir. Eğer sallantılı masaya beslenen cevher geniş tane boyutu dağılımı içerirse, bu boyutlardan çoğu randımansız olarak yıkanacaktır. Sarsıntılı masa, iri hafif taneleri ince ağır tanelerden etkili olarak ayırdığından, pratikte besleme malı, sınıflandırıcılarda eşit çökme değerlerine göre sınıflandırılır. Sarsıntılı masalarda bu amaçla hidroseizer denilen ardışık konilerden oluşan, çoklu çöktürme konileri kullanılır. Her konide elde edilen eş düşüşlü besleme malları, ayrı ayrı masalara beslenerek konsantrasyona tabi tutulurlar. Partiküller masa yüzeyinde iki kuvvetin etkisi altında kalmaktadır. Bunlar; akışkan su tabakası tarafından oluşturulan sürüklenme kuvveti ve masanın ileri yavaş, geri hızlı olmak üzere yaptığı harekete bağlı olarak, masa yüzeyinde ileriye doğru ivme kazanma kuvvetidir. Bunların net etkisi sonucu, partiküller masa yüzeyinde, besleme bölgesinden, masa sonuna doğru diyagonal olarak hareket ederler. Masadaki kuvvetlere bağlı olarak ayrılan partiküllerden, daha küçük yoğunluklu partiküller, konsantre oluğunun üst tarafından düşerken, daha iri olan hafif partiküller masa boyunca uzanan artık oluğundan düşerler. 55

71 Sarsıntılı masalardan, Ara Ürün, Konsantre Krom ve Atık olmak üzere üç farklı malzeme oluşacaktır. Ara Ürün, içeriğindeki krom miktarının değerlendirilebilir seviyede olması nedeni ile Değirmene verilerek tekrar üretim hattına dahil edilecektir. Sarsıntılı masaların çıkışından elde edilecek olan konsantre krom ise, Konsantre Krom Stok Alanına konveyör bantlar ile verilecektir. Bu işlem sonrası konsantre krom ile ayrılan suyun bir kısmı, konsantre kromun bekletilmesi sırasında sızma yolu ile konsantre kromdan ayrılacaktır. Ayrılan su, stok alanı etrafında yer alacak olan toplama kanalı vasıtası ile toplanarak tikinere verilecektir. Atık ise içeriğindeki suyun kazanılarak tesiste tekrar kullanılmak üzere çeşitli işlemlere tabi tutulacaktır. Atık öncelikle içeriğinde büyük tane çapına sahip atığın ayrılması amacı ile Kum Ayırıcıya (Spiral Klasifikatör) verilecektir. Kum Ayırıcı; tesiste üretim sırasında kullanılan su içeriğinde gelen büyük tane çapına sahip tanelerin taşıyıcı konstrüksiyona monte edilmiş ve motor ve redüktör gurubu ile tahrik edilen helezon vasıtasıyla taşıyarak, sudan ayrılmasının sağlandığı mekanik bir ekipmandır. Tesiste kum ayırıcı, atıksu ile gelecek olan fazla miktardaki katı tanenin kendinden sonra kullanılacak olan ekipmanlarda oluşacak fazla yükün ortadan kaldırılması amacı ile kullanılacaktır. Resim: Örnek Kum Ayırıcı (Spiral Klasifikatör) Kum ayırıcı faaliyet kapsamında %60 verimle çalışacak olup atıksu içerisindeki katı maddenin minimum 3/5 i(1901ton/gün x 3/5= 1140,6ton/yıl) ayrılacaktır. Ayrılan bu katı atık miktarının kütlece %5 oranında su ile birlikte sistemden ayrılacaktır. Kum ayırıcının çıkışından ayrılan ve 2/5 oranındaki (1901ton/günx2/5=760,4ton/gün) ince taneli atığı içeren atıksu ise içeriğinde yer alan suyun alınması amacı ile tikinere verilecektir. Tikinere verilerek çamur susuzlaştırma işlemine tabi tutulacaktır. Tikiner ünitesi, çamur yoğunlaştırıcı olarak kullanılacak olup ünitenin işleme mantığı dairesel çöktürme 56

72 havuzları ile aynı çalışma prensibine sahip olup madencilik faaliyeti için optimize edilmiş halidir. Tikiner, ince taneleri içeren atıksuyun verileceği giriş yapısı, dinlenen ve içeriğindeki katı tanelerin ayrılmış olduğu suyun savaklanacağı savaklar ve su içinde çökelen katı tanelerin toplanacağı toplama yapısından oluşacaktır. Tikinerde yapılacak işlem sonrası oluşacak olan üretim sırasında yeniden kullanılabilir nitelikteki su, Temiz Su Havuzuna alınacak ve tesis ünitelerine tekrar verilerek üretim hattında tekrar değerlendirilecektir. Tikinerden oluşan katı kısım ise (ince taneli atıklar, d<75µm), Şlam Havuzuna verilerek bu alanda depolanacaktır. Proje kapsamında ince ve iri taneli atıkların yönetimine ilişkin bilgiler aşağıda verilmiştir. İri Taneli Atıkların Yönetimi Faaliyet kapsamında oluşan iri taneli atıklar, kum ayırıcı çıkışında yer alacak kamyonlara yüklenecek ve atıklar, İri Taneli Atık Depo Alanı olarak belirlenmiş alanlarda stoklanması işlemleri gerçekleştirilecektir. İri taneli atıkların katı yapıda olup, akışkan özellik taşımayacak ve sızıntısı suyu oluşumu söz konusu olmayacaktır. Bu neden ile taşıma sırasında yük araçlarında standart damperli kasalar kullanılacaktır. Bu atıkların, Zenginleştirme Atığı Depo Alanlarında depolanması işlemi, kademeli olarak gerçekleştirilecek olup uygun eğimli alanlarda yığma malzeme niteliğinde gerçekleştirilecektir. Depolama işlemi sırasında arazinin topoğrafik yapısına bağlı olarak oluşturulacak basamak sistemi ile depolama işlemi gerçekleştirilecektir. Bu amaçla peyzaj öğelerinin oluşturulabileceği nitelikte nihai depolama alanı, %1 basamak eğimi ve 5m lik basmak yüksekliği ve 45 0 lik şev eğimlerine sahip olacak nitelikte teşkil edilecektir. Krom Konsantre Tesislerinden oluşacak atıkların depolanması sonrasında mevsimsel yağışlara bağlı oluşabilecek kütle hareketlerinin engellenmesi amacı ile, atık yığınının şev eğimi bulunan alanların üzeri iri tane çapına sahip malzeme ile kapatılacak, basmak eğimlerinin bulunduğu alanlar ise ocak işletmeciliği sırasında oluşan hafriyat malzemesi ile kapatılacaktır. İri taneli etıkların depolanması amacı ile faaliyet kapsamında, toplam alan kullanımları yaklaşık olarak 326 hektar olan alan belirlenmiştir. Belirlenen bu alanlar içerisinde eğim miktarı fazla olan ve atık depolama işlemi için uygun olmayan alanlar ile kuru dere yatakları yer almaktadır. Bu nedenle alan üzerinde iri taneli atıkların depolanması aşamasında, eğimi %10 un altında olan ve kuru dere yatağı olmayan alanlar kullanılacak olması nedeni ile atığın depolaması işlemi, yaklaşık 326 hektarlık alanının tamamında gerçekleştirilemeyecektir. Ayrıca yapılacak olan depolama işlemi öncesi depo alanı olarak belirlenecek olan alanların etrafı, kuşaklama kanalı ile çevrilecek ve atık depolama faaliytetine bu işlem sonrasında başlanacaktır. Yapılacak bu işleme ilişkin olarak hazırlanan tip kesit plan aşağıdaki şekilde verilmiştir. 57

73 TABİ ZEMİN Eğim : %1 HAFRİYAT MALZEMESİ RİPRAP MALZEMESİ İRİ TANELİ ATIK TABİ ZEMİN Şekil İri Taneli Atık Depo Alanı Tip Kesiti İnce Taneli Atıkların Yönetimi Faaliyet kapsamında ince taneli atıklar, krom konsantre tesisinde kullanılacak olan tikinerde yapılacak çamur susuzlaştırma işlemi sonrası oluşacaktır. Proje kapsamında yapılacak üretim sırasında tikinere gelecek olan su ve katı madde yüklerine ilişkin bilgiler aşağıda verilmiştir. Katı madde yükü : 760,4ton/gün (256,86m 3 /gün) Su miktarı : 7387,84ton/gün (7387,84m 3 /gün) Yukarıda yapılan hesaplamalara göre tikinere verilecek olan su; [760,4ton/(760,4+7387,84ton)] x 100 = %9,332 oranında katı madde yüküne sahip olacaktır. Tikinerde yapılacak olan çamur susuzlaştırma işlemi sonrası, tikinerin üzerinden suyun bir kısmı savaklanarak Temiz Su Havuzuna verilecek, tikinerin tabanından alınacak olan çamur ise Şlam Havuzuna verilecektir. Tikinerde yapılacak olan susuzlandırma işlemi sonrası, su içerisindeki katı madde yükü %27,5-32,5 (ortalama %30) oranına çıkacaktır. Buna göre Şlam Havuzlarına verilecek olan katı madde ve su miktarına ve tikinerden savaklanacak olan su miktarına ilişkin bilgiler aşağıda verilmiştir. İnce Taneli Atıkların tamamının Şlam Havuzuna verileceği kabulü ile Şlam Havuzun verilecek su miktarı; [760,4ton/( su miktarı +760,4ton)] x 100 = 30 eşitliğinden hesaplanır. Bu eşitliğe göre Şlam Havuzuna verilecek olan su miktarı 1774,267ton/gün olacaktır. Tikinerden savaklanacak ve temiz su havuzuna verilecek olan su miktarı ise; 7387,84ton/gün 1774,267ton/gün = 5613,573 ton/gün olacaktır. 58

74 Tikinerin çıkışında ortalama %30 katı madde yüküne sahip olacak olan bu katı atıklar, tesis çıkışında yer alacak olan pompalar vasıtası ile Şlam Havuzuna gönderilecektir. Şlam Havuzunda bulunacak olan su işletmenin ilerleyen aşamalarında, özkütle farkı nedeni ile katı tanelerin üzerine çıkacak ve göllenmeye neden olacaktır. Bu aşamada tesiste kullanılan suyun temini amacı ile, göllenme nedeni ile oluşan bu suyun pompalar vasıtası ile Temiz Su Havuzuna sevki ile yapılacaktır. Temiz Su Havuzundan ise tekrar tesise verilerek yeniden kullanılacaktır. Proje kapsamında yapılacak üretim boyunca bu su çevrimi Şlam Havuzları için uygulanacaktır. Şlam Havuzlarından suyun alınmasını müteakip sıvı içeriğinden ayrılmış akışkanlık özelliğini yitirmiş katı nitelikte atık kısım kalacaktır. Bu aşamada şlam havuzlarında ortalama katı madde yükü %85,1 olacaktır Üretimde kullanılacak makinelerin, araçların ve aletlerin miktar ve özellikleri, Proje kapsamında kullanılacak olan makine ve teçhizatlara ilişkin bilgiler aşağıda verilmiştir. Tablo Makine Teçhizat Listesi Ünite/Ekipman Kapasite Mevct Artırımı Sonrası Ocak Alanı Ekskavatör 5 8 Loder 8 10 Kamyon Delici Makine 1 2 Komprasör 1 2 Arazöz 1 2 Jeneratör 1 1 Krom Konsantre Tesisi -1 Besleyici 1 1 Çeneli Kırıcı 1 1 Darbeli Kırıcı 1 1 Titreşimli elek 5 5 Konveyör ant Derick Elek 6 6 Çubuklu Değirmen 6 6 Çamur Pompası Hydrosyzer Sallantılı Masa (3 Katlı) Sallantılı Masa (2 Katlı) Kurutma Masası 4 4 Tikiner 1 1 Su Pompası 8 8 Trafo 2 2 Jenaratö 2 2 Ünite/Ekipman Kapasite Mevcut Artırımı Sonrası Krom Konsantre Tesisi -2 Besleyici 0 1 Çeneli Kırıcı 0 1 Darbeli Kırıcı 0 1 Titreşimli elek 0 5 Konveyör Bant 0 14 Derick Elek 0 6 Çubuklu Değirmen 0 6 Çamur Pompası 0 12 Hydrosyzer 0 12 Sallantılı Masa (3 Katlı) 0 56 Sallantılı Masa (2 Katlı) Kurutma Masası 0 4 Tikiner 0 1 Su Pompası 0 8 Trafo 0 2 Jenaratör 0 2 Diğer Alanlar (Atölye, Şantiye Alanı vs.) Servis Otabüsü 1 2 Binek Araçlar 5 10 Jenaratör 1 2 Mazot tankı 1 2 Trao Üretim sırasında tehlikeli, toksik, parlayıcı ve patlayıcı maddelerin kullanım durumları, taşınmaları ve depolanmaları, Ocak alanında yapılacak olan üretim faaliyetleri açık ve kapalı işletme yöntemleri ile gerçekleştirilecek olup, alınacak madenin sert olması nedeniyle patlatma işlemi yapılacaktır. Faaliyet alanında patlayıcı madde olarak ANFO (%92 amonyumnitrat, %8 fuel oil karışımı) diye adlandırılan Amonyum Nitrat ve Motorin karışımından oluşan madde kullanılacaktır. Amonyum nitrat, Amonyak ve Nitrik Asidin reaksiyonundan elde edilen organik bir tozdur. Kullanılacak olan ANFO 0,80-0,89 gr/cm3 yoğunluğunda olacaktır. Bu patlayıcı jelatinit tipi dinamit ve milisaniye gecikmeli kapsüller yardımıyla patlatılacaktır. Patlatma işlemleri sırasında kullanılacak olan patlayıcılar patlatma işleminin yapılacağı 59

75 zamanlarda ve bir patlatma için gerekli olacak miktarda temin edilecek olup, faaliyet sahası sınırları içerisinde patlayıcı madde depolanmayacaktır. Ocak sahasında gerçekleştirilecek patlatmalar uzman kişiler (belgeli ateşleyiciler/lisanslı firmalar) tarafından polis/jandarma nezaretinde yapılacaktır. Patlatma esnasında her türlü çevre emniyeti alınacak, tüm saha çevresine gerekli ikaz levhaları asılacak ve patlatma yapılmadan önce uyarı yapılacaktır. İşletmede tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Çalışılan İşyerlerinde ve İşlerde Alınacak Tedbirler hakkındaki tüzük hükümlerine uyulacaktır. Patlayıcı madde kullanımı Tekel Dışı Bırakılan Patlayıcı Maddelerle Av Malzemesi Ve Benzerlerinin Üretim İthali, Taşınması, Saklanması, Depolanması, Satışı, Kullanılması, Yok Edilmesi, Denetlenmesi Usul Ve Esasları na ilişkin tarih ve sayılı Resmi Gazete'de yayınlanan Tüzük hükümlerine uygun olarak yapılacaktır. Üretim çalışmaları esnasında siyanür ve herhangi bir kimyasal madde kullanımı söz konusu değildir Proje kapsamındaki ulaştırma altyapısı planı (ulaştırma güzergahı, şekli, güzergah yollarının mevcut durumu ve kapasitesi, hangi amaçlar için kullanıldığı, mevcut trafik yoğunluğu, yerleşim yerlerine göre konumu, yapılması düşünülen tamir, bakım ve iyileştirme çalışmaları vb.) Proje alanına ulaşım amacı ile Kangal-Divriği Karayolu kullanılmakta olup proje alanı ile bu karayolu ile proje alanı arasında bağlantıyı sağlayan yaklaşık olarak 3km uzunluğunda sıkıştırılmış çakıl dolgulu ve stabilize nitelikteki ocak yolu yer almaktadır. Proje alanına ulaşım ve nakliye amacı ile mevcut yollar kullanılacak olup, tesise ulaşım problemi yer almamaktadır. Proje kapsamında kullanılacak olan yol güzergahı aşağıdaki şekilde verilmiştir. Şekil Ulaşım ve Nakliye Güzergahı 60

76 Proje alanına ulaşım ve nakliye için kullanılan yolların mevcut kalitesi ve genişliği şuan için yeterli olmakta olup, yapılacak olan kapasite artışından sonra stabilize yollarda iyileştirme çalışmaları yapılacaktır. Ayrıca kullanılacak ulaşım ve nakliye sırasında kullanılacak bütün yolların güvenliğinin ve kalitesinin korunması amacı ile; - Yol kenarlarına malzeme dökümü yapılmayacak, - Kullanılacak ocak yollu üzerine ilgili ve uygun yerlere uyarı işaretleri konulacak ve gerekli olması halinde yol ve yolu kullananların güvenliğinin sağlanması amacı ile uyarı amaçlı personel bulundurulacak, - Nakliye sırasında tozun trafik güvenliğinin tehdit etmemesi amacı ile stabilize yollar sürekli olarak sulanacak ve proje kapsamında yapılacak her türlü sevkiyat işleminde yük araçlarının üzeri branda ile kapalı olacak, - Nakliye sırasında, nakliye araçlarından dökülmesi muhtemel malzemenin trafik güvenliğinin tehdit etmemesi amacı ile nakliye amaçlı kullanılan araçların tam dolu olarak hareket etmesi engellenecek, proje kapsamında yapılacak her türlü sevkiyat işleminde yük araçlarının üzeri branda ile kapalı olacak ve araçlara ait kasaların bağlantı noktalarındaki boşluklar dolum öncesi kontrol edilecek ve uygun olmayan araçlara noksanlığın giderilerek yükleme işlemi yapılacak, - Yol yapısının bozulmaması için kara yolları trafik kanununda belirtilen yük taşıma tonaj miktarının aşılmaması sağlanacak, tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Karayolu Trafik Güvenliğinin Sağlanması Yönünden, Yolun Yapısında Yapılacak Her Türlü Çalışmalara, Alınacak Tedbirler İle Kara Yolu (Köy Yolu Dışında) Kenarında veya Üzerindeki Diğer Levhalar, Işıklar ve İşaretlemeler Hakkındaki Yönetmeliğin bu konudaki tüm hükümlerine uyulacaktır. Ayrıca çalışmalar sırasında Karayolları Bölge Müdürlüğü ve Sivas İl Özel İdaresi sorumluluğunda bulunan tüm yollarında, faaliyetin inşaatı ve işletilmesi aşamasında meydana gelebilecek her türlü bozulmanın onarılacağını Aksu Madencilik San. ve Elek. Ürt. Tic. A.Ş. taahhüt etmektedir. Proje kapsamında yapılacak olan üretim faaliyetleri sırasında oluşan hafriyat malzemesi ve zenginleştirme tesisi atıkları ÇED Alan sınırı içerisinden taşınması işlemi yapılmayacaktır. Ancak üretim sırasında ürün niteliğinde oluşacak olan oluşacak olan 441ton/gün miktarındaki konsantre kromun nakliyesi işlemi gerçekleştirilecektir. Yapılacak olan nakliye işlemi Kangal İlçesi istikametinde gerçekleştirilecek olup oluşacak bu malzemenin nakliyesi aşamasında, ortalama yük kapasiteleri 20 ton olan kamyonlar ile taşınması işlemi gerçekleştirilecektir. Buna göre söz konusu malzemelerinin taşınması aşamasında, her bir konsantre tesisinden 441ton/gün / 20 ton/kamyon 23 kamyon/gün oranında trafik yüküne etkisi olacaktır (her bir krom konsantre tesisi için, kümülatif olarak 46 kamyon/gün). Personelin taşınması amacı ile günlük olarak Kangal İlçesi İstikametinde yer alan Çetinkaya Beldesine kadar otobüs hareket edecektir. Bu amaçla personelin taşınması amacı ile kullanılacak olan 2 adet otobüs gidiş-geliş ve günlük 3 vardiya ile çalışılması nedeni ile Kangal-Divriği Karayolunda 12 sefer katedecektir. Ayrıca tesiste yapılan üretim faaliyetleri süresince şantiye alanına erzak, ekipman taşınması gibi faaliyetler nedeni ile yukarıda hesaplanmış olan haricinde yolun kullanımı söz konusu olacaktır. Bu kapsamda, günlük olarak 2 binek araç, 2 orta yüklü ticari araç, 2 kamyonun ek sefer (gidiş-geliş) yapacağı değerlendirilmiştir. 61

77 Karayolları Genel Müdürlüğü Program ve İzleme Dairesi Başkanlığı Ulaşım ve Maliyet Etütleri Şubesi Müdürlüğü tarafından gerçekleştirilen Otoyollar ve Devlet Yolları Trafik Hacim Haritası (2012) ve Trafik Hacmi aşağıda verilmiştir. Şekil Otoyollar ve Devlet Yolları Trafik Hacim Haritası (Kaynak: Karayolları Genel Müdürlüğü Web Sitesi, Tablo Karayolu Trafik Hacmi Araç Türü Günlük Araç Sayısı Otomobil 456 Orta Yüklü Ticari Taşıt 82 Otobüs 12 Kamyon 127 Kamyon+Römork, 33 Çekici+Yarı Römork Toplam 710 Yukarıda verilen bilgilere göre tesisin tam kapasite ile çalışması durumunda tesisten konsantre kromun nakliyesi, personelin ulaşımı ve ilave seferler nedeni ile tesisin Kangal-Divriği Karayolunun trafik hacmine olan etkisi aşağıda tablo halinde verilmiştir. Tablo Kapasite Artırımı sonrası Karayolu Trafik Hacmi Araç Türü Kangal İlçesi İstikameti Ek Trafik Yükü Kangal İlçesi İstikameti Araç Miktarı(adet) Değişim Miktarı (%) Otomobil ,88 Orta Yüklü Ticari Taşıt ,88 Otobüs ,00 Kamyon ,37 Kamyon+Römork, Çekici+Yan Römork ,00 Toplam ,86 Proje kapsamında toplam %9,86 oranında araç yükü artımı söz konusu olacaktır. Proje alanına ulaşım mevcut durumda sağlanabilmekte olup bu kapsamda Kangal-Divriği Karayolundan itibaren proje alanına giriş amacı bağlantı yolu yapılmayacaktır. Ayrıca proje kapsamında yapılacak olan bütün çalışmalar sırasında Karayolu Kamulaştırma Sınırı Çekme Paylarına dikkat edilecek ve bu sınırlarda proje kapsamında herhangi bir faaliyet gerçekleştirilmeyecektir. Tesisten konsantre kromun nakliyesi, personelin ulaşımı ve ilave seferler nedeni; trafik güvenliğini tehlikeye düşürecek şekilde katı ve sıvı atık, duman, yanmamış gaz, toz vb. maddeler yola verilmeyecek, istiap halinde fazla yükleme yapılmayacak, yol üzerinde bulunan köprü, trafik levhaları, menfez, asfalt ve stabilize kaplamalarına zarar verilmeyecektir. Taşımalar sırasında yollara ve bu yapılara zarar verilmesi durumunda 62

78 zarar, Karayolları Bölge Müdürlüğü ile yapılacak protokol çerçevesinde faaliyet sahibi tarafından karşılanacaktır. Proje kapsamında karayollarının kullanılacak olması halinde tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Karayolu Trafik Güvenliğinin Sağlanması Yönünden, Yolun Yapısında Yapılacak Her Türlü Çalışmalara, Alınacak Tedbirler İle Kara Yolu (Köy Yolu Dışında) Kenarında Veya Üzerindeki Diğer Levhalar, Işıklar ve İşaretlemeler Hakkındaki Yönetmelik in bu konudaki tüm hükümlerine uyulacaktır. Proje kapsamında mümkün olduğunca ana yollarda trafiğin yoğun olmadığı zamanlarda trafiğe çıkılacak, trafiğe çıkan her tür araca hız, yük sınırlaması getirilecek ve sürücülerin trafik kurallarına uyması sağlanacaktır. Proje kapsamında kullanılacak yollarda araç sürücüleri; Trafiği düzenleme ve denetlemeye yetkili üniformalı veya özel işaret taşıyan görevlilerin uyarı ve işaretlerine, Işıklı ve sesli trafik işaretlerine, Trafik işaret levhaları, tertipleri ve yer işaretlemelerine, Trafik güvenliği ve düzeni ile ilgili olarak Karayolları Trafik Kanununda ve Karayolları Trafik Yönetmeliğinde gösterilen diğer kural, yasak, zorunluluk ve yükümlülüklere, Hız kurallarına Araçların yüklenmesinde belirlenmiş ölçü ve esaslara Teknik arıza, kayma, yolda ani olarak meydana gelen bir bozukluk veya heyelan, yükün kayması ve düşmesi ve benzeri gibi mecburi hallerin yerleşim birimleri dışındaki karayolunda taşıt yolu üzerinde meydana geldiği takdirde, araç sürücüleri, bütün imkânları elverdiği ölçüde kullanarak hareket ettirme, itme ve benzeri şekil ve surette, araçlarını karayolu dışına, bu mümkün olmaz ise, bankette, bu da mümkün değilse taşıt yolunun en sağına almak ve her durumda yol, hava ve trafik şartları ile gece ve gündüz olmasına göre, gerekli güvenlik ve uyarı tedbirlerini derhal alıp uygulamakla yükümlüdürler. Ayrıca, taşıma ve yükleme faaliyetleri sırasında Karayolu Trafik Kanunu'nun aşağıda verilen maddelerine titizlikle uyulacaktır. Madde 34 : Motorlu araçların muayenelerinin, yönetmelikte belirtilen süreler içinde yaptırılması zorunludur. Madde 36 : Motorlu araçların, sürücü belgesi sahibi olmayan kişiler tarafından karayollarında sürülmesi ve sürülmesine izin verilmesi yasaktır. Madde 49 : Ticari amaçla yük ve yolcu taşıyan motorlu taşıt sürücülerinin, taşıt kullanma sürelerine aykırı olarak taşıt kullanması ve bunlara taşıt kullandırılması yasaktır. Madde 65 : Araçların yüklenmesinde yönetmelikte belirtilen ölçü ve esaslara aykırı olarak (Değişik: /1 md.); Tasıma sınırı üstünde yük alınması veya tasıma sınırı asılsın veya asılmasın dingil ağırlıklarını asacak şekilde yüklenmesi, Karayolu yapısı ve kapasitesi ile trafik güvenliği bakımından tehlikeli olabilecek tarzda yükleme yapılması, Tehlikeli ve zararlı maddelerin gerekli izin ve tedbirler alınmadan taşınması, Gabari dışı yük yüklenmesi, Yükün karayoluna değecek, düşecek, dökülecek, saçılacak, sızacak, akacak, kayacak, gürültü çıkaracak şekilde yüklenmesi, Yükün, her çeşit yolda ve yolun her eğiminde dengeyi bozacak, yoldaki bir şeye 63

79 takılacak ve sivri çıkıntılar hasıl edecek şekilde yüklenmesi, Sürücünün görüsüne engel olacak, aracın sürme güvenliğini bozacak ve tescil plakaları, ayırım işaretleri, dur ve dönüş ışıkları ile yansıtıcıları örtecek şekilde yüklenmesi yasaktır. Madde 73 : Karayolunda araçların kamunun rahat ve huzurunu bozacak veya kişilere zarar verecek şekilde saygısızca sürülmesi, araçlardan bir şey atılması veya dökülmesi, seyir halinde sürücülerin, cep ve araç telefonu ile benzer haberleşme cihazlarını kullanması yasaktır. İşletme aşamalarında proje kapsamında yapılacak her türlü faaliyette ulaşım ve nakliyenin mümkün olduğunca mevcut yollardan sağlanacak ve yolların zarar görmemesi için gerekli tüm tedbirlerin alınacaktır. Yolların zarar görmesi durumunda tüm zararın Karayolları Bölge Müdürlüğü ile yapılacak protokol çerçevesinde ilgili firma tarafından karşılanacaktır. Yola giriş ve çıkışlarda trafik güvenliği açısından her türlü önlem Karayolları Bölge Müdürlüğünün görüşleri doğrultusunda firma tarafından alınacaktır. Çalışmalar kapsamında yapılacak olan trafik işaretleme standartlarına uygun işaretleme yapılacak olup, ilgili işaretlemelere ilişkin olarak işaretleme projelerinin hazırlanacak ve Karayolları Bölge Müdürlüğünün onayına sunulacaktır. Proje kapsamında yapılacak olan bütün çalışmalar sırasında Karayolu Kamuşaltırma Sınırı Çekme Paylarına dikkat edilecek ve bu sınırlarda proje kapsamında herhangi bir faaliyet gerçekleştirilmeyecektir. Proje kapsamında taşıma faaliyetlerinde 2918 sayılı Karayolları Trafik kanunu, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren 4925 sayılı Taşıma Kanunu, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Karayolu Taşıma Yönetmeliği, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Karayolları Trafik Yönetmeliği, ve sayılı resmi gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren "Tehlikeli Maddelerin Karayoluyla Taşınması Hakkında Yönetmelik", tarih ve sayılı resmi gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren "Karayolları Kenarında Yapılacak Ve Açılacak Tesisler Hakkında Yönetmelik" hükümlerine riayet edilecektir. 64

80 BÖLÜM 3: PROJENİN EKONOMİK VE SOSYAL BOYUTLARI: 3.1. Proje ve Etki Alanının Mevcut ve Planlanan Sosyo-Ekonomik Özellikleri Ekonomik Özellikler (Yörenin ekonomik yapısını oluşturan başlıca sektörler) Sivas İli Sivas ilinin ekonomisi büyük ölçüde tarıma dayanır. Faal nüfusun % 70 i tarım sektöründe çalışır. Tarım ise tarla tarımı şeklindedir. Tarımdan sonra hayvancılık ikinci bir gelir kaynağıdır. Son senelerde sanayi sektörü de hızla gelişmektedir. Madenler bakımından da zengin olan Sivas, kara ve demiryolları kavşağıdır. Tarım: Yüzölçümü bakımından Türkiye nin ikinci büyük ili olan Sivas topraklarının % 97 si ekilebilir olmasına rağmen tarım yeterince gelişmemiştir. Bitki üretimine ayrılan alanlar bir milyon hektara yakındır. Bunun beşte birine yakınında sulu tarım, 10 bin hektara yakın kısmında ise bağcılık yapılmaktadır. Tarım ürünlerinde tahıl, baklagiller ve sanayi ürünleri başta yer alır. Tahıl ise en önde gelir. Tarım ürün miktarı mevsim şartlarına göre her sene değişmektedir. Başlıca tarım ürünleri buğday, çavdar, fasulye, mercimek, fiğ, şekerpancarı ve patatestir. Sebzecilik ve meyvecilik pek gelişmemiştir. Hayvancılık: İl topraklarının çok geniş bir kısmını kaplayan plato ve yaylalar hayvancılığa çok elverişlidir. Çayır ve meralar çoktur. Sivas a hayvancılık bakımından Türkiye nin Texas ı denir. Hayvancılığın tarımsal üretim içerisindeki yerinin büyük olmasına karşılık, istenilen düzeyde gelir getirmemektedir. İlde en çok koyun, sığır, kılkeçisi, kümes hayvanları beslenir. İldeki ırmaklar ve Gökpınar Gölünde kurulan alabalık tesislerinde balık üretimiyle Kangal köpekleri ülke sınırını aşan bir üne sâhiptir. Arıcılık gelişmiş olup Sivas balı meşhurdur. Ormancılık: Sivas ilinin orman varlığı yüzölçümüne göre çok az sayılır. İl topraklarının % 11 i ormanlarla kaplı olup, 200 bin hektarı orman ve 100 bin hektarı fundalıktır. Orman içinde 220, orman kenarında 147 köy vardır. Senede 50 bin m3 sanayi odunu ve 30 bin ster yakacak odunu elde edilir. Ormanlarda daha çok karaçam, kızılçam, ardıç gibi iğne yapraklı ağaçlara ve daha aşağılarda meşe ormanlarına rastlanır. Suşehri ve Koyulhisar ilçelerindeki ormanlar ise tamamen yaprak dökmeyen ağaçlardan ibarettir. Sivas ta ağaçlandırma hızla yapılmasına rağmen hem yetersiz hem de bakımsızdır. Madencilik: Sivas il toprakları maden bakımından zengindir. İl dâhilinde demir, kömür, kurşun, krom, bakır, tuz, gümüş, asbest, manganez, nikel, amyant, balit ve mermer çıkarılır. Divriği de senede 1500 tona yakın demir elde edilir. Ayrıca Celalli civarında petrol, Abdülvehhab Gazi Türbesi civarında zengin alçıtaşı yataklarına rastlanılmışsa da işletilmemektedir. Sanayi: Kara ve demiryollarının kavşak noktası olan ve maden bakımından zengin olan Sivas, sanayi bakımından gelişmemiştir. Fakat son senelerde hızlı bir sanayileşme vardır. Küçük sanayi yaygın olup, metal eşya ve makina imali, dokuma ve gıda kolları gelişmiştir. Başlıca büyük sanayi kuruluşları şunlardır: TÜDEMSAŞ (Türkiye Demiryolu Makinaları Sanayii A.Ş.), Sivas Çimento Sanayii A.Ş., Beton Travers Fabrikası, Sivas Demir Çelik Fabrikası, Et ve Balık Kombinası Müdürlüğü, Süt Endüstrisi Kurumu, Askerî Dikimevi, SİDAŞ (Sivas Dokuma Sanayi A.Ş.), kiremit ve tuğla fabrikaları, yem ve un fabrikaları, amyant üreten Asbest Fabrikası, Ceylân Çivi Fabrikası, Döksat Döküm Fabrikası (Su borusu ve yapı malzemesi), Eksantrik Sanayi ve Ticaret A.Ş. (Otomotiv yedek parçaları), Mobilya Fabrikası, Pamuk İpliği Fabrikası ve halı dokuma atölyeleri. 65

81 Ulaşım: Ülkenin dört yanını birbirine bağlayan kara ve demiryolları ağı Sivas tan geçer. Ankara, Sivas, Erzincan, Erzurum devlet yolu ile Doğu ile Batı Anadolu birbirine bağlanır. Bu yol Yıldızeli nde ikiye ayrılır ve bir hat Tokat, Amasya, Samsun a ulaşır. Böylece Kuzey Anadolu ya bağlanır. Ulaş ve Kayadibi nde ayrılan yol Kayseri, Niğde, Mersin e giderek Güney Anadolu ya bağlanır. Sivas ın Merkez İlçe, Zara, Yıldızeli, Hafik, İmranlı, Gemerek, Gürün, Kangal ve Şarkışla ilçeleri devlet yolları üzerinde bulunur. İl dâhilinde 979 km devlet yolu, 761 km il yolu vardır. Bâzı köylerin henüz yolları yoktur. Sivas, demiryolu ağının önemli bir kavşak noktasındadır. Demiryolu ile ülkenin dört yanına bağlanır. Edirne, İstanbul, Ankara istikâmetinden; İzmir, Afyon istikâmetinden ve Mersin, Niğde istikâmetinden gelen demiryolu Kayseri de birleşip tek hat hâlinde Sivas a ulaşır. Sivas ta demiryolu hattı tekrar kollara ayrılarak Artova, Turhal, Amasya, Samsun hattını meydana getirir. Çetinkaya istasyonundan da iki hat ayrılır. Bir hat Erzincan, Erzurum, Kars a; diğer hat ise Malatya, Diyarbakır, Siirt, Malatya, Elazığ ve Muş a ulaşır. Merkez ilçe, Gemerek, Şarkışla, Yıldızeli ve Divriği ilçeleri demiryolu güzergâhı üzerindedir. Sivas ta havaalanı da vardır. İstanbul ve Ankara ile karşılıklı uçak seferleri yapılmaktadır. Kangal İlçesi Kangal İlçesi ve köyleri küçükbaş hayvan yetiştiriciliği açısından uygun bir yapıya sahiptir. Kangal da koyun sayısı eski yıllarda 150 binlerden fazla olduğu fakat son yıllarda bu sayının binlere düştüğü görülmektedir. Kangal da Akkaraman koyun ırkının lokal bir tipi olan ve adını Kangal dan alan Kangal Koyun u yetiştiriciliği yapılmaktadır. Bu tip Akkaraman ve diğer tiplerine göre cüsse, yükseklik ve ağırlık olarak daha iyi durumda olmasından dolayı civar il ve ilçelere damızlık olarak satımı yapılmaktadır. Bu koyun diğer koyun ırklarından farklı olarak kaburga sayısı 14 adettir. İlçe için tahıl ambarı demek uygun olur. Özellikle makarna imalatı yapan fabrikalar tarafından tercih edilen sert durum buğdayı Kangal da bol miktarda üretilmektedir. Son yıllarda patates ve şeker pancarı tarımı da yapılmaktadır. Buğday, Arpa ve Çavdar önemli tarımsal ürünleri arasındadır. Deligazili Köyü'nde yapımı tamamlanmış sulama göleti ve yapımı devam etmekte olan iki adet göletin faaliyete geçmesi ile sulu tarım Kangal da yaygınlaşacak ve ekonomik gelişmeye büyük katkıları olacaktır. İlçe yeraltı kaynakları bakımından oldukça zengindir. İlçenin en önemli madeni Linyit Kömür Ocaklarıdır. Çıkarılan linyit kömürü 1974 yılında kurulan yılda yaklaşık 1,9 Milyar KW enerji üretim kapasiteli MW gücündeki Hamal köyü civarında çalışmakta olan Termik Santralde değerlendirilmektedir. Termik Santralin Kangal a ve ülke ekonomisine oldukça büyük katkıları bulunduğu gibi ilçede giderek artan göçü önlemek açısından önemlidir. İlçenin Çetinkaya Beldesi'nde demir cevheri yatakları da bulunmaktadır. Yine ilçede krom madeni yatakları da bulunmaktadır. Yeşildere Köyünde kurşun, Kalkım Köyü'nde civa, Avşarören Köyü'nde manyezit yatakları bulunmaktadır. Proje Alanı Etrafında Yer Alan Yerleşim Birimleri Proje alanı etrafında yer alan yerleşim birimlerini, Yalnızsöğüt Köyü ve bağlı İnandık Mezrası, Çartıl Mezrası, Güvenkaya, Kuluncak, Yellice, Karamehmetli Köyleri oluşturmaktadır. Bu yerleşim birimlerinin ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Ayrıca bölgede küçük çaplı arıcılık faaliyetleri de gerçekleştirilmektedir. Proje kapsamında bu yerleşim birimleri ve bu birimlere ait tarım alanlarının ve hayvanların toz ve gürültüden etkilenmemesi için bağlantı yolları sürekli olarak sulanarak 66

82 toz oluşumu minimize edilecek, nakliye esnasında hız kurallarına riayet edilecek ve araçların bakımları periyodik olarak yapılacak ve zorunluluk durumları haricinde korna çalınması ve araçların gereksiz olarak çalıştırılmasının önüne geçilecektir. Ayrıca kamyonların üstü branda ile örtülecektir Nüfus (Yöredeki kentsel ve kırsal nüfus, nüfusun yaş sınıflarına göre dağılımı, hane halkı yapısı) Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre Sivas İli, Kangal İlçesinin 2012 yılı adrese dayalı nüfus sonuçlarına göre toplam nüfusu kişidir. Bu nüfusun kişilik kısmı Kangal İlçesine bağlı belde ve köylerde yer almaktadır. Diğer kişilik kısım ise İlçe Merkezinde bulunmaktadır. Kangal İlçesine bağlı 4 belediye ve 108 köy vardır. Yerleşim yerlerinde Toplu Yerleşim Tipi egemen olup, Orta Anadolu nun karakteristik yerleşim özelliklerini göstermektedir. Yerleşim durumu itibariyle nüfusun %43,4 ü ilçe merkezinde %56,6 sı ise köy ve beldelerde yaşamaktadır. Sivas İli ve Kangal İlçesine ve bucaklarına ait nüfus projeksiyonları aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 3.1. Sivas İli ve Kangal İlçesi Nüfus Projeksiyonları Yıl Toplam Erkek Kadın Grafik Gösterim Sivas İli Kangal İlçesi Yellice Köyü Yalnızsöğüt Köyü 67

83 Karamehmetli Köyü Kuluncak Köyü Kaynak: TUİK Tablo Yılı Yaş Grubu ve Cinsiyete Göre Nüfus Bilgileri SİVAS İLİ KANGAL İLÇESİ Yaş grubu Toplam Erkek Kadın Yaş grubu Toplam Erkek Kadın Toplam Toplam Kaynak: TUİK Faaliyet alanının yer aldığı Sivas İli sanayileşmenin yeterince gelişmemiş olması, tarım ve hayvancılığa olan rağbetin azalması gibi nedenlerle son yılarda sürekli göç vermektedir. Sivas İline ait göç istatistikleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 3.3. Sivas İli Göç İstatistikleri Dönem ADNKS Nüfusu (İl Nüfusu) Aldığı Göç Verdiği Göç Net Göç Net Göç Hızı dönemi , dönemi , dönemi ,22 68

84 Sağlık (Bölgede mevcut endemik hastalıklar) İlde tedavi edici ve koruyucu sağlık hizmetlerini yürüten sağlık kurumları; merkezle birlikte 14 tane Üniversite ve Devlet Hastanesi, 8 Entegre Hastane ve 1 adet Özel Hastane yer almaktadır. Bu hastaneler aşağıda verilmiştir. Tablo 3.4. Sivas'ta Yataklı Tedavi Kurumları Hastanenin Adı Yatak Yatak Hastanenin Adı Sayısı Sayısı Tıp Fak. Araştır. ve Uyg. Hastanesi Gölova İlçe Entegre Hastanesi Tıp Fakültesi Fizik Tedavi Merkezi Gürün Devlet Hastanesi 25 Sivas Numune Hastanesi 504 Hafik İlçe Entegre Hastanesi 10 Sivas Devlet Hastanesi 313 İmranlı İlçe Entegre Hastanesi 10 Ağız ve Diş Sağlığı Merkezi 0 Kangal Devlet Hastanesi 25 Askeri Hastane 100 Koyulhisar İlçe Entegre Hastanesi 15 Özel Anadolu hastanesi 84 Suşehri Devlet Hastanesi 65 Akıcılar İlçe Entegre Hastanesi 4 Şarkışla Devlet Hastanesi 65 Altınyayla İlçe Entegre Hastanesi 5 Ulaş İlçe Entegre Hastanesi 10 Divriği Devlet Hastanesi 50 Yıldızeli Devlet Hastanesi 50 Doğanşar İlçe Entegre Hastanesi 8 Zara Devlet Hastanesi 45 Gemerek Devlet Hastanesi 25 TOPLAM Yine İl Merkezi, ilçe ve köylerde olmak üzere toplam 53 adet Aile Sağlığı Merkezi ve 118 adet Sağlık Evi yer almakta olup I. Basamak Sağlık kuruluşlarına ilişkin bilgiler aşağıdaki tabloda verilmiştir. İLÇELER Tablo 3.5. Sivas'taki I. Basamak Sağlık Kuruluşları Toplum Aile Aile Sağlığı Sağlığı Hekimliği Merkezi Merkezi Birliği Sağlık Evi AÇSAP Dispanser 112 Acil İstasyonu Mobil sağlık istasyonu Merkez Akıncılar Altınyayla Divriği Doğanşar Gemerek Gölova Gürün Hafik İmranlı Kangal Koyulhisar Suşehri Şarkışla Ulaş Yıldızeli Zara TOPLAM

85 Sivas İl inde bulaşıcı hastalıkların 2011 yılına göre dağılımı aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 3.6. Sivas İli Bildirimi Zorunlu Hastalık Vakaları,2011 HASTALIKLAR V Akut Kanlı İshal Ö V 1 Boğmaca Ö V Brusella Ö Bulaşıcı Sarılık V Hepatit A Ö Serum V Hepatlt B Ö 1 V Hepatlt C Ö V Kabakulak Ö V 5 Kızamık Ö V Kızamıkçık Ö Kuduz şüpheli V ısırık Ö V 2 Menenjit Ö V 1 Tifo Ö V Tüberküloz Ö V 1 Sıtma Ö V Şarbon Ö V 1 Gonore Ö V AİDS Ö V Sifiliz Ö V 1 Tetanoz Ö 1 Kaynak: Sivas İl Çevre Durum Raporu, 2011 Bölgede mevcut endemik hastalıklar bulunmamaktadır İnsan Sağlığı Ve Çevre Açısından Riskli ve Tehlikeli Faaliyetler Krom ocağı ve zenginleştirme tesisinin işletilmesi sırasında kullanılan teknoloji ve malzemelerden kaynaklanabilecek kaza riskleri arasında patlatma esnasında olabilecek kazalar, kullanılan makine ve ekipmandan kaynaklanabilecek kazalar ve çalışan personelin dikkatsizliğinden kaynaklanacak kazalar yer almaktadır. Proje alanında krom madeninin üretimi esnasında patlatma işlemi yapılacaktır. Açık ocak uygulamalarında yapılan çalışmalarda genel olarak patlatmalarda alınacak güvenlik önlemlerini üç ana başlık altında incelemek mümkündür. Bu üç ana başlık, aynı zamanda üç farklı çalışma dilimini oluşturur. Bunlar; 70

86 - Atım öncesi alınacak güvenlik önlemleri - Atım sırasında alınacak güvenlik önlemleri - Atım sonunda alınacak güvenlik önlemleri Genel olarak bu çalışmalar, patlayıcı maddelerin depolardan alınıp çalışma sahasına nakli, deliklere şarj edilmesi, şarj edilen deliklerin patlatılması ile birlikte patlatma sonrası atım grubunun kontrol edilmesinden sonraki ana kadar geçen zamanı tanımlar. Atım Öncesi Alınacak Güvenlik Önlemleri: Atım öncesi alınacak güvenlik önlemleri, depolardan patlayıcı maddenin alınmasından itibaren başlayıp şarj işleminin başlangıcın kadar geçen sürede alınacak önlemleri kapsar. Öncelikle vurgulanması gereken nokta alınacak bütün önlemler yürürlükteki 87/12028 tarih sayılı tüzük hükümleri kapsamında olacaktır. Tüzük hükümleri gereği atım alanına gitmeden önce yapılacak çalışmalar öncelikle programlanacaktır. Kullanılacak patlayıcı madde miktarları doğru oranlarda tespit edilecektir. Patlayıcı maddeler depolardan tüzüğün belirlediği şekillerde alınacaktır (İlgili Tüzük 61.Madde). Tüzüğün 61. maddesi yükleme ve boşaltmanın ne zaman ve ne şekilde yapılacağını açıkça ifade edilmiştir. İlgili Tüzük'ün 118. Maddesinde; "Patlayıcı maddeler Satın alım ve Kullanım İzin Belgesi ile alınır ve kullanılır." denilmektedir. Kullanıcılar, bu işte ehil olan ve tüzüğün 118. maddesinde belirtilen Ateşleyici Yeterlilik Belgesi olan insanlar olacaktır. Yardım amaçlı olarak patlayıcı işinde tamamen ilgisiz olan personel atım bölgesine götürülmeyecektir. Satın alma ve kullanma izin belgesinde ismi yazılı olanlar en önemli sorumlulardır. Özellikle ateşleyiciler bu konuya çok dikkat etmeleri gerekir. Atım grubunun şarjını ve patlatmasını gerçekleştirecek ekibin bu iş için dizayn edilmiş ekipman ve teçhizatlarını yanlarına almalı sağlanacaktır. Çalışmaların emniyetli bir şekilde sürdürülmesi için amacına uygun patlatma aksesuarları kullanılacaktır. Amacına uygun ohmmetre ve patlatma manyetosu seçilecektir. Çevrede yaşayanlar ve ocak alanında bulunanlara atımın saati ile ilgili önceden haber verilecektir. Atım Sırasında Alınacak Güvenlik Önlemleri Atım sırasında alınacak güvenlik önlemlerini, deliklerin şarj edilmesine başlanmasından patlatmanın yapıldığı ana kadar geçen sürede alınması gereken önlemler olarak tanımlanabilir. Çalışma ile ilgili olmayan insanların öncelikle atım grubundan uzaklaşmaları sağlanacaktır. Atım grubunda gereğinden fazla ve seyir amaçlı gelen insanlar bulundurulmayacaktır. Şarj işlemine başlamadan önce iş ile ilgisi olmayan insanların ortamdan uzaklaştırılma sağlanacaktır. Atım grubundaki hazırlanan deliklerin önceden belirlenen esaslarda hazırlanıp hazırlanmadığı kontrol edilecektir. Delik geometrisi ve delik boyları şerit metre ile ölçülecektir. Şarj işlemine başlamadan önce bu konudaki bir aksaklığın tespit edilmiş birçok olumsuzlukları ortadan kaldırır. Açık ocak patlatmalarında delik etrafında biriken, delikten çıkan tozların mutlaka oradan alınması gerekmektedir Temizlenmeyen malzeme şarj sırasında delik içine kaçarak malzeme boyutuna bağlı olarak deliği tıkamasına veya patlayıcılar arasındaki ilişkiyi keserek verimsiz patlatmaya neden olur. Bu nedenle delikten çıkan tozlar mutlaka temizlenecektir. Şarj esnasında kullanılacak olan patlayıcı maddeler planlandığı gibi deliklerin başına uygun şekilde dağıtılacaktır. Gecikmeli kapsüllerin gecikme zamanlarına dikkat edilecektir. Patlatma deliklerinin şarj işleminin tamamlanmasından sonra ateşlemeden sorumlu kişinin çalışanların tamamını atım alanından uzaklaştırdıktan sonra bağlantıları tekrar kontrol edecek ve bir problemin olmadığına emin olacaktır. Ateşleme esnasında makine ve ekipmanları güvenli mesafelere çekilecektir. Ateşlemeyi gerçekleştirmeden önce işyerinde çalışanlar ve çevrede yaşayanlar düdük, siren vb. uyarı cihazları ile mutlaka uyarılacaktır. 71

87 Atımdan Sonra Alınacak Güvenlik Önlemleri Patlatmanın yapıldığı andan sonra tekrar atım alanına gidip çalışmaların başlamasına kadar geçen süre, atımdan sonra alınacak güvenlik önlemleri olarak isimlendirilir. Atımdan sonra çalışmalara başlamadan önce mutlaka atım grubunun patlayıp patlamadığı kontrol edilecektir. Bu kontrolde delikler tek tek incelenecek, malzemenin kabarması ve dağılımına bakarak patlamayan deliğin olup olmadığı belirlenecektir. İlgili tüzüğün 122. maddesinde patlamayan bir delik bulunursa veya bundan kuşku duyulursa fitil ile ateşlemede en az bir saat, kapsül ile ateşlemede ise beş dakika geçmeden atım alanına hiç kimse girmeyecektir. Yine aynı tüzüğün aynı maddesine göre patlamamış kartuş ve kapsüller bulunması olasılığına karşı, pasalar elle kaldırılacak; kartuş ve kapsüller aranacak kürek, kazma ve benzeri aletler kullanılmayacaktır. Patlamamış bir delik tespit edildiğinde, patlamamış deliğin atım yönünde arkasında kalacak şekilde 30 cm. uzaklıkta delik delinerek ateşlenecektir. Bu uygulama ile patlamamış delikte kalan patlayıcı maddenin imhası sağlanacaktır. Patlatma işlemi sırasında öncelikle jandarmaya haber verilecek daha sonra patlatma işlemi sırasında tüm faaliyetler durdurularak patlatma işlemi yapılacaktır. Ateşleme yapıldıktan sonra ateşleme bölgesi sorumlu kişiler tarafından kontrol edilecek ve iş makinelerini tehlikeye sokacak bloklar, basamak şevinde askıda kalmış ise gerekli önlemler alınacaktır. Patlayıcı maddelerin kullanımlarında, taşıma ve depolanmalarında "Tekel dışı bırakılan patlayıcı maddelerle av malzemesi ve benzerlerinin üretimi, ithali, taşınması, saklanması, depolanması, satışı, kullanılması, yok edilmesi, denetlenmesi usul ve esasları" na ilişkin tarih ve sayılı (Değişik; tarih ve sayılı) Resmi Gazetede yayınlanan 87/12028 karar sayılı Tüzük hükümlerine uygun şekilde çalışılacaktır. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Maden İşleri Genel Müdürlüğü tarafından tarih ve sayılı (Değişik; tarih ve sayılı) Resmi Gazetede Yayımlanarak yürürlüğe giren Madencilik Faaliyetleri Uygulama Yönetmeliği hükümlerine uygun hareket edilecektir. Ayrıca; işçi sağlığı ve iş güvenliği gereklerinin yerine getirilmesinden ve işletmenin teknik esaslar çerçevesinde çalıştırılmasından sorumlu olacaktır. Patlatma operasyonlarında taş savrulması Patlatma işlemi sırasında patlayıcı madde kaya kütlesi içinde yeterince hapsedilemezse reaksiyon sonucu oluşan yüksek basınçlı gazların erken atmosfere deşarj olması sırasında bazı kayaların kütleden ayrılarak uzağa savrulmasıdır. Genelde, kayada görülen bu beklenmeyen savrulma Taş savrulması olarak adlandırılır. Taş savrulması ciddi bir çevresel tehlikedir. Kişilerin ölümüne, ciddi şekilde yaralanmasına, ekipmanlara, binalara ve kamuya zarar verebilir. Taş savrulmasından kaynaklanan hasar, işletme ile yerleşim yeri sakinleri arasındaki ilişkilerinin gergin olmasının başlıca sebebidir. Özellikle büyük çaplı patlatma delikleriyle yer üstünde yapılan atımlarda bu tehlikelerle çok sık karşı karşıya kalınmaktadır. Böyle atımlarda patlatma sahasından 1 km ya da daha uzak mesafelere taş savrulduğu bilinmektedir. Bu yüzden, bu kazalardan sakınmak ve taş savrulmasının en aza indirmek için gerekli önlemler alınacaktır. Patlatma sonucu oluşacak şok dalgaları havada ve ateşlenen kayaç birimi içinde belirli bir hız, frekans ve genlikte yayılmaktadır. Bu yayılım atım yerinden uzaklaştıkça sönme eğilimi göstermektedir. 72

88 Taş savrulmasının denetlenmesi için; - Uygun çap ve boyutta delikler kullanılarak kaya içinde patlayıcı maddelerin dengeli homojen dağıtılması sağlanacak, - Uygun delik geometrisi hesaplanarak deliklere uygun yük verilecek, - En az, delik- ayna (yük) mesafesi boyutundaki sıkılama boyu bırakılacak ve uygun bir malzeme kullanılarak ağız sıkılaması yapılacak, - Gecikmeli ateşleme yöntemi uygulanacaktır. Ayrıca faaliyet sahasında, çıkabilecek herhangi bir yangına karşı yeterli sayıda yangın söndürme cihazı (kazma, kürek, balta, su kovası vs.) bulundurulacak, proje sahası hiçbir zaman boş bırakılmayacak, bunun için sürekli bir eleman görev alacaktır. Sahada ateş yakılmayacak, çalışan işçiler sürekli kontrol edilecek ve uyarılacaktır. İşçilerin toz ve gürültüden etkilenmemeleri için gerektiğinde toz maskesi ve kulaklık kullanmaları sağlanacaktır. Ayrıca araç, makine ve teçhizatın kullanımından dolayı da iş kazaları (araç devrilmesi, çarpması, araç çarpışması vs.) olabilir. Tüm bu kazaları azaltmak ve engellemek için personele eğitim yaptırılacak, gerekli uyarılar yapılacak ve ilgili yerlere uyarı levhaları asılacaktır. İşletme sahasına, çalışanların dışında başka bir kimsenin girmesi de engellenecektir. Makine ve ekipman sürekli bakımda tutulacak ve gerekli önlemler alınacaktır. Çalışanların sağlık ve güvenlikleri ile ilgili olarak; 4857 sayılı İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Kanunu ve 6331 sayılı "İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu" ve bu kanunlara istinaden çıkarılan yönetmeliklerin ilgili hükümlerine uyulacaktır sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu nun 180. Maddesi ve 6331 sayılı Kanuna istinaden tesiste İş Sağlığı uzmanı ve revir bulunacaktır. Kullanılan teknoloji ve malzemelerden kaynaklanabilecek kaza riskine karşı tarih ve sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan "Maden ve Taşocakları İşletmelerinde ve Tünel Yapımında Alınacak İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Önlemlerine İlişkin Tüzük"e uyulacaktır. Bu tüzüğe göre sahanın teknik nezaretçisi, işçi sağlığı ve iş güvenliği gereklerinin yerine getirilmesinden ve işletmenin teknik esaslar çerçevesinde çalıştırılmasından sorumludur. Ayrıca olası bir iş kazası ihtimaline karşı proje alanında yeterli donanımda bir ecza dolabı ve en yakın sağlık ocağına ulaşmak için bir araç hazır bulundurulacaktır. İşletmede Acil Müdahale Planı oluşturmak ve uygulamak üzere Teknik Destek Sorumlusu görevlendirilecektir. Acil Müdahale Planı çerçevesinde personele gerekli eğitimler verilecektir. Sahada olabilecek herhangi bir kaza, yangın veya sabotaj ihtimaline karşı işletme hiçbir zaman boş bırakılmayacak, ocak alanında üretim faaliyetleri sırasında daimi olarak bir bekçi bulundurularak ocak alanı gözetim altında tutulacaktır. Ayrıca sahada üretim faaliyetlerinin yapılmadığı dönemde ocak alanının düzenli olarak kontrolü yapılacaktır. Gerçekleştirilecek faaliyetler sırasında çalışma alanının etrafı tel örgü ile çevrilecektir. Ayrıca çalışma alanı çevresine uyarı levhaları konularak çalışma alanı ve çevresinde oluşacak muhtemel tehlikeler kontrol altına alınacaktır. Sahada araç, makine ve teçhizatın kullanımından dolayı iş kazaları olabilir. Tüm bu kazaları azaltmak ve engellemek için personele eğitim verilecek, gerekli uyarılar yapılacak ve ilgili yerlere uyarı levhaları asılacaktır. Proje alanına, çalışanların dışında başka bir kimsenin girmesi de engellenecektir. Saha herhangi bir tehlike halinde personel tarafından acilen boşaltılacaktır. 73

89 Çalışanlar arasında kurtarma ve söndürme ekipleri oluşturularak, acil durumlarda yardım istenecek kurum ve kuruluşların listesi ile irtibat numaraları ocak alanında herkesçe görülebilecek şekilde yerleştirilecektir. Kullanılacak ekipmanların bakımları rutin olarak yaptırılarak kaza riski minimize edilecektir. Genel olarak heyelana neden olan etkenler, ayrışma, kırıklık, temel zeminin içinde yumuşak zeminin varlığıdır. İnceleme alanında heyelan, çığ ve kaya düşmesi vb. duyarsızlıklar söz konusu değildir. Gerekli görülmesi durumunda heyelan riskine karşı taş duvar veya istinat duvarı örülmesi planlanmaktadır. Şev akıntılarının olabileceği yerlerde istinat duvarı, kablolu ankraj ve zemin çivisi uygulamaları yapılacaktır. Moloz akıntılarını ve heyelanları önlemenin en önemli adımı yamaç şevlerinin korunması olduğundan projede basamaklı çalışılacak ve yamaç yüzeylerinin aşınmasını önlemek için teraslama ve ağaçlandırma çalışmaları yapılacaktır. Çok karlı havalarda, çığ düşmesi ihtimaline karşı karlı havalarda ocak sahasında personel bulundurulmayacaktır. Ocak sahalarında çalışmalar arazi topografyasına uygun heyelanlara, çukurlaşmalara ve göllenmelere meydan verilmeden çalışılacaktır Gerçekleşmesi Beklenen Gelir Artışları; Yaratılacak İstihdam İmkanları, Nüfus Hareketleri Faaliyet kapsamında yapılacak olan kapasite artırımı ile mevcut olan çalışan sayısı 240 kişilik çalışan sayısı 336 kişiye çıkarılacaktır. İşletmede mevcut durumda çalışanların büyük bir kısmı çevrede yer alan yerleşim birimlerinden istihdam edilmiştir. Kapasite artırımı sonrası ilave personelin temini yine çevrede yer alan yerleşim birimlerinden temin edilmesi düşünülmektedir. Çalışacak personelin ve ailelerinin sosyal ihtiyaçları İlçe merkezinde ve civar köylerde sağlanacağından ilin ekonomisine de katkıda bulunulmuş olunacaktır. Proje kapsamında yapılacak üretim ile birlikte işçilerin gıda ve giyim giderleri, ekipmanların bakım, onarım ve yedek parça giderleri, yakıt giderleri, genel ve beklenmeyen giderler ile bölgede girdi sağlanacaktır. Faaliyet esnasında yapılacak yatırımlar milli gelire katkı sağlayacak olup, yukarıda da belirtildiği gibi ilgili bazı sektörlere de bir katma değer kazandırılacaktır. Gerçekleştirilmesi planlanan faaliyet nedeni ile bölgede nüfus hareketinin oluşması beklenmemektedir Yöredeki Sosyal Altyapı Hizmetleri (Eğitim, sağlık, kültür hizmetleri) Eğitim Sivas İli'nde eğitim öğretim veren 913 adet kurum bulunmaktadır. İstatistiklerine göre ilköğretim okullarında derslik başına ortalama 21 öğrenci, orta öğretim kurumlarında ise derslik başına ortalama 24 öğrenci, mesleki ve teknik eğitim kurumlarında derslik başına 33 öğrenci düşmektedir. Ayrıca Sivas İli nde adet öğrenci adet öğretmen ve adet derslik bulunmaktadır. İlin yüksek öğretim merkezi 1974 de kurulmuş olan Cumhuriyet Üniversitesi'dir. Üniversite kurumları on dört fakülte (eğitim, fen edebiyat, güzel sanatlar, iktisadi ve idari bilimler, mühendislik mimarlık, tıp, diş hekimliği, ilahiyat, eczacılık, iletişim, sağlık bilimleri, 74

90 teknik eğitim, teknoloji, veteriner), dört enstitü (fen bilimleri, sağlık bilimleri, sosyal bilimler, eğitim bilimleri), beş yüksekokul (beden eğitimi ve spor, Suşehri sağlık, Turizm işletmeciliği ve otelcilik, Yabancı diller, Zara Veysek Dursun Uyg. Bil.), on üç meslek yüksekokulundan oluşmaktadır. Kangal İlçesi'nde eğitim öğretim veren 41 adet kurum bulunmaktadır. İstatistiklerine göre ilköğretim okullarında derslik başına ortalama 17 öğrenci, orta öğretim kurumlarında ise derslik başına ortalama 14 öğrenci, mesleki ve teknik eğitim kurumlarında derslik başına 21 öğrenci düşmektedir. Ayrıca ilçede adet öğrenci 221 adet öğretmen ve 276 adet derslik bulunmaktadır. Sağlık Sivas İli: İl merkezinde ve ilçelerde toplam 16 adet hastane il, ilçe ve köylerde 94 sağlık ocağı, il genelinde toplam 165 sağlık evi vardır. Kangal İlçesi: İlçede Toplum Sağlığı Merkezi bünyesinde; 1 adet hastane, 1 adet toplum sağlığı merkezi, 3 adet aile sağlığı merkezi, 7 adet aile hekimliği birimi, 6 adet sağlık evi ve 1 adet 112 Acil İstasyonu bulunmaktadır. İlçede bulunan Kangal Devlet Hastanesi: 25 yataklı olup 5 uzman doktor, 5 pratisyen doktor, 2 diş tabibi, 13 hemşire, 5 ebe, 5 laboratuar teknisyeni, 4 röntgen teknisyeni mevcuttur. Kültür Sivas İli: Sivas tarihinin çeşitli dönemlerinde muhtelif devletlere başkentlik yapması en önemli ticari ve kültürel hüviyete sahipliği ile, her dönemde yapılan sayısız eserlerle doludur. Bunlardan bazıları zamanımıza kadar gelmemiştir. Bazıları hala insanı karşısında hayran bırakacak bir güzellikle ayakta durmaktadır. Selçuklular döneminde kültürel hayatın canlılığı nedeniyle, medreseler, camiler, türbeler ticari hayatın hareketliliğinden dolayı han, kervansaray ve imaretler Osmanlıların son dönemlerinde ise bayındırlık hizmetlerinin yoğunluğu ile dikkat çekicidir. Kangal İlçesi: Camii: Kare planlı, üzeri kubbeyle örtülüdür. Batı ve Kuzey yönü üçer kubbeyle örtülüdür. Kesme taştan 18. yüzyılda inşa edilmiştir. Alacahan Kervansarayı: Camii, han ve sur duvarlarından oluşmaktadır. Eski İpek Yolu şimdiki Sivas-Erzincan yolu üzerinde, Alacahan nahiyesi içerisindedir. Siyah-beyaz kesme taşlarla almaşık olarak örülmüştür. Adını da bu örgü sisteminden almıştır. Muhtemelen 17.yüzyıl Osmanlı Hanı olabilir. Halil Rıfat Paşa Köprüsü: Alacahan bucağına bağlı Yeşil Kale köyüne giderken Malatya yolu üzerindedir. Sivas Valisi Halil Rıfat Paşa yaptırmıştır. Tekgözlü 3.80 m. Genişliğinde 4.15 m. yüksekliğinde, 10.5 m. uzunluğundadır. 75

91 Tekke Köyü Samud Baba Kümbeti: Kapı üzerindeki kitabesine göre 1573.yılında yaptırılmıştır. Dıştan altıgen planlı, içten daire kubbeli, dıştan pramidal külahlı olup, tamamen taştan imal edilmiştir Çalışacak personelin ve bu personele bağlı nüfusun konut ve diğer teknik / sosyal altyapı ihtiyaçları Faaliyet kapsamında yapılacak olan kapasite artırımı ile mevcut olan çalışan sayısı 240 kişilik çalışan sayısı 336 kişiye çıkarılacaktır. Bu personel seçimi özellikle, bölgeye yakın yerleşim birimlerinden sağlanacak, bu nedenle işçilerin konaklama ihtiyaçları söz konusu olmayacaktır. Faaliyet sahasında personelin konaklaması söz konusu olduğunda şantiye binasında konaklaması sağlanacaktır Projenin Fayda-Maliyet Analizi Projenin gerçekleştirilmesi için gerekli finans kaynağı yatırımcının öz kaynaklarından karşılanacaktır. Üretim maliyetleri aşağıdaki başlıklar altında hesaplanmıştır. İşçilik ve Personel Giderleri Tablo 3.7. İşçi ve Personel Giderleri Görevi Adet Ücreti Çalışacağı Tutarı (TL/Ay) Süre (Ay) (TL) İdari Personel Teknik Nezaretçi Ocak Çavuşu Maden Mühendisi Teknik Personel Operatör Yağcı Delici Operatörü Ateşçi Ateşçi Yardımcısı Şoför Düz işçi Tesis işçisi Bekçi İşçi Toplam SGK Işveren(%36) Toplam İşletme Malzemesi Giderleri Yıllık TL harcama planlanmıştır. Akaryakıt, Yağ ve Filtre Giderleri Akaryakıt Harcaması = 0,22 x motor gücü x faktör x ekipman sayısı Yağ ve Filtre Gideri = 1/3 x Akaryakıt Harcaması Faktör : % 40 Ortalama Akaryakıt + Yağ Fiyatı: 4,90 TL/lt. 76

92 Ekipman Adı Tablo 3.8. Akaryakıt ve Yağ Giderleri Sayısı (Adet) Faktör Tüketim (lt/saat) Yakıt, Yağ Fiyatı (TL/lt) Vard. Sayısı Vard. Çalış. (saat) Yıllık Çalış. (Gün) Yıllık Tutar (TL) Ekskavatör 8 0,4 18 4, ,00 Yükleyici 10 0,4 14 4, ,00 Kamyon 15 0,4 12 4, ,00 Arazöz 2 0,4 12 4, ,00 Vagon drıll 2 0,4 7 4, ,00 Kompresör 2 0,4 4 4, ,00 Jeneratör 7 0,4 4 4, ,00 Pick Up 10 0,4 6 4, ,00 Servis Otabüsü 2 0,4 8 4, ,00 TOPLAM ,00 Yağ ve Filtre Gideri= TL.x1/3= TOPLAM GİDER= Elektrik Giderleri Proje kapsamında kullanılşacak Zenginleştirme tesisinde elektrik kullanılacağından dolayı ortalama elektrik giderinin TL civarında olması beklenilmektedir. Zenginleştirme Tesisi Giderleri (Kapasite Artırımı Kapsamında) Zenginleştirme tesisi giderleri TL olarak öngörülmüştür. Bakım-Onarım ve Yedek Parça Giderleri Bakım onarım ve yedek parça gideri hesaplamalarında daha önceki deneyimlerden yararlanılarak ortalama TL ayrılmıştır. Patlayıcı Giderleri Tablo 3.9. Patlatıcı Giderleri Yıllık ANFO Miktarı Yıllık Dinamit Miktarı Yıllık Kapsül Miktarı Miktar kg/yıl kg/yıl adet/yıl Birim Fiyat 2.2 TL/kg 4 TL/kg 0.65 TL/adet Toplam Fiyat TL TL TL Toplam Gider TL Delici Uç, Tıj ve Delik Dibi Tabanca Gideri Toplam= TL Amortisman Giderleri Ruhsat sahasında üretim faaliyetlerinde kullanılacak makine ve ekipmanlar firmanın bünyesinde bulunduğundan dolayı makine ve ekipmanlar için amortisman ayrılmamıştır. Ancak zenginleştirme tesisi yeni kurulacağı için amortisman gideri tesis maliyetinin %10'u olarak alınmış olup, TL civarındadır. Diğer Giderler Ocak için diğer giderler olarak yıllık devlet hakkı, ruhsat harcı v.b. giderler olarak ortalama TL ayrılmıştır. 77

93 Toplam İşletme Gideleri TL civarında bir giderin oluşabileceği hesaplanmıştır ( TL lik İlave Tesis Yatırım Bedeli Dahil). Proje kapsamında maden sahasında üretilmesi planlanan düşük tenörlü krom cevheri zenginleştirme tesisinde, zenginleştirildikten sonra yüksek tenörlü (%42-46) olarak piyasaya arz edilecektir. Faaliyet kapsamında yıllık ortalama ton tüvenan cevherin tesislere beslenmesi sonucu ton/yıl yüksek tenörlü (%42-46 tenöründe) krom cevheri elde edilmesi planlanmaktadır. Birim Üretim Maliyeti = Yıllık İşletme Giderleri / Yıllık Üretim = TL / ton = 165,14 TL / ton Beklenmeyen Giderler Ruhsat sahibi faaliyet sahasında daha önceden çalıştığı için üretim çalışmalarında ihtiyaç duyulan ilave ekipmanlar için ortalama TL'lik bir ek yatırım yapılması planlanmaktadır. Pazar ve Satış Fiyatı Ruhsat Sahasında üretilmesi planlanan ton/yıl yüksek tenörlü cevher (%42-46) direk piyasaya arz edilecektir. Satılabilir cevherin ortalama satış fiyatı 225,00 TL/ ton civarında olması tahmin edilmektedir. Krom cevherinin ortalama ocak başı satış fiyatı =225,00 TL / ton Toplam Gelir: ton x TL / ton = TL Yıllık İşletme Gelirleri Toplam İşletme Giderleri TL civarında bir giderin oluşabileceği hesaplanmıştır. Yıllık İşletme Karı Tablo Proforma Gelir-Gider Tablosu(Tl) Açıklamalar Proje Gelirleri Proje Giderleri Proje Brüt Karı Devlet Hakkının %30fazlası(%2,6) Kurum Vergisi(%20) , , , , , ,2 Kullanılabilir Kar Net Kar Amortismanlar Toplam Fayda Sabit Yatırıma Göre Rantabilite: Rantabilite = Brüt Kar / Sabit Yatırım x 100 = / x 100 = % 26 78

94 İktisadi Rantabilite: Rantabilite = ( Net Kar + Amortismanlar ) / Sabit Yatırım x 100 = [( ) / ] X 100 = % 19, Projeden Etkilenen Yerleşim Yerleri Proje kapsamında faaliyetin yapılacağı alan, Sivas İl Merkezinin 79,5km güneydoğusunda, Kangal İlçesinin 30km kuzeydoğusunda ve Divriği İlçesinin ise 31,5km güneybatısında yer almaktadır. Proje alanına en yakın yerleşim birimini 1086,95 hektara sahip alan sınırına 60m mesafede yer alan Çartıl Mezrası oluşturmaktadır. Proje alanı etrafında yer alan ve faaliyetten etkilenebilecek yerleşim birimlerinin proje alanına uzaklıklarının gösterilmiş olduğu uydu haritası aşağıda verilmiştir. ÇARTIL MEZRASI (60m Mesafede) İNANDIK MEZRASI (1010m Mesafede) Çartıl Mezrası İnadık Mezrası Şekil 3.1. ÇED İzin Alanı Etrafındaki Yerleşim Birimlerini Gösterir Uydu Haritası 79

95 Projenin Ekonomik Ömrü Proje alanında mevcut durumda işlenebilir tüvenan krom cevheri rezervi ton olarak belirlenmiştir. Yılda ton üretim yapılacağından ocağın ömrü; Proje Ömrü : ton / ton/yıl = 33,3 yıl dır. Proje kapsamında tüvenan krom cevherinin zenginleştirileceği Krom Konsantre Tesisleri için öngörülen ekonomik ömrü 30 yıl olup üretim için yeterli kapasite ve donanımda olacaktır. Proje kapsamında üretim faaliyetleri yıllık üretim miktarına bağlı olarak sürdürülecektir. Faaliyet alanındaki toplam rezerv miktarı, hammadde ihtiyacını karşılayabilecek kapasite olup ekonomik açıdan da değerlendirilebilir niteliktedir. Bununla birlikte ekonomik ömrünü tamamlayan veya teknolojik sebeplerle revize edilmesi gereken araç ve ekipmanlar yenilenecek ve bakımları düzenli olarak yapılacaktır. Böylece faaliyetin uzun yıllar hizmet etmesi sağlanacaktır Diğer Hususlar Bu bölümde belirtilecek başka bir husus bulunmamaktadır. 80

96 BÖLÜM 4: FİZİKSEL VE BİYOLOJİK ÇEVRENİN ÖZELLİKLERİ, DOĞAL KAYNAKLARIN KULLANIMI, PROJENİN ETKİLERİ VE ALINACAK ÖNLEMLER (Bölgesel ve çalışma alanı baz alınarak mevcut ve planlanan durum verilmelidir) 4.1. Arazi kullanım ve mülkiyet durumu Projenin gerçekleştirilmesi planlanan Ruhsat Alanı, 1547,07 hektar olup T.C. Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlığı Maden İşleri Genel Müdürlüğü nde İR:69504 ve ER: numarası ile faaliyet sahibi adına kayıtlıdır (Bkz. Ek-1). Proje alanı, 1/ ölçekli haritada J39a3 ve J39b4 paftalarında yer almaktadır. Proje alanında Krom Ocağı ve Krom Konsantre Tesisi faaliyetine ilişkin olarak 314,16 hektarı Ocak Alanı olmak üzere toplam 465,25 hektar alan için tarih, 2652 karar no lu ÇED Olumlu Belgesi alınmıştır (Bkz. Ek-2). Daha sonra alanda yapılan rezerv tespit çalışmaları nedeni ile işletilmekte olan Krom Ocağı için kapasite artırımı (24,79 ha alan) yapılmış olup, bu kapsamda Sivas Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü tarafından tarih ve 456 no lu ÇED Gerekli Değildir Kararı verilmiştir (Bkz. Ek-2). Böylece söz konusu Krom Ocağı ve Krom Konsantre Tesisinin toplam alan kullanımı 487,04 hektara çıkarılmıştır. Söz konusu projede kapasite artırımına gidilmesi planlanmaktadır. Gerçekleştirilmesi planlanan kapasite artırımı ile mevcut kullanım alanı 487,04 hektar (462,25+24,79 hektar) olan Krom Ocağı ve Konsantre Tesisi Projesinin alan kullanımının 1086,95 hektara çıkarılması planlanmaktadır. Gerçekleştirilmesi planlanan kapasite artırımı ile proje alanına ikinci bir Krom Konsantre Tesisi ve bu tesise bağlı yapı ve alanların inşası gerçekleştirilecek olup, Krom Ocağı olarak belirlenen alanda da genişlemeye gidilecektir. Yozgat-Sivas-Kayseri Planlama Bölgesi 1/ ölçekli Çevre Düzeni Planı Ek-7 de verilmiştir. Söz konusu plana göre faaliyet alanının büyük bir kısmı mera-çayır alanları, bir kısmının ise hazine, tarım ve orman alanları içerisinde kaldığı görülmektedir. Söz konusu proje alanı mevcut durumda, faaliyet sahibi adına tapulu alanlar, hazine arazisi, mera alanı, şahıslara ait tarım alanları ve orman alanı olarak belirlenmiş alanlar içerisinde kalmaktadır. Proje kapsamında yer alan tarım alanlarının tarım dışı amaçla kullanılmasına ilişkin olarak; tarih ve sayılı R.G. de yayımlanarak yürürlüğe giren 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu kapsamına ÇED Olumlu Belgesi alındıktan sonra proje kapsamında kullanılacak tarım alanları için Sivas İl Tarım, Gıda ve Hayvancılık Müdürlüğüne müracaat edilerek tarım dışı kullanım izni alınacaktır. Proje alanı içerisinde bulunan mera vasfında taşınmazlar için 4342 sayılı Mera Kanunun 14. maddesi gereğince İl Mera Komisyonuna tahsis amacı değişikliği talebinde bulunulacaktır. Ayrıca proje kapsamında 4081 sayılı Çiftçi Mallarının Korunması Hakkındaki Kanun hükümlerine titizlikle uyulacaktır. Proje kapsamında; tarım arazileri için 5403 Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu hükümlerine göre, toplulaştırma alanlarında 3083 sayılı Sulama Alanlarında Arazi Düzenlenmesine Dair Tarım Reformu Kanunu hükümlerine göre ve saha içerisinde bulunan su kaynaklarında yapılacak faaliyetler için 1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu hükümlerine göre gerekli izinler alınacaktır. 81

97 Toprak Özellikleri a) Toprak yapısı ve arazi kullanım kabiliyeti sınıflaması Proje alanı ve etrafı, VII. Sınıf Arazi Kullanma Kabiliyetine sahip, Kahverengi Topraklar grubunda yer almaktadır. Kahverengi Topraklar Kahverengi topraklar aridden semi-aride ve ılımandan serine kadar değişen iklimlerde bulunur. Üzerlerindeki doğal bitki örtüsü kısa ot ve çalılardan ibarettir. Bu topraklar çeşitli ana maddelerden oluşabilir. Oluşumlarında kalsifikasyon rol oynar. Bu işlem sonucu profillerinde çok miktarda kalsiyum bulunur. ABC profilli topraklardır. Erozyona uğrayanlarda yalnızca A ve C horizonları görülür. Doğal drenajları iyidir. Kahverengi topraklarda profil baştan aşağı kireçlidir. B horizonunun altında beyazımsı ve çoğunlukla sertleşmiş kireç birikme katı yer alır. Bazı topraklarda bu kireç katı cm de bulunur. Profildeki silikat killeri genellikle illit ve montmorillonittir. Bu topraklar yazın uzun periyotlar için kuru kalır. Yağışın yoğun düştüğü kış ve ilkbaharda sıcaklık düşüktür. Bu nedenle ilkbahar ve sonbahardaki kısa periyotlar hariç kimyasal ve biyolojik etkinlikler yavaştır. Arazi kullanma kabiliyetlerine ilişkin bilgiler aşağıda verilmiştir. Sınıf VII: Yedinci sınıf toprakların fiziksel koşulları çayır ve mer a arazilerinin geliştirmek için tohumlama, gübreleme, kireçleme ve su kontrolü gibi önlemlerin alınmasına elverişli değildir. Sınırlayıcı faktörler VI. sınıftan daha şiddetlidir. Bunun sonucu çayır, mer a ve özellikle orman ağaçlarının yetiştiriciliği oldukça engellenmiştir. Düzeltilmesi mümkün olmayan ve devamlı olan sınırlayıcı faktörler VI. Sınıfa göre daha şiddetlidir. Bu sınıfa giren topraklar, karakterlerine ve yerel iklim koşullarına göre iyi veya fena bir orman alanı olabilir. Temelde kültür bitkilerinin hiç birisine uygun değildir. Ancak ender hallerde ve iklim koşullarının da izin vermesiyle, bazı VII. sınıf topraklarda özel tarım yöntemleri uygulanarak bitkisel üretim yapılabilir. Bu sınıftaki bazı topraklarda koruma önlemleri almak ve diğer tarım arazilerini sel ve taşkınlardan korumak için ağaç dikimi ve ot tohumu aşılamasına gerek duyulabilir. b) Yamaç Stabilitesi Bir zemin kitlesinin bir yatay düzleme göre açı yapan herhangi bir yüzeyine şev adı verilir. Eğer şev, insan katkısı olmaksızın doğal olarak oluşmuşsa doğal şev, insan eliyle kazıya da dolgu sonucu oluşmuşsa yapay şev adını almaktadır. Proje alanı eğimli bir arazi yapısına sahiptir. Alanda cevher alımı yapılması yamaç stabilitesinin azalmasına neden olacaktır. Söz konusu proje kapsamında şev stabilitesinin sağlanması amacıyla en uygun yöntem seçilecek ve tehlike oluşumuna karşı gerekli önlemler alınarak malzeme alımı yapılacaktır. Gerekli görüldüğü hallerde şev stabilitesinin sağlanması amacıyla şev eğimleri azaltılacaktır. Proje kapsamında yapılacak olan açık ocak işletmeciliği sırasında yükselen basamaklar yöntemi kullanılacaktır. 82

98 Proje alanında cevherin mostra verdiği alanlar farklı eğim özelliklerine sahiptir. Basamak yüksekliğinin maksimum 10m, basamak genişliğinin araçların rahat manevra yapabilmeleri için minimum 16m, basamak şev açısının maksimum 80 0 ve ocak genel şev açısı ise maksimum 45 0 olacak şekilde üretim yapılacaktır. Proje alanında faaliyetin sona ermesini takiben yapılacak olan Restarasyon Çalışmaları ile sahadaki şev açıları, 30 0 nin altına düşürülerek bitkilendirilecektir. Böylece proje alanında yapılacak rehabilitasyon çalışmaları ile sahanın daha stabil hale getirilmesi sağlanmış olacaktır. Sahada üretimin tamamlanmasını takiben yapılacak olan dolgu, bitkisel toprağın serilmesi ve bitkilendirme çalışmalarını içerecek olan Rahabilitasyon Çalışmaları ile mevcut şev eğimleri daha da azalacak ve şev eğimlerinin azaltılması ve bitkilendirme ile duraysızlık sorunu ortaya çıkmayacaktır. Proje kapsamında stoklanacak olan bitkisel toprak, alanda faaliyetin sone ermesinden sonra rehabilitasyon çalışmalarında kullanılacaktır. Rehabilitasyon sırasında yapılacak olan çalışmalara ilişkin bilgiler, Ek-x da verilen Doğaya Yeniden Kazandırma Planında verilmiştir. c) Erozyon Proje alanında ocak alanında arazinin hazırlanması sırasında yüzeyden alınacak bitkisel örtü tabakası üretime paralel olarak yapılacaktır. Hafriyat işlemleri ile sahanın erozyon riski az da olsa ortadan kalkmış olacaktır. Faaliyetin tamamlanmasını takiben yapılacak olan Doğaya Yeniden Kazandırma Planı kapsamında bitkisel toprağın tekrar yüzeye yerleştirilmesi ile birlikte ocak alanı üzeri tekrar bitkilendirilecektir. (Bkz. Ek-x) Bitkilendirme işlemi, ocak alanı çevresinde bulunan çalı türlerinin dikilmesi yolu ile yapılacaktır. Çalışma sırasında oluşacak her bir basamağa ait şev üst sınırı yoğunluklu olmak üzere, ocak alanının tamamı bitkilendirilecektir. Ayrıca diğer bir önlem olarak erozyon ve siltlenmeye karşı, en üst basamağın bulunduğu kotta ve bitkilendirme çalışması yapılan alan içerisinde, saptırma kanalı açılacaktır. Bu yolla sahaya üst kotlardan ve bitkilendirme çalışması yapılmış alan içerisinden yağışlarla birlikte akarak gelen suyun, arazi ıslahı yapılmış olan alana yoğun olarak girmesi engellenecektir. d) Rezervuar Sedimantasyonu Proje alanında yüzeysel su kaynağı bulunmaması nedeniyle sahada sedimantasyon problemi bulunmamaktadır. e) Proje Kapsamında yapılacak iş ve işlemler kapsamında toprağa etkiler ve alınacak önlemler (arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası) Proje kapsamında inşası yapılacak olan yapı ve alanların, arazi hazırlık ve inşaat çalışmaları esnasında ve yapılacak olan krom ocağı işletmeciliği faaliyeti nedeni ile ortaya bitkisel toprak ve hafriyat malzemesi çıkacaktır. Bitkisel toprağın tamamı, alanda yapılacak rehabilitasyon çalışmalarında kullanılacak olup, hafriyat malzemesinin bir kısmı dolgu işlerinde, arazi tesviye ve çevre düzenleme kullanılacaktır. Değerlendirilmesi mümkün 83

99 olmayan kısmı ise proje alanı içerisinde belirlenen hafriyat döküm alanlarında depolanacaktır. Planlanan projenin arazi hazırlık ve inşaat çalışmaları esnasınca yapılacak hafriyal çalışmaları tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren "Hafriyat Toprağı. İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği" hükümlerine uygun olarak gerçekleştirilecektir. Söz konusu projenin hafriyat çalışmaları esnasında, Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliğine göre aşağıda belirtilen kontrol önlemleri alınacaktır. - Hafriyat sırasında bitkisel toprak alt topraktan ayrı olarak toplanacak ve derinliğine ve yapısına bağlı olarak kazılarak yeniden kullanılmak üzere ayrı olarak depolanacaktır. - Bitkisel toprağın saklanma sürecinde olabilecek kayıpların önlenmesi ve toprağın kalitesinin korunması amacıyla; bitkisel toprağın depolanacağı yerin % 5'den fazla eğimli olmaması sağlanacaktır. - Bitkisel toprağın uzun süre açıkta bırakılması durumunda: yüzeyinin çabuk gelişen bitkiler ile örtülmesi temin edilecek ve ya iri taneli malzeme ile üzeri kapatılacaktır. - Ayrı toplanan bitkisel toprağın tamamı arazi tesviyesi ve rehabilitasyon çalışmaları esnasında tekrar kullanılacaktır. - Hafriyat işlemleri sırasında kazıdan çıkacak toprağın öncelikle faaliyet alanı içerisinde değerlendirilmesine çalışılacaktır. - Hafriyat depolama alanlarında oluşabilecek oturma, çökme ve kayına gibi zemin ve gövde hareketlerinin önlenmesi için en uygun yığın ve döküm boyutlandırması yapılacaktır. - Geçici döküm alanlarının yüzeyleri ve şev dibi çevresine insan ve diğer canlıların yaklaşmasını engelleyici önlemler alınacak ve uyarı levhaları konulacaktır. Yapılacak olan rehabilitasyon çevre düzenleme çahşmalan esnasında aşağıda belirtilen hususlara uygun olarak hareket edilecektir. - Rehabilitasyon çalışmaları sonucunda, sahaya doğal görünüm kazandırılacaktır. - Projenin uygulanması sonucunda ortaya çıkacak yapının veya oluşan yeni alanın kullanımı, yerel çevre koşulları ile tanı uyum içinde olacak ve tüm canlılar için tartışmasız güvenli bir ortam sağlanacaktır. - Alanın dış çevresinde eğimli yüzey var ise taş ve parça yuvarlanmaları ile kaymalara karşı kesin önlem alınacaktır. - Yeşil alanın üzeri yapılacak bitkilendirme çalışmasına bağlı olarak bitkisel üst örtü toprağı ile kaplanacak ve ağaçlandırılacaktır. Tüm hafriyat çalışmalarında tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren "Hafriyat Toprağı. İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği" hükümlerine uyularak hareket edilecektir. Ayrıca yapılacak çalışmalar esnasında tarih ve sayılı Resmi Gazetede Yayımlanarak yürürlüğe giren "Toprak Kirliliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmelik" hükümlerine uygun olarak hareket edilecektir. Proje kapsamında yapı yerlerinin inşaatı sırasında oluşacak hafriyat malzemeleri geçici süre ile de olsa yapı kenarları belirlenen alanların haricinde herhangi bir yerde depolanmayacaktır. 84

100 Projenin arazi hazırlık ve inşaat çalışmaları kapsamında: yapı alanlarında malzemenin sökülmesi, yüklenmesi, boşaltılması, taşınması işlemleri esnasında toz emisyonu oluşması söz konusudur. Proje kapsamında toz oluşumunu minimize edecek bütün önlemler alınacaktır. Savurma yapmadan doldurma-boşaltma yolların ve proje alanının nemlendirilmesi kamyonların üzerinin branda ile kapatılması vb. Sahada kullanılacak araçların bakım ve onarımları en yakın yetkili servislerde yapılacaktır. Bu nedenle sahada atık yağ oluşmayacaktır. Diğer sabit ekipmanların bakım ve onarımları ise proje alanı içerisinde, kapalı alana sahip olan atölyelerde yapılacak olup atık yağ oluşumu söz konusu olacaktır. Araçların bakım-onarım işlemleri esnasında işletme alanında her türlü sızdırmasızlık tedbirleri alınacaktır. Oluşacak atık yağlar tarih ve sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren "Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği" hükümlerince ağzı kapalı variller içerisinde toplanarak sızdırmaz zeminde geçici olarak depolanacak ve lisanslı bertaraf veya geri kazanım tesislerine ulaştırılmak üzere lisanslı firmalara teslim edilecektir. Üretim, patlatma ve iş makineleri yardımıyla yapılacaktır. Basamak ve şev açısının projede belirtildiği gibi uygun şekilde üretimin yapılması ile erozyonun da önüne geçilmesi sağlanacaktır. Faaliyet sonrası alınacak önlem olarak da yapılacak ağaçlandırma ve bitki örtüsü oluşturma gibi işlemler ile mevcut erozyonun önüne geçilecektir. Olası bir doğal afet durumu ile ilgili gerekli önlemler alınacaktır Jeolojik Özellikler a) Bölge Jeolojisi Tuz Gölü ve Çankırı havzalarından sonra, sahip olduğu alan açısından, Orta Anadolu havzaları arasında üçüncü büyük (Görür ve diğ., 1998) ve konum olarak en doğuda olanıdır. Güneyde Anatolid/Toridler ile kuzeyde Pontidler arasında Jura başında açılarak Üst Kretase de kuzeye doğru yiterek kapanan Neotetis in kuzey koluna ait kenet kuşağı (Şengör ve Yılmaz, 1981) üzerinde yer almaktadır (Temiz, 1994). Kıtasal deformasyonun izlerini taşıyan ve Alp-Himalaya tektonik kuşağı boyunca uzanan havzanın Sivas-Erzincan arasında kalan doğu bölümündeki uzanım ekseni yaklaşık olarak D-B yönlü iken, Sivas-Kayseri arasında kalan batı bölümünde KD-GB yönlüdür (Kavak, 2004). Kuzeyde Orta Anadolu Bindirme Kuşağı (Tatar, 1982), doğu-kuzeydoğu da Refahiye Ofiyolitli Karışığı (Yılmaz, 1985), güneyde Kangal Havzası, güneydoğuda Munzur kireçtaşları (Özgül ve diğ., 1981) ve batı-kuzeybatıda ise Kırşehir Masifi ne ait Akdağ metamorfitleri (Tatar, 1971) ile sınırlanmaktadır. Arap ve Avrasya levhalarının çarpışma sürecinin sedimanter kayıtlarını ve dolayısıyla bölgenin jeolojik ve tektonik evrimi hakkındaki bilgileri içermesi bakımından önemli bir havzadır (Temiz, 1996). a.1. Yüzey Jeolojisi MTA tarafından oluşturulan 1/ ölçekli Türkiye Jeoloji Haritası kullanılarak oluşturulan, Proje Alanı ve civarını içeren genelleştirilmiş jeoloji haritası aşağıda verilmiştir. 85

101 Şekil 4.1. Proje Alanı ve Civarının Jeoloji Haritası (Bilgiç, 2002) 86

102 Yukarıda verilen Jeoloji Haritası incelendiğinde, proje alanının bulunduğu hazanın büyük bir bölümünü kaplayan sedimanter birimlerin, Erzincan ile Sivas arasında kalan doğu bölümünde, Refahiye nin güneyinden başlayarak İmranlı-Zara-Hafik-Sivas hattı boyunca yaklaşık olarak D-B yönlü olarak uzandıkları görülmektedir. Sivas ile Kayseri arasında kalan batı bölümünde ise, sedimanter birimlerin uzanımı, Sivas-Şarkışla-Gemerek hattı boyunca KD-GB yönlü olarak gelişmiştir. Sedimanter birimleri doğu ve batıdan sınırlandıran jeolojik unsurlar, doğu-kuzeydoğuda yer alan Refahiye Ofiyolitli Karışığı (Yılmaz, 1985) ve batı-kuzeybatıda yer alan, Yıldızeli nin güney-güneybatısına doğru uzanan Akdağ metamorfitleri (Tatar, 1971) dir. Kuzeyde yer alan Orta Anadolu Bindirme Kuşağı nın kuzeyinde kalan ofiyolitik ve metamorfik kayaçlar, Sivas Tersiyer Havzasının sedimanter birimlerinin kuzey sınırını oluşturmaktadır. Güney sınır ise, Tecer ve Gürlevik dağlarında yüzeyleyen kireçtaşlarının güneyinde ve Kangal Havzası nın kuzeyinde kalan ofiyolitik kayaçlardır. Havzanın kuzey ve güney sınırlarında yer alan bu ofiyolitik birlikler, oluşum yaşı ve kayaç türleri bakımından benzer özelliklere sahiptir (Yılmaz, 1985). Bu sınırlar arasında kalan ve havzanın geniş bir bölümünde yüzeyleyen sedimanter birimler genellikle Alt-Orta Miyosen yaşlıdır. Sivas-Hafik-Zara-İmranlı hattı boyunca yüzeyleyen sedimanter kayaçların büyük bir kısmı Alt Miyosen (yer yer Orta Miyosen) yaşlı evaporitik kayaçlardır. Sedimanter havza içerisinde volkanik kayaçların yüzeylediği yerler, çok sınırlı olmakla beraber, batıda Şarkışla-Gemerek arasında kalan bölge ve Şarkışla nın doğusu (Paleosen yaşlı), güneyde Gürlevik Dağı nın doğusu (Eosen yaşlı) ve doğuda Refahiye Ofiyolitli Karışığı nın güneyinde kalan bölgedir (Üst Kretase-Paleosen yaşlı). Havza dışında volkanik kayaçlar yoğun olarak Divriği nin güneyinde (Üst Miyosen-Pliyosen) ve ayrıca Yıldızeli çevresinde (Eosen yaşlı) yüzeylemişlerdir. Genellikle Üst Kretase-Eosen yaşlı olan plutonik kayaçlar ise sedimanter havza sınırları içerisinde yüzeylememektedir fakat İmranlı nın kuzeybatısında ve Divriği çevresinde yüzeylemiş oldukları görülmektedir. Metamorfik kayaçlar, havzayı batıdan sınırlayan ve Yıldızeli nin güney-güneybatısına doğru uzanan Akdağları nda, Hafik in kuzey-kuzeybatısında ve Refahiye çevresinde yüzeylemektedir. Havzada gözlemlenen önemli tektonik yapılar, İmranlı-Zara-Koşutdere hattına paralel olarak D-B istikametinde uzanan ve Koşutdere den itibaren uzanım yönü KD-GB ya doğru olan faylar, Tecer ve Gürlevik Dağları boyunca uzanan faylar ve Altınyayla-Gemerek arasında yer alan Deliler Fayıdır. a.2. Genel Stratigrafisi Genel stratigrafik özellikleri incelendiğinde, havzanın temelini, batı-kuzeybatı kenarında Kırşehir masifinin doğu ucunu oluşturan Paleozoyik yaşlı metamorfiklerin oluşturduğu, güney kenarında ise Toros kuşağının doğu ucunu oluşturan Üst Triyas-Üst Kretase yaşlı karbonatların oluşturduğu belirtilmiştir (Özgül, 1981; Özgül ve Turşucu, 1983; Yılmaz, 1985; Temiz, 1994). Havzanın kuzey kenarındaki gelişimin Üst Paleosen-Orta Eosen yaşlı ofiyolitik karışık ile başladığı ve bu birincil sedimantasyonun fan-delta konglomeralarını, volkanikleri, nummulit içeren kireçtaşlarını ve marnları içerdiği ifade edilmiştir (Kurtman, 1973; Gökten ve Kelling, 1991; Temiz, 1996). Güney kenarında ise birincil çökellerin Tecer dağlarında yüzeyleyen Üst Kretase-Paleosen yaşlı kireçtaşları olduğu belirtilmiştir (Artan ve Sestini, 1971; Kurtman, 1973; Temiz, 1996). Havzanın Eosen yaşlı kayaçları, kalın olistostromlar, türbiditler ve volkanoklastiklerle temsil edilmiştir (Artan ve Sestini, 1971; Kurtman, 1973; İnan, 1993; Gökten, 1993; Temiz, 1996). Eosen yaşlı birimleri üzerleyen Oligosen yaşlı birimler, tabanda kalın jipsten, kalın silttaşlarından ve üstte kumtaşlarından oluşmuştur (Temiz, 1996). Üst Oligosen (?)- Alt Miyosen başında yaygın bir denizel çökelim süreci (Sivas-Tecer Dağı hatının batısı hariç) havzada izlenmiştir (Dizer,1962; Kurtman, 1973; Poisson ve diğ., 1992, Temiz, 1994). Resifal kireçtaşları ve marnlarla temsil edilen Alt Miyosen sığ deniz çökelleri, yer yer üste doğru Orta Miyosen yaşlı kırmızı klastiklere geçmekte ve uyumsuz olarak havzanın orta ve doğu bölümlerini üzerlemektedir (Temiz, 1996). Havzanın son 87

103 çökelim sürecini ve bölgenin yükselmesini Orta Miyosen yaşlı karasal-lagüner kırıntılı kayalar temsil etmektedir (Temiz, 1994). Miyosen denizi doğudan gelerek batıya doğru ilerlemiş, Sivas civarına kadar ilerledikten sonra çekilmiştir. Pliyosen yaşlı konglomera ve kumtaşı tabakaları, Miyosen e ait jipsli seri üzerinde uyumsuz olarak yer almıştır. Kuvaterner yaşlı alüvyonlar ve travertenler havzanın bazı bölgelerinde yüzeylemektedir (Kurtman, 1973). Havzaya ait genel stratigrafik dikme kesit aşağıda verilmiştir. 88

104 Şekil 4.2. Genel stratigrafik dikme kesiti (Kurtman, 1973). 89

105 a.2.1. Metamorfik Seri Bölgenin temelini oluşturan Paleozoyik yaşlı seri, gnays, kuvarsit, amfibolitşist, mikaşist, serisitşist ve mermer gibi metamorfiklerden oluşmaktadır. Bu serinin üzerinde Tecer kireçtaşları uyumsuz olarak yer almaktadır (Kurtman, 1973). a.2.2. Üst Kretase (Tecer Kireçtaşları) Metamorfik temelin üzerinde uyumsuz olarak yer alan kireçtaşlarından oluşan birim Blumenthal (1937) tarafından Tecer kireçtaşları olarak adlandırılmıştır. Bölgenin en yaşlı sedimanter formasyonu olan bu kireçtaşları, Tecer Dağları nın güneyinde ve güneydoğusunda ofiyolitlerle karışık halde bulunmaktadır ve yer yer ofiyolitler arasında mercekler halinde kalmaktadır. Tecer kireçtaşları üste doğru uyumlu olarak Paleosen yaşlı Gürlevik kireçtaşlarına geçmektedir (Kurtman, 1973). a.2.3. Paleosen (Gürlevik Kireçtaşları) Gürlevik Dağı nda ve Tecer Dağları nın kuzey eteklerinde yüzeyleyen Gürlevik kireçtaşları, tabakalı ve çatlaklı özellik göstermektedir ve arada marnlı kireçtaşı ile ince marn seviyeleri içermektedir. Gürlevik Dağı ve Tecer Dağları nın doğu kesimlerinde, Üst Kretase yaşlı Tecer kireçtaşı ile normal bağlantılara sahiptir. Tecer kireçtaşları ile uyumlu olan ve bu tabakanın devamı şeklinde olan bu kireçtaşları, Tecer kireçtaşlarından biyostratigrafik ve sedimantolojik özellikleri yardımıyla ayrılabilmektedir. Gürlevik kireçtaşlarının üst sınırı belirgindir ve İpresiyen yaşlı konglomera tabakaları ile uyumsuz olarak örtülmüştür (Kurtman, 1973). Kurtman (1973), iki kireçtaşı tabakası arasında bariz bir litolojik sınır olmadığını belirtmiştir. Tecer ve Gürlevik dağlarını oluşturan kireçtaşlarını ilk kez İnan ve İnan (1990), Tecer formasyonu olarak adlandırmışlardır. Tecer ve Gürlevik Dağları nda yüzeyleyen Üst Kretase-Paleosen yaşlı bu iki birimi Temiz (1994), Tersiyer havzanın ilk çökelleri olarak bir bütün halinde ifade etmiştir. a.2.4. Eosen Havzanın kuzeyinde ve güneyinde olmak üzere iki farklı bölgede yüzeylemiştir. Eosen yaşlı tabakalar güney bölümünde, Tecer Dağı nın kuzey eteklerinden başlayarak doğuya doğru Fıdıl Dağı na kadar uzanan hat boyunca yer almaktadır. Paleosen kireçtaşlarını uyumsuz olarak üzerleyen konglomeralar ile başlayan güneydeki Eosen birimi, kireçtaşı, marn, kumtaşı, şeyl ardalanması şeklinde gelişmiştir. Kuzey bölümünde ise, Sakar Dağı eteklerinden başlayarak doğudaki Köse Dağları na kadar uzanan hat boyunca Eosen birimleri yer almaktadır. Kretase tabakalarını uyumsuz olarak üzerleyen kalın konglomera tabakaları ile başlamaktadır. Doğuya doğru andezit lavları ile aglomera ve marn, şeyl ardalanması şeklinde gelişmiş, batıya doğru ise kireçtaşı, marnlı kireçtaşı, marn ve şeyl içermektedir. Özellikle Lütesiyen fliş seviyeleri içerisinde andezit, tüfit ve volkanik breş seviyeleri yer almaktadır. Eosen tabakaları litolojik olarak dört ayrı formasyona ayrılmaktadır. Bunlar İpresiyen yaşlı Kozluca ve Bahçecik Formasyonları ile Lütesiyen yaşlı Bozbel ve Kösedağ Formasyonlarıdır (Kurtman, 1973). a Bahçecik Formasyonu Havzanın kuzey ve güney bölümlerinde gözlenmekte olan ve Eosenin tabanını oluşturan İpresiyen yaşlı konglomera tabakalarıdır. Kuzeyde, adını aldığı Bahçecik Köyü yakınlarında, Karahisar ve İlemin köyleri civarında, güneyde ise Tecer Dağları nın kuzey eteklerinde ve Gürlevik Dağı çevresinde yüzeylemektedir. Bahçecik köyü kuzeyinde, Bahçecik deresi vadisinde serpantinlerle kırmızı radyolarit tabakaları üzerinde bir 90

106 uyumsuzlukla başlamaktadır. İyi tabakalanmış olan bu konglomeralar genellikle ofiyolit, mermer, radyolarit, kireçtaşı ve kuvarsit çakıllarından meydana gelmiştir. Alt Lütesiyen yaşlı marn tabakalarını uyumlu olarak üzerlemiştir. Tecer Dağları nın kuzeydoğu eteklerinde ve Gürlevik Dağı çevresinde yüzeyleyen konglomera tabakaları kuzeydekilere göre daha az kalınlıklıdır. Kırmızı renkli radyolarit çakılları içeren tabakalar arasında yer yer serpantin çakıl ve bloklarından oluşan seviyeler vardır. Bu tabakalar üzerinde uyumlu olarak Lütesiyen yaşlı Bozbel formasyonu yer almaktadır (Kurtman, 1973). a Kozluca Formasyonu Bozbel Dağları nın güneyinde ve Fıdıl Dağı nın güney sırtlarında yüzeyleyen formasyon, adını formasyonun içinde bulunduğu Kozluca Köyü nden almıştır. Bütünüyle bir antiklinal yapısı oluşturmuş olan bu formasyon, ince şeyl, marn, kumtaşı ve killi kireçtaşı ardalanmasından meydana gelmiştir. Bahçecik Formasyonu ile aynı zaman içinde çökeldiklerinden Kozluca Formasyonu İpresiyen yaşlıdır. Formasyon, Bozbel Formasyonu na ait tüfit tabakaları tarafından üzerlenmektedir. Litolojik özellikleri ve fosil içeriği bu formasyonun, derin denizde çökelmiş olduğunu göstermektedir (Kurtman, 1973). a Bozbel Formasyonu Marn, kumtaşı, şeyl, kireçtaşı ve marnlı kireçtaşı nöbetleşmesi şeklinde gelişen formasyon, havzanın güney bölümünde, Tecer Dağları nın kuzey eteklerinden Gürlevik Dağı nın kuzeyine doğru uzanan alanda ve Karababa Dağı, Bozbel Dağları ve Fıdıl Dağı nı içine alan sahalarda, doğu-batı yönünde uzanan bir şerit halinde, kuzeyde ise Sakar Dağı nın güney eteklerinde yüzeylemektedir. Formasyon en tipik olarak, adını aldığı Bozbel Dağları nda gözlenmektedir. Çok iyi tabakalanma gösteren formasyonun tabakalarındaki istiflenme şekli fliş özelliği taşımaktadır. Derin deniz ortamında çökelmiş olan formasyonun içerisinde, genellikle koyu gri renkli iyi tabakalanma gösteren ve volkanik malzemeden oluşmuş iki ayrı kalın tüfit ve volkanik breş seviyeleri yer almaktadır. Bozbel Formasyonu, Bahçecik Köyü yakınlarında Bahçecik konglomeralarını uyumlu olarak üzerlerken, Sakar Dağı nın güney eteklerinde metamorfikleri ve Kretase kireçtaşlarını uyumsuz olarak üzerlemektedir (Kurtman, 1973). Bozbel formasyonunun genel stratigrafik ve paleontolojik özelliklerini inceleyen Artan ve Sestini (1971), Kurtman (1973), İnan (1993) ve İnan ve diğ. (1993) tarafından saptanan fosiller ile formasyona Lütesiyen yaşı verilmiştir. a Kösedağ Formasyonu En tipik olarak adını aldığı, Köse Dağları nda görülen formasyon, Köse Dağları ve onun batısına doğru uzanan alanda yüzeylemektedir. İnce tabakalı marn, kumtaşı, şeyl tabakaları ile ince andezit ve aglomera tabakalarının ardalanmasından oluşmuştur. Volkanik fasiyeste olan Kösedağ Formasyonu da Bozbel Formasyonu ile aynı yaşlıdır (Lütesiyen). Bozbel ve Kösedağ Formasyonları birbirlerinin yanal devamı şeklindedir (Kurtman, 1973). a.2.5. Oligosen (Selimiye Formasyonu) Genellikle alacalı renkli kumtaşı, silttaşı ardalanması ile jips tabakalarından oluşan Selimiye Formasyonu adını en iyi gözlenebildiği Selimiye Köyü nden almıştır. Formasyon, Tecer, Gürlevik ve Bozbel Dağları nın oluşturduğu seriye paralel olarak uzanan çukurluklarda yüzeylemektedir. Formasyonda bulunan kumtaşı ve silttaşı tabakaları genellikle kırmızı renkli olup, yer yer sarı veya yeşilimsi gri renkli ince seviyeler göstermektedir. Kumtaşları ince taneli ve çok ince tabakalıdır. Jips tabakaları genellikle formasyonun alt bölümlerinde yer almaktadır ve yer yer silttaşı ve kil içeren seviyelerle 91

107 diyapirik kıvrımlar göstermektedir. Formasyon lagüner bir ortamda çökelmiştir (Kurtman, 1973). Daha önceki jeolojik çalışmalarda ayırt edilemeyen ve birlikte anılan Selimiye Formasyonu na ait Oligosen yaşlı jipsli seri ile Miyosene ait jipsli seri arasındaki sınır Kurtman (1973) tarafından ayırtlanmıştır. a.2.6. Miyosen Çok az engebeli olan orta kesimlerinde yüzeyleyen Miyosen yaşlı seri, litolojik ve fasiyes özellikleri bakımından iki ayrı formasyona ayrılmaktadır. Alacalı renkli ve jipsli bu seride, denizel fasiyes tabakaları ile lagüner fasiyes tabakaları birlikte, iç içe olacak şekilde bulunmaktadır. Bu iki formasyon Karacaören ve Hafik Formasyonlarıdır (Kurtman, 1973). a Karacaören Formasyonu Oligosen yaşlı Selimiye Formasyonunu uyumsuz olarak üzerleyen Karacaören Formasyonu, Çıralı Dağı nın kuzey yamaçlarında ve adını aldığı Karacaören Köyü yakınlarında gözlenmektedir. Batıya doğru iki dil halinde uzanarak Hafik Formasyonuna yanal geçiş göstermektedir. Formasyonun birinci dili Oligosen üzerinde ve Hafik Formasyonunun altında bir şerit halinde uzanmaktadır. Kireçtaşı, kumlu kireçtaşı, marn, kumtaşı ve şeyl tabakalarının ardalanması ile oluşmuş olan Karacaören formasyonun tabanında yoğun olarak bej ve sarımsı beyaz renkli kireçtaşı tabakaları yer almaktadır. Üste doğru gri renkli marn ve kumtaşı tabakalarına geçilmektedir. Bu tabakaların üzerine, Hafik Formasyonu içinde uzanan ikinci dilin tabanını oluşturan, kireçtaşı ve kumlu kireçtaşı tabakaları gelir. En üstte ince tabakalı kumtaşı ve marn tabakaları ardalanması yer alırken, daha sonra ince tabakalı ve beyaz renkli Hafik Formasyonuna ait jips tabakalarına geçilmektedir (Kurtman, 1973). a Hafik Formasyonu Hafik Formasyonu, havzanın orta kesimlerinde ve Kızılırmak nehrine paralel olarak uzanan az engebeli sahalarda gelişmiştir. Formasyonun üst seviyelerini oluşturan jips tabakaları, alt seviyelerde alacalı renkli kumtaşı, silttaşı, konglomera seviyeleri ile hem ardalanmalı hem de yanal geçişli olarak yer almaktadır. Genel olarak formasyon beyaz ve açık gri renkli ve iyi tabakalanmalı jipsler ile alacalı renkli kumtaşı, silttaşı ve konglomeralardan oluşmuştur. Alacalı renkli kumtaşlarının yoğun olarak yer aldığı bölgeler Karayün, Celalli ve Bey Dağı dır. Formasyon, Oligosen yaşlı Selimiye Formasyonunu açısal uyumsuzlukla üzerlemektedir. Karacaören Formasyonu ile yanal geçişli olan Hafik Formasyonu Alt-Orta Miyosen yaşlıdır (Kurtman, 1973). a.2.7. Pliyosen Miyosen e ait jipsli seri üzerinde uyumlu olarak yer alan ve genellikle açık kırmızı ve bej renkli konglomera ve kumtaşı tabakalarından oluşmaktadır. Kuvarsit, mermer, radyolarit, ofiyolit ve kireçtaşı çakıllarını içermektedir. Sakar Dağı ile Köse Dağları nın güney eteklerindeki çukurluklarda çökelmişlerdir. Pliyosen tabakaları yer yer metamorfikler, Üst Kretase kireçtaşları, Eosen flişi, Oligosen ve Miyosen yaşlı kaya birimlerini uyumsuz olarak üzerlemektedir. a.2.8. Kuvaterner Bölgede geniş bir yatağa sahip olan Kızılırmak nehri ve bu nehre bağlanan akarsu yataklarında, çakıl ve kum depolarından oluşmuş alüvyonlar görülmektedir. Ayrıca Sakar 92

108 Dağı nın güney eteklerinde görülen ve oldukça geniş bir sahaya yayılmış olan traverten tabakaları da havzadaki Kuvaterner oluşumlardır (Kurtman, 1973). a.3. Tektonik Evrim Yoğun Tersiyer sedimantasyonunun gelişmiş olduğu bölge, Üst Triyas-Erken Jura süresinde açılmaya başlamış olan ve Üst Kretase de kapanan Neo-Tetis okyanusunun kuzey koluna ait kenet kuşağı üzerinde bulunmaktadır (Şengör ve Yılmaz, 1981). Üst-Orta Miyosen de başlayan ve Bitlis Kenet Kuşağı boyunca gerçekleşen Arabistan-Avrasya çarpışması, Türkiye nin önemli bir kısmında özellikle doğuda, Torid/Anatolid platformunun kenarları boyunca batıya doğru hareketin gerçekleşmesine ve buna bağlı olarak da Kuzey ve Doğu Anadolu Fay Zonlarının ve Anadolu levhasının oluşmasına neden olmuştur (Şengör ve Yılmaz, 1981). Arap ve Avrasya levhalarının çarpışma sürecine uyumlu olarak, havzadaki genel tektonik taşınma yönü, kuzeyden güneye doğru gelişmiş (Şengör ve Yılmaz, 1981) ve bununla beraber kuzeye doğru gelişen önemli geri bindirme fayları oluşmuştur (Poisson ve diğ., 1992; Temiz, 1996). Eosen sonunda havzanın güney kenarında, kuzeye doğru bindirmelerin gelişmesi ile Oligosen yaşlı birimler Eosen yaşlı birimleri açılı uyumsuzlukla üzerlemiştir (Artan ve Sestini, 1971; Kurtman, 1973; Temiz, 1996). Havzanın güney kenarında gelişen bu bindirme sisteminin ana bindirme fayını, Gürlevik ve Tecer Dağları boyunca yer alan bindirme fayı oluşturmuştur. Bu bindirme fayının tavan bloğunda, Üst Kretase-Paleosen yaşlı kireçtaşları, taban bloğunda ise Orta Eosen yaşlı kayalar yer almaktadır. Aynı dönemde havzanın kuzey kenarında, ofiyolitli karışık ile Eosen kayaları, kuzeye eğimli bir açık imbrike fan oluşturmuştur (Temiz, 1996). Bu bindirme kuşağı Orta Anadolu Bindirme Kuşağı olarak tanımlanmıştır (Tatar, 1982). Havzadaki son deformasyon biçimi, Üst Miyosendeki bölgesel çarpışma sürecine bağlı olarak gelişen bindirme sistemleri ile şekillenmiştir. Havzanın kuzey kenarının kalınlaşarak yükselmesi, kalın jips kütlesinin havza üzerine ilerlemesine ve havza ortasında kalın bir bindirme örtüsü topluluğunun yer almasına neden olmuştur. Pliyosen sırasında Arap ve Avrasya plakalarının yönlendirmesi sonucu havza, K-KB yönündeki bölgesel sıkıştırma tarafından etkilenmiştir (Poisson ve diğ., 1996). Havza, Üst Pliyosen-Kuvaterner döneminde, yaklaşık olarak K-G doğrultulu bir sıkışma sürecine girerek deforme olmuş ve yaklaşık KD-GB uzanımlı, doğrultu atımın egemen olduğu verev atımlı faylar boyunca, küçük boyutlu ve ağırlıklı olarak çek-ayır türü, yeni alt havzaların gelişimine sahne olmuştur (Yılmaz ve Yılmaz, 2006). Kuvaternerde, KD-GB doğrultulu genişleme tektoniğini temsil eden normal faylar gelişmiştir (Gürsoy ve diğ., 1992). b) Proje Alanı Jeolojisi Proje kapsamında faaliyetin yapılacağı alan Yamadağı Grubu içerisinde yer almaktadır. a. Yamadağı Grubu Çetinkaya-Divriği arasında geniş bir alandaki yükseltilerin önemli bir bölümü andezitik lav ve piroklastitlerden, yüksek düzlüklerin hemen hemen tümü ise altta karasal kırıntılılarla geçişli genç bazaltik tüf, aglomera ve plato bazaltlarından oluşmaktadır. Yamadağı Grubu, andezitik piroklastik kayalar ve lavlardan oluşan Höbek Volkanitleri, bazaltik piroklastik kayalar ve karasal kırıntılı kayalardan oluşan İnallı Formasyonu ve bazaltik lavlardan oluşan Adatepe Volkanitleri şeklinde üç formasyona ayrılarak sunulmuştur. 93

109 Yamadağı Volkanitleri, Alt-Orta Miyosen ve daha yaşlı bütün birimleri keserek onları uyumsuz olarak örterler. a.1. Höbek Volkanitleri Birim en tipik olarak yüzeylendiği Büyükhöbektepe yakınlarındaki Höbek Köyüne atfen ilk kez adlandırılmıştır. Höbek Volkanitleri, Çetinkaya-Divriği arasındaki geniş alanda görülen yükseltilerin önemli bir bölümünü oluşturur. Birim kimi yerde grimsi ve kahverengimsi. belirsiz, orta ve yer yer ince katmanlı tüflerden oluşur. Mikroskobik incelemede vitrik (camsı) tüf ve kristal tüf oldukları görülen bu kayalar Yalnızsögüt ve Höbek köyü dolaylarında yoğun olarak kil esmişlerdir. Höbek Volkanitleri'nde genellikle pembemsi gri renkli, yer yer tabakalı, boyları 5mm-25 cm arasında değişen genellikle andezitik ve bazaltik parçalardan oluşan aglomeralar da gözlenir. Aglomera düzeyleri arasında tüf aradüzeyleri gözlenir. Porfirik dokusu ve iri amfibol kristalleri ile belirgin, genellikle grimsi, boz ve pembemsi renkli andezitik ve traki-andezitik lav akıntıları inceleme alanında Höbek Volkanitleri içinde yaygın kaya türleridir. Güneyevler Formasyonunu kesen Höbek Volkanitleri aynı birimi uyumsuz olarak örter. Adatepe volkankleri de Höbek Volkanitleri'ni keserek bu birimi uyumsuz olarak üzerler (Bkz. Dikme Kesit). Güneyevler Formasyonu Alt-Orta Miyosen yaşlı olduğundan Höbek Volkanitleri en azından Orta Miyosen'den daha genç olmalıdır. a.2. İnallı Formasyonu Gültekin (1993) Yamadağı Volkanitleri içindeki plato bazaltlarının altında topoğrafik görünümüyle ayrı bir düzey olan bazaltik piroklastik kayalarla geçişli olan karasal kırıntılıları, İnailı Formasyonu olarak tanıtmıştır. Bu çalışmada bu birimin içindeki karasal kırıntılıların, bazaltik tüf ve aglomeralarla geçişli olduğu da gözetilerek aynı adlama benimsenmiştir. Birimi oluşturan ana kaya türü çakıl-taşlarıdır. Bunlara ara katkılar halinde daha ince taneli kırıntılılar ve ender olarak kireçtaşları da eşlik etmektedir. Çakıltaşları sarı, grimsi-sarı ve kahvemsi-sarı renklerde daha yaşlı değişik birimlerin çakıl-larım içerir. Belirsiz kalın katmanlıdır, oldukça gevşek ve kolay dağılabilen özelliktedir. Çoktur ele-manlı çakıltaşları, üzerine geldiği birimlere göre değişik tür çakıllar içerirler. Çakıltaşı, killi ve kireçli bağlayıcı ile çimentolanmıştır. Elemanlar ofiyolitik, plütonik kökenli kayalar ve sedimanter kökenli kumtaşı parçacıklarından oluşmaktadırlar. Bu çakıl-ları saran bağlayıcı malzeme içinde yine aynı kaya türlerinin daha ufak parçalan ve karbonat malzemesi bulunur. Çakıltaşına eşlik eden ince taneli kırıntılılar başlıca ince-orta katmanlı kumtaşı, kiltaşı olup ayrıca yer yer ince bir kireçtaşı düzeyi izlenir. Kumtaşları ince ve orta katmanlıdır. Genellikle sarımsı-kahve renkli, yer yer kötü tutturulmuş ve seyrek çakıllıdır. Tane boyları genellikle orta-kaba kum iriliğindedir. Çakıltaşları ve kumtaşları arasında ince bantlar halinde yer alan kiltaşları, grimsi yeşil renklidir. 94

110 Adatepe Volkanitleri Birimin adı Yılmaz vd. (1993)'den alınmıştır. Adatepe Volkanitleri İnallı, Kuluncak, Yalnızsöğüt, Gökçeharman, Höbek, Uzunkaya köyleri, Büyükhöbektepe ve Döldür tepe yakınlarında yüksek düzlükleri oluşturur. Birim, siyahımsı-koyu yeşil, siyah, kızıl kahverengi ve kahvemsi-siyah renkli bazaltik lav akıntıları ve daha az yaygm olarak ta aglomera ve tüflerden oluşmaktadır. Afanitik, vesiküler ve amigdaloidal dokuların el ' örneklerinde bile gözlenebildiği bu bazaltik lavlarda soğuma çatlakları çok yaygındır. Kimi yerlerde cürufumsu görünüm dikkat çekicidir. Yer yer belirsiz olarak görülen katmanların üst düzeylerinde oval ve tüpsü gaz kurtulma boşlukları gözlenir. Adatepe Volkanitleri, İnallı Formasyonu üzerinde uyumlu olarak yer almaktadır (Bkz. Dikme Kesit). Birim Höbek Völkanitlerfnin oluşturduğu yükseltilerin etekleri üzerinde de lav akıntıları şeklinde gözlenmektedir. Bu nedenlerle Adatepe Volkanitleri Yamadağı Grubunun Pliyosen ya da daha genç yaştaki en son aşamasını oluşturmaktadır. Ruhsat alanı ve çevresinde görülen jeolojik birimler; ofiyolitler, granotoidler ve bunların üzerinde uyumsuz olarak'bulunan bazalt, bazaltik tüf ve aglomeralardır. Ofiyolitler Güneş ofiyolitinin devamı olup saha ve yakın çevresinde Güneş ofiyolitinde görülen ofiyolitik istif görülmemektedir. Genelde kümülatlara ait dunit piroksenit, ve gabrolar yüzeylenir. Ofiyolitler Divriği' ye doğru kendi içinde bindirmeü olup, Paleozoik metamorfikleri ve Jura - Kretase yaşlı Munzur Kireçtaşları ile tektonik konumlu olup melanj karakteri gösterirler. Bölgede, bu melanj içine Höbek kuzey doğusu Divriği, Akdağ da Granotoid Plütoniarı Üst Kretase sonu - Paleosende yerleşmiştir. Ofiyolitlerin yerleşim yaşı Alt-Üst Kretase zaman aralığındadır. Ruhsat alanında görülen kromit cevherleşmeleri, dunitler içinde bant ve yer yer yoğun saçınımlar şeklinde ardalanmalı olup, bugünkü konumları dik ve dike yakındır. Dunitler yer yer az ve çok serpantinleşmişlerdir. Kızılyüce Tepe'den Çartıl Mezrasına doğru yer yer serpantinleşmiş dunitler üzerinde silisleşmiş zonlar görülür. Silişleşmiş zon içerisinde Manyezit damarları vardır. Bu birimler üzerine Yamadağı Bazaltlarının devamı olan, Yellice Köyü güneyinden Höbek Köyü ve Divriği'ne kadar çok geniş alanda yüzeyienen Üst Miyosen-Piiyosen yaşlı bazalt, tüf ve aglomeralar görülür. Akdağ'dan başlayıp, Çetinkaya'ya kadar uzanan ve Plütonların yerleştiği çok büyük tektonik zondan bahsedilebilir. Bu zonda Plütonların dışında küçük mostralar veren granitik çıkışlar görülür. 95

111 Şekil 4.3. Proje Alanı Çevresinin Genelleştirilmiş Dikme Kesiti (Kaynak: Divriği (Sivas) Yöresinin Jeolojisi ve Yapısal Evrimi Türkiye Jeoloji Bülteni Cilt 47, Sayı ) Proje sahasına ilişkin Jeoloji Haritası Ek-9 da sunulmuştur. 96

112 c) Depremsellik ve sismik risk Sivas İli ve çevresi 18.Nisan.1996 tarih ve 96/8109 sayı ile yürürlüğe giren T.C. Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Türkiye Deprem Bölgeleri Haritasına göre I., II., III. ve IV. derece deprem bölgesinde bulunmaktadır. Deprem bölgesine Sivas ili özelinde ayrıntılı bakıldığında, İlin kuzeyindeki kesimin I. derecede olan deprem bölgesinde, Ulaş ve Kangal yöresinin ise IV. bölgede yer aldığı görülür. PROJE ALANI Şekil 4.4. Sivas İli Deprem Haritası PROJE ALANI Şekil 4.5. Sivas İli Diri Fay Haritası 97

113 Sivas İli ve dolayında yıları arasında meydana gelen depremler incelendiğinde magnitüd değeri 7.1 şiddetinde olan en büyük depremin, Tokat civarında meydana geldiği görülür. Magnitüdü 6.3 olan İmranlı depremi, 6.1 şiddetli Suşehri depremi, 6.2 şiddetindeki Yozgat-Sarıkaya depremi ile 6.8 şiddetli Akçapınar depremleri bölgede görülen önemli depremlerdir tarihleri arasında magnitüdü 4.2 nin üzerinde toplam 90 adet deprem meydana gelmiş olup, bunların şiddetleri; biri 7 nin üzerinde, dördü 6-7 arasında, otuz üçü 5-6 arasında ve elli ikisi de 4,2-5 arasında değişmektedir. Sivas ve çevresinde görülen en şiddetli depremler, Kuzey Anadolu Fayı ile bu fayın eşleniği olan Ovacık Fayı ve diğer fayların hareketleri ile olmalıdır. d) Proje Kapsamında yapılacak iş ve işlemler kapsamında jeolojik etkiler ve alınacak önlemler (arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası) Proje kapsamında faaliyet yapılacak alan eğimli bir yapıya sahiptir. Ayrıca arazinin mevcut durumu incelendiğinde taşlık olduğu gözlemlenmiştir. Faaliyet patlatma ile yapılmasından dolayı şev eğimleri kontrollü olmasını sağlayacaktır. Genel olarak heyelana neden olan etkenler, ayrışma, kırıklık, temel zeminin içinde yumuşak zeminin varlığıdır. İnceleme alanında heyelan, çığ ve kaya düşmesi vb. duyarsızlıklar söz konusu değildir. Gerekli görülmesi durumunda heyelan riskine karşı taş duvar örülmesi planlanmaktadır. Şev akıntılarının olabileceği yerlerde ve dere kenarında bulunan pasa depolama alanlarında gerekli görülmesi durumunda istinat duvarı, kablolu ankraj ya da zemin çivisi uygulamaları yapılacaktır. Proje kapsamında gerek pasa ve dekapajın depolanması esnasında gerekse maden zenginleştirme atıklarının depolanması esnasında basamaklandırma yapılacaktır. Moloz akıntılarını ve heyelanları önlemenin en önemli adımı yamaç şevlerinin korunması olduğundan projede basamaklı çalışılacak ve yamaç yüzeylerinin aşınmasını önlemek için teraslama ve bitkilendirme çalışmaları yapılacaktır. Ocak sahalarında çalışmalar arazi topografyasına uygun heyelanlara, çukurlaşmalara ve göllenmelere meydan verilmeden çalışılacaktır Hidrolojik Özellikler a) Bölge ve Proje Alanı Hidrolojik Özellikleri Proje alanı çevresinde 3km yarıçaplı daire çizildiği varsayılarak yapılan incelemelere dayanarak proje sahası yakın çevresinde baraj, göl gölet, vb. bulunmamaktadır. Proje alanın 300m doğusu yönünde ve kuzeybatı-güneydoğu yönünde yılın büyük bir kısmında akım rejimi gösteren Çaşırlık Deresi ve 2000m kuzeybatısında ve kuzeydoğu-güneybatı yönünde sürekli akım rejimi gösteren Kürtler (Çartıl) Çayı yer almaktadır. Proje alanı içerisinde sürekli akım rejimi gösteren dere yatağı yer almamakta olup, mevsimsel yağışlara bağlı olarak akım gösteren kuru dere yatakları yer almaktadır. Proje alanı içerisinde, Şarlak, Beşiktaş, Kanlıbayır, Kızılağa, Çamlıcak Kuru Dereleri başta olmak üzere yaklaşık olarak 12 adet kuru dere yatağı yer almaktadır. Bu dere yatakları sürekli akım rejimi göstermemekte olup mevsimsel olarak bu kuru dere yataklarının bulunduğu besleme havzaların düşen yağışlar nedeni ile akım rejimi göstermektedir. 98

114 b) Projenin göl, baraj, gölet, akarsu ve diğer sulak alanlara göre konumu Göl, Gölet ve Baraj: Proje alanının etrafında bulunan göl, gölet ve barajların özellikleri ve proje alanına olan mesafeleri ve yönleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 4.1. Adı Göl, Gölet ve Barajlar Tesis Alanına Mesafesi(km) Yönü Göl/Gölet/Baraj Özellikleri Göl Alanı Tipi Kullanım Amacı Beslendiği Akarsu Mursal Barajı 20 SW/GD Nih 1 km 2 Toprak/Kaya Sulama ve Enerji Keban Barajı 53 W/D Fırat 675 km 2 Kaya/Beton Ağırlık Enerji Sofular Göleti 35 SE/GB Bozarmut - Homojen Kil Dolgu Sulama Bozarmut Göleti 34 W/B Deregözü - Homojen Dolgu Sulama Akarsu ve Dereler: Proje alanının etrafında bulunan akarsulara ilişkin bilgiler aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 4.2. Proje Alanı Etrafında Bulunan Akarsular Akarsu Yönü Mesafesi (m) Çamlıcak Deresi Doğu Kısım Proje Alanı İçinde Kızılağa Deresi Batı Kısım Proje Alanı İçinde Çatak Deresi Kuzeydoğu 233 Çaşırlık Deresi Kuzeydoğu 300 Kürtler Çayı Kuzeybatı 2374 Kanlıbayır Deresi Güney 295 Proje alanına en yakın Sulak Alan, 2km mesafede ve güneydoğu yönünde yer alan Mursal Barajıdır. Proje alanı içerisinde ve yakın çevresinde yağışlara göre anlık akım rejimi gösteren kuru dere yatakları bulunmaktadır. Bu dere yataklarında yağışa bağlı olarak anlık akım görülmekte olup genel itibari ile yılın büyük bir kısmı kurudur. c) Yüzeysel su kaynaklarının mevcut ve planlanan kullanımı (içme, kullanma, sulama suyu, su ürünleri istihsali, ulaşım, turizm, elektrik üretimi, diğer kullanımlar), Proje kapsamına üretim sırasında kullanılacak olan su mevcut keson kuyudan temin edilecektir. Söz konusu keson kuyunun kullanımı ile ilgili olarak DSİ 19. Bölge Müdürlüğünden alınan izin Ek-x de sunulmuştur. Proje kapsamında üretim amacı ile keson kuyu haricindeki diğer yüzeysel su kaynakları, proje kapsamında üretim sırasında kullanılmayacaktır. Proje alanı ve yakın çevresinde içme, kullanma, sulama suyu, su ürünleri istihsali, ulaşım, turizm, elektrik üretimi ve diğer kullanımlara sunulmuş herhangi bir yüzeysel su kaynağı bulunmamaktadır. d) Proje Kapsamında yapılacak iş ve işlemler kapsamında hidrolojik etkiler ve alınacak önlemler (arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası) Gerek arazinin hazırlanması gerekse işletme aşamasında; proje sahasında ve çevresinde bulunan sürekli veya mevsimlik akış gösteren dere yataklarına katı veya sıvı atık atılmayacak, pasa, maden zenginleştirme atığı, cevher vb. doldurulmayacak, dere 99

115 yataklarından cevher temin edilmeyecek ve doğal akışları değiştirilmeyecektir. Proje alanı içerisinde sürekli akış gösteren su yüzeyi bulunmamaktadır. Ancak proje kapsamında olası bir taşkın riskine karşı gerekli görülmesi durumunda yağmur suyu toplama kanalları oluşturularak, yağmur sularının birikmesi ve taşkına sebep olması engellenecek, yağmur sularının kolayca akışını sağlamak için drenaj kanalları oluşturulmak suretiyle taşkın önleme ve drenaj çalışmaları gerçekleştirilecektir. Cevher zenginleştirme tesisinin inşası aşamasında söz konusu tesise ait sanat yapılarının taşkınlardan korunması ile ilgili olarak önlemleri tarih ve sayı ile yürürlüğe giren "Dere Yatakları ve Taşkınlar" adı ile yayımlanan 2006/27 nolu Başbakanlık Genelgesine uyulacaktır. Talep edilen proje alanı içerisinden geçen ve yağışlara bağlı olarak akış gösteren kuru dere yataklarına koruma bandı mesafesi bırakılacaktır. Gerekli görülmesi durumunda ocakta ve maden zenginleştirme atığı depolama alanında şev akıntılarının olabileceği yerlerde istinat duvarı, kablolu ankraj ve zemin çivisi uygulamaları yapılacaktır. Proje alanı içinden veya yakınından geçen yüzeysel su kaynakları üzerinde yol geçişi sağlanması durumunda DSİ Bölge Müdürlüğü'nün görüşleri doğrultusunda uygun kesitte sanat yapısı yapılarak geçiş sağlanacaktır Hidrojeolojik Özellikler a) Bölge ve proje alanın hidrojeolojik özellikleri Bölgesel Hidrojeoloji: Proje Alanının Kangal Havzası içerisinde yer almaktadır. Kangal Havzası, kaynağını dağlık alanlardan alan akarsuların Üst Miyosen'e kadar konsekant bir şekilde havzalara yöneldiği bir ortamda yer alır. Bu tip oluşumlarda kıvrımlanma etkili olduğu için vadiler kıvrım eksenlerine paralel gelişmiştir. Vadi sistemleri günümüzdeki görünümlerini Pliyosen sonu, Kuvaterner başlarında göllerin karalaşmasından sonra kazanmıştır. Bölgeyi Kuzey ve Güney'den sınırlandıran dağlık alanlar karstlaşma açısından uygun özelliklere sahiptir. Kalın kireçtaşlarının varlığı, tektonik hareketler ve klimatik şartlar karstik şekillerin gelişmesini sağlamıştır. Lapyalar: Dağlık alanları oluşturan mesozoyik kireçtaşları, çok kırıklı ve eklemli bir yapı özelliği gösterdiğinden lapyalar fazla gelişememiştir. Yılın büyük bölümünde karların yerde kalması da bu oluşumu engellemiştir. Felhan dağı güneyinde ise sınırlı alanlarda Miyosen Kireçtaşları üzerinde düşük eğime bağlı tipik delikli lapyalar oluşmuştur. Dolinler: Dolinler yörede halk tarafından koyak olarak adlandırılmaktadır. Bölgedeki dolinler çözünme ve çökme dolinleri olarak görülmektedir. Dolinler genellikle Gürün Dağlarını oluşturan, Sümbüllü ve Köroğlu Dağları üzerinde yoğunluk kazanmaktadır. Çözünme dolinleri havza tabanında yatay tabakalı gölsel kireçtaşları üzerinde dağlık alanlarda ise fay hatları boyunca görülmektedir. Felhan Dağını (1956 m) KD-GB doğrultusunda kesen fay hattı üzerindeki Atçukuru Dolini güzel bir örnektir. Polyeler: Polyeler karstik bölgelerde düz tabanlı geniş alanlı kapalı depresyonlardır (Ford ve Williams) Gürün dağları üzerinde görülen geniş alanlı depresyonlar polyeleri 100

116 oluşturmaktadır. Polyelerin oluşumunda tektonik hareketerde etkilidir. Ali Dağı Güneyinde m. yükseltileri arasında Serçekale düzüne karşılık gelen alan Serçekale polyesini oluşturmaktadır. Mesozoyik yaşlı kireçtaşları üzerinde oluşan bu polye 1 km genişliğinde, 5-6 km uzunluğunda ve 5,5 km 2 'lik alan kaplamaktadır. Serçekale polyesi güneyinde Erdoğan yerleşmesinin içerisinde kurulduğu Erdoğan Polyesi, Sümbüllü Dağı kuzeyinde yer alan Kürkçü Polyesi, Köroğlu Dağı Kuzeydoğusunda Behram Polyesi örnekleri verilebilir. Mağaralar: Karstik mağaralar, karbonik asitli suların karstik kuyular vasıtası ile yeraltına geçip orada kalkeri eritmesine bağlı oluşan büyüklü küçüklü boşluklardır. Mesozoyik kireçtaşları içerisinde çok sayıda mağara oluşmuştur. Sümbüllü Dağı güneydoğusunda Güvercinkaya tepe Güney yamacında m yükseltileri arasında yer alan Güvercin Mağarası, bu mağara doğusunda Köroğlu Dağı güney yamaçlarındaki Ayı Mağarası ve Kavurmaçukuru tepe Kuzeybatısında aynı yükseltilerde yer alan Iskat Mağarası yeraltında faylanma ile gelişen karstlaşma ile oluşmuştur. Tecer Dağı güney yamaçlarında 1800 m yükseltilerinde Üst Kretase- Paleosen yaşlı Tecer Kireçtaşları içerisinde yeraltısularının eritmesi sonucu Damla Mağarası oluşmuştur. Proje Alanı Hidrojeoloji: Proje alanı kabaca bir tepe ve bu tepeden yamaçlara doğru uzanan kuru dere yataklarından oluşmaktadır. Kuru dere yatakları, mevsimsel yağışlara bağlı olarak eğim farklarına göre düşük akım seviyesine sahip su akımları gözlenebilmektedir. Mevsimsel akımlar, proje alanını kuzeydoğu, kuzeybatı ve güneybatı yönlerinde yer alan kuru dere yatakları ile terk etmektedir. Proje alanının en üst kotu ile en alt kotu arasında 252m kot farkı gözlenmektedir. Proje alanının kuru dere yataklarına sahip olmasına rağmen proje alanının kuzeydoğusundan kuzeybatısına doğru akım gösteren Çaltı Çayı yer almaktadır. Proje alanı içerisinde doğal yüzeysel birikim konisi yer almamakta ve alan üzerinde göllenme, sulak alan, sazlık vb. alanlar bulunmamaktadır. Proje alanında yüzeysel yağış suları, hakim olarak ofiyolitik birimin ve yer yer de dünit ve yer yer proksenit 1 damarlarından ve üst zonlarda silifiye olmuş kayaçlardan yüzeysel akım yolu ile uzaklaşmaktadır. Proje alanı içerisinde akifer oluşturacak kayaçlar mevcut değildir. Ancak proje alanının doğu kısmında ve proje alanı dışında yer alan 1575m ve alt kotlarında kılcal çatlak ve fay zonlarından serbest olarak boşalabilen su gelişleri mevcuttur. Proje alanında akış yönü Güneybatıdan Kuzeydoğuya doğrudur. Proje alanının doğusunda yer alan Çatak Deresi proje alanı ve çevresinde bulunan yer altı suyu için doğal drenaj oluşturmaktadır. Proje Alanının gösterilmiş olduğu hidrolojik harita aşağıda verilmiştir. b) Yüzeysel su kaynaklarının hidrojeolojik özellikleri, Proje alanında hakim olarak ofiyolitik birimin ve yer yer de dünit ve yer yer proksenit damarlarından ve üst zonlarda silifiye olmuş kayaçlar proje alanı için pratikte geçirimsizlik tabakası oluşturmakta yağışlara bağlı yüzeysel suların eğim farkının da katkısıyla proje 1 MnO2 yapısında yaygın ve kıymetli bir manganez minerali 101

117 alanından uzaklaşmasını sağlamaktadır. Sahada yapılan arama faaliyetleri sırasında açılan sondaj kuyularındaki statik su seviyesi çatlaklardan gelen sulardan oluşan statik su seviyesi 40 ile 70m arasında görülmektedir. Sahada düzgün akifer oluşturacak bir formasyon bulunmadığından boşalım ancak açılan kuyu tabanlarındaki suyun pompajları ile çekimi şeklinde olabilmektedir. Proje alanı içerisinde akifer oluşturacak kayaçlar mevcut değildir. Ancak proje alanının doğu kısmında ve proje alanı dışında yer alan 1575m ve alt kotlarında kılcal çatlak ve fay zonlarından serbest olarak boşalabilen su gelişleri mevcuttur. Proje alanında akış yönü Güneybatıdan Kuzeydoğuya doğrudur. Proje alanının doğusunda yer alan Çatak Deresi proje alanı ve çevresinde bulunan yer altı suyu için doğal drenaj oluşturmaktadır. PROJE ALANI Şekil 4.6. Hidroloji Haritası c) Yeraltı ve termal su kaynaklarının hidrojeolojik özellikleri (su seviyeleri, miktarları, emniyetli çekim değerleri, kaynakların debileri, mevcut ve planlanan kullanımı), Tesisin inşaat ve işletme aşamasında içme suyu, proje alanı içerisinde yer alan doğal kaynak suyundan sağlanacaktır. Söz konusu kaynak suyuna ilişkin kimyasal ve bakteriyolojik analizler yaptırılmış olup Ek-11 de sunulmuştur. Söz konusu su kaynağının tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanan İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik ve bu yönetmelikte değişiklik yapılmasına dair yönetmelikler gereği izinlendirilmesi işlemi yapılacaktır. 102

118 Krom konsantre tesisi-1 de yapılan üretim sırasında kullanılan suyun temini mevcut keson kuyudan sağlanmak olup keson kuyunun kullanımı ile ilgili olarak DSİ 19. Bölge Müdürlüğünden alınan izin Ek-10 de sunulmuştur. Mevcut keson kuyu, 37S Y: X: koordinatında yer almaktadır. Keson kuyunun debisi üretimde kullanılacak olan ve tesiste günlük su kaybı olan 334m 3 /gün lik miktarı karşılayacak kapasitededir. Keson kuyunun bulunduğu alan, Adatepe Volkanitleri içerisinde yer almaktadır. Adatepe Volkanitleri, İnallı Formasyonu üzerinde uyumlu olarak yer almaktadır. Birim Höbek Volkanitlerfnin oluşturduğu yükseltilerin etekleri üzerinde de lav akıntıları şeklinde gözlenmektedir. Bu nedenlerle Adatepe Volkanitleri Yamadağı Grubunun Pliyosen ya da daha genç yaştaki en son aşamasını oluşturmaktadır. Proje kapsamında inşası yapılacak olan Krom Konsantre Tesisi-2 nin üretimde kullanacağı su ise izinlendirme sürecine devam edilen ve bu kapsamda DSİ 19. Bölge Müdürlüğüne müracaatı yapılmış olan keson kuyudan temin edilecektir. Bu keson kuyu, 37S Y: X: koordinatında yer almaktadır. d) Proje kapsamında yapılacak iş ve işlemler kapsamında hidrojeolojik etkiler ve alınacak önlemler (arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası) Söz konusu proje kapsamında cevher zenginleştirme tesisi kurulması planlanmakta olup cevher zenginleştirme tesisinin montajının yapılacağı alanda ve şantiye binasının montajının yapılacağı alanda ufak çaplı arazi tesviye çalışmaları yapılacaktır. Proje kapsamında söz konusu mevsimsel akış gösteren kuru dereye müdahale edilmeyecek, kuru dere yatağına pasa, evsel nitelikli atık vb. dökülmeyecektir. Proje sahası ve çevresinde bulunan kuru dere yataklarından malzeme temin edilmeyecektir. İşletme aşamasında saha içerisinde kuyu açılması söz konusu olması durumunda; kuyu açımı ve sonrasında 167 sayılı Yeraltı Suları Kanunu ve DSİ Teknik Yönetmeliği'ne uyulacaktır. Krom ocağı sahasında gerçekleştirilecek patlatmalar esnasında gecikmeli kapsüller kullanılarak vibrasyonun azaltılması amaçlanmaktadır. Patlatma esnasında oluşacak vibrasyonun DSİ yapıları (sulama kanalı, sondaj kuyu) ve yer altı suları üzerinde olumsuz etki yaratması durumunda patlatma dizaynı değiştirilerek anlık şarj düşürülecektir. Sahada yapılan arama faaliyetleri sırasında açılan sondaj kuyularındaki statik su seviyesi çatlaklardan gelen sulardan oluşan statik su seviyesi 40 ile 70m arasında görülmektedir. Yapılacak olan patlatmalardan kaynaklanan vibrasyon yüzeyde daha fazla hissedilmektedir. Yeraltına doğru inildikçe etkisi azalacaktır. Kazı taban kotu ve pınarın kaynak kotuna bakılacak olursa yeraltı suyunun üretimden etkilenmeyeceği düşünülmektedir. ÇED Olumlu Kararının alınmasına müteakiben, krom ocağı ve cevher zenginleştirme tesisinin işletmeye alınması öncesi planlanan faaliyet sırasında olası sızıntı sularının yeraltı ve yerüstü sularına etkisini tespit amacıyla mevcut su kalitesinin tayin edilmesi amacıyla akredite olmuş laboratuarda su analizleri yaptırılacak ve projenin tüm aşamalarında (işletme öncesi, işletme süresi ve işletme sonrası) su kalitesinin izlenmesi için belirlenen periyotlarda numune alınarak yer altı suyu kontrol edilecektir. Alınan numune raporları, Sivas Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü ne sunulacaktır. 103

119 Meteorolojik ve iklimsel özellikler a) Bölgenin genel ve lokal iklim koşulları Sivas İli, sert bir karasal iklim yapısına sahiptir. Kışları soğuk ve sert geçer, kış aylarında kar yağışı sıkça görülür ve ortalama kar yağışı 4-5 ay sürer. Yazları sıcak kurak ve kısa, ilkbahar ve sonbahar ayları yağmurlu geçer. Proje sahasına en yakın meteoroloji istasyonu Kangal Meteoroloji İstasyonu olup, yıllarını kapsayan Kangal Meteoroloji İstasyonuna Ait 45 Yıllık Rasat Verileri Ek-12 de verilmiştir. b) Bölgenin basınç, nem, sıcaklık, ve yağışın sözel ve grafiksel dağılımı Basınç Dağılımı: Kangal Meteoroloji İstasyonu 45 yıllık rasat verileri doğrultusunda yıllık ortalama basınç 847,5 hpa dir. Bölgede en yüksek basıncın olduğu ay ocak ayı, en düşük basıncın olduğu ay ise şubat ayıdır. Tablo 4.3. Ortalama, Maksimum ve Minimum Basınç Değerleri Aylar PARAMETRELER Yıllık I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Ortalama Basınç (hpa) 847,5 846,2 845,9 845,9 847,1 846,9 845,8 846, ,4 849,8 848,5 847,5 Maksimum Basınç (hpa) 861,2 858,7 860,9 856,5 856,1 854,5 853,9 854,2 856,3 857,6 859,3 861,1 861,2 Minimum Basınç (hpa) ,7 830,2 827,2 837,6 837,4 838,4 838,4 840,3 840,2 832,4 826,8 824,7 Şekil 4.7. Ortalama, Maksimum ve Minimum Basınç Değerleri Nem Dağılımı: Kangal Meteoroloji İstasyonu rasat verilerine göre ortalama nem oranı %66,7 olup, ilin en yüksek ortalama nem oranı %78,9 olup ocak ayında belirlenmiştir. Tablo 4.4. Yıllara Göre ( ) Ortalama ve Minimum Nem Oranları PARAMETRELER Aylar I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Yıllık Ortalama Nem (%) 79,3 78,8 74,3 67,2 65,5 59,7 53, ,2 63,7 73,8 78,9 66,7 Minimum Nem (%) ,0 104

120 Şekil 4.8. Yıllara Göre ( ) Ortalama ve Minimum Nem Oranları Sıcaklık: Kangal İlçesi 52 yıllık rasat verilerine göre yıllık ortalama sıcaklık 6,6 0 C, yıllık maksimum sıcaklıkların ortalaması 14,2 0 C, yıllık minimum sıcaklıkların ortalaması -0,8 0 C olarak belirlenmiştir. 52 yıllık rasat verilerine sıcaklık ölçümleri aşağıdaki şekilde verilen grafik üzerinde gösterilmiştir. En yüksek sıcaklık 1960 yılı Temmuz ayında 41 0 C, olarak kaydedilmiştir. En düşük sıcaklık ise 1792 yılı Ocak ayında -36,2 0 C olarak kaydedilmiştir. Tablo yıllık sıcaklık verilerinin aylık maksimum, ortalama ve minimum sıcaklık verileri Parametre Aylar I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Yıllık Ortalama Sıcaklık ( C) -6,4-5 0,3 6,6 11,1 15,2 18,9 18,6 13,9 8,2 1,6-3,4 6,6 Maksimum Sıcaklık Günü Maksimum Sıcaklık Yılı Maksimum Sıcaklık ( C) 28,6 24,5 28,5 28, , ,1 38,5 35,5 31,9 29,5 41,0 Maksimum Sıcaklıkların Ortalaması ( C) -0,7 0,7 6,5 13,7 18,7 23,2 27, ,9 17,5 9,3 2,3 14,2 Minimum Sıcaklık Günü Minimum Sıcaklık Yılı Minimum Sıcaklık ( C) -36, ,8-13,4-6,2-2 -1,3-2, ,2 Minimum Sıcaklıkların Ortalaması ( C) -11,4-10,1-5,2-0,1 3,3 5,9 8,1 7,7 3,9 0,4-4 -7,9-0,8 105

121 Şekil 4.9. Uzun Yıllar Rasat Verilerine Göre Sıcaklık Dağılımı Yağış Dağılımı: Kangal Meteoroloji İstasyonu rasat verilerine göre yıllık ortalama toplam yağış miktarı 393,9 mm olarak ölçülmüştür. Yıllık en çok yağış miktarı 48,8 mm ile Haziran ayında belirlenmiştir. Sivas istasyonunda uzun yıllar kaydedilen olağanüstü meteorolojik olaylar (fevk hadiseleri) Ek-12'de verilmiştir. Gerek yapılanma ve gerekse işletme aşamasında meteorolojik olaylar (fevk hadiseleri) dikkate alınacaktır. Tablo 4.6. Uzun Yıllar Rasat Verilerine Göre Yağış Miktarı Aylar PARAMETRELER Yıllık I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Toplam Yağış Ortalaması (mm) 36, , ,5 34,7 7,9 7,2 12,7 30,2 34,8 40,6 393,9 Maksimum Yağış (mm) 31,6 40,6 43,1 35,4 35,5 48,8 24,2 32, ,8 42,1 38,7 48,8 Şekil Uzun Yıllar Rasat Verilerine Göre Yağış Miktarı 106

122 c) Bölgenin sayılı günler dağılımı Bölgenin rasat verilerine göre; aylık kar yağışlı günler sayısı, kar örgülü günler sayısı, sisli günler sayısı, dolulu günler sayısı, kırağılı günler sayısı, orajlı günler sayısı aşağıdaki tablo ve grafikte verilmiştir. Tablo 4.7. Sayılı Günler Dağılımı PARAMETRELER Aylar I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Yıllık Kar Yağışlı Günler Sayısı 9,9 9,5 7,5 2,2 0, ,4 3 8,2 40,9 Kar Örtülü Günler Sayısı 21,4 18,4 9,4 0,9 0,1 0,1 3, ,0 Sisli Günler Sayısı Ortalaması 4,5 3,3 1,6 0,4 0, ,1 0,8 2,2 4,4 17,5 Dolulu Günler Sayısı Ortalaması 0 0,1 1 0,8 0,7 0 0,1 0 0,1 0,1 0 2,9 Kırağılı Günler Sayısı Ortalaması 6,5 4,7 7,9 4,7 1,2 0,1 0 1,7 9,8 13 8,5 58,1 Toplam Orajlı Günler Sayısı Ortalaması 0,1 0,3 1,6 4,3 4 1,4 1,1 1,4 1,1 0,1 15,4 Şekil Sayılı Günler Dağılımı d) Bölgenin buharlaşma durumu Kangal Meteoroloji İstasyonu rasat verilerine göre maksimum açık yüzey buharlaşması 18,5 mm ile Temmuz ayında olup, yıllık ortalama açık yüzey buharlaşması ise 1.093,6 mm dir. Tablo 4.8. Buharlaşma Durumu Parametre Aylar I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Yıllık Ortalama Açık Yüzey Buharlaşması (mm) 152,6 195,1 261,3 257,3 179,7 47,6 1093,6 Maksimum Açık Yüzey Buharlaşması (mm) 13 16,8 18, ,8 18,5 107

123 Şekil Buharlaşma Dağılımı e) Bölgenin rüzgarın sözel ve grafiksel dağılımı (aylık mevsimlik ve yıllık rüzgar diyagramları, hakim rüzgar yönleri, kuvvetli rüzgarlı ve fırtınalı günler) Kangal Meteoroloji İstasyonu rasat verilerine göre hakim rüzgar yönü NW (kuzeybatı), hakim rüzgarın esme sayıları toplamı ve hakim rüzgarın yıllık ortalama hızı 2,5 m/s dir. 2. Derece hakim rüzgar yönü W (batı) olup esme sayıları toplamı ve rüzgarın yıllık ortalama hızı 2,4 m/s dir. 3. Derece hakim rüzgar yönü WNW (batı-kuzeybatı) olup esme sayıları toplamı ve rüzgarın yıllık ortalama hızı 2,4 m/s dir. Esme Sayılarına Göre Rüzgar Dağılımı: Tablo 4.9. Yönlere Göre Aylık Ortalama Rüzgar Esme Sayıları Toplamı YÖN I Ocak II Şubat III Mart IV Nisan V Mayıs VI Haziran VII Temmuz VIII Ağustos IX Eylül X Ekim XI Kasım XII Aralık YILLIK TOPLAM N NNE NE ENE E ESE SE SSE S SSW SW WSW W WNW NW NNW

124 Tablo Mevsimlere Göre Ortalama Rüzgar Esme Sayıları Toplamı YÖN KIŞ İLKBAHAR YAZ SONBAHAR N NNE NE ENE E ESE SE SSE S SSW SW WSW W WNW NW NNW

125 Şekil Yıllık Esme SAayıları Toplamaı ve Mevsimlere Göre Esme Sayıları Toplamı 110

126 Şekil Aylara Göre Esme Sayıları Toplamı Rüzgâr Gülleri-1 111

127 Şekil Aylara Göre Esme Sayıları Toplamı Rüzgâr Gülleri-2 112

128 Esme Hızlarına Göre Rüzgar Dağılımı: Tablo On Altı Yönde Aylık Ortalama Rüzgâr Hızları (m/s) I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII YILLIK Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık ORT. N 1,8 2,0 2,7 2,5 2,2 2,7 3,0 3,0 2,3 1,9 1,8 1,8 2,3 NNE 1,3 1,6 1,7 1,8 1,8 2,1 2,3 2,0 1,4 1,3 1,2 1,4 1,7 NE 1,7 1,7 2,0 2,0 1,7 1,9 2,1 1,7 1,5 1,5 1,5 1,6 1,7 ENE 1,6 1,6 1,9 1,9 1,8 1,6 1,7 1,7 1,4 1,4 1,4 1,6 1,6 E 2,1 2,0 2,1 2,0 1,9 1,4 1,4 1,5 1,4 1,4 1,6 1,8 1,7 ESE 2,5 2,9 2,7 2,5 2,0 1,5 1,4 1,5 1,3 1,6 1,9 2,4 2,0 SE 3,7 3,7 3,9 3,7 2,9 2,2 1,7 1,6 1,7 2,4 2,8 3,5 2,8 SSE 3,1 3,5 3,3 3,7 3,0 2,0 1,7 1,6 1,9 2,6 2,8 3,2 2,7 S 3,2 3,5 3,8 3,8 3,0 2,3 1,8 1,6 2,1 2,5 2,8 3,1 2,8 SSW 2,0 2,1 2,5 3,2 2,4 1,8 1,6 1,5 1,7 1,8 1,8 1,8 2,0 SW 2,2 2,5 2,8 3,0 2,6 2,1 2,0 1,8 2,0 2,0 2,0 2,0 2,3 WSW 2,2 2,3 2,7 2,6 2,3 2,0 1,8 1,6 1,8 1,7 1,6 1,9 2,0 W 2,7 2,8 3,0 2,8 2,6 2,3 2,1 2,1 2,0 1,9 2,0 2,3 2,4 WNW 2,3 2,4 2,6 2,9 2,8 2,6 2,5 2,5 2,4 2,0 1,9 2,0 2,4 NW 2,2 2,3 2,4 2,8 2,6 2,9 3,0 2,9 2,5 2,0 2,0 2,0 2,5 NNW 1,7 1,9 2,4 2,2 2,3 2,9 3,1 3,0 2,2 1,7 1,6 1,7 2,2 Tablo Mevsimlere Göre Ortalama Rüzgâr Hızları (m/s) KIŞ İLKBAHAR YAZ SONBAHAR N 2,2 2,5 2,8 1,8 NNE 1,5 1,9 1,9 1,3 NE 1,8 1,9 1,8 1,5 ENE 1,7 1,8 1,6 1,5 E 2,1 1,8 1,4 1,6 ESE 2,7 2,0 1,4 2,0 SE 3,8 2,9 1,7 2,9 SSE 3,3 2,9 1,7 2,9 S 3,5 3,0 1,8 2,8 SSW 2,2 2,5 1,6 1,8 SW 2,5 2,6 1,9 2,0 WSW 2,4 2,3 1,7 1,7 W 2,8 2,6 2,1 2,1 WNW 2,4 2,8 2,5 2,0 NW 2,3 2,8 2,8 2,0 NNW 2,0 2,5 2,8 1,7 113

129 Şekil Yıllık Ortalama Esme Hızı ve Mevsimlere Göre Esme Ortalama Esme Hızları (m/sn) 114

130 Şekil Aylara Göre Ortalama Esme Hızları (m/sn)-1 115

131 Şekil Aylara Göre Ortalama Esme Hızları (m/sn)-2 116

132 Tablo Aylara Göre Ortalama Fırtınalı ve Kuvvetli Rüzgar Günler Sayısı Aylar Parametre Yıllık I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Ortalama Rüzgar 2,7 2,9 3,2 3,4 2,7 2,7 2,6 2,5 2,2 2,2 2,3 2,5 2,7 Hızı (m/s) Şekil Ortalama Fırtınalı Günler ve Ortalama Kuvvetli Rüzgarlı Günler Grafiksel Gösterimi Tablo Aylara Göre Maksimum Rüzgar Hızı ve Yönü Parametre Aylar I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Yıllık Maksimum Rüzgar Hızı 34,1 27, , ,4 24, ,2 20,1 24,6 21,1 34,1 Maksimum Rüzgar Yönü NNW NE SSW SW WNW SSW WSW NNW S W WSW SSE SW Şekil Aylara Göre Maksimum Rüzgar Hızı ve Yönü Grafiksel Gösterimi f) Standart zamanlarda gözlenen en büyük yağış değerleri Kangal Meteoroloji İstasyonu Yağış Şiddet-Süre-Tekerrür Eğrileri ve Standart Zamanlarda Gözlenen En Büyük Yağış Değerleri tablosuna göre, günlük en çok yağış miktarı 1997 yılında 50,3 mm olarak belirlenmiştir. Standart zamanlarda gözlenen en büyük yağış değerleri tablosuna göre, 100 yıllık beklenen 24 saatlik en çok yağış miktarı 54,1 mm olup işletme aşamasında tesis ve üniteler 54,1 mm'ye göre dizayn edilecektir. 117

133 g) Proje kapsamında yapılacak iş ve işlemler sırasında yerel ve bölgesel iklimde oluşabilecek meteorolojik ve iklimsel etkiler ile alınacak önlemler (arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası) Proje kapsamında yapılacak iş ve işlemler sırasında yerel ve bölgesel iklimde oluşabilecek bir etki beklenmemektedir. Kangal Meteoroloji İstasyonu Yağış Şiddet-Süre-Tekerrür Eğrileri ve Standart Zamanlarda Gözlenen En Büyük Yağış Değerleri tablosuna göre, 100 yıllık beklenen 24 saatlik en çok yağış miktarı 54,1 mm olup işletme aşamasında tesis ve üniteler 54,1 mm'ye göre dizayn edilecektir Orman Alanları a) Proje etki alanında bulunan orman alanları Proje kapsamında faaliyetin gerçekleştirileceği ÇED Alanının Kuzeybatı ÇED Alan Sınırında Bozuk Koru (Verimsiz) Ormanı yer almaktadır. Proje kapsamında yapılacak olan faaliyet sırasında bu alana herhangi bir müdahalede bulunulmayacak ve alana katı ve sıvı nitelikte atık dökülmeyecektir. b) Proje kapsamında yapılmış ve yapılacak iş ve işlemler kapsamında orman alanları üzerine etkiler ve alınacak önlemler (arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası) Ruhsat alanının büyük bir kısmının yüzeyi mera alanlardan oluşmakta olup saha üzerinde genel itibari ile otsu bitkiler yer almaktadır. Dolayısıyla proje sırasında ağaç kesimi söz konusu olmadığı gibi etkilenecek tabii bitki türleri de bulunmamaktadır. Çalışma alanı içerisinde orman alanı yer almaması nedeni ile orman yangını oluşumu durumu söz konusu değildir. Ancak proje kapsamında faaliyetin gerçekleştirileceği ÇED Alanının Kuzeybatı ÇED Alan Sınırında Bozuk Koru (Verimsiz) Ormanında herhangi bir nedenle yangın oluşumu durumunda Orman İşletme Şefliğine haber verilecek ve orman alanında yangın oluşumu görüldüğü zaman tesis personeli tarafından gerekli müdahale yapılacaktır. Proje alanında oluşacak yangınlara müdahale amacı ile tüm ekipmanlar hazır bulundurulacaktır. Faaliyet kapsamında orman alanına herhangi bir müdahalede bulunulmayacak olması, alandan ağaç kesiminin söz konusu olmaması ve orman alanına herhangi bir nedenle katı ve sıvı nitelikte atık dökülmeyecek olması nedeni ile alanın gerçekleştirilecek faaliyetten etkilenmesi beklenmemektedir Flora-Fauna a) Proje Alanı Flora-Faunası Proje alanı Grid Kareleme Sistemine göre B6 karesinde yer almaktadır. Flora açısından ise Iran-Turan Fitocoğrafik Bölgesi ne girmektedir. Davis in Kareleme Sistemi aşağıda verilmiştir. 118

134 PROJE ALANI Şekil Türkiye nin Fitocoğrafik Bölge Sınırları İran-Turan Fitocoğrafik Bölgesinde kalan İç Anadolu, kuzeyden Karadeniz sıradağlarının, güneyden de Toros dağlarının yağmur siperi altında bulunan bir bölge olup, karasal bir iklime sahiptir. Ekolojik ortam şartlarına göre, bölgenin orta bölümünde 1200 m ye kadar çıkan sahalarda yazın kuruyan ot toplulukları (step) daha yüksekte ise yarı kurak-yarı nemli koşulların dikte ettiği kurakçıl kuru orman örtüsü bulunmaktadır. Nitekim, bakı ve yükseklik şartlarına göre yer yer değişmekle beraber, iç Anadolu da m leri arasında step, daha yüksek kesimlerde meşe ve karaçam toplulukları ve ormanları görülür. Step formasyonu yayıldığı topoğrafik durumuna göre dağ ve ova stepi olmak üzere ikiye ayrılır. Proje alanı daha m ler arasındaki alçak yükseltilerde yaygın olan ve az eğimli yerleri kapsayan Ova stebi karakterindedir. Ova stebinin egemen bitkileri ise Yavşan (Artemisia) ve Kekik (Thymus) cinsleridir. Step sahaları, aynı zamanda kültür arazileri haline getirilmeye uygun olduklarından, özellikle son otuz yıl içinde, tarımın mekanizasyonu sebebi ile de büyük bir oranda ekin tarlaları haline getirilmiş ve tipik step alanları gittikçe daraltılmış bulunmaktadır. Darlaşan bu alanlar, aynı zamanda, sayıları gittikçe artan hayvan otlakları olarak da kullanıldıklarından, aşırı otlatma sebebiyle, ileri derecede tahrip edilmişlerdir. Bu tahribin önlenebilmesi için hayvanların yemedikleri dikenli ve acı türler yaygınlaşmıştır. Bu otlar ise, Erygium campestre, Peganum harmala, Euphorbia tinctoria, Centaurea squarrosa, Cousinia birandiana, Aihagi camelorum dur. Aşağıdaki şekilde Türkiye Vejetasyon Formasyonları görülmektedir. 119

135 Şekil Türkiye nin Vejetasyon Formasyonları Proje alanı ve çevresinin florasını tespit edebilmek için yapılmış literatür çalışması ve bölgede daha önce yapılmış proje çalışmalarından faydalanılmıştır. Yapılan çalışmalar sonucu faaliyet alanı çevresinde tespit edilen türler aşağıdaki listede verilmiştir. Raporun flora kısmı oluşturulurken Davis in Flora of Turkey and East Aegean Islands adlı eserinden ve Türkiye Bitkileri Veri Servisi (TUBİVES) den yararlanılmıştır. 120

136 Şekil Flora Tür ve Özellikleri FAMİLYA TÜR Türkçe adı FCB Lokalite (m) Habitat Bolluk END IUCN BERN APIACEAE Astrodaucus orientalis İran -Turan V V X - (UMBELLIFERAE) Bupleurum rotundifolium V V X - ARACEAE Arum detruncatum var. detruncatum Yılan yastığı İran-Turan V V X - ASTERACEAE Achillea wilhelmsii Civan perçemi İran-Turan V V X - (COMPOSITAE) Anthemis tinctoria var. tinctoria Sarı papatya V V X - Artemisia taurica Pelin otu V V X - Centaurea carduiformis İran-Turan V X - Centaurea pulchella İran-Turan V V X - Centaurea virgata Peygamber çiçeği İran-Turan V X - Cousinia canescens İran-Turan V V V X - Helichrysum armenium Altın otu İran-Turan V V X - subsp. armenium Inula montbretiana Şekerli ot İran-Turan V V X - Echinops pungens var. pungens Topuz İran-Turan V V V X - Jurinea consanguinea İran-Turan V V V V X - Scorzonera tomentosa İran-Turan V V X Y LC - Senecio pseudo-orientalis Kanarya otu İran-Turan V V X - Taraxacum serotinum Kara hindiba İran-Turan V V X - BORANGINACEAE Heliotropium hirsutissimum İran-Turan X - Lappula barbata İran-Turan V X - Moltkia coerulea İran-Turan V X - Onosma microcarpum Emzik otu İran-Turan V V X - BRASSICACEAE (CRUCIFERAE) CAMPANULACEAE CAPRIFOLIACEAE Alyssum dasycarpum Kumar V V X - Alyssum xanthocarpum V V X - Crambe orientalis İran-Turan V X - Erysimum cuspidatum İran-turan V V X - Asyneuma limonifolium subsp V V V V X - limonifolium Campanula tridentata Çıngırak otu Karadeniz V V X - Avrupa- Viburnum lantana Tüylü Kartopu V V V X - Sibirya CARYOPHYLLACEAE Dianthus micranthus V V X - Gypsophila sphaerocephala var. Çöven V V X - sphaerocephala Silene capitellata İran-Turan V V X Y LC - Silene dichotoma subsp. dichotoma Gıcıgıcı V V X - CHENOPODIACEAE Beta corolliflora Yabani pancar İran-Turan V V X - CISTACEAE Helianthemum canum V X - Helianthemum nummularium subsp V X - tomentosum CONVOLVULACEAE Convolvulus betonicifolius subsp. Koyungözü İran-Turan V X - 121

137 betonicifolius CRASSULACEAE Sedum sempervivoides Kaya koruğu V X - DIPSACACEAE Scabiosa argentea Uyuz otu V V V X - EUPHORBIACEAE Euphorbia arvalis Sütleğen İran-Turan V V X - Euphorbia orientalis İran-Turan V V X - FABACEAE (LEGUMINOSAE) JUNCACEAE LAMIACEAE (LABIATAE) Astragalus ponticus Geven V X - Astragalus microcephalus Boz Geven İran-Turan V X - Coronilla orientalis Körigen V X - Medicago x varia Yonca V V V X - Onobrychis armena Korunga V V X LC - Trigonella monantha subsp. monantha Çemen otu İran-Turan V V X - Vicia cracca subsp. stenophylla Burçak V V V X - Juncus compressus V X - Acinos rotundifolius V V V V X - Marrubium globosum subsp. globosum İran-Turan V X Y LC - Nepeta fissa Pisik otu İran-Turan V V V V X - Phlomis sieheana Çalba İran-Turan V V X Y LC - Salvia virgata Adaçayı İran-Turan V V X - Scutellaria orientalis subsp. pinnatifida V X - Ziziphora capitata Dağ reyhanı İran-Turan V V X - LILIACEAE Allium pseudoflavum Sirmo İran-Turan V V V X - Gagea vi llosa Akdeniz V V X - MALVACEAE Malva neglecta Ebegümeci V V X - PAPAVERACEAE Papaver argemone subsp. argemone Gelincik V V X - PLANTAG INACEAE Plantago major subsp. major Sinir otu V V X - Plantago maritina Sinir otu V X - POACEAE (GRAMINAE) Elymus elongatus subsp. ponticus Ayrık otu V X - Triticum baeoticum subsp. baeoticum V X - RANUNCULACEAE Consolida orientalis Mor çiçek V V X - Consolida scleroclada var. rigida V X - Ranunculus sericeus Düğün çiçeği İran-Turan V X - ROSACEAE Rosa canina Kuşburnu V V V X - Rosa hemisphaerica Kadıngöbeği İran-Turan V V X - Rubus canescens var. canescens Böğürtlen Avrupa- Sibirya V V V X - RUBIACEAE Asperula glomerata subsp. glomerata İran-Turan V V X - Crucianella exasperata İran-Turan V V V X - Galium verticillatum Akdeniz V V X - Veronica multifida İran-Turan V V V V X Y LC - SOLANACEAE Hyoscyamus reticulatus Mak otu İran-Turan V V X - TAMARICAEA Myricaria germanica V X - TYPHACEAE Avrupa- Typha laxmannii Sibirya V X - 122

138 FCB: Fitocoğrafik Bölge END: Endemizm Lokalite: Bitkinin adresi, yüksekliği Bitkinin ait olduğu fitocoğrafik bölge L: Lokal Endemik B: Bölgesel Endemik Tespit: Bitkinin tespit şekli Y: Yaygın Endemik A: Arazi Çalışması sonucu L: Literatür taraması sonucu Habitat Sınıfları: Örtüş Bolluk Dereceleri: IUCN: Tehlike sınıfları 1.Orman I.Çok nadir Ex: Tükenmiş-Extinct Endemik Türler 2.Maki 2.Nadir Ew: Doğada Yok Olmuş Endemik Türler 3.Frigana 3.Orta derecede bol CR: Kritik Olarak Tehlikede Olan Endemik Türler 4.Kültür Alanları (Bağ, bahçe, vb) 4.Bol EN: Tehlike Altında Olan Türler (Tehlikede) 5.Mera 5.Çok bol veya saf popülasyon oluşturmakta VU: Hasar Görebilir Türler 6.Nemli çayır, bataklık, sulak alan NT: Tehdit Altına Girebilir 7.Step LC: En Az Endişe Verici (Tehdit altında olmayan) 8.Kayalık DD: Daha fazla bilgi toplanması gereken türler NE: Değerlendirilemeyen Kaynaklar: Davis, P.H. Flora Of Turkey 1-8, Josef Donner Linz Red Data Book Of Turkısh Plants'Türkiye Tabiatı Koruma Derneği ve Van 100. Yıl Üniversitesi 2000' TÜBİVES (Türkiye Bitkileri Veri Servisi) Türk Dil Kurumu Yayını 'Türkçe Bitki Adları Sözlüğü' 123

139 Yukarıdaki listeden belirtilen türlerden endemik ve nesli tehlikede olan bitki türlerini tespit etmek için 'Red Data Book Of Turkish Plants' Türkiye Tabiatı Koruma Derneği ve Van 100. Yıl Üniversitesi 2000 adlı yayın taranmıştır. Proje etki alanı içerisindeki türlerden; Scorzonera tomentosa, Silene capitellata, Astragalus ulaschensis, Marrubium globosum subsp. globosum, Phlomis sieheana, Veronica multifida türleri Türkiye için endemiktir. Scorzonera tomentosa, Silene capitellata, Marrubium globosum subsp. globosum, Phlomis sieheana, Veronica multifida Red Data Book adlı esere göre 'LC' kategorisinde bulunmaktadır. 'LC' kategorisi Türkiye'de oldukça yaygın, bol olarak yetişen ve herhangi bir tehdidin söz konusu olmadığı bitkiler için kullanılmaktadır. Proje alanı ve çevresi dışında, diğer illerimizde de yaygın olarak bulunan türlerdir. Bunların neslinin tehlikeye girmesi gibi bir durum şu anda söz konusu olmadığı gibi gelecekte de herhangi bir tehdit büyük olasılıkla mümkün değildir. Proje kapsamındaki bütün bu endemik türlerin korunması amacıyla çalışacak tüm personel bilinçlendirilecek ve yine türlerin nesillerinin devamı için benzer habitatlara nakilleri yapılacaktır. Bunların dışındaki türler Red Data Book'a göre henüz bir kategori altına alınmamıştır. Ayrıca çalışma alanında nadir veya nesli tehlikede olan veya Bern Sözleşmesi Ek-1 listesine göre koruma altına alınması gereken herhangi bir bitki türüne rastlanmamıştır. Alanda belirlenen bu endemik türlerin, Türkiye vilayetlere ve karelere göre dağılım durumu haritalarla ve türlere ait resimler aşağıda verilmiştir. Tür Adı: Scorzonera tomentosa Karelere Göre Dağılımı Vilayetlere Göre Dağılımı: Adana, Kars, Siirt, Bitlis, Erzincan, Giresun, Kayseri, Konya, Muş, Niğde, Sivas, Bayburt Karelere Göre Dağılımı: A4, A5, A6, A7, A8, A9, B2, B3, B4, B6, B7, B8, C3, C4, C7 Tür Adı: Silene capitellata Karelere Göre Dağılımı Vilayetlere Göre Dağılımı: Kars, Çankırı, Kastamonu, Ankara, Artvin, Erzincan, Erzurum, Gümüşhane, Konya, Malatya, Sivas, Uşak, Bayburt Karelere Göre Dağılımı: A7, A8, A9, B4, B5, B6, B7, B8, B9, C5 Tür Adı: Marrubium globosum subsp. globosum Karelere Göre Dağılımı Vilayetlere Göre Dağılımı: Adıyaman, Çorum, Diyarbakır, Hatay, Isparta, Kayseri, Malatya, Muğla, Niğde, Sivas, Uşak, Karaman Karelere Göre Dağılımı: A5, B2, B3, B5, B6, B7, C2, C3, C4, C5, C6, C7, C8 124

140 Tür Adı: Phlomis sieheana AKSU MADENCİLİK SAN. Karelere Göre Dağılımı Vilayetlere Göre Dağılımı: Ankara, Erzincan, Kayseri, Konya, Malatya, Niğde, Sivas Karelere Göre Dağılımı: B4, B5, B6, B7, C4, C5 Tür Adı: Veronica multifida Karelere Göre Dağılımı Vilayetlere Göre Dağılımı: Adana, İstanbul, Zonguldak, Ankara, Burdur, Çorum, Denizli, Erzurum, Eskişehir, Gümüşhane, Kayseri, Konya, Kütahya, Sakarya, Sivas, Bayburt Karelere Göre Dağılımı: A2, A3, A4, A5, A6, A7, A8, A9, B2, B3, B4, B5, B6, C2, C3, C4, C5 Kaynak: (Tübives, Türkiye Bitkileri Veri Servisi) Tür Adı Scorzonera tomentosa Resimler Tür Adı Scorzonera tomentosa Resimler 125

141 Tür Adı Marrubium globosum subsp. globosum Resimler Tür Adı Veronica multifida Resimler Tür Adı Phlomis sieheana Resimler FAUNA: Proje alanı çevresinde başlıca habitat tipleri step alanlarıdır. 20 Şubat 1984 gün ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe konan Avrupa nın Yaban Hayatı ve Yaşama ortamlarını Koruma Sözleşmesi (Bern Sözleşmesi uyarınca koruma altına alınan alanlar) 126

142 12 Haziran 1981 gün ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe konan Akdeniz in Kirlenmeye Karşı Korunması Sözleşmesi (Barselona Sözleşmesi) çerçevesinde aşağıda belirtilen koruma statüsüne sahip alanlar; Türkiye nin 6 Kasım 1986 tarihinde taraf olduğu Akdeniz de Özel Koruma Alanlarının Korunmasına Ait Protokol gereği ülkemizde Özel Koruma Alanı olarak belirlenmiş alanlar, Barselona sözleşmesine taraf ülkelerin Eylül 1985 de yaptıkları 4. olağan hükümetler arası toplantıda kabul ettikleri Cenova Deklarasyonu gereği seçilmiş ve Birleşmiş Milletler Çevre Programı tarafından yayımlanmış olan Akdeniz de Ortak Öneme Sahip 100 Kıyısal Tarihi Sit listesinde yer alan alanlar, 14 Şubat 1983 gün ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe konan Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması Sözleşmesi nin 1. ve 2. Maddeleri gereğince Kültür Bakanlığı tarafından koruma altına alınan Kültürel Miras ve Doğal Miras statüsü verilen kültürel, tarihi ve doğal alanlar tarih ve sayılı resmi gazetede yayımlanan Cites sözleşmesi kapsamında irdelenmiştir. Literatür çalışması sonucunda belirlenen fauna türleri tabloda verilmiştir. 127

143 Şekil Sürüngen Tür ve Özellikleri Latince Adı Türkçe adı END IUCN CITES BERN Söz. MAK Habitat TAKIM: SQUMATA Kertenkeleler Alttakım: LACERTILIA Asıl Kertenkeleler Fam: Lacertidae Sp. Lacerta saxicola lantzicyreni Kaya kertenkelesi - DD - Ek III - Orman içlerinde, çıplak ve açık arazilerde, taşlık ve kayalık alanlarda Sp. Lacerta parva Cüce kertenkele - LC - Ek II Ek Liste-I Bitki örtüsü fakir dağ steplerinde, taşlık zeminlerde Alttakım: OPHIDIA Yılanlar Fam: Colubridae Sp. Elaphe quatuorlineata sauromates Sarıyılan - LC - Ek II Ek Liste-I Seyrek ağaçlık bölgelerdeki taşlık yerlerde, bahçelerde, tarlalarda Fam: Viperidae Engerekler Sp. Vipera ammodytes Boynuzlu engerek - LC - Ek II Ek Liste-I Ormanların açık alanları, çalılıklar, taşlık yerlerde Şekil Memeli Türleri ve Özellikleri Latince Adı Türkçe adı END IUCN CITES BERN Söz. MAK Habitat TAKIM: INSECTIVORA Böcekçiller Fam: Erinaceidae Kirpiler Sp. Erinaceus concolor Kirpi - NT - - Ek Liste-I Fundalık ve çalılıklar Fam: Soricidae Sivrifareler Sp. Crocidura leucodon Sivriburunlu fare - NT - Ek III - Çayırlık ve sudan uzak çalılar TAKIM: CHIROPTERA Yarasalar Alttakım: MICROCHIROPTERA Böcek Yiyen Yarasalar Fam: Rhinolophidae Sp. Rhinolophus hipposideros Küçük nalburunlu yarasa - LC - Ek II Ek Liste-I Orman, ağaçlık, çalılık Fam: Vespertilionidae Düzburunluyarasalar Sp. Pipistrellus pipistrellus Cüce yarasa - LC - Ek II - Orman kenarı, yerleşim alanları yakınlarında TAKIM: LAGOMORPHA Tavşanlar Fam: Leporidae Sp. Lepus europaeus Yabani tavşan - LC - Ek III Ek Liste-III Her türlü alan TAKIM: RODENTIA Kemiriciler Alttakım: SCIURIDAE SİNCAPLAR Fam: Sciuridae Sp. Citellus xanthophrymnus Gelengi - LC Stepler Alttakım: MYOMORPHA Fare Benzeri Kemiriciler Fam: Cricetidae Arvutlaklar Sp. Cricetulus migratorius Cüce arvutlak - NT Kültür ve step alanları Sp. Microtus epiroticus - DD Kültür arazilerinin tümü Fam: Spalacidae Sp. Spalax leucodon Kör fare - DD Yumuşak tarım alanları, stepler, bağ-bahçeler 128

144 TAKIM: CARNIVORA Karasal Yırtıcılar Fam: Canidae Kurtlar ve Köpekler Sp. Canis lupus Kurt - LC Ek 2B Ek II Ek Liste-I Orman ve steplerde Fam: Mustellidae Sansarlar Sp. Mustela nivalis Gelincik - LC - Ek III Ek Liste-II Orman kenarı, çalılık ve fundalık TAKIM: ARTIODACTYLA Çift Toynaklılar Alttakım: SUIFORMES Gevişgetirmeyenler Fam: Suidae Sp. Sus scrofa scorafa Yabani domuz - LC - EK III Ek Liste-III Ormanlık ve fundalıklar Habitat : Tespit edilen türün yaşadığı alan özelliği END : Endemik MAK : Merkez Av Komisyonu Kararları ( ) Şekil Kuş Türleri ve Özellikleri Latince Adı Türkçe Adı İngilizce Adı Fİ FD EVRDB CITES IUCN END BERN Sözleşmesi MAK TAKIM : FALCONIFORMES Yırtıcıkuşlar Familya : ACCIPITRIDAE Yıtıcıkuşlar Buteo rufinus Kızıl Şahin Long-legged Buzzard - - A.3 - LC - Ek-II Ek Liste-I Familya: FALCONIDAE Doğangiller Falco subbueto Delice doğan Eurasien Hobby - - A LC - Ek-II Ek Liste-I TAKIM: GALLIFORMES Tavuklar Familya: PHASIANIDAE TAVUKSULAR Alectoris chukar Kınalı keklik Chukar Partridge - - A.2 - LC - Ek-III Ek Liste-III Perdix perdix Çil Keklik Partidge - - A.2 - LC - Ek-III Ek Liste-II Coturnix coturnix Bıldırcın Common Qunail - - A.3 - LC - Ek-III Ek Liste-III TAKIM : COLUMBIFORMES GÜVERCİNLER Familya: COLUMBIDAE Güvercingiller Colomba livia Kaya güvercini Rock Piegon - - A.5 Ek 3B LC - Ek-II Ek Liste-III Streptopelia decaocta Kumru Eurasien Collared Dove - - A.5 LC - Ek-II Ek Liste-II TAKIM : PASSERIFORMES ÖTÜCÜKUŞLAR Familya : ALAUDIDAE Tarlakuşugiller Calandrella brachydactyla Bozkır Toygarı Greater Short-toed Lark - - A.3 - LC - Ek-II Ek Liste-I Melanocorypha bimaculata Küçük Boğmaklı Tarlakuşu Bimaculated Lark - - A.3 - LC - Ek-III Ek Liste-I Familya: HIRUNDINIDAE Kırlangıçgiller Ptyonoprogne (Hirundo) rupestris Kaya Kırlangıcı Eurasien Crag Martin - - A.5 - LC - Ek-III Ek Liste-I Familya : TURDIDAE Ardıçkuşugiller Erithacus rubecula Narbülbülü (Kızılgerdan) European Robin - - A.3 - LC - Ek-II Ek Liste-I Familya: CORVIDAE Kargagiller Pica pica Saksağan - - A.5 - LC - - Ek Liste-III Corvus monedula Cüce karga Eurasian Jackdaw - - A.5 - LC - - Ek Liste-III 129

145 Familya: STURNIDAE Sığırcıkgiller Sturnus vulgaris Sığırcık European Starling - - A.5 - LC - - Ek Liste-II Familya: PASSERIDAE Serçegiller Passer domesticus Serçe House Sparrow - - A.5 - LC - - Ek Liste-III Familya: FRINGILLIDAE İspinozgiller Carduelis carduelis Saka European Goldfinch - - A.3 - LC - Ek-II Ek Liste-I Craduelis cannabina Keten Kuşu Eurasien Linnet - - A.3 - LC Ek-II Ek Liste-I Familya: EMBERIZIDAE Kirazkuşugiller Miliaria calandra Tarla kirazkuşu Corn Bunting - - A.4 - LC - Ek-III Ek Liste-II Fİ : Faaliyet Alanı ve Çevresindeki Populasyon Yoğunluğu FD : Faaliyet Alanı ve Çevresi Dışındaki Populasyon Yoğunluğu EVRDB : European Vertabrate Red Data Book MAK : Merkez Av Komisyonu Kararı ( ) END : Endemik 130

146 Yukarıda verilen, kuş, memeli, sürüngen ve amfibi türlerinin IUCN'e göre tehlike sınıfları belirtilmiştir. Tespit edilen bu türler, projenin inşaat aşamasında meydana gelecek gürültüden etkilenecek ve ortamdan uzaklaşarak benzer habitatlara çekileceklerdir. Proje alanının çevresinde gerek memeli, gerekse kuş türlerinin barınabileceği alternatif alanlar mevcuttur. Bu nedenle faaliyetten kaynaklı, türlerin neslinin tehlikeye düşmesi öngörülmemektedir. İnşaat aşaması sırasında Merkez Av Komisyonu kararlarına riayet edilecek ve yasadışı avlanma engellenecektir. Bu nedenle çalışan tüm personel bilgilendirilecektir. Ayrıca Bern Sözleşmesi 6. ve 7. madde hükümlerine de uyulacaktır. Yukarıda belirtilen türlerin uluslar arası ticareti ile ilgili "Nesli Tehlikede Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslar Arası Ticaretine İlişkin Sözleşme (CITES) incelenmiştir. Bölgenin flora listesi içerisinde bu sözleşmede yer alan tür veya alt türler bulunmamakta olup, fauna listesi içerisinde ise bu sözleşmede yer alan ve bölgede de yaşama ortamı bulunan iki tür tespit edilmiştir: Columba livia (Kaya Güvercini)(Ek III) Canis lupus (Kurt)(Ek I) CITES Sözleşmesi Ek I: Nesilleri tükenme tehdidi ile karşı karşıya bulunan, bu nedenle örneklerinin tica retinin özellikle sıkı mevzuata tabi tutulması ve bu ticarete sadece istisnai durumlarda izin verilmesi zorunlu olan türleri içerir. Ek II: Nesilleri mutlak olarak tükenme tehdidiyle karşı karşıya olmamakla birli kte, nesillerinin devamıyla bağdaşmayan kullanımları önlemek amacıyla ticaretleri beli rli esaslara bağlanan türleri içerir. Ek III: Herhangi bir taraf ülkenin kendi yetki alanı içinde düzenlemeye tabi tuttuğu ve aşırı kullanımını önlemek veya kısıtlamak amacıyla ticaretinin denetime alın masında diğer taraflar ile işbirliğine ihtiyaç duyduğunu belirttiği bütün türleri kapsar. Madde III Ek I Kapsamındaki Türlerin Örneklerinin Ticaret Mevzuatı; 1. Ek I kapsamındaki türlerin örneklerinin tüm ticareti bu maddenin şartlarına uygun olacaktır. 2. Ek I kapsamındaki bir türün herhangi bir örneğinin ihracatı, ön kabul ve bir ihraç iznini gerektirmektedir. Bu ihracat izni, sadece aşağıdaki şartlar karşılandığı takdirde verilecektir: (a) İhracat işlemini yapan Devletin Bilim Otoritesinin böyle bir ihracatın o türün hayatta kalmasına zarar vermeyeceğini bildirmesi halinde; (b) İhracat işlemini yapan Devletin İdari Otoritesi, şayet fauna ve floranın korunmasına dair0020o Devletin kanunlarını ihlal etmeden örneğin sağlandığı hususunda inandırılırsa; (c) İhracat işlemini yapan İhracatçı Devletin İdari Otoritesi, herhangi bir canlı örneğin yaralanma, sağlığına zarar verme ve kötü muamele riskini azaltacak şekilde hazırlanacağı ve sevk edileceği hususunda inandırılırsa; (d) İhracat işlemini yapan İhracatçı Devletin İdari Otoritesi, örnek için ithal izninin alınmış olduğu hususunda inandırılırsa. 3. Ek I kapsamındaki bir türün herhangi bir örneğinin ithalatı, ön kabul ve bir ithal iznini veya bir ihracat iznini ya da bir re-export sertifikasını gerektirmektedir. Bir ithal izni sadece aşağıdaki şartlar karşılandığı takdirde verilecektir; (a) bir İthalatçı Devletin Bilim Otoritesi, kapsam dahilindeki türün yaşamasına zarar vermeyecek amaçlar için ithalatın yapılacağını bildirmesi halinde; (b) bir İthalatçı Devletin Bilim Otoritesi, canlı örneğin önerilen alıcısının, bu örneğin bakımıve barındırılması için uygun donanıma sahip olduğuna inandırılması halinde; 131

147 (c) bir İthalatçı Devletin İdari Otoritesi, örneğin her şeyden önce ticari amaçlar için kullanılmayacağına inandırılması halinde. 4. Ek I'e dahil bir türün herhangi bir örneğinin re-export'u, ön kabul ve bir re-export belgesini gerektirecektir. Bir re-export belgesi ancak aşağıdaki şartlar dahilinde verilebilecektir; (a) Re-export'u sağlayacak olan bir Devletin İdari Otoritesi, örneğin her şeyden önce ticari amaçlar için kullanılmayacağına inandırılması halinde; (b) Re-export'u sağlayacak olan bir Devletin İdari Otoritesi, canlı örneğin yaralanma, sağlığına zarar verme ve kötü muamele riskini azaltacak şekilde hazırlanacağı ve sevk edileceğine inandırılması halinde ve (c) Re-export'u sağlayacak olan bir Devletin İdari Otoritesi, herhangi bir canlı örnek için ithal izni verilmiş olduğuna inandırılması halinde. 5. Ek I'e dahil bir türün herhangi bir örneğinin deniz yoluyla girişi, giriş yaptığı Devletin İdari otoritesinden alınan bir ön izin belgesini gerektirecektir. Bu tür bir belge, ancak aşağıdaki şartlar dahilinde verilebilecektir: (a) Giriş yapılan bir Devletin İdari Otoritesi, bu girişin ilgili türlerin hayatını devam ettirmesine zarar vermeyeceğini bildirmesi halinde; (b) Giriş yapılan bir Devletin İdari Otoritesi, canlı bir örneğin önerilen alıcısının bu örneğin barındırılması ve bakımı hususunda uygun donanıma sahip olduğuna inandırılması halinde ve (c) Giriş yapılan bir devletin İdari Otoritesi, örneklerin temel olarak ticari amaçlarla kullanılmayacağına inandırılması halinde. Madde V Ek III kapsamındaki Tür Örnekleri için Ticari Yönetmelik 1. Ek III kapsamındaki tür örneklerinin ticaretinin tümü, bu maddenin şartlarına uygun olarak yapılacaktır. 2. Ek III kapsamındaki bir türün herhangi bir örneğinin, Ek III kapsamına giren o türü ihtiva eden herhangi bir devletten ihraç edilmesi, bir ön kabul ve ihraç iznini gerektirecektir. Bir ihracat izni ancak aşağıdaki şartlar yerine getirildiğinde verilecektir: (a) İhracat yapan bir Devletin İdari Otoritesi, o türün fauna ve florasının korunması hususunda o devletin kanunlarını ihlal etmediği kanaatına varması; ve (b) bir İhracatçı Devletin Bilim Otoritesi, herhangi bir canlı örneğin yaralanma, sağlığına zarar verme ve kötü muamele riskini azaltacak şekilde hazırlanacağı ve sevk edileceğine inandırılması halinde. 3. Ek III kapsamındaki bir türün herhangi bir örneğinin ithali, bu maddenin 4'ncü paragrafında uygulanan durumlar hariç, bir orijin belgesinin sunulmasını ve Ek III kapsamındaki o türe sahip bir devletten ithal edilmesi durumunda bir ihraç izni gerektirecektir. 4. Re-export durumunda, o örneğin o devlette işlem gördüğüne veya re-export yapıldığına dair, reexport yapan bir Devletin İdari otoritesi tarafından verilen bir sertifika, söz konusu örneğin mevcut anlaşma hükümlerini uygunluğunun kanıtı olarak ithal eden devlet tarafından kabul edilecektir. Yukarıda belirtilen türlerden koruma altına alınan türleri belirlemek için Türk Çevre Mevzuatı Avrupa'nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma Sözleşmesi ve ekleri incelenmiştir. Bern Sözleşmesi'ne göre koruma altına alınmış türler gösterilmiştir. Bern Sözleşmesine göre koruma altına alınan fauna türleri iki kategoriye ayrılmıştır. Bern Sözleşmesi Madde 6 Hükümleri: Her Âkit Taraf, II No'lu ek listede belirtilen yabani fauna türlerinin özel olarak korunmasını güvence altına alacak uygun ve gerekli yasal ve idari önlemleri alacaktır. Bu türler için özellikle aşağıdaki hususlar yasaklanacaktır: a) Her türlü kasıtlı yakalama ve alıkoyma, kasıtlı öldürme Çekilleri; b) Üreme veya dinlenme yerlerine kasıtlı olarak zarar vermek veya buraları tahrip 132

148 etmek; c) Yabani faunayı, bu Sözleşmenin amacına ters düşecek şekilde, özellikle üreme, geliştirme ve kış uykusu dönemlerinde kasıtlı olarak rahatsız etmek; d) Yabani çevreden yumurta toplamak veya kasten tahrip etmek veya boş dahi olsa bu yumurtaları alıkoymak; e) Bu madde hükümlerinin etkinliğine katkı sağlayacak hallerde, tahnit edilmiş hayvanlar ve hayvandan elde edilmiş kolayca tanınabilir herhangi bir kısım veya bunun kullanıldığı malzeme dahil, bu hayvanların canlı veya cansız olarak elde bulundurulması ve iç ticareti Bern Sözleşmesi Madde 7 Hükümleri: 1 - Her Âkit Taraf, III no.lu ek listede belirtilen yabani faunanın korunmasını güvence altına alacak uygun ve gerekli yasal ve idari önlemleri alacaktır. 2 - III No'lu ek listede belirtilen yabani faunanın her türlü işletme şekli, 2. Maddenin şartları göz önünde tutularak, populasyonlarının varlığını tehlikeye düşürmeyecek şekilde düzenlenmiş olacaktır. 3 - Alınacak önlemler; a) Kapalı av mevsimlerini ve/veya işletmeyi düzenleyen diğer esasları, b) Yabani faunayı yeterli populasyon düzeylerine ulaştırmak amacıyla, uygun durumlarda, işletmenin geçici veya bölgesel olarak yasaklanmasını, c) Yabani hayvanların canlı ve cansız olarak satışının, satmak amacıyla elde bulundurulmasının ve nakledilmesinin veya satışa çıkarılmasının uygun şekilde düzenlenmesi hususlarını, kapsayacaktır. IUCN'e göre koruma altına alınan fauna türleri şu şekilde sınıflandırılmıştır: Şekil IUCN'e Göre Fauna Sınıflandırması EX (Extinct) Nesli tükenmiş olan takson (Tükenmiş) EW (Extinct in the wild) Doğada yok olmuş takson(doğada Tükenmiş) CR (Critically Endangered) Kritik olarak tehlikede olan takson(kritik) EN (Endangered) Tehlike altında olan takson(tehlikede) VU (Vulnerable) Neslinin doğada tükenme riskinin yüksek olduğu takson (Duyarlı) NT (Near Threatened) Tehdit altına girebilir (Tehdide Yakın) LC (Least concern) Geniş yayılışlı ve nüfusu yüksek olan takson (Düşük Riskli) DD (Data deficient) Yeterli bilgi bulunmadığı için yayılışına ve/veya nüfus durumuna bakarak tükenme riskine ilişkin bir değerlendirme yapmanın mümkün olmadığı takson (Yetersiz Verili) NE (Not Evaluated) Değerlendirilmemiş takson (Değerlendirilmemiş) "Türkiye'nin Kuşları" (KİZİROĞLU, 1989) adlı esere dayanarak Ulusal ve Uluslararası Mevzuatla Koruma Altına Alınan ve proje alanı çevresinde tanımlanan bazı kuş türleri "Red Data Book" (ERZ, 1977; HEINWALD et all., 1981; BAYERISCHE STAATSMINISTEIUM 1982 a and b; GEEP 1984) kategorilerine göre şu şekilde sınıflandırılmıştır: Şekil Red Data Book Kategorileri A.1 Nesli tehlikede olanlar A.2 Şiddetli tehdit altında olanlar A.3 Tehdit altında olanlar A.4 Potansiyel olarak tehlike sinyali verenler B Kategorileri Geçici - Transit türler Çevre ve Orman Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü'nün gün ve sayılı Resmi Gazete'de yayınlanarak yürürlüğe giren Merkez Av Komisyonu'nun Av Dönemi kararına göre aşağıdaki tabloda gösterilen kategoriler sınıflandırılmıştır: 133

149 Şekil Red Data Book Kategorileri Ek Liste-I Çevre ve Orman Bakanlığı'nca koruma altına alınan yaban hayvanları Ek Liste-II Merkez Av Komisyonu'nca koruma altına alınan av hayvanları Ek Liste-III Merkez Av Komisyonu'nca avına belli edilen sürelerde izin verilen av hayvanları T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Merkez Av Komisyonu kararları doğrultusunda hazırlanan Av Dönemine ait koruma listelerinde bulunan türler için bu komisyon kararlarında belirtilen koruma tedbirlerine uygun hareket edilecektir. Ayrıca BERN Sözleşmesi ve CITES Sözleşmesi hükümlerine de riayet edilecektir. b) Proje Etki Alanı Flora-Faunası Proje kapsamında faaliyet gösterilen alan ve projenin etki alanları, aynı iklimsel, topoğrafik ve yükselti özelliklerini taşımakta olup proje etki alanında yer alacak olan bitki ve hayvan türlerinde değişiklik bulunmamaktadır. c) Proje kapsamında yapılmış ve yapılacak iş ve işlemler kapsamında flora-fauna üzerine etkiler ve alınacak önlemler (arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası) Flora: Faaliyet aşaması sırasında, yer üstünde kurulacak yapılar nedeniyle bitki örtüsünün parçalanması, bir miktar bitki örtüsü kaybı ve üretim sırasında açığa çıkan toz emisyonları nedeniyle vejetasyon yapısında bozulmalar meydana gelebilecektir. Ancak proje sahasında tespit edilen flora elemanları geniş yayılımlı türler olduğundan proje alanı dışındaki benzer habitatlarda yaşamlarını sürdürebileceklerdir. Endemik türler içinse proje kapsamında çalışacak tüm personel bilinçlendirilecektir. Faaliyet aşamasında endemik türlere rastlanması durumunda bitkiler; üreme organlarına zarar verilmeden, faaliyet alanı dışındaki benzer habitatlara taşınacak ve böylece nesillerinin devamı sağlanacaktır. Fauna: Faaliyetin inşaat aşamasında fauna için yaşam alanları kaybı söz konusu olacaktır. Hem yaşam alanındaki bozulmalar hem de oluşacak gürültü nedeniyle hareketli fauna geçici olarak ortamdan uzaklaşacak ve proje alanı çevresinde mevcut olan benzer habitatlara çekilecektir. Faaliyet nedeniyle doğal hayatın göreceği zararı en aza indirmek için; Proje sahasına ulaşımda mümkün olduğunca mevcut yollar üzerinden yapılacaktır. Proje kapsamında yol yapımının zorunlu olması halinde yollar mümkün olduğunca dar ve kısa olacaktır. Proje sahası dışında kalan doğal alanlara çıkışın yasaklanması ya da mümkün olduğunca az olması sağlanacaktır. Gerekli çevresel önlemler alınacak ve ilgili mevzuatlara uyulacaktır. Çalışacak işçiler eğitilecek ve yasadışı avlanmaları engellenecektir. Merkez Av Komisyonu kararları doğrultusunda hazırlanan Av Dönemine ait koruma listelerinde bulunan türler için bu komisyon kararlarında belirtilen koruma tedbirlerine uygun hareket edilecektir. Ayrıca BERN Sözleşmesi ve CITES Sözleşmesi hükümlerine de riayet edilecektir Tarım ve Hayvancılık a) Tarımsal gelişim proje alanları Proje alanı ve yakın çevresinde tarımsal gelişim proje alanları bulunmamaktadır. 134

150 b) Sulu ve kuru tarım arazilerinin büyüklüğü Sivas İli Sivas İli'nin toplam yüzölçümü hektardır. Bu alanın hektarı tarıma elverişli, hektarı çayır ve mera arazisi, hektarı orman ve fundalık arazi, hektarı kullanılmayan ve meskun sahalardan oluşmaktadır. Sivas İlinin değişik toprak yapısı, iklim ve jeolojik yapı farklılıkları ile vejetasyondaki çeşitlilik değişik özelliklere sahip toprakların oluşumuna neden olmuştur. Tarım topraklarının %3,04 ü asit, %24,78 i nötr, %71,8 i ise alkali reaksiyona sahiptir. Kangal İlçesi Kangal İlçesi coğrafi yapısı bakımından bir yüksek yayla görünümüne sahip olan ilçede yüksek dağlar vardır. Aksu Madencilik San. ve Elek. Ürt. Tic. A.Ş. tarafından gerçekleştirilecek proje kapsamında, bir kısmı şahısların mülkiyetinde bulunan tarım alanında faaliyet yapılacaktır. Bu alanların tapu kayıtlarında niteliği tarla olarak görülmekte olup mevcut durumda bu alanların büyük bir kısmında sulu ve ya kuru tarım yapılmamaktadır. Proje kapsamında yer alan tarım alanlarının tarım dışı amaçla kullanılmasına ilişkin olarak; tarih ve sayılı R.G. de yayımlanarak yürürlüğe giren 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu kapsamına ÇED Olumlu Belgesi alındıktan sonra proje kapsamında kullanılacak tarım alanları için Sivas İl Tarım, Gıda ve Hayvancılık Müdürlüğüne müracaat edilerek tarım dışı kullanım izni alınacaktır. c) Ürün desenleri ve bunların yıllık üretim miktarları Sivas İli Sivas ili; Bitkisel üretim olarak, tarım yapılan alan hektarlık arazilerin hektarı devlet sulaması ve hektarı sulanabilir arazi olmasına karşılık hektarı devlet sulaması ve hektarı halk sulaması olmak üzere toplam hektarlık arazi sulanmaktadır. İlde bitkisel üretim olarak akla ilk olarak tarla ürünleri gelmektedir. Tarla ürünleri içerisinde hububat ilk sırada yer alırken, endüstri bitkileri ve yem bitkileri de tarla ürünleri içerisinde önemli bir yere sahiptir. İlde yıllık yağış toplamın az ve mevsimlere göre dengesiz dağılması kuru tarım sistemine sebep olmaktadır. Bu nedenle, hububat üretiminde nadas yoğun bir şekilde uygulanmaktadır. İlde hüküm süren sert iklim koşulları sebebiyle sebze ve meyve üretimi fazla gelişememiş ve bu nedenle öz tüketime yönelik, daha çok ek gelir getirici olarak yapılmaktadır. Ancak, sert iklim koşullarına uygun vişne, elma, armut ve dut üretimi yapılmaktadır. 135

151 Şekil Sivas İline Ait 2009 Yılı Ürün Desenleri ve Bunların Yıllık Üretim Miktarları(Tarla Bitkileri,Baklagiller) GRUP ADI ÜRÜN ADI EKİM ALANI VERİM ÜRETİM (dekar) (kg/da) (ton) Buğday Arpa Hububat Çavdar Yulaf(Dane) Tritikale (Dane) Toplam Nohut Yemeklik K.Fasulye Tane Yeşil Mercimek Baklagiller Kırmızı Mercimek Toplam Yem Bitkileri Endüstri Bitkileri Yumru Bitkiler Kaynak: TUİK Fiğ( Y.Ot,K.Ot) Yonca(Y.K.Ot) Korunga(Y.K.Ot) Misir(Slaj) Burçak Mürdümük Toplam Ş.Pancari Ayçiçeçeği (Yağlik) Ayçiçeçeği (Çerezlik) Aspir Kolza Toplam Kuru Soğan Kuru Sarimsak Patates Toplam Şekil Sivas İline Ait 2009 Yılı Ürün Desenleri ve Bunların Yıllık Üretim Miktarları(Meyveler) Meyve Veren Ağaç Sayısı Verim (kg/da) Üretim (ton) Alan (da) Yumuşak Çekirdekliler Sert Çekirdekliler Sert Kabuklular Üzümsü Meyveler Armut Ayva Elma Toplam Erik iğde Kayısı Zerdali Kiraz Kızılcık Şeftali Vişne Toplam Ceviz Badem Toplam Dut Uzüm(Bağ) Toplam

152 Şekil Sivas İline Ait 2009 Yılı Ürünü Desenleri ve Bunların Yıllık Üretim Miktarları(Sebzeler) GRUP ADI ÜRÜN ADI EKİM ALANI (dekar) Verim (kg/da) ÜRETİM (ton) Lahana (Beyaz) Marul(Göbekli) Marul(Kıvırcık) YAPRAĞI Ispanak YENENLER Pırasa Maydanoz Toplam BAKLAGIL SEBZELER MEYVESİ YENENLER SOĞANI VE KÖKLERİ YENENLER Kaynak: TUİK Fasulye Kavun Karpuz Kabak(Sakiz) Hiyar(Sofralik) Hiyar(Turşuluk) Patlican Domates(Sofralik) Domates(Salçalik) Biber (Dolmalik) Biber (Sivri) Kabak (Çerez) Toplam Sarimsak(Taze) Soğan (Taze) Havuç Turp(Bayir) Sarimsak(Taze) Soğan (Taze) Toplam Kangal İlçesi İlçede sulama imkânı olmaması nedeni ile ürün çeşitliliği yeterli düzeyde değildir. Ekim alanlarının büyük bir çoğunluğu tahıl ürünleri oluşturmaktadır. Ürün çeşitliliğinin az olmasının diğer bir sebebi soğuk kış şartlarıdır. Şekil Kangal İlçesine Ait 2011 Yılı Ürün Desenleri ve Bunların Yıllık Üretim Miktarları (Tarla Bitkileri, Baklagiller) GRUP ADI ÜRÜN ADI EKİM ALANI (dekar) VERİM (kg/da) ÜRETİM (ton) TAHILLAR BAKLAGİLL ER YEM BITKILERI ENDÜSTRİ BİTKİLERİ YUMRU BİTKİLER Buğday Arpa Çavdar Yulaf(Dane) Toplam Nohut Yeşil Mercimek Kırmızı Mercimek Toplam Fiğ( Y.Ot,K.Ot) Yonca(Y.K.Ot) Korunga(Y.K.Ot) Misir(Slaj) Toplam Ş.Pancari Hayvan Pancarı Patates Toplam

153 Şekil Kangal İline Ait 2011 Yılı Ürün Desenleri ve Bunların Yıllık Üretim Miktarları (Meyveler) Meyve Veren Ağaç Sayısı Verim (kg/da) Üretim (ton) Alan (da) Armut YUMUŞAK Elma( Golden) ÇEKIRDEKLİLER Elma (Starking) Toplam SERT çekirdekliler Erik Kayısı Kiraz Vişne Toplam SERT KABUKLULAR Ceviz Şekil Kangal İline Ait 2011 Yılı Ürünü Desenleri ve Bunların Yıllık Üretim Miktarları (Sebzeler) GRUP ADI ÜRÜN ADI EKİM ALANI Verim ÜRETİM (dekar) (kg/da) (ton) Hiyar(Sofralik) MEYVESİ YENEN Domates(Sofralik) SEBZELER Kabak (Çerez) Toplam - 47 d) Hayvancılık türleri, adetleri ve beslenme alanları İlçede kısıtlı alanlar olması sebebiyle hayvancılığa daha çok önem verilmiştir. Hayvancılık genellikle süt sığırcılığı, koyunculuk, kıl keçiciliği, tavukçuluk şeklindedir. Şekil Yılı Kangal İlçesi'nde Bulunan Büyükbaş Hayvan Adeti ve Ürün Verileri Hayvan İsmi Yetişkin Genç-Yavru Toplam Sağılan Hayvan Sayısı Süt (Ton) Sığır(yerli) ,219 Sığır(kültür) ,765 Sığır(melez) ,319 Toplam ,303 Şekil Yılı Kangal İlçesi'nde Bulunan Küçükbaş Hayvan Adeti ve Ürün Verileri Hayvan İsmi Yetişkin Genç- Yavru Toplam Sağılan Hayvan Sayısı Süt (Ton) Kırkılan Hayvan Sayısı Yün Kıl Tiftik (Ton) Koyun(yerli) , ,150 Keçi(kıl) , ,824 Toplam , ,974 Şekil Yılı Kangal İlçesi'nde Bulunan Kümes Hayvanları Adeti Hayvan İsmi Mevcut Sayı (Adet) Yumurta Tavuğu Ördek 169 Hindi Kaz 198 Şekil Yılı Kangal İlçesi'nde Bulunan Arıcılık Verileri Hayvan İsmi Köy Sayısı Yeni kovan sayısı Eski Kovan Toplam Kovan Bal Üretimi (Ton) Balmumu Üretimi (Ton) Arı ,684 2,

154 Şekil Yılı Kangal İlçesi'nde Bulunan Tek Tırnaklı Hayvan Verileri Hayvan İsmi Yetişkin Genç-Yavru Toplam At Eşek Toplam e) Proje kapsamında yapılacak iş ve işlemler kapsamında tarım ve hayvancılığa etkiler ve alınacak Önlemler (arazi hazırlık, inşaat, işletme ve işletme sonrası) Proje alanında şahısların mülkiyetinde olan tarım alanları yer almakta olup bu alanların büyük bir kısmında kuru ve sulu tarım gerçekleştirilmemektedir. Proje alanı etrafında yapılan tarımsal faaliyetlerin büyük bir kısmı kuru tarım ürünlerine dayanmaktadır. Proje kapsamında bu alanlarda yapılacak faaliyet kapsamında bitkisel toprak ve hafriyat malzemelerinin alımı ve stoklanması ve cevherin alımı faaliyetleri gerçekleştirilecek ve çalışma yapılacak bu alanlar tarımsal niteliğini kaybedecektir. Proje kapsamında yer alan tarım alanlarının tarım dışı amaçla kullanılmasına ilişkin olarak; tarih ve sayılı R.G. de yayımlanarak yürürlüğe giren 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu kapsamına ÇED Olumlu Belgesi alındıktan sonra proje kapsamında kullanılacak tarım alanları için Sivas İl Tarım, Gıda ve Hayvancılık Müdürlüğüne müracaat edilerek tarım dışı kullanım izni alınacaktır. Proje alanında mevcut durumda üretim yapılmakta olup proje alanı ve yakın çevresi, proje alanı etrafında yer alan yerleşim birimlerinde bulunan hayvanlar tarafından yaylak olarak kullanılmamaktadır. Bu nedenle, proje kapsamında mera alanlarında yapılacak faaliyetler nedeni ile proje alanı etrafında yer alan besi hayvanlarının olumsuz olarak etkilenmesi beklenmemektedir. Proje alanı içerisinde bulunan mera vasfında taşınmazlar için 4342 sayılı Mera Kanunun 14. maddesi gereğince İl Mera Komisyonuna tahsis amacı değişikliği talebinde bulunulacaktır. Ayrıca proje kapsamında 4081 sayılı Çiftçi Mallarının Korunması Hakkındaki Kanun hükümlerine titizlikle uyulacaktır. Ancak proje alanında yapılacak olan faaliyetler nedeni ile oluşacak gürültü nedeni ile proje alanı etrafında yer alan hayvanların olumsuz etkilenimi söz konusu olacaktır. Proje alanında konsantre tesisleri ve iş makineleri nedeni ile oluşacak gürültü süreklilik arz edecek olup bir süre sonra bu gürültüye hayvanlar uyum sağlayacak ve hayvanlarda görülebilecek gürültü kaynaklı stres bir süre sonra ortadan kalkacaktır. Ancak işletme süresince yapılacak faaliyetler nedeni ile özellikle patlatma nedeni ile oluşacak gürültünün hayvanları olumsuz etkilemesi durumu söz konusu olacaktır. Bu etkinin ortadan kaldırılması amacı ile yapılacak patlatma işleminin, hayvanların uyanık ve faal olduğu gündüz saatlerinde yapılaması gerekmektedir. Bu kapsamda yapılacak patlatma işleminin gün doğumundan sonra ve güneş batmadan önce yapılmasına özen gösterilecektir Koruma Alanları (EK-V deki Duyarlı Yöreler listesi kapsamında) a) Proje Alanı Koruma Alanları 1. Ülkemiz mevzuatı uyarınca korunması gerekli alanlar a) 9/8/1983 tarihli ve 2873 sayılı Milli Parklar Kanunu nun 2 nci maddesinde tanımlanan ve bu Kanunun 3 üncü maddesi uyarınca belirlenen "Milli Parklar", "Tabiat Parkları", "Tabiat Anıtları" ve "Tabiat Koruma Alanları", 139

155 Proje sahasının yakın çevresinde Milli Park, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtları ve Tabiat Koruma Alanları bulunmamaktadır. b) 1/7/2003 tarihli ve 4915 sayılı Kara Avcılığı Kanunu uyarınca belirlenen "Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı Yerleştirme Alanları", PROJE ALANI Proje alanı Ava Yasak Sahalar içerisinde yer almakta olup alanda çalışacak personel, alanda avlanmanın yasak olduğu konusunda bilgilendirilecektir. Ayrıca alanda yapılacak olan avcılık faaliyetlerine ilişkin olarak, T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Sivas Şube Müdürlüğü faaliyet sahibi tarafından bilgilendirilecektir. c) 21/7/1983 tarihli ve 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun 3 üncü maddesinin birinci fıkrasının "Tanımlar" başlıklı (a) bendinin 1, 2, 3 ve 5 inci alt bentlerinde "Kültür Varlıkları", "Tabiat Varlıkları", "Sit" ve "Koruma Alanı" olarak tanımlanan ve aynı Kanun ile 17/6/1987 tarihli ve 3386 sayılı Kanunun (2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddelerin Eklenmesi Hakkında Kanun) ilgili maddeleri uyarınca tespiti ve tescili yapılan alanlar, Proje alanı, Yozgat-Sivas-Kayseri Planlama Bölgesi 1/ Ölçekli Çevre Düzeni Planı'na göre; proje sahasının bir kısmı Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgesi/Turizm Merkezi içerisinde kalmaktadır. Proje kapsamında yapılacak faaliyetin herhangi bir aşamasında herhangi bir kültür varlığına rastlanması halinde, alanda yapılacak faaliyete son verilerek Sivas İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü sözlü ve yazılı olarak bilgilendirilecek ve Sivas İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü bildirimleri doğrultusunda alanda faaliyete devam edilecektir. ç) 22/3/1971 tarihli ve 1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu kapsamında olan Su Ürünleri İstihsal ve Üreme Sahaları, Proje Alanında bu alanlar yer almamaktadır. d) 31/12/2004 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği nin 17, 18, 19 ve 20 nci maddelerinde tanımlanan alanlar, Proje Alanında bu alanlar yer almamaktadır. e) 2/11/1986 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği nin 49 uncu maddesinde tanımlanan "Hassas Kirlenme Bölgeleri", Proje Alanında bu alanlar yer almamaktadır. 140