KONYA ĐLĐNDEKĐ OBRUKLAR VE TRAVERTEN KONĐLERĐ

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "KONYA ĐLĐNDEKĐ OBRUKLAR VE TRAVERTEN KONĐLERĐ"

Pembe Ayik
8 yıl önce
İzleme sayısı:

1 Konya İl Koordinasyon Kurulu Kasım 2011 KONYA ĐLĐNDEKĐ OBRUKLAR VE TRAVERTEN KONĐLERĐ Yrd.Doç.Dr.Güler GÖÇMEZ Selçuk Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi., e-posta: 1.GĐRĐŞ Konya Đlinin güneydoğusunda Çumra -Karapınar-Kızören arasında Obruk Platosu olarak adlandırılan alanda karstlaşma ile oluşan obruklar, kuzeyinde ise karbonat çökelimleri ile oluşan Traverten konileri bulunmaktadır. Dünya harikası diyebileceğimiz bu yapılar etkileyici görüntüleri ile birer doğal anıt olup korunmaya ve korumaya zorunlu olduğumuz yapılardır. Obrukların oluşumunda Pliyosen yaşlı gölsel çökeller içinde önemli bir kalınlık sunan kireçtaşlarında gelişen iç karstlaşma etkili olmuştur. Traverten konileri ise az derinlikteki az basınçlı akiferlerden yükselen suların ince bir tabaka şeklinde akarken CaCO3 ı kaynak alanı kenarına çökeltmesiyle oluşmaktadır. Bu yapılar oluşum olarak birbirinden farklı olup birisi erime-çözünme ile diğeri ise çökelme sonucu oluşmuşlardır. 2-JEOLOJĐ Obruklar çevresinde jeolojik olarak, en altta Miyosen-Pliyosen yaşlı açık gri renkli yatay tabakalı erime boşluklu kireçtaşlarından oluşan Cihanbeyli formasyonu bulunmaktadır. Kireçtaşlarının kalınlığı yaklaşık 1000m kadardır. Bu birim Karadağ volkanitleri ile kesilmektedir. Volkanitler Karapınar ın kuzeybatısında Üzecek Dağında (1293 m) elips şeklinde bir volkan konisi olarak mostra vermektedir. Bazalt akıntılarından ve etrafındaki tüf çökellerinden oluşan elips şeklindeki koni En üstte ise Kuvaterner yaşlı çakıl kil, kum ve marndan oluşan Alüvyon bulunmaktadır. Traverten konileri çevresinde Cihanbeyli de altta Üst Kretase yaşlı ofiyolitik melanj bulunmaktadır. Bunların üzerine allokton olarak Bozdağ ve tütün tepelerde mostra veren Liyas yaşlı kireçtaşları gelmektedir. Kireçtaşları gri, beyaz renkli tabakalanma göstermeyen kriptokristalen dokulu bol kırıklı çatlaklı olup kırık ve çatlaklardan dolayı ikincil gözeneklilik ve geçirimlilikleri artmıştır. Kireçtaşlarında karstlaşma da gelişmiş olup Kalınlıkları yaklaşık 300 m. dir. Kireçtaşları üzerine Üst Miyosen Üst Pliyosen yaşlı yatay tabakalı çakıltaşı, kumtaşı, kireçtaşı marn, kil ve siltten oluşan göl çökelleri gelmektedir.gölsel çökellerin kalınlıkları Karadağın güneyinde yapılan sondajda 25m. kireçtaşı, m kil,30-35 m.jipsli marn ve m.kil aratabakalı kireçtaşı olarak tesbit edilmiştir (Canik, 1988).

GĐRĐŞ Konya Đlinin güneydoğusunda Çumra -Karapınar-Kızören arasında Obruk Platosu olarak adlandırılan alanda karstlaşma ile oluşan obruklar, kuzeyinde ise karbonat çökelimleri ile oluşan Traverten

2 VOLKANĐZMA Karapınar çevresinde Kuvaterner yaşlı bazalt ve andezit yaşlı volkanik birimler bulunmaktadır. Bu genç volkanikler maar, krater, bazaltik cüruf konileri, andezidik lav kubbeleri ve lav akıntıları şeklinde izlenmektedir. Bazı maarların kraterlerinde biriken sular krater gölleri oluşturmuştur. Acıgöl ve Meke Gölü bu yapıların en büyükleridir. Đnceleme alanında Karacadağ volkan grubu içinde yer alan Üzecek Dağı, Sultaniye Ovası nın batısında bazaltlardan oluşmuş bir volkan konisidir. Elips şeklinde olan bu koni volkanik etkinliğin son safhasında oluşmuştur. Sokulum ve akma yapısı göstererek tüm birimleri kesmektedir. Pliyokuvaterner yaşında olan bazalt akıntıları çalışma alanının kuzeybatısındaki Üzecek Dağı nda görülmektedir. Bazaltlar siyah renkli sert, kompakt şekilli olup, marnlı kireçtaşlarının üzerine gelmektedir. Cihanbeyli de traverten konileri çevresinde volkanik faaliyetler ise muhtemelen Pliyosen başlarına kadar devam etmiştir. Đncelenen alan içindeki Karadağ andezitik volkanı da bu faaliyetlerin ürünüdür. 4-OLUŞUM Obrukların oluşumu Obrukların oluşumunda arazinin litolojik, tektonik ve volkanik özellikleri, yeraltı suyunun akım yönü, yer altı suyunun ve kireçtaşlarının kimyasal bileşimleri etkilidir. Obrukların oluşumunda Pliyosen yaşlı Üzecek Dağı ve Karapınar dolayındaki diğer volkanların çıkarttığı CO 2 ' i çözerek karbonik asitçe zenginleşen yeraltı suyu etkili olmaktadır. Asidik özellikteki yeraltısuyu güneyden kuzeye doğru yeraltısuyu akım yolu boyunca hareket ederken kireçtaşına etki ederek kireçtaşlarını eritmektedir. Böylece yükselen karstlaşma ve iç karstlaşma olayı sonucunda da yeraltında kireçtaşları içinde büyük mağaraları oluşmaktadır. bu boşluklar yeryüzüne doğru m. yaklaşınca, mağaranın marn ve killi tavanı üzerindeki ağırlığına dayanamayıp çökmektedir. Oluşumları sırasında büyük patlama sesleri duyulmaktadır. Bu çökme bölgedeki yeraltısuyu seviyesine kadar ulaşırsa obruk su taşımaktadır. Obrukların oluşumunu Đklimsel faktörler, yağışlar, yeraltısularının çekilmesi, yapılan tarımsal faliyetler,(tarımsal alanların sürülmesi, hasat alınması, ekilmesi, tarlanın aşırı sulanması, tarla yakınından veya üzerinden geçen ağır vasıtaların yaptığı sarsıntılar, tektonik hareketler, depremler, küçük sarsııntılar tetiklemekte ve hızlandırmaktadır. Traverten konilerinin oluşumu Traverten konileri sıcak ve mineralli suların kaynak şeklinde yeryüzüne ulaştığı yerlerde oluşmaktadır. Derinlerden gelen Ca(HCO 3 ) 2 ca zengin Sıcak ve mineralli sular kaynak çıkışında düzlük alanda yayılmaktadırlar. Bu sırada basıncın düşmesi nedeniyle CO 2 in uçması sonucu CaCO 3 çökelir. Bu çökelme kaynak çıkışından eşit uzaklıkta ve eşit şartlarda olduğundan traverten çökelimi genelde dairesel ve kesik koni biçimindedir. Bu oluşumun yüzbinlerce yıl devam etmesi oluşan koninin kenarlarının yükselmesine ve büyümesine neden olmaktadır. Konilerin yüksekliği bölgedeki yeraltısuyu akiferine ait

Acıgöl ve Meke Gölü bu yapıların en büyükleridir. Đnceleme alanında Karacadağ volkan grubu içinde yer alan Üzecek Dağı, Sultaniye Ovası nın batısında bazaltlardan oluşmuş bir volkan konisidir.

3 461 piyezometrik yüzey ile orantılıdır. Konilerdeki su seviyesi yeryüzünden m. yüksekliktedir (Canik 1988).Bazı kaynak konilerinden halen su boşalımı olmaktadır. 5-OBRUKLARIN VE TRAVERTEN KONĐLERĐNĐN ÖZELLĐKLERĐ Obruklar bölgede gelişigüzel dağılmış değildir. Bunlar genellikle ayırt edilebilen doğrultuda genellikle KB-GD yönünde dizilmişlerdir. Bu doğrultu yeraltı suyunun akış yönüne de ana hatlarıyla uymaktadır. Ayrıca bunlar tektonik hatlarla ilişkilidir Tablo: Konya Obruklarının fiziksel Özellikleri Obruk Adı Yer Şekli Uzun Eksen Kısa Eksen Derinlik Topo. Rakım Taban Kotu Su Durumu Meyil Meyil yayla Elips Sulu Çıralı B.Çıralı Y Daire Sulu Akobruk Meyil N Elips Susuz Karain Meyil SE Daire Susuz Hamam Karain SW Simetrik Susuz Kızıl Karain S Daire Susuz Celal Dikmen Y. Elips Susuz Kurk Celal O. S Elips Susuz Yarım Kızıl O. E Yarımay Susuz Kangallı Potur Y. Daire Susuz Zindancı B. Çıralı Y. Daire Susuz Yunus Dikmen Y. Elips Susuz Çifteler Çifteler Y. Daire Susuz Fincan Potur Y. Elips Susuz Yavşan Yavşan Y. Daire Sulu Acarlar Seyithacı Daire 12,80 12,80 6, Susuz Sırnık Sırnık Y. Daire 9,20 9,20 1, Susuz Seyithacı Seyithacı Y. Elips 24,80 22,20 3, Susuz Seyithacı Seyithacı Y. Elips 31,9 30,25 5, Susuz Cihanbeyli çevresinde 60 a yakın traverten konisi bulunmaktadır. Önemli ve büyük olan traverten konilerinin özellikleri tablo 2 de verilmiştir. Đsim şekli Taban çapı Ağız çapı Yükseklik Su durumu Girik koni dairesel 16m. 9m. 3.1 sulu 26 nolu koni dairesel 18m. 8 m. 1.5 sulu Tütün koni daıresel 150 m. 30m susuz Merdivenli elipsoidal (kısa) susuz Tablo 2: Traverten konilerinin özellikleri (Canik 1988)

Bu doğrultu yeraltı suyunun akış yönüne de ana hatlarıyla uymaktadır.

462 6- SONUÇLAR Obruklar ve traverten konileri önemli jeolojik yapılar olup aynı zamanda birer doga harikasıdır. Dünya üzerinde çok az ülkede benzerlerine rastlanabilir.

4 SONUÇLAR Obruklar ve traverten konileri önemli jeolojik yapılar olup aynı zamanda birer doga harikasıdır. Dünya üzerinde çok az ülkede benzerlerine rastlanabilir. Oluşumları birbirinden tamamen farklı olup görüntüleri azda olsa benzerdir. Obruklar kireçtaşlarında gelişen iç karstlaşma sonucu oluşmuşlardır. Traverten konileri ise derinlerden gelen Ca(HCO 3 ) 2 ca zengin Sıcak ve mineralli sular kaynak çıkışında düzlük alanda yayılmaları ve bu sırada basıncın düşmesi nedeniyle CO 2 in uçması sonucu CaCO 3 çökelmesi ile oluşmuşlardır. Birisi erime diğeri çökelme sonucu oluşmuştur. Obruklar güzel görünümleri ile ilginç oldukları kadarda tehlike de arzeden yapılardır. Mutlaka koruma altına alınmalıdırlar. Obruk platosu tarımsal anlamda kontrollu kullanılmalı. Obruk oluşumları önceden belirlenerek yerleşim birimleri buralardan kaldırılmalıdır. Obrukların ve traverten konilerinin bulunduğu alanlar Milli Park olarak ilan edilerek koruma altına alınmalıdır.

Traverten konileri ise derinlerden gelen Ca(HCO 3 ) 2 ca zengin Sıcak ve mineralli sular kaynak çıkışında düzlük alanda yayılmaları ve bu sırada basıncın düşmesi nedeniyle CO 2 in uçması sonucu CaCO

5 463 7-KAYNAKLAR -Agalede, H., 1954, Tuz Gölü'nün Batı ve Güneybatı Kenarlarının Jeolojik Etüdü Rapor no : 2371, MTA Enstitüsü Arşivi, Ankara. -Akın, G., Karacaoğlu, C, 1966, Konya Obrukları. DSĐ Araştırma Dairesi Başkanlığı Raporu, no : 361, Ankara. -Alagöz, C. A., 1944, Türkiye Karst Olayları Hakkında Bir Araştırma. (Une etüde surles phenomes karstiquesen Turquie). Türk.Coğr. Kurum. Yay. Sayı 1, Ankara. -Başal, A., Ekmekçi, M., 1997, Değirmenlik Karst Çöküntüsünde Morfolojik- Yapısal özelliklerinkarst Evrimi Açısından Yorumlanması. 20. Yıl Jeoloji Sempozyumu., Bildiriler, s , Konya -Canik, B., 1988,Bozdag yapalı Toprakkale Dolayındaki (Cihanbeyli) Sıcak ve Mineralli sular ve oluşukları,ulusal I.Hidrojeoloji Sempozyumu Ankara. -Canik, B., 1997, Konya Dolayında Suların Oluşturduğu Doğal Anıtlar ve Bunların Korunması. 20. Yıl Jeoloji Sempozyumu. Bildiriler, , Konya. -Chaput, E., 1936, Türkiye Jeolojik ve Jeomorfojenik Tektonik Seyahatleri. Tercüme - Çörekçioğlu, Đ., 1985, Konya Karapınar-Kızören Arasındaki Obrukların Oluşumu ile Đlgili Hidrojeoloji Etüd Raporu, DSĐ IV. Bölge Müdürlüğü, Konya. -Erol, O., 1969, Tuz Gölü Havzasının Jeolojisi ve Jeomorfolojisi. MTA Derleme rapor no. 4220, Ankara. - Eroskay, O., 1976, Konya Obruklarının Oluşumunu Etkileyen Faktörler ve Yeraltısuyu Yönünden Değerlendirilmesi. Đst. Üniv. Fen Fak. Mecm. Seri B., sayı. 41,s.5-14, Đstanbul. Konya -Göçmez, G., Karapınar çevresinde yeni oluşan obruk.karapınar Sempozyumu. -Schoeller, H., 1962, Les aux souterraines, Masson et cie, Paris.

Sayı 1, Ankara. -Başal, A., Ekmekçi, M., 1997, Değirmenlik Karst Çöküntüsünde Morfolojik- Yapısal özelliklerinkarst Evrimi Açısından Yorumlanması. 20. Yıl Jeoloji Sempozyumu., Bildiriler, s.

6 464

Benzer belgeler

KONYA ĐLĐ JEOTERMAL ENERJĐ POTANSĐYELĐ

Konya İl Koordinasyon Kurulu 26-27 Kasım 2011 KONYA ĐLĐ JEOTERMAL ENERJĐ POTANSĐYELĐ Yrd.Doç.Dr.Güler GÖÇMEZ. Selçuk Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi. gulergocmez@selcuk.edu.tr 1.GĐRĐŞ Jeotermal