Beyþehir Gölü Fitoplankton Biyokütlesinin Mevsimsel ve Yersel Deðiþimleri

Transkript

1 Ekoloji 20, 80, (2011) doi: /ekoloji Beyþehir Gölü Fitoplankton Biyokütlesinin Mevsimsel ve Yersel Deðiþimleri Özden FAKIOÐLU *, Nilsun DEMÝR Ankara Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Su Ürünleri Mühendisliði Bölümü, Dýþkapý, Ankara-TÜRKÝYE *Corresponding author: Özet Fitoplankton populasyonlarýnda zamansal ve yersel deðiþimlerin belirlenmesi göl yönetim stratejilerinin oluþmasýnda katký saðlar. Bu araþtýrmada, büyük ve sýð bir göl olan Beyþehir Gölü'nde fitoplankton biyokütlesinin belirlenmesi amaçlanmýþtýr. Örnekler, aylýk olarak Mart 2007-Aralýk 2007 arasýnda gölde seçilen 4 istasyondan yüzey, orta ve dipten alýnmýþ, fitoplankton biyokütlesi sayýlan hücrelerin boyutlarýndan tahmin edilmiþtir. Beyþehir Gölü'nden alýnan örneklerde Bacillariophyta'dan 42, Chlorophyta'dan 48, Chrysophyta'dan 1, Cryptophyta'dan 4, Cyanobacteria'dan 9, Pyrrophyta'dan 5 ve Euglenophyta'dan 10 olmak üzere toplam 119 tür teþhis edilmiþtir. Toplam biyokütle içinde Bacillariophyta %53, Chlorophyta %27, Chrysophyta %3, Cryptophyta %2, Cyanobacteria %10, Pyrrophyta %4 ve Euglenophyta %2 oranýnda yer almýþtýr. Ortalama klorofil a deriþimi 8,24±2,08 mg/m 3, ortalama toplam fosfor deðeri 10,46±6,20 mg/m 3 ve ortalama Secchi derinliði ise 1,08±0,35 m olarak belirlenmiþtir. Çözünmüþ oksijen 6,36±0,06-11,63±0,06 mg/l, ph 7,80±0,01-8,92±0,01 ve su sýcaklýðý 5,3-27,8 C arasýnda deðiþim göstermiþtir. Beyþehir Gölü'nde çalýþma süresince ortalama fitoplankton biyokütlesi 0,40±0,11 ve 6,43±1,00 mg/l arasýnda deðiþim göstermiþtir. Gölün ortalama fitoplankton biyokütlesi (1,98±1,18 mg/l) mezotrofik besin düzeyi ve iyi ekolojik kalite sýnýfýný göstermektedir. Anahtar Kelimeler: Beyþehir Gölü, biyokütle, fitoplankton, klorofil a, toplam fosfor. The Spatial and Seasonal Variations of Phytoplankton Biomass in Lake Beyþehir Abstract The determination of the spatial and temporal variations of phytoplankton populations contribute to set up lake management strategies. It was aimed to investigate the biomass of phytoplankton of large and shallow Lake Beyþehir. The lake was sampled monthly from four selected stations and surface, mid and deep layers between March and December The phytoplankton biomass was estimated from counted cell size. A total of 119 phytoplankton species from Bacillariophyta (42), Chlorophyta (48), Chrysophyta (1), Cryptophyta (4), Cyanobacteria (9), Pyrrophyta (5) and Euglenophyta (10) were identified. Total phytoplankton biomass consisted of Bacillariophyta (53%), Chlorophyta (27%), Chrysophyta (3%), Cryptophyta (2%), Cyanobacteria (10%), Pyrrophyta (4%) and Euglenophyta (2%). Mean values of chlorophyll a, total phosphorus and Secchi depth were measured as 8.24±2.08 mg/m 3, 10.46±6.20 mg/m 3 and 1.08±0.35 m, respectively. Dissolved oxygen was measured between 6.36±0.06 and 11.63±0.06 mg/l. ph varied between 7.80±0.01 and 8.92±0.01. Water temperature changed between 5.3 C and 27.8 C. In the study period, phytoplankton biomass of Lake Beyþehir varied between 0.40±0.11 and 6.43±1.00 mg/l. The mean phytoplankton biomass (1.98±1.18 mg/l) of the lake pointed out mesotrophy and good ecological quality class. Keywords: Biomass, chlorophyll a, Lake Beyþehir, phytoplankton, total phosphorus. Fakýoðlu Ö, Demir N (2011) Beyþehir Gölü Fitoplankton Biyokütlesinin Mevsimsel ve Yersel Deðiþimleri. Ekoloji 20 (80): GÝRÝÞ Göller kirlenme, su kaynaklarýnýn azalmasý ve ötrofikasyon baþta olmak üzere çeþitli olumsuz etkilere maruz kalmaktadýr. Bu etkiler, su kalitesinde ve sucul ekosistemlerde bozulmalara neden olmaktadýr. Bu nedenle birçok ülke bir taraftan doðal kaynaklarýn korunmasýyla ilgili projeler hazýrlarken, diðer yandan kaynak sularýnýn kullanýmýna iliþkin yasal yaptýrýmlar uygulamaktadýr. Türkiye'nin en büyük tatlý su gölü olan Beyþehir Gölü, A grubu sulak alan ve SÝT alaný kapsamý altýndadýr. Göl birinci derece içme suyu kýstasýna uymasý nedeniyle Ýçme ve Kullanma Suyu Koruma Sahasý statüsüne sahiptir (Anonymous 2006). Beyþehir Gölü, sularýný 1908 yýlýna kadar Suðla Gölü yataðýna boþaltmýþtýr. Daha sonra bir derivasyon kanalý ile Balýkova Boðazý'ndan Çarþamba Çayý'na baðlanmýþtýr. Derivasyon kanalý ile birlikte Beyþehir Gölü çýkýþýna bir regülatör inþa edilmiþ, böylece göl depolama tesisi haline Geliþ: / Kabul: No: 80,

2 Ekoloji getirilmiþtir (Ayhan ve ark. 1996). Beyþehir Gölü'nden en fazla su 1981 yýlýnda çekilmiþtir. Toplam ha'lýk bir alanýn su kaynaðýný teþkil eden Beyþehir Gölü'nün su seviyesinin yükseltilmesi için Devlet Su Ýþleri (DSÝ) tarafýndan 2 proje planlanmýþtýr. Bunlar Derebucak- Gembos Derivasyon Projesi ve Konya-Çumra III. Merhale Projesi'dir (Anonymous 2006). Bu projelerle gölün su seviyesinin korunmasý amaçlanmaktadýr. Beyþehir Gölü'ndeki baþlýca insan faaliyetleri; balýkçýlýk, saz kesimi, sulama ve içme suyu teminidir. Konya'daki Çumra Ovasý'na sulama suyu temini dýþýnda, özellikle batý yakasýnda büyük ölçekli pompa istasyonlarýyla tarým arazilerinin sulanmasý için su çekilmektedir (Anonymous 2006). Gölde çeþitli limnolojik araþtýrmalar yürütülmüþtür (Mertel 1986, Akköz 1998, Oðuzkurt 2001). Beyþehir Gölü'nde yürütülen araþtýrmalar sonucunda, gölün su seviyesinin azaldýðý, gölden aþýrý su çekildiði, göl çevresindeki köylerin evsel atýklarýnýn göle verildiði belirlenmiþtir. Bunun yaný sýra sazlýklarýn yakýlmasý ve aþýrý avcýlýk nedeniyle gölün hidrolojik ve ekolojik yapýsýnda bozulmalarýn olduðu bildirilmiþtir (Kazancý ve ark. 2003, Altýndað ve Yiðit 2004, Mercan ve Kabdaþlý 2008). Ýnsandan kaynaklanan veya yapýsal faktörlerle biyotik elemanlardaki deðiþimlerin incelenmesi çevresel izlemenin anahtar elemanýdýr (Ratushnyak ve ark. 2006). Fitoplankton kompozisyonu su kalitesinin bir göstergesidir. Ayrýca fitoplankton türleri göllerde göl yönetim stratejilerinin oluþturulmasý ve izlenmesine temel teþkil eden, besin düzeyinin belirlenmesinde gösterge olarak kullanýlmaktadýr. Bu çalýþma ile Beyþehir Gölü'nde fitoplankton sayýsý ve biyokütlesinin aylýk ve yersel deðiþimlerinin bazý su kalite parametreleri ile birlikte incelenmesi ve gölün besin düzeyinin tahmin edilmesi amaçlanmýþtýr. Çalýþma, gölde son yýllarda meydana gelen deðiþimlerin izlenmesi açýsýndan önem taþýmaktadýr. MATERYAL VE METOT Araþtýrma Yeri Beyþehir Gölü, K D koordinatlarý arasýnda yer alan Konya- Isparta Ýl sýnýrlarý içerisinde Orta Toroslarýn kuzeyinde, güneydoðukuzeybatý yönünde Sultan ve Anamas Daðlarýnýn arasýnda tektonik bir çökeltide yer alýr (Tablo 1). Konya'ya 75 km uzaklýktadýr. Göl, tektonik olmasýna raðmen oluþumunda karstik olaylar etkili olmuþtur Fakýoðlu ve Demir (Kazancý ve ark. 2003). Göl, Sultan daðlarý ve Anamas Daðlarý'ndan inen çaylar ve dereler, güneydeki ve batýsýndaki mezozoik kalkerlerin çatlaklarýndan gelen pýnarlar, göl dibindeki kaynaklar ve doðrudan göl yüzeyine düþen yaðýþlarla beslenmektedir. Gölün boþaltýmý ise; gölün batýsýnda kuzey-güney doðrultusunda yer alan düdenler vasýtasýyla suyun Manavgat havzasýna taþýnmasý, tarýmsal amaçlý su kullanýmý, içme suyu olarak kullanýmý ve buharlaþma yoluyla gerçekleþmektedir (Ayhan ve ark. 1996). Göl üzerinde irili ufaklý 35 tane ada bulunmaktadýr. Arazi Çalýþmasý ve Laboratuar Analizleri Bu araþtýrmada, Mart 2007-Aralýk 2007 tarihleri arasýnda ayda bir kez gölde belirlenen 4 istasyonda; 0,2 m derinlikten (yüzey), 1 m derinlikten (orta) ve 3 m derinlikten (dip) su örnekleri alýnmýþtýr (Þekil 1). Örneklerin alýnmasýnda Ruttner su örnek alýcý kullanýlmýþtýr. Aralýk sonundan itibaren göl yüzeyi donduðu için Ocak ve Þubat 2008'de örnek alýnamamýþtýr. Planktonun kalitatif olarak incelenmesi amacýyla istasyonlarda plankton kepçesiyle vertikal ve horizontal çekimler yapýlmýþtýr. Fitoplankton örneklerinin muhafazasýnda Lugol çözeltisi kullanýlmýþtýr. Fitoplankton teþhisi, çöktürülen su örnekleri veya plankton kepçesiyle alýnan örneklerin binoküler mikroskopta incelenmesiyle yapýlmýþtýr. Teþhislerde ilgili taksonomik literatür kullanýlmýþtýr (Huber-Pestalozzi (1950), Prescott (1973), Lind ve Brook (1980), Komarek ve Fott (1983), Popovski ve Pfiester (1990), Cox (1996), Komarek ve Anagnostidis (1999), Krammer ve Lange-Bertalot (1986, 1988), John ve ark. (2002). Diatomlar Lugol çözeltisi damlatýlarak çöktürülen su örneklerinin eþit hacimde nitrik ve sülfürik asitle kaynatýlmasý ve asitin yýkamayla giderilmesinden sonra binoküler mikroskopta teþhis edilmiþtir (Round 1953). Ruttner Su örnekleyici ile alýnan su örnekleri, fitoplankton yoðunluðuna göre Hydrobios plankton sayým çemberlerine konmuþ, Lugol çözeltisi damlatýlarak bir gece bekletildikten sonra fitoplankton sayýmý Leica DMIL inverted mikroskop yardýmýyla yapýlmýþtýr (Utermohl 1958, Anonymous 2003). Fitoplankton biyokütlesinin ölçümünde biyohacim tahmin edilmiþtir. Biyohacim hesaplamasýnda kullanýlan geometrik þekiller ve hesaplamalarý Hillebrand ve ark. (1999) ve Sun ve Liu (2003)'e göre yapýlmýþtýr. Hücre hacminin 1 24 No: 80, 2011

3 Beyþehir Gölü Fitoplankton Biyokütlesinin Mevsimsel... Ekoloji Tablo 1. Beyþehir Gölü'ne iliþkin bazý özellikler. Þekil 1. Beyþehir Gölü ve örnek alýnan istasyonlar. mm/m 3 için 1 mg yaþ aðýrlýk/m 3 alg biyokütlesine eþdeðer olduðu varsayýlarak biyokütle hesaplanmýþtýr (Rott 1981). Klorofil a analizi, bir litrelik su örneklerinin süzüldüðü Whatman filtre kaðýtlarýnýn 3-4 saat bekletildikten sonra parçalanmasý, bir gece 10 ml %90'lýk asetonda bekletilmesi, santrifüjlenmesi ve ekstraktýn optik yoðunluðunun 630, 645 ve 665 nm dalga boylarýnda spektrofotometrede (Shimadzu UV 1201V) okunmasýyla yapýlmýþtýr (Strickland ve Parsons 1972). Ýstasyonlarda Secchi derinliði (20 cm çapýndaki Secchi diski ile), su sýcaklýðý ve çözünmüþ oksijen (YSI 51 B Model oksijenmetre ile), ph (Consort P901 Model phmetre ile) ve elektrik iletkenliði (Schott CG855 Model Kondüktivitemetre ile) yerinde ölçülmüþtür. Toplam fosfor analizinde, ilk kademede (sindirme iþlemi) persülfatla parçalanma tekniði kullanýlmýþ, parçalanmayý takiben serbest hale geçen ortofosfat askorbik asit metodu ile Anonymous (1995)'e göre tayin edilmiþtir. Fitoplankton sayýsý, baþlangýç deðerleri dikkate alýnarak KOVARYANS analizi ile deðerlendirilmiþtir. Çoklu karþýlaþtýrmalar Duncan testi kullanýlarak Kesici ve Kocabaþ (2007)'ye göre yapýlmýþtýr. BULGULAR Beyþehir Gölü'nden alýnan örneklerde Bacillariophyta'dan 42, Chlorophyta'dan 48, Chrysophyta'dan 1, Cryptophyta'dan 4, Cyanobacteria'dan 9, Pyrrophyta'dan 5 ve Euglenophyta'dan 10 olmak üzere toplam 119 tür teþhis edilmiþtir (Tablo 2). Beyþehir Gölü'nde, fitoplankton sayýsýnýn aylar, istasyonlar ve derinliklere baðlý deðiþimi istatistik olarak önemli bulunmuþtur (p<0,01). 1. Ýstasyonda fitoplankton sayýsýna ait en yüksek deðer Aðustos ayýnda (1724±437 adet/ml) dipte, en düþük deðer ise Eylül ayýnda (199±53 adet/ml) dipte saptanmýþtýr (Tablo 3). 2. Ýstasyonda fitoplankton sayýsýna ait en yüksek deðer Aðustos ayýnda (2444±131 adet/ml) orta derinlikte, en düþük deðer ise Eylül ayýnda (165±48 adet/ml) yüzeyde bulunmuþtur. 3. istasyonda fitoplankton sayýsýna ait en yüksek deðer Aðustos ayýnda (2718±149 adet/ml) yüzeyde, en düþük deðer ise Kasým ayýnda (105±53 adet/ml) orta derinlikte saptanmýþtýr. 4. istasyonda fitoplankton sayýsýna ait en yüksek deðer Aðustos ayýnda (2101±164 adet/ml) dipte, en düþük deðer ise Kasým ayýnda (111±39 adet/ml) orta derinlikte saptanmýþtýr (p<0,05). Araþtýrma süresince Beyþehir Gölü'nde fitoplankton biyokütlesi 0,40±0,11 mg/l ile 6,43±1,00 mg/l arasýnda deðiþmiþtir. Ortalama fitoplankton biyokütlesi 1,98±1,18 mg/l olarak bulunmuþtur. Araþtýrma süresince klorofil a deðerleri 1,56±0,10 ile 20,70±1,32 mg/m 3 arasýnda deðiþmiþtir. Ortalama klorofil a deriþimi 8,24±2,08 mg/m 3 olarak tahmin edilmiþtir. En yüksek klorofil a deðeri Aðustos ayýnda ölçülmüþtür (Þekil 2). Klorofil a fitoplankton biyokütlesine benzer bir aylýk deðiþim göstermiþtir. Fitoplankton türlerinin ait olduðu sýnýflarýn oransal aylýk deðiþimi istasyonlara göre incelendiðinde, 1. istasyonda Mart ayýnda diatomlarýn oraný % 24 iken yeþil alglerin % 37 olarak bulunmuþtur. Nisan ayýnda biyokütlenin yarýsýný yeþil algler oluþtururken, Mayýs ve Haziran ayýnda fitoplankton biyokütlesinin hemen hemen tamamýný diatomlar (%84-%94) oluþturmuþtur. Temmuz ayýnda yeþil algler %26 oranýnda No: 80,

4 Fakýoðlu ve Demir Ekoloji Tablo 2. Beyþehir Gölü'nde teþhis edilen fitoplankton türlerinin listesi. Þekil 2. Beyþehir Gölü fitoplankton biyokütlesi ve klorofil a deðerinin aylara baðlý deðiþimi (Ortalama ±Standart sapma). bulunurken mavi-yeþil algler %20 oranýnda bulunmaktadýr. Aðustos, Eylül, Ekim ve Kasým aylarýnda diatomlar toplam biyokütlenin yarýsýndan fazlasýný oluþturmuþtur. Ekim ayýnda Pyrrophyta'nýn biyokütle içindeki oraný %30 olarak belirlenmiþtir. Aralýk ayýnda Bacillariophyta %22 oranýna düþerken, Chlorophyta %54'e artýþ göstermiþtir (Þekil 3). Ýkinci istasyonda, Mart ayýnda yeþil alglerin oraný %54 iken Nisan ayýnda mavi yeþil alglerin oranýnýn arttýðý (%34) tespit edilmiþtir. Mayýs, Haziran, 26 Aðustos ve Ekim aylarýnda diatomlar toplam biyokütlenin neredeyse tamamýný oluþturmuþtur. Temmuz ayýnda Chlorophyta %40'a artmýþtýr. Kasým ve Aralýk aylarýnda yeþil algler toplam biyokütlenin sýrasýyla %41 ve %46'sýný oluþturmuþtur (Þekil 3). Üçüncü istasyonda, Mart ayýnda diatomlarýn ve yeþil alglerin oraný sýrasýyla %41 ve %43 olarak tespit edilmiþtir. Nisan ayýnda yeþil alglerin oraný %63 olarak hesaplanmýþtýr. Mayýs ve Haziran ayýnda diatomlarýn oraný %94 olarak bulunmuþtur. Temmuz ayýnda Pyrrophyta (%24) ve Cyanobacteria'ya (%29) ait alglerin oraný yüksek bulunmuþtur. Aðustos, Eylül ve Ekim aylarýnda diatomlarýn oraný tekrar yükselmiþtir. Kasým ve Aralýk aylarýnda yeþil algler ve diatomlar artýþ göstermiþtir (Þekil 3). Dördüncü istasyonda, Mart ayýnda diatomlar ve yeþil algler sýrasýyla %43 ve %44 oranýnda bulunmuþ, Nisan ayýnda yeþil alglerin oraný %47'ye artmýþtýr. Mayýs, Haziran, Aðustos ve Ekim aylarýnda biyokütlenin büyük kýsmýný diatomlar oluþturmuþtur. Kasým ayýnda mavi- yeþil alglerde No: 80, 2011

5 Beyþehir Gölü Fitoplankton Biyokütlesinin Mevsimsel... Ekoloji Þekil 3. Beyþehir Gölü'nde fitoplankton biyokütlesi bazýnda fitoplankton kompozisyonunun 1., 2., 3. ve 4. istasyonlarda aylara baðlý deðiþimi (%). artýþ (%27) gözlenmiþtir. Aralýk ayýnda fitoplanktonda Bacillariophyta %53 ve Chlorophyta %26 oraný ile tekrar artýþ göstermiþtir (Þekil 3). Araþtýrma süresince Beyþehir Gölü'nün ortalama derinliði 4,87 m olarak ölçülmüþtür. Araþtýrma boyunca ölçülen su sýcaklýðý, çözünmüþ oksijen, ph ve elektrik iletkenliðine ait en yüksek ve en düþük deðerler Tablo 4'de verilmiþtir. TARTIÞMA Beyþehir Gölü'nde yapýlan bu araþtýrmada, Mayýs ayýndan Ekim ayýna kadar su sýcaklýðý deðerleri 20 C'nin üzerinde ölçülmüþtür. Araþtýrma döneminde hava sýcaklýklarýnýn mevsim normallerinin üzerinde olmasý ve yaðýþýn az olmasý bunlara ilave olarak gölden sulama amaçlý aþýrý su çekimi sebebiyle su kotu 1125 m'ye düþmüþ, hatta Aðustos ayýnda 1123 m kotuna inmiþtir. Su seviyesindeki azalmada aþýrý sulama yapýlmasýnýn yanýsýra iklimsel deðiþimin de etkili olduðu düþünülmektedir. Kazancý ve ark. (2009), 1925 ve 2007 yýllarý arasýnda Beyþehir Gölü'nde iklimsel deðiþimlere baðlý olarak su seviyesinde belirgin bir azalma olduðunu bildirmiþlerdir. Beyþehir Gölü'nde yürütülen bu araþtýrmada, Bacillariophyta (42 tür), Chlorophyta (48 tür), Chrysophyta (1 tür), Cryptophyta (4 tür), Cyanobacteria (9 tür), Pyrrophyta (5 tür) ve Euglenophyta (10 tür) divizyolarýna ait toplam 119 tür teþhis edilmiþtir. Beyþehir Gölü'nde daha önce yapýlan çeþitli araþtýrmalarda fitoplanktona iliþkin bulgular bazý farklýlýklar içermektedir ve fitoplankton tür sayýsýnda bir artýþ görülmektedir (Tablo 5). Fitoplankton koþullardaki deðiþimlere hýzla yanýt vermektedir. Fitoplankton topluluklarý mevsimsel süksasyon olarak adlandýrýlan bir rekabet arenasýnda bulunur ve koþullardaki deðiþimler yüksek kompozisyonal çeþitliliðin oluþumuna yol açar (Scheffer ve ark. 2003). Gölde su seviyesinin düþmesi ile oluþan ekolojik deðiþimler ve iklimsel faktörler, tür sayýsýndaki artýþlarýn bir nedeni olabilir. Bu araþtýrmada gölün besin düzeyi; fitoplankton biyokütlesi, klorofil a deriþimi, toplam fosfor deriþimi deðerlerine göre mezotrofik olarak belirlenmiþtir (Anonymous 1982, Wetzel 1983). Beyþehir Gölü'nün vertikal olarak toplam fosfor deðerinin deðiþimi incelenmiþ ve dip derinlikte toplam fosfor deðeri yüksek, yüzeyde düþük bulunmuþtur. Bu durumun sedimentten fosfor salýnýmýndan kaynaklandýðý düþünülmektedir. Göl Secchi derinliðine göre hipertrofik olarak sýnýflandýrýlmaktadýr (Anonymous 1982, Wetzel 1983). Ancak Secchi derinliðinin düþük olmasý sýð suda dipten karýþýmla bulanýklýðýn artmasýndan kaynaklanabilir. Ayrýca fitoplankton kompozisyonunda bazý ötrofik türler bulunmuþ, mavi-yeþil algler dönemsel artýþlar göstermiþ, organik No: 80,

6 Ekoloji Fakýoðlu ve Demir Tablo 3. Beyþehir Gölü'nde fitoplankton sayýsýnýn aylara, istasyonlara ve derinliklere baðlý deðiþimi (Ortalama ± Standart sapma, adet/ml) (n=3). *ABCDEFGHI Büyük harfler her bir istasyon için aylar arasýndaki farký göstermektedir ve ayný sütunda farklý büyük harf taþýyan ortalamalar arasýndaki fark istatistik olarak önemlidir (p<0,05). abcd Küçük harfler her bir ay için istasyonlar arasýndaki farký göstermektedir ve ayný sütunda farklý küçük harf taþýyan ortalamalar arasýndaki fark istatistik olarak önemlidir (p<0,05). ABC Ýtalik harfler her bir ay ve istasyon için derinlikler arasýndaki farký göstermektedir ve bir satýrda farklý italik harf taþýyan ortalamalar arasýndaki fark istatistik olarak önemlidir (p<0,05). kirlenmeyi gösteren Euglenophyta divizyosuna ait türler ve sayýlarý artmýþtýr. Bu araþtýrmada, klorofil a deðeri biri Haziran ayýnda diðeri Aðustos ayýnda olmak üzere iki pike ulaþmýþtýr. Su sýcaklýðýndaki artýþ ve fitoplankton topluluklarýndaki geliþme ile beraber klorofil a deriþiminin de yükseldiði görülmüþtür. Ilýman bölge göllerinde klorofil a yýlda bir veya iki pik yapmaktadýr. Klorofil deriþimi ve fitoplankton biyokütlesinde Temmuz ayýnda ani bir azalma görülmüþtür. Temmuz ayýnda Secchi derinliðinin de yükseldiði belirlenmiþtir. Bu dönem genellikle ýlýman bölge göllerinde Haziran ayýnda olduðu belirtilen ve zooplanktonun artmasýndan kaynaklanan temiz su dönemi olabilir. Temiz su döneminin fitoplankton artýþýný takiben besin maddesi deriþi- 28 No: 80, 2011

7 Beyþehir Gölü Fitoplankton Biyokütlesinin Mevsimsel... Ekoloji Tablo 4. Beyþehir Gölü'ne ait bazý su kalite parametrelerinin en yüksek ve en düþük deðerleri. Tablo 5. Gölde daha önce yapýlan araþtýrmalarda teþhis edilen fitoplankton tür/cins sayýlarý. mindeki azalma veya zooplankton filtrasyonundaki artýþtan kaynaklanabileceði bildirilmektedir (Lampert ve Sommer 1997). Beyþehir Gölü'nde, fitoplankton sayýsý bütün istasyonlarda ilkbahar ve yaz dönemlerinde yüksek bulunurken, sonbahar ve kýþ aylarýnda düþük bulunmuþtur. Fitoplankton sayýsý en yüksek Aðustos ayýnda 2718±149 adet/ml bulunurken, en düþük Kasým ayýnda 105±53 adet/ml olarak bulunmuþtur. Beyþehir Gölü'nde fitoplankton sayýsýnýn derinliðe baðlý deðiþimi önemli bulunmuþ ve fitoplankton sayýsýnýn istasyonlara ve derinliklere göre önemli düzeyde deðiþtiði saptanmýþtýr. Büyük ve sýð göllerde fitoplankton deðiþimi yersel ve zamansal olarak yüksek bir heterojenlik göstermektedir (Wang ve ark. 2007). Tatlý su ekosistemlerinde ýþýk ve fosforun fitoplankton geliþimini etkilediði belirtilmiþtir (Flöder ve ark. 2006). Araþtýrma dönemi boyunca göl sýð ve rüzgar etkisinde devamlý karýþým halinde olmuþtur. Bu karýþýmýn ve gölden sürekli su çekilmesine baðlý hýzlý su deðiþiminin fitoplankton topluluðunda yersel deðiþimlere neden olduðu düþünülmektedir. Beyþehir Gölü'nün su deðiþim süresi büyük bir göl için oldukça kýsadýr (Tablo 1). Ayrýca göl çevresindeki yerleþimlerden kaynaklanan besin maddesi artýþlarý da deðiþimleri etkileyebilir. Karagöl'de yürütülen bir araþtýrmada rüzgar ve su akýþýnýn fitoplankton topluluklarýna etkili olduðu bildirilmiþtir (Kolaylý ve Þahin 2007). Gölde en yüksek fitoplankton sayýsýnýn dip derinlikte bulunmasýnýn, sedimentten karýþan diatomlardan kaynaklanabileceði düþünülmektedir. Beyþehir Gölü'ne ait ortalama fitoplankton biyokütlesi 1,98±1,18 mg/l olarak bulunmuþtur. Beyþehir Gölü'nün biyokütleye baðlý trofik seviyesi Mischke ve ark. (2002)'ye göre iyi ekolojik kalite durumunu ifade etmektedir. Beyþehir Gölü'nde araþtýrma süresince hesaplanan toplam biyokütlede Bacillariophyta (%53) en yüksek oranda bulunmuþtur. Diatomlarýn oraný istasyonlara baðlý deðiþim göstermelerine raðmen, Mayýs ayýndan itibaren artmaya baþlamýþ ve sonbaharda toplam biyokütlenin neredeyse tamamýna yakýnýný oluþturmuþtur. Beyþehir Gölü, sýð ve su bitkilerince zengin bir göl olduðundan, diatomlarýn sediment, taþlar veya bitkiler üzerinden suya karýþarak planktonda sayýca arttýklarý düþünülmektedir. Akköz (1998) Beyþehir Gölü'nde Mart 1994-Kasým 1995 tarihleri arasýnda yürütmüþ olduðu çalýþmada Bacillariophyta divizyosuna ait türlerin yoðun olarak bulunduðunu bildirmiþtir. Oligo-mezotrofik bir göl olan Sapanca Gölü'nde yürütülen araþtýrmada, diatom biyokütlesinin araþtýrma dönemi boyunca baskýn olarak bulunduðu bildirilmiþtir (Akçaalan ve ark. 2007). Sýð ve su bitkilerince zengin Abant Gölü'nde diatomlar hakim durumdadýr (Atýcý ve ark. 2005). Beyþehir Gölü'nde tür sayýsý en zengin divizyo Chlorophyta'dýr. Bu bulgu Oðuzkurt (2001)'le uyum göstermektedir. Chlorophyta'nýn toplam biyokütle içerindeki oraný %27 olarak saptanmýþtýr. Bütün istasyonlarda Nisan ayýnda yeþil alglerin oranýnýn arttýðý özellikle üçüncü istasyonda %63 olduðu hesaplanmýþtýr. Fitoplanktonlar arasýnda kaynak yarýþýna dayalý sürekli deðiþen bir mekanizma vardýr. Tür çeþitliliðiyle biyokütle arasýnda negatif bir iliþki bulunur (Interland ve Kilham 2001). Chrysophyta'ya ait tek tür olan D. divergens türü araþtýrma süresince yoðun olarak bulunmuþtur. Fakat toplam biyokütle içerisinde Chrysophyta oldukça az oranda (%3) yer almaktadýr. Fosfor deriþimi düþük olan ortamlarda Dinobryon divergens bulunurken, fosfor artýþýna bir tepki olarak maviyeþil alglerin baskýn olarak bulunabileceði bildirilmiþtir (Kalff ve Knoechel 1978). Beyþehir Gölü'nde yürütmüþ olduðumuz araþtýrmada mavi-yeþil alglerin toplam biyokütle içerisindeki oraný ise %10 olarak tespit edilmiþtir. Üçüncü istasyonda Temmuz ayýnda mavi-yeþil alg oraný %29 olarak bulunurken, dördüncü istasyondaki oraný Kasým ayýnda %27 olarak tespit edilmiþtir. Reynolds ve ark. (2002) tarafýndan, maviyeþil alglerin küçük ötrofik göllerin günlük olarak karýþan sularýnda bulunduklarý belirtilmiþtir. Yaz aylarýnda mavi-yeþil türlerinde artýþlar görülmüþtür. No: 80,

8 Ekoloji Fakýoðlu ve Demir Bu durum gölde ölçülen klorofil a ve Secchi derinliði ile birlikte yorumlanacak olursa, gölün oligotrofi-ötrofi arasýnda mezotrofik özellik gösterdiði ve ötrofikasyon sürecinde bulunduðu söylenebilir. Bu araþtýrmada, Cryptophyta, Pyrrophyta ve Euglenophyta divizyolarýna ait türler dönem dönem artmalarýna raðmen toplam biyokütlede belirgin bir varlýk göstermemiþlerdir. Bu araþtýrmalardan elde edilen sonuçlar ve gözlemler birlikte yorumlandýðýnda ise gölde bazý sorunlar tespit edilmiþtir. Bu sorunlarýn baþýnda su seviyesinin azalmasý, evsel ve endüstriyel atýklarýn göle verilmesi gelmektedir. Ýçme suyu elde edilen gölde insan saðlýðý açýsýndan su kalitesinin korunmasý büyük önem taþýmaktadýr. Bu nedenle toksik etkili olabilecek mavi-yeþil alg patlamalarý kontrol edilmelidir. Beyþehir Gölü sýð ve çevresel deðiþimlerden etkilenen bir göldür. Göl, çevre þartlarýndaki deðiþimlere çok hýzlý tepki göstermektedir. Bu nedenle gölde yapýlacak uygulamalarda (su seviyesinin yükseltilmesi, balýklandýrma vb.) gölün ekolojik dengesinin korunmasýna özen gösterilmelidir. Gölde yeni yapýlan ve su seviyesinin yükseltilmesine yönelik çalýþmalarla meydana gelebilecek deðiþimler ve bu deðiþimlerin nedenleri hakkýnda doðru bilgilere ulaþýlabilmesi için göle ait veriler tek bir merkezde toplanmalý ve Beyþehir Gölü'nün fizikokimyasal ve biyolojik parametreleri düzenli olarak izlenmelidir. TEÞEKKÜR Bu araþtýrma, HD kod nolu Proje ile Ankara Üniversitesi Bilimsel Araþtýrma Projeleri Birimi tarafýndan desteklenen Doktora Tezinin bir bölümüdür. KAYNAKLAR Akçaalan R, Albay M, Gürevin C, Çevik F (2007) The influence of environmental conditions on the morphological variability of phytoplankton in an oligo-mesotrophic Turkish lake. International Journal of Limmnology 43: Akköz C (1998) Beyþehir Gölü Algleri Üzerinde Araþtýrmalar. Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya. Altýndað A, Yiðit S (2004) Beyþehir Gölü Zooplankton Faunasý ve Mevsimsel Deðiþimi. Gazi Eðitim Fakültesi Dergisi 24: Anonymous (1982) Eutrophication of Waters. Monitoring, Assessment and Control. OECD, Paris. Anonymous (1985) Beyþehir Gölü'nün Limnolojik Özelliklerinin Araþtýrýlmasý Projesi Sonuç Raporu. Tarým-Orman ve Köyiþleri Bakanlýðý Isparta Ýl Müdürlüðü, Isparta. Anonymous (1995) Standard Methods for the Examination of Water and Wastewater. 19 th ed., American Public Health Association, Washington. Anonymous (1999) Beyþehir Gölü Hidroloji Raporu. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlýðý Devlet Su Ýþleri Genel Müdürlüðü IV. Bölge Müdürlüðü, Konya. Anonymous (2003) Water Quality-Guidance Standard for the Routine Analysis of Phytoplankton Abundance and Composition using Inverted Microscopy (Utermöhl Technique). (CEN TC 230/WG 2/TG 3/N73). Anonymous (2006) Devlet Su Ýþleri (DSÝ) Tarafýndan Sulak Alanlarda Yürütülen Projeler. Su Dünyasý, Ankara. Atýcý T, Obalý O, Elmacý A (2005) Abant Golu (Bolu) Bentik Algleri. Ekoloji 14 (56): Atýcý T, Obalý O, Altýndað A, Ahýska S, Aydýn D (2010) The accumulation of heavy metals (Cd, Pb, Hg, Cr) and their state in phytoplanktonic algae and zooplanktonic organisms in Beyþehir Lake and Mogan Lake, Turkey. African Journal of Biotechnology 9: Ayhan A, Güzel A, Küçüködük M, Durak Y, Obalý O, Tütüncü T (1996) Beyþehir Gölü'nün Su Kaynaklarýnýn Kimyasal ve Bakteriyolojik Kirliliðinin Araþtýrýlmasý. Proje No: DEBAG-31/DPT, Ankara. Cox EJ (1996) Identification of Freshwater Diatoms from Live Material. Chapman and Hall, London. Flöder S, Combüchen A, Pasternak A, Hillebrant H (2006) Competition between pelagic and benthic microalgae for phosphorus and light. Aquatic Sciences 68: Hillebrand H, Dürselen CD, Kirschtel D, Pollingher U, Zohary T (1999) Biovolume calculation for pelagic and bentic microalgae. Journal of Phycology 35: No: 80, 2011

9 Beyþehir Gölü Fitoplankton Biyokütlesinin Mevsimsel... Ekoloji Huber-Pestalozzi G (1950). Das Phytoplankton des Süsswassers, 3 Teil. Cryoptophyceen, Chloromonadien, Peridineen. In: Thienemann A (ed), Die Binnengewasser, E. Schweizerbartische Verlagsbuchhandlung, Stuttgart Interland SJ, Kilham SS (2001) Limiting resources and the regulation of diversity in phytoplankton communities. Ecology 82: John DM, Whitton BA, Brook AJ (2002) The Freshwater Algal Flora of The British Isles. Cambridge University, Cambridge. Kalff J, Knochel R (1978) Phytoplankton and their dynamics in oligotrophic and eutrophic lakes. Annual Review of Ecology and Systematics 9: Kazancý N, Oðuzkurt D, Dügel M (2003) Beyþehir Gölü'nün Limnolojisi, çevre kalitesi, biyolojik çeþitliliði ve korunmasý. Türkiye Ýç Sularý Araþtýrmalarý Dizisi, Ankara. Kazancý N, Oðuzkurt D, Dügel M (2009) Multivariate analysis of phytoplankton assemblages in Beyþehir Lake (Turkey) as a tool of water quality monitoring and management. Review of Hydrobiology 1: Kesici T, Kocabaþ Z (2007) Biyoistatistik. Ankara Üniversitesi Eczacýlýk Fakültesi Yayýnlarý, Ankara. Kolaylý S, Þahin B (2007) A Taxonomic study on the phytoplankton in the littoral zone of Karagöl lake (Borçka-Artvin/Turkey). Turkish Journal of Fisheries and Aquatic Sciences 7: Komarek J, Anagnostidis K (1999) Cyanoprokaryota 1. Teil: Chroococcales. In: Ettl H, Gartner G, Heynig H, Mollenhauer D (eds), Süsswasserflora von Mitteleuropa, Spektrum Akademischer Verlag, Heidelberg, Komarek J, Fott B (1983) Chlorococcales, 7. Teil. 1Halfte. In: Elster J, Ohle W (eds), Das Phytoplankton des Süsswassers, E. Schweizerbart'sche Verlagsbuchhandlung, Stuttgart, Krammer K, Lange-Bertalot H (1986) Bacillariophyceae 1. Teil: Naviculaceae. In: Ettl H, Gerloff J, Heynig H, Mollehauer D (eds), Süsswasserflora von Mitteleuropa, Gustav Fischer, Stuttgart, Krammer K, Lange-Bertalot H (1988) Bacillariophyceae 2. Teil: Bacillariaceae, Epithemiaceae, Surirellaceae. In: Ettl H, Gerloff J, Heynig H, Mollehauer D (eds), Süsswasserflora von Mitteleuropa, Gustav Fischer, Stuttgart, Lampert W, Sommer U (1997) Limnoecology: The Ecology of Lakes and Streams. Oxford University Press, New York. Lind ME, Brook AJ (1980) A key to the Commoner Desmids of the English Lake District. Freswater Biology Association Publicatons, Cumbria. Mercan DE, Kabdaþlý S (2008) 1998 Su Yýlý Ýçin Beyþehir Gölü'nün Hidrodinamik Modellemesi. Ýstanbul Teknik Üniversitesi/d-Mühendislik Serisi 7: Mertel Ü (1986) Isparta ve Yöresindeki Göllerde Su Kalitesi Fiziksel Kimyasal ve Biyolojik Parametreler. Türkiye Bilimsel ve Çevre Araþtýrmalarý Grubu Proje No. ÇAG-45/G, 53, Ankara. Mischke U, Nixdorf E, Hoehn U, Riedmüller U (2002) Möglichkeiten zur Bewertung von seen anhand des Phytoplanktons. Aktueller Stend in Deutschland. Aktuelle Reihe 5, Oðuzkurt DG (2001) Beyþehir Gölünün Limnolojisi. Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Prescott GW (1973) Algae of the Western Great Lakes Area. 5 th ed., William C. Brown of Dubuque Co., Iowa. Popovski J, Pfiester LA (1990) Dinophyceae (Dinoflagellida), Band 6. In: Ettl H, Gerloff J, Heynig H, Mollenhauer D (eds). Süsswasserflora von Mitteleuropa, Gustav Fishre Verlag, Jena, Ratushnyak AA, Borisovich, MG, Valeev VS, Ivanov DV, Andreeva MG, Trushin MV (2006) The hydrochemical and hydrobiological analysis of the condition of the Kuibyshev Reservoir littorals (Republic of Tatarstan, Russia). Ekoloji 15: (61) Reynolds CS, Huszar V, Kruk K, Naselli-Flores L, Melo S (2002) Towards classification of the freshwater phytoplankton. Journal of Plankton Research 24: Rott E (1981) Some results from phytoplankton counting intercalibrations. Schweizerische Zeitschrift für Hydrologie 43: No: 80,

10 Ekoloji Fakýoðlu ve Demir Round FD (1953) An investigation of two benthic algal communities in Malham Tarn, Yorkshire. Journal of Ecology 41: Scheffer M, Reinaldi S, Huisman J, Weissing FJ (2003). Why plankton communities have no equilibrium: solutions to the paradox. Hydrobiologia 491: Strickland JDH, Parssons TR (1972) A Practical Handbook of Seawater Analysis. 2 nd Ed. Bulletin Fisheries Research Board of Canada, Ottawa. Sun J and Liu D (2003) Geometric models for calculating cell biovolume and surface area for phytoplankton. Journal of Phytoplankton Research 25: Utermöhl H (1958) Zur Vervolkommnung deer quantitativen Phytoplankton-Methodik. Mitteilungen der Internationale Vereinigung der theoretretische und Angewandte Limnologie 5: Wang X, Lu Y, He G, Han J, Wang T (2007) Multivariate analysis of interactions between phytoplankton biomass and environmental variables in Taihu Lake, China. Environmental Monitoring and Assessment 133: Wetzel RG (1983) Limnology. 2 nd Edition, Saunders College, Philadelphia. 32 No: 80, 2011