BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ

Transkript

1 T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ POST (İLK AÇILIŞ) 481BB015 Ankara, 2012

2 Bu modül, mesleki ve teknik eğitim okul/kurumlarında uygulanan Çerçeve Öğretim Programlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya yönelik olarak öğrencilere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmış bireysel öğrenme materyalidir. Millî Eğitim Bakanlığınca ücretsiz olarak verilmiştir. PARA İLE SATILMAZ.

3 İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR... iii GİRİŞ... 1 ÖĞRENME FAALİYETİ BİLGİSAYARIN AÇILIŞINI SAĞLAYAN... 3 ELEMANLAR Klavye Klavyenin İç Yapısı ve Çalışma Prensibi Standart Klavye Tuşlarının Görevleri Klavye Çeşitleri Fare Farenin İç Yapısı ve Çalışma Prensibi Fare Çeşitleri Kesintisiz Güç Kaynağı(UPS) Kesintisiz Güç Kaynaklarının İç Yapısı ve Çalışma Prensibi Kesintisiz Güç Kaynağı Çeşitleri UYGULAMA FAALİYETİ ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖĞRENME FAALİYETİ BIOS BIOS Nedir? BIOS un İşlevi POST un Çalışması BIOS ta Yapılan Değişikliklerin Kaydedilmesi BIOS Çeşitleri BIOS Yapılandırmasına Giriş Post Ekranı Cmos Setup Menüsü MB Intelligent Tweaker (M.I.T.) Standard CMOS Features Advanced BIOS Features Integrated Peripherals Power Management Setup PC Health Status Load Fail-Safe Defaults Load Optimized Defaults Set Supervisor/User Password Save & Exit Setup Exit Without Saving UEFI BIOS Programları UYGULAMA FAALİYETİ ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖĞRENME FAALİYETİ HATA MESAJLARI Sesli Hata Mesajları Sesli Hata Mesajları i

4 3.2. Yazılı Hata Mesajları Yazılı Hata Mesajları Hata Mesajlarının Bulunması UYGULAMA FAALİYETİ ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME MODÜL DEĞERLENDİRME CEVAP ANAHTARLARI KAYNAKÇA ii

5 AÇIKLAMALAR KOD 481BB015 ALAN Bilişim Teknolojileri DAL/MESLEK Bilgisayar Teknik Servis MODÜLÜN ADI Post (İlk Açılış) Bilgisayarın açılması için gereken aygıtları, BIOS MODÜLÜN TANIMI ayarlarını ve açılıştaki hata mesajlarını anlatan öğrenme materyalidir. SÜRE 40/16 ÖN KOŞUL Donanım Kartları modülünü almış olmak. YETERLİK Bilgisayarın ilk açılışını yapmak. Genel Amaç Bu modül ile, gerekli ortam sağlandığında; bilgisayarın çalışması için gerekli bağlantıları ve ayarlamaları yapabileceksiniz. Amaçlar MODÜLÜN AMACI 1. Klavye, fare ve güç kablosunu bağlayabileceksiniz. 2. BIOS ayarlamalarını yaparak bilgisayarın uygun şekilde açılmasını sağlayabileceksiniz. 3. İlk açılış sırasında meydana gelebilecek hataları ve ikazları giderebileceksiniz. EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME AÇIKLAMALAR Ortam: İnceleme işlemlerinin yapılabileceği Statik elektrikten arındırılmış bir bilgisayar kasası Donanım: Klavye, fare, güç kaynağı, düz ve yıldız uçlu tornavida ve bilgisayar donanımları Modül içinde yer alan her öğrenme faaliyetinden sonra verilen ölçme araçları ile kendinizi değerlendireceksiniz. Öğretmen modül sonunda ölçme aracı kullanarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek sizi değerlendirecektir. iii

6 iv

7 GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Modül sonunda edineceğiniz bilgi ve beceriler ile uygun POST olayını ve hata mesajlarının anlamını yorumlayabileceksiniz. Bilgisayar teknolojisi dünyanın en hızlı gelişen teknolojilerindendir. Bu gelişim içerisinde bilgisayar donanım elemanlarının özellikleri hakkında bilgi sahibi olmak gerekmektedir. Günümüzde teknolojinin hızlı bir şekilde gelişmesiyle birlikte klavye, fare ve BIOS ayarları değişmekte ve bunlara farklı özellikler eklenmektedir. Bu modülü başarıyla tamamlayarak BIOS ayarlarını ve giriş birimlerinden klavye ve fare alanındaki gelişmeleri rahatlıkla takip edebilecek seviyeye ulaşacaksınız. Karşılaştığınız farklı durumlarda neler yapılabileceği hakkında genel fikirler edineceksiniz. Modülde anlatılanlardan farklı durumlarla karşılaştığınızda, araştırma yapıp var olan bilgilerinize yeni bilgiler ekleyerek bilgilerinizi güncelleyerek, yeni durumun gerektirdiği çözümleri üretebilirsiniz. Modüldeki bilgiler, siz değerli öğrencilerin kendi mesleki alanlarında bu bilgileri yerli yerince kullanmalarını ve öğrenmede kolaylık sağlamalarını amaçlamaktadır. 1

8 2

9 ÖĞRENME FAALİYETİ 1 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ 1 Klavye, fare ve güç kablolarını balayabileceksiniz. ARAŞTIRMA Klavye-fare çeşitlerini ve klavye-fare üzerinde bulunan elemanların ne işe yaradığını araştırınız. Güç kaynağının kasa ve çevre birimleri ile olan bağlantı şeklini inceleyiniz. Fare, klavye ve güç kaynağı hakkında edindiğiniz bilgileri sınıf ortamında tartışınız. Araştırma sonuçlarınızı öğretmene teslim edecek veya sınıfta sunacak şekilde hazırlayınız. 1. BİLGİSAYARIN AÇILIŞINI SAĞLAYAN ELEMANLAR Bilgisayarın açılması için anakart, işlemci, bellekler ve görüntü kartına ihtiyaç vardır.bunların dışında bilgisayarın açılması için klavye, fare ve güç kaynağı bulunması gerekir Klavye Üzerinde harf, rakam ve sembolleri içeren tuşların bulunduğu, bunlara basıldığında ekranda görüntüleyen, bilgisayara veri veya komut girişini sağlayan birime klavye (keyboard) adı verilir. Çeşitli menülere erişmek, yazı yazmak, kısa yol tuşlarını kullanmak ve onay kutularında seçim yapmak gibi amaçlarla kullanılan klavye, bilgisayar tarihinin en eski donanım ögelerinden biridir. 3

10 Resim 1.1: Klavye Klavyenin İç Yapısı ve Çalışma Prensibi Klavye yapısı ve çalışması bakımından küçük bir mikrobilgisayara benzer. Kendine ait bir mikroişlemcisi ve devreleri vardır. Bu devrelerin büyük bir kısmı tuş matrislerinden oluşur. Hangi tuşa basıldığını belirleyen bir iç işlemciye sahiptir. Bilgisayar ile klavye arasında 11 bitlik (8 tanesi veri biti, 3 tanesi çevre ve kontrol bitleri) bir seri iletişim vardır. Resim 1.2: Klavyenin iç yapısı ve içinde bulunan mikroişlemci Klavyeden girilen bütün bilgiler BIOS data alanının 40:1EH adresinden başlayarak bellekte 16 word yer tutan bir alana INT 09H kesmesi kullanılarak yerleştirilir. Burada bu karakterler INT 16H kesmesi kullanılarak işlemci içerisine çekilir. 4

11 Şekil 1.1: Klavye ile klavye ara birimi arasındaki bağlantı Klavye üzerinde bir tuşa basıldığında, tuş matrisindeki bir sütun ile bir satır arasında kontak kurulmuş olur. Matris yapısındaki her bir sütun ve satır ½ I akımından oluşur. Bu akım matris üzerindeki bir satır ve sütunun birleşmesiyle I akımına dönüşür. Bu akımda klavye işlemcisini tetikler. Yeni klavyelerde COB (Chip-on-Board, Devre Üzeri Yonga) teknolojisi ile yapılmış bir entegrenin kullanıldığı işlemci, sinyal işlemek için kullanılır. Devre, klavyeden gelen elektriksel sinyalleri alır ve bu bilgiyi bilgisayara gönderir. Resim 1.3: Klavyenin matrix yapısı Butonların görünümü Resim 1-3:A da kabarcık şeklinde yer almaktadır.bu matrix yapı, üç katmandan oluşmaktadır. En dıştaki iki katman, buton kontakları arasındaki elektriksel bağlantıyı sağlar ya da keser. Bu iki katman, çok ince üçüncü bir katman ile birbirinden ayrılmaktadır. 5

12 Katmanların matrix yapısı Resim 1-3:B de görülmektedir. Plastik butona basıldığında, botunun altında yer alan yuvarlak biçimli bölgeler elektriksel iletim sağlar.plastik katman kaldırıldığında butonların altına denk gelen iletken noktalar Resim 1-3:D deki gibi görülür. İnce katmanın buton deliklerine denk gelen kısımlarında yuvarlak boşluklar vardır. Bu katman normal durumda dış katmanları ayrı tutar. Ancak bir tuşa basıldığında bu delikler sayesinde alt ve üst katman temas eder ve iletkenlik sağlanır. Şekil 1.2: Klavye tuş matrisi ile devre bağlantısının prensip şeması İşlemci bu tuş matrisindeki tuş anahtarı konumunu okur. Daha sonra anakarta INT 09H kesmesiyle birlikte basılan tuşun make kodunu içeren 11 bitlik seri veri paketini 60H portu aracılığıyla PC ye gönderir. BIOS da bulunan karakter haritasındaki bilgi ile bu seri paketi karşılaştırılır. INT 09H kesmesi, BIOS taki karakter haritasındaki her bir tuşun ve tuş kombinasyonlarını neyi temsil ettiğini işlemciye söyler. Tuş yarım saniye sonra bırakıldığında da anakarta yine INT 09H ile bir seri paketi gönderilir. Buna da break kodu denir (Break kodu=make kodu+128). Break kodları her zaman 128 den azdır. Make kodları ise her zaman 128 den fazladır. Bununla birlikte klavye üzerindeki tuş sayısı 128 den fazla olamaz. Eğer fazla olursa break ve make kodları örtüşürler. İşlemci aldığı bu break ve make kodlarını uygulamaların anlayacağı ASCII kodlarına çevirir. Çünkü farklı klavyeler farklı tarama kodları üretir. ASCII karakter seti 128 karakterden oluşur. Fakat bilgisayarlar genişletilmiş 256 karakter içeren ASCII karakter setlerini kullanırlar. ASCII kodlarında tuş kombinasyonlarının karşılığı yoktur. ASCII kodları klavyeden ALT tuşu ile birlikte girilebilir. Klavyede büyük harflerin okunmasıyla küçük harflerin okunması arasında belirgin bir fark yoktur. Sadece klavye sürücüsü iki tane make kodunu birleştirerek bir tane ASCII kodu elde eder. Bazı klavye kombinasyonları BIOS tarafından okunamaz. Çünkü klavye üzerindeki bazı tuşlar komutları derler. Örneğin Print ve Print Screen tuşlarına basıldığında INT 5H kesmesi çağrılır. 6

13 Standart Klavye Tuşlarının Görevleri Resim 1.4: Klavye tuşları Klavye üzerinde bulunan tuşların adı ve görevleri aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. TUŞUN ADI GÖREVİ Esc Tuşu (Esc=Escape) Aktif olan komutu veya menüyü iptal eder. Tab İmleci genellikle 8 karakter sağa atmaya yarar. Tuşu(Tab=Tabulate) Caps lock Tuşu Büyük veya küçük harflerle yazı yazmayı sağlar. (Caps=Capitals) Shift Tuşu Büyük harf yada tuşun başka bir işlevini kullanma özelliği sağlar. Ctrl Tuşu (Ctrl=Control) Diğer tuşlarla birlikte kısayol amaçlı kullanılır. Windows Tuşu Windows ta Başlat menüsünü açar. Alt tuşu (Alt=Alter) Diğer tuşlarla birlikte kısayol amaçlı kullanılır. Alt Gr tuşu (Gr=Group) Rakamların sağ alt köşesinde bulunan karakterleri yazdırmak için kullanılır. Space Bar tuşu (En Yazı yazarken tek karakter boşluk bırakmak için kullanılır. altta uzun simgesiz tuş) Sağ Tuş menüsü Farenin Sağ tuş özelliklerini kullanmayı sağlar. Enter tuşu: Yazıda paragraf başı yapmak veya komut çalıştırmak için kullanılır. Yön tuşları: İmlecin sola, sağa, aşağı ve yukarı doğru hareket ettirilmesini sağlar. 7

14 Num Lock tuşu: Print Screen Tuşu Scroll lock tuşu Pause tuşu Backspace tuşu Fonksiyon tuşları Tuş aktivasyon ledleri Klavye Çeşitleri Nümerik tuşları kullanmak için aktifleşme işlemini yapar. Ekranda bulunan görüntüyü hafızaya alır. Bazı programlarda ekranı hareket ettirir. Yapılan işlemlerin bir tuşa basılıncaya kadar durdurulmasını sağlar. İmlecin solundaki karakterleri silme işlevini yapar. F1 den F12 ye kadardır Num Lock, Caps Lock ve Scroll Lock tuşlarının aktif olup olmadıkları, burada bulunan ledlerin yanıp yanmadıklarından anlaşılır Tablo 1.1: Standart klavye tuşları Resim 1.5: Kablolu ve kablosuz klavye Kasa ile bağlantılarına göre klavyeleri 2 ye ayırabiliriz: 1. Kablolu klavyeler Kablolu klavyeler kasa ile bağlantı soketlerine göre;at soketli klavyeler, PS/2 soketli klavyeler, USB soketli klavyeler olarak 3 e ayrılır. 2. Kablosuz klavyeler Kablosuz klavyeler kasa ile haberleşmelerine gore; Infrared (kızıl ötesi) klavyeler, Radyo frekanslı klavyeler ve Bluetooth bağlantılı klavyeler diye 3 e ayrılır. Bu iki klavye çeşidinin dışında sanal klavyeler de son zamanlarda yeni cıkan teknolojilerden birisi olarak karşımıza çıkmaktadır. Ayrıca programlanabilir klavyelerle tuşlara istenen özellik yüklenebilmektedir. 8

15 Resim 1.6: Sanal ve programlanabilir klavye Klavyeleri tuşların sıralanışına göre de F klavye ve Q klavye diye 2 ye ayrılmaktadır. Klavyelerin tuş takımları tasarlanırken birçok değişik teknoloji kullanılmıştır. Bu teknolojilere göre tuşlar; metal kontaklı tuşlar, köpük elemanlı tuşlar, kauçuk kubbeli tuşlar, zarlı tuşlar ve kapasitif temelli tuşlar olarak 5 e ayrılır Fare Fare (mouse), klavyeden sonra bilgisayarda kullanılan en yaygın giriş aygıtıdır ve klavyeye nazaran daha basittir. Grafik ara birimi kullanılmaya başlandığından beri fare desteği programlar içine yerleştirilmeye başlanmıştır. Resim 1.7: Fare (Mouse) Farenin İç Yapısı ve Çalışma Prensibi Standart (Mekanik) fareler Bu tip farelerin alt tarafına bakıldığı zaman bilye büyüklüğünde bir topun olduğu hemen göze çarpar. Bu standart farenin iç kısmı incelendiği zaman topun birtakım çarkları çevirdiği görülür. 9

16 Resim 1.8: Mekanik farenin iç yapısı Şekil 1.3 de farenin elektronik açılımından da görüldüğü üzere dört adet infiraruj led diyot ile dört adet foto transistör mevcuttur. Bu elemanlar fare topunun çevirdiği çarkın konumlarını algılamakta ve buna ait mantıksal 0 ve 1 leri MOS 5717 işlemcisine göndermektedir. Diğer anahtarlar ise fare üzerinde mevcut bulunan butonlardır. Ayrıca yine bu butonlara basıldığı zaman işlemci buna ait bir data satırı oluşturarak bilgisayara gönderir. Bilgisayar kendi içerisinde bu komut data satırını alarak işler ve ilgili işlemi yürütür. Bildiğimiz standart farelerin işlemcileri genelde 4 Mhz lik bir kristal frekansı ile çalışırlar. Şekil 1.3: Standart fare devresi Farelerde en çok kullanılan tuş, sol tuştur. Sol tuş seçme görevi yapar. Sağ tuş ise yan menünün kullanılmasını sağlar. Üç tuşlu farelerde orta tuş istenilen bir makroya veya fonksiyona atanabilir. Optik fareler Optik farelerin çalışma prensibi standart farelerden oldukça farklıdır. Optik farelerde, altta hareket ettikçe mekanik düzenekleri çalıştıran bir top yerine bulunduğu yüzeyi aydınlatacak bir ışık kaynağı (LED) ve küçük bir kamera bulunur. Optik fare hareket ettikçe, altında bulunan kamera, gördüğü yüzeyin saniyede binlerce kez fotoğrafını çekmeye başlar. 10

17 Bu çekim hızı, farenin hassasiyetine bağlı olarak saniyede 5000 kareye kadar ulaşabilir. Daha sonra optik fare içinde yer alan oldukça güçlü bir işlemci, her görüntüyü bir öncekiyle karşılaştırarak farenin ne yönde ve hangi hızla hareket ettiğini tespit eder ve sonuçları imleci hareket ettirmek üzere bilgisayara gönderir. Resim 1.9: Optik farenin iç yapısı Ancak kullanılan bu karşılaştırmalı görüntü teknolojisi nedeniyle bu tip farelerin performansını etkileyen iki faktör vardır. Birincisi, farenin kullanıldığı yüzey çok koyu renkliyse ışık kaynağı, tabanı kamera görüşü için yeterince aydınlatamayabilir ve bu nedenle hassasiyet düşer. İkincisi, bu tip fareler hareketi algılamak için her görüntüyü bir öncekiyle karşılaştırdığı için üzerinde hiçbir desen bulunmayan düz renkli satıhlarda veya aynı desenin sürekli tekrarlandığı yüzeylerde farenin hassasiyeti azalabilir. Günümüz teknolojisinde ise bu küçük kamera, yerini kımızı ledlere (Light Emitting Diyote) bırakmıştır. Gönderdiğimiz hareket komutları bu ledlerden yansıyan ışık ile CMOS (Complimantary Metal Oxide Semiconductor) adı verilen sensöre ulaşarak hareketleri algılayabilmektedir. Algılanan hareketin yerine getirilmesi ve bilgisayara iletilmesi için yapılacak diğer işlem ise DSP analizidir. DSP (Digital Signal Processor - Sayısal sinyal İşlemcisi) teknolojisi, CMOS tan gelen sinyalleri saniyede 18 milyon talimat ile örnekleyerek değerlendirir ve bilgisayara yerine getirilmesi gereken hareketi iletir. Bilgisayar, peş peşe gelen görüntüleri işleyerek görüntüler arasındaki farklılık durumuna göre hareket miktarını algılar ve bunu sinyaller ile ekrana aktarır. Böylece fare işaretçisi (mouse pointer) ekran üzerinde hareket eder. Tabi optik farenin işleyiş sistemi ile ilgili tüm bu anlattıklarımız saniyenin yüzde biri gibi bir zamanda ve oldukça düzgün bir şekilde gerçekleşir. 11

18 Resim 1.10: Farenin scroll tuşu Tuşlarda yapılmış en büyük yeniliğin tekerlek (scroll) olduğunu söyleyebiliriz. Bu küçük tekerlek bir pencere veya programda yukarı- aşağı doğru hareket ettirildiğinde pencere veya program ekranı aşağı ve yukarı doğru hareket eder Fare Çeşitleri Kasa ile bağlantılarına göre fareleri 2 ye ayırabiliriz. 1. Kablolu fareler: Kablolu fareler bağlantı çeşitlerine göre; Seri soketli fareler, PS/2 soketli fareler ve USB soketli fareler olmak üzere 3 e ayrılır. Bilgisayarın ilk zamanında seri port ve AUTOEXEC.BAT dosyalarına özel eklenen sürücüler ile çalışan fareler, zamanla PS/2 adlı porta alınmış ve çoğu işletim sisteminde alt seviyelerde desteklenmeye başlamıştır.günümüzde çoğu fare, bilgisayara USB portundan bağlanır. Resim 1.11: Fare çeşitleri 12

19 2. Kablosuz fareler: Kablosuz fareler üç türe ayrılır. Bunlar; Kızıl ötesi fareler, Radyo dalgalı fareler ve Bluetooth fareler dir. Bluetooth farelerin ilk iki türe göre büyük avantajları vardır: standart bir protokol kullandığı için her cihazla kullanılabilir. Diz üstü bilgisayarlarda fare işlevi bilgisayar üzerine yerleştirilmiş ve elle döndürülen Track ball adı verilen küre tarafından yerine getirilmektedir. Parmağın baskı hareketiyle imleci yönlendiren Touch pad de kullanılan diğer bir türdür Kesintisiz Güç Kaynağı(UPS) Resim 1.12: Touch pad Kesintisiz güç kaynağına UPS denir. Uninterruptible Power Supply kelimelerinin baş harflerinin birleşmesinden meydana gelmiştir. Kesintisiz güç kaynakları (KGK UPS), elektriksel güç kaynağınız ile bilgisayar sisteminiz arasında bulunan ve bu sistemin dahilindeki bileşenleri elektrik akımındaki anormalliklerden ya da iniş çıkışlardan koruyan bir donanımdır. UPS ler sadece bilgisayar sistemleri için değil, düzenli ve kesintisiz elektriğe ihtiyaç duyan bütün sistemler için vazgeçilmez bir ihtiyaçtır. Resim 1.13: Kesintisiz güç kaynakları Voltaj miktarlarının, sistemin zarar görmesini engelleyecek şekilde düzenlenmesi işlemine regülâsyon (regulation) adı verilir. Regülâsyon ile voltaj düzeyi daha yukarıda ya da daha aşağıda tutulabilir, böylece bilgisayar ekipmanınızın ömrünün uzatılması mümkündür. 13

20 Elektriğin kesildiği an ile UPS den sisteme enerjinin verildiği an arasında geçen süreye transfer süresi denir. Transfer süresi ne kadar düşükse o kadar iyidir. Transfer süresi, UPS çeşidine göre 0 ms ile 20 ms arasında değişmektedir. Transfer süresinin en fazla 4 ms olması beklenir Kesintisiz Güç Kaynaklarının İç Yapısı ve Çalışma Prensibi Kesintisiz güç kaynakları(ups), şebekeden gelen AC gerilimi, önce doğrultucu ile DC gerilime dönüştürür. Doğrultucu hem eviriciye gerekli olan enerjiyi sağlar, hem de akü için gerekli olan DC gerilimi sağlamış olur. Bu DC gerilim, akünün şarj edilmesi için kullanılır. Akünün ancak DC gerilimle şarj edilebileceği unutulmamalıdır. Resim 1.14: UPS te kullanılan aküler Doğrultucudan çıkan DC gerilim bu şekliyle bilgisayarımızın işine yaramaz. Çünkü bilgisayarlar AC gerilimle çalışırlar. İşte burada devreye evirici girer. Eviricinin görevi, doğrultucudan sağlanan DC gerilimden, istenen standart efektif değerde ve frekansta, AC gerilim üretmektir. Şekil 1.4: Kesintisiz güç kaynağı devre şeması UPS lerin bir kısmında, evirici güç katında meydana gelen bir arıza durumunda kritik yüklerin beslenmesiz kalmaması için konulmuş bypass anahtarı olarak adlandırılan bir yap ıda mevcuttur. Evirici katında oluşacak bir arıza durumunda gerilim kesintisiz olarak bypass kaynağına transfer edilir. UPS, şebeke gerilimini,, kendisine bağlı sisteme bypass anahtarı ile genellikle doğrudan iletir. Bypass anahtarı daha çok online UPS lerde kullanılır. 14

21 Resim 1.15: Kesintisiz güç kaynağı (UPS) iç yapısı Şebeke geriliminin kesilmesi veya sınır değerlerinin dışına çıkması durumunda doğrultucu çalışmasını durdurur. Evirici böyle bir durumda doğrultucu ile şarj edilmiş olan aküden çektiği DC gerilimi, yine AC gerilime çevirerek bilgisayar sistemini belli bir süre daha kesintisiz olarak istenen değerde beslemeye devam eder. Bu süreye destek süresi (runtime) adı verilir Kesintisiz Güç Kaynağı Çeşitleri Kesintisiz güç kaynakları üç değişik topolojiye sahiptir Standby (Off - Line) UPS ler Elektrikler kesik olduğu sürece aktif olan, elektrikler varken de temel yüksek voltaj korumasının haricinde voltaj dalgalanmalarında herhangi bir ayarlama ya da düzenleme yapmadan, şebeke elektrik akımının direkt olarak PC ye ve çevre birimlerine ulaşmasına izin veren pasif sistemlerdir. 15

22 Line - Interactive UPS ler Offline sistemlerden farklı olarak, gerilimdeki dalgalanmaları engellemek için kontrol mekanizmasına sahiptirler. Yani elektrik varken oluşabilecek voltaj dalgalanmaları standby UPS lerde kontrol edilemezken (yüksek voltaj kontrolü hariç) line interactive sistemlerde bu dengesizlikler regülâsyon işlemine tabii tutulurlar Online UPS ler Resim 1.16: UPS çeşitleri Bu tür UPS lerin dönüştürücüleri her zaman aktiftir. Sistemin ihtiyaç duyduğu elektrik akımı, şebeke hattından gelen akımla sürekli beslenen aküler ile sağlanır. Bir elektrik kesintisi ya da güç arızası halinde, online bir UPS sıfır transfer zamanı na ulaşabilme yeteneğine sahiptir. UPS aküsünün sürekli kullanım halinde olması, akünün ömrünü büyük ölçüde kısaltır. 16

23 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıda verilen işlem basamaklarını takip ederek konuyu daha da pekiştirelim. Öneriler kısmı, uygulama faaliyeti için yönlendirici olacaktır. İşlem Basamakları Bilgisayara ait kasa, monitör, klavye, fare ve eğer var ise kesintisiz güç kaynağını masa üstüne yerleştiriniz. Öneriler Klavye ve farenin portlara konektör bağlantılarını yaparken yuvaya tam oturacak şekilde bağlantıyı yapınız Klavyenin kablosunu kasaya takınız. Farenin kablosunu kasaya takınız. Monitörün ekran kablosunu kasanın arkasında bulunan ekran kartı girişine takınız. Eğer var ise kesintisiz güç kaynağı ile kasa ve monitörün bağlantılarını ara kablo ile yapınız. Kırmızı ile gösterilenler güç kablolarıdır. 17

24 Güç kablosunun kasa bağlantısını yapınız. Monitörün güç kablosunu prize takınız. Kasanın güç kablosunu prize takınız. Eğer var ise kesintisiz güç kaynağının güç kablosunu prize takınız. 18

25 KONTROL LİSTESİ Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet, kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz. Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır 1. Klavyenin kablosunu kasaya takabildiniz mi? 2. Farenin kablosunu kasaya takabildiniz mi? 3. Monitörün ekran kablosunu kasaya takabildiniz mi? 4. Kesintisiz güç kaynağını kasaya takabildiniz mi? 5. Güç kablolarını prize takabildiniz mi? DEĞERLENDİRME Değerlendirme sonunda Hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız Evet ise Ölçme ve Değerlendirme ye geçiniz. 19

26 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıda boş bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen bilgiler doğru ise D, yanlış ise Y yazınız. 1.( ) Klavyenin içerisinde kendine ait mikro işlemcisi bulunmaktadır. 2.( ) Bilgisayar ile klavye arasında 11 bitlik bir seri iletişim vardır. 3.( ) Doğrultucular, DC gerilimi, AC gerilime dönüştüren devrelerdir. 4.( ) Fareler çalışma sistemine göre; Standart fareler ve Optik fareler diye 2 ye ayrılır. 5.( ) Optik farelerin çalışma prensibi standart farelerden oldukça farklıdır. 6.( ) Online UPS ler sadece elektrik kesintisi olduğunda devreye girer. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerlere gerekli kelimeleri yazınız. 7. Optik farelerin alt kısmında top yerine bulunmaktadır. 8. Elektriğin kesildiği an ile UPS den sisteme enerjinin verildiği an arasında geçen süreye denir. 9. UPS içerisinde bulunan, elektrik kesildiği anda sisteme enerji sağlamaya devam eder. 10. Voltaj miktarlarının, sistemin zarar görmesini engelleyecek şekilde düzenlenmesi işlemine adı verilir. 11., doğrultucudan veya aküden gelen DC gerilimi, AC gerilime dönüştürür. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz. 20

27 ÖĞRENME FAALİYETİ 2 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ 2 BIOS ayarlarını yaparak bilgisyarın uygun şekilde açılmasını sağlayabileceksiniz. ARAŞTIRMA Bilgisayar ilk açıldığında gerçekleşen işlemleri ekrandan gözlemleyiniz. BIOS taki ayarları tam olarak anlayabilmeniz için bilgisayar teknik servislerinde çalışan kişilerden ön bilgi alınız. Kazanmış olduğunuz bilgi ve deneyimleri arkadaş gurubunuz ile paylaşınız BIOS Nedir? 2. BIOS BIOS terimi; Basic Input / Output System (Temel Giriş/ ÇıkışSistemi) kelimelerinin baş harflerinin birleşmesiyle meydana gelmiştir. BIOS, bilgisayar ilk açıldığı anda çalışmaya başlayan küçük bir yazılımdır. BIOS yazılımı, anakart üzerinde sabit olarak bulunan ROM (Read Only Memory Sadece Okunabilir Bellek) içindedir. Resim 2.1: BIOS ve dual BIOS Günümüz anakartların çoğu şimdilerde kullanıcılar tarafından kolayca güncellenebilen, Flash BIOS olarak da bilinen EEPROM (Electrically Erasable Programmable Read Only Memory - Elektrikle Silinebilir Programlanabilir Sadece Okunabilir Hafıza) adlı ROM bellek kullanmaktadırlar. 21

28 BIOS un İşlevi Bilgisayarı ilk açtığımızda çalıştırılan ilk program BIOS tur. İlk olarak bilgisayarın donanımını tarar ve test eder. Bu işlem Power On Self Test ( İlk açılışta kendini sınama) veya POST olarak adlandırılır. Bu test sırasında BIOS, herhangi bir sorunla karşılaştığı zaman bunu kullanıcıya yazılı veya sesli hata mesajı olarak bildirir. Daha sonra BIOS, işletim sistemini yükler. POST; Güç kaynağının normal işlevlerini, anakartı, işlemciyi, giriş/çıkış denetleyicilerini, belleği, klavyeyi ve video bileşenlerini kontrol eden birçok test çalıştırır. Bilgisayar POST aşamasını tamamlarsa kısa, tek bir bip ya da iki kısa bip sesi çıkarır. (BIOS üreticisine bağlı olarak ses sayısı değişebilir.). BIOS ta yapılabilecek ayarlar şöyle sıralanabilir: Ana kart tarafından desteklenen özellikleri kapatmak/açmak ve bu özelliklerin değerlerini değiştirmek/gözlemlemek. Ana kartın üzerine takılı olan donanımların çakışmaması ve düzgün çalışması için gereken parametreleri ve adresleri tayin etmek. Ana kartın, sistem açılışında (BOOT) ilk olarak kullanacağı aygıtı (CD ROM, Floppy, Hard disk) BIOS belirler. BOOT (Başlatma): Bilgisayarın, açıldığında bir dizi sıradan kontrolleri yapıp bilgisayarın açılabilmesi için gerekli olan sistem dosyalarını yükleyerek işletim sistemini devreye sokma işlemidir POST un Çalışması Bilgisayarınızı açtığınızda elektrik akımı CPU (Central Process Unit Merkezi İşlem Birimi) ünitesine gider ve orada bilgisayarın önceki kullanımından kalmış bilgileri siler. CPU (Mikroişlemci), elektrik akımı tarafından uyarıldığında ROM da yer alan BIOS yazılımını RAM (Random Access Memory-Rastgele Erişimli Bellek) a yükleyerek aktif hale getirir. BIOS programı; kendi içindeki kayıtlı bilgilerden, önce kendini ve POST programını kontrol eder, daha sonra System Bus (Bilgisayarın donanımlarını birbirine bağlayan devreler) a sinyal göndererek devrelerinin görevlerini yapıp yapmadığını kontrol eder. POST testi, bundan sonra bilgisayarın ekran görünümünü kontrol eden video sinyallerini ve ekran kartının hafızasını test eder. İşte bu andan itibaren ekranımız görüntü vermeye başlar. POST, çalışmasına devam eder ve RAM belleklerin gereği gibi vazife görüp görmediğini belirlemek üzere bir dizi testler yapar. Bütün belleklere sırası ile bazı bilgiler kaydederek daha sonra bu bilgileri okur ve yazılan ile okunanı karşılaştırır. Bazı bilgisayarlarda, bu aşamada ekranda hafıza kapasitesini gösteren rakamların sayıldığını görebilirsiniz. 22

29 Daha sonra POST, bilgisayara bağlı klavyenin bağlantısını ve herhangi bir tuşunun basılı olup olmadığını kontrol eder. Bu sırada varsa klavye üzerindeki kontrol LED leri yanıp söner. Disk sürücülerine sinyal göndererek, hazır ve çalışır durumda olup olmadıklarını ve tepkilerini belirler. POST, yaptığı testin sonuçlarını CMOS (hangi ekipmanların bilgisayara bağlı olduğunu belirleyen bilgilerin sabit olarak kayıtlı olduğu yonga) ile karşılaştırarak yeni bir donanımın varlığını araştırır. Son işlem olarak da CMOS daimi hafızasında kayda geçer. Bundan sonra BIOS ta belirtilen ayara göre BOOT (ilk açılma) işlemi gerçekleşir ve işletim sistemi çalışır BIOS ta Yapılan Değişikliklerin Kaydedilmesi Şekil 2.1: CMOS chipi BIOS, ROM içerisinde bulunan bir yazılımdır. ROM ise sadece okunabilir bir bellek olduğu için hiçbir değişiklik kaydedilemez. Bu yüzden BIOS üzerinde yaptığımız değişikliklerin bir yere kaydedilmesi gerekir. BIOS ta ayarları değiştirdiğimizde bu ayarlar CMOS denilen bir bellek çeşidine kaydedilir. CMOS (Complenmentary Metal Oxide Semiconductor), "Eşlenik Metal Oksit Yarı İletken" in kısaltmasıdır. Bilgilerin burada tutulması için bir pil ile CMOS sürekli beslenir ve kaydedilen ayarların burada sürekli kalması sağlanır BIOS Çeşitleri BIOS yazlımı üzerine çalışan firmalar bulunmaktadır. Her ana kart firması, ürettiği anakarta göre farklı BIOS yazılımı kullanabilir. Her BIOS yazılımının ayarları birbirinden farklı olabilir. 23

30 Resim 2.2: Farklı marka BİOS lar Teknolojik gelişmeler ve virüs saldırıları sonucunda BIOS entegreleri çift entegre kullanılarak DUAL BIOS olarak üretilmeye başlandı. Bu tür BIOS larda, BIOS entegrelerinden biri sistemin çalışması için kullanılır. Entegrenin bozulması sonucunda oluşabilecek arızalara karşı diğer BIOS entegresi yedek olarak kullanılmaktadır BIOS Yapılandırmasına Giriş Resim 2.3: Dual BIOS BIOS ayarları yapılarak bilgisayarın açılmasını sağlayan özel ayarlar yapılır ve bu ayarlar CMOS chipine kaydedilir Post Ekranı Bazı güncel ana kartlarda POST ekranı yerine, kendi markalarını gösteren tam ekran logolar yer alır. Bu logoların arka planında klasik POST işlemleri devam eder. Böyle bir durumda, TAB tuşuna basarak bu logoyu atlatıp klasik POST ekranına dönebilirsiniz. Resim 2.4: Post ekranı 24

31 Resim 2.4 te görüldüğü gibi Ana kart modeli, BIOS versiyonu ve ilk açılışta devreye giren bazı yazılımlara ulaşmamızı sağlayan fonksiyon tuşları görülür. Fonksiyon tuşlarına basarak BIOS setup menüsüne, XPressRecovery2 Yazılımına, Boot menüsüne ve Qflash yazılımına ulaşılır. BIOS markalarına ve sürümlerine göre CMOS ekranı farklılık gösterebilir Cmos Setup Menüsü BIOS Setup'ı ilk açtığınızda ekrana gelen menüye CMOS Setup adı verilir. Resim 2.5: CMOS setup menüsü Aşağıdaki tablo 2.1 de BIOS menüleri arasında geçiş işlemleri ve kayıt işlemlerini gerçekleştiren kısayol tuşları gösterilmiştir.ok tuşları ile menüler arasında dolaşıp enter tuşu ile alt menülere ulaşılmaktadır. < >< >< >< > <Enter> <Esc> <Page Up> <Page Down> <F1> <F2> <F5> <F6> <F7> <F8> <F9> <F10> <F11> <F12> Bir menüyü seçmek için seçim ögesini taşıma işlemini yapar. Komut çalıştırma veya alt menüye girme işlemini yapar. Mevcut alt menüden veya BIOS menüsünden çıkışı gerçekleştirir. Sayısal değerleri artırmak veya değiştirmek için kullanılır. Sayısal değerleri azaltmak veya değiştirmek için kullanılır. Menü fonksiyonlarının açıklamalarını gösterir.( Yardım tuşu) Alt menülerde sağda yardım bloğunu gösterir. Mevcut alt menüden önceki BIOS menüsüne geri dönderir. Mevcut alt menüde File safe BIOS varsayılan ayarlarını yükler. Mevcut alt menüde optimize BIOS varsayılan ayarlarını yükler Q-Flash uygulamasına erişimi sağlar. Sistem bilgilerini görüntüler. Tüm değişiklikleri kaydedip BIOS menüsünden çıkar. BIOS ayarlarını CMOS a Kaydeder. CMOS ayarlarını BIOS a Yükler. Tablo 2.1: BIOS menüsündeki kısayollar 25

32 BIOS ayarlarını anlatırken "Enabled Aktifleştirme" ve "Disabled Pasifleştirme" terimleriyle çok sık karşılaşacağız. Çoğu BIOS ayarlarının karşısında bulunan bu seçeneklerden "Enabled" ayarın aktif olduğunu, "Disabled" ise o ayarın devreden çıkarılmış olduğunu gösterir MB Intelligent Tweaker (M.I.T.) CPU saat-frekans ayarları ve bellek konfigrasyonu gibi yapılandırma işlemleri bu menüde yapılır. CPU Clock Ratio: CPU saat oranını ayarlamamızı sağlar. CPU North Bridge Freq.: CPU kuzey köprüsü denetleyici frekansını değiştirmemizi sağlar. Ayarlanabilir aralık işlemciye bağlıdır. CPU Host Clock Control : CPU ana saatinin el ile ya da otomatik ayarlanmasını sağlar. El ile gerçekleştirildiğinde overclok işlemi gerçekleştirilebilir. CPU Frequency(MHz) : Bu ayarlama üstteki ayar el ile yapılınca aktif olur. 100 MHz ile 500 MHz aralığında değişim yaptırılır.işlemcinin özelliğine göre ayarlanmalıdır. PCIE Clock(MHz) : PCI-e saat frekansının ayarlanmasını sağlar. Resim 2.6: MB Intelligent Tweaker(M.I.T.) ekranı HT Link Width ve HT Link Frequency : Elle işlemci ve yonga seti arasında HT Link genişliğini ve frekansını ayarlamanıza izin verir. 26

33 Set Memory Clock: Elle bellek hızı ayarlamak için kullanılır.bios otomatik olarak bellek ayarlamanızı yapmaktadır. Elle seçilince Memory Clock ayarları aktif olur. DRAM Configuration: Dram konfigrasyonu ile bellek ayarlamaları ile ilgili gerekli olan tüm ayarlamalar yapılmaktadır. MIB menüsünün bir alt menüsüdür. Resim 2.7: DRAM konfigrasyonu menüsü DDR3 Timing Items: El ile yapılandırma işlemiyle DDR3 Zamanlama öğeleri değiştirilebilir. RAS, CAS ve RAS to CAS gibi zamanlama ayarları değiştirilebilir. Normal şartlarda bellek ayarlarına dokunulması gerekmez. Ama performans artışını sağlamak için düzenlemeye gidilmektedir. Resim 2.8: DRAM konfigrasyonunın devamı 27

34 Bank İnterleaving ve Channel Interleaving : Hafıza bankası ve hafıza kanalı dönüşümlerini aktif ya da pasif eder. System Voltage Optimized: MIB menüsünün içinde bulunan System Voltage Optimized ile CPU, DRAM, NB, HT-Link ve PCIe gibi donanımların voltaj değerleri ayarlanabilmektedir. BIOS ta varsayılan değerler genelde otomatik olarak ayarlanmıştır. System Voltage Control ayarları elle yapılandırıldıktan sonra tüm voltaj kontrol öğeleri yapılandırılabilir Standard CMOS Features Sistem saatinin ve tarihinin ayarlanması ile sürücü seçimi işlemleri buradan yapılabilmektedir. Resim 2.9: Standard CMOS features menüsü IDE Channel Master/ Slave: 8 adet SATA aygıt tanımlanmasını ve bu SATA aygıtların parametrelerinin otomatik algılanmasının gerçekleştiği yerdir. Nadiren de olsa BIOS bazı diskleri otomatik tanımayabilir. Bu durumda erişim modunu seçip disk üzerinde yazan Auto, CHS, LBA, Large veya Normal parametreleri elle belirleyerek diskinizi tanıtabilirsiniz. Halt On : Bu seçenek ile bazı hataların dikkate alınmamasını, POST işleminin devam ederek sistemin açılmasını sağlayabilirsiniz. Memory : Sistemde ne kadar ana bellek bulunduğu konusunda bilgi verir. 28

35 Advanced BIOS Features Bu kısımda işlemci ile ilgili yapılandırma seçenekleri, işlemcinin özelliklerine göre bulunmaktadır. İşlemci enerji kullanımını azaltma ayarları buradan gerçekleşir. CPU core Control : El ile yapılandırılarak hangi çekirdeğin çalışıp hangi çekirdeğin çalışmayacağı ayarlanmaktadır. Hard Disk Boot Priority : BIOS un en çok kullanılan ve en önemli ayarlarından biridir. Bilgisayarınız açıldığında BIOS'un, işletim sistemi için önce hangi sürücüye bakması gerektiğini söyler. Bu ayarlamalar için <Page up>, <Page down> veya <+>,<-> tuşları ile sıralama işlemi gerçekleştirilir. Bir önceki menüye dönmek için <Esc> tuşuna basılır. EFI CD/DVD Boot Option : 2.2 TB büyüklüğündeki harddisklerin çalışabilmesi için bu ayarların yapılandırlıması gerekir. BIOS bu ayarları genelde otomatik olarak ayarlamıştır. Resim 2.10: Advanced BIOS features ekranı First/Second/Third Boot Device : Mevcut aygıtlar için ön yükleme sırasını belirtir. Bir cihaz seçmek için yukarı veya aşağı ok tuşu kullanılarak seçim yapılır ve kabul etmek için <Enter> tuşuna basılır. Password Check : BIOS ana menüsünde bulunan Set Supervisor/User Password alanında verilen parolanın sadece BIOS a mı yoksa tüm sistem için mi belirtileceği bu parola kontrol alanından ayarlanmaktadır. HDD S.M.A.R.T. Capability : Sabit disk S.M.A.R.T. (Kendini İzleme ve Raporlama Teknolojisi) özelliğini etkinleştirir veya devre dışı bırakır. Bu özellik, sistem sabit disk okuma / yazma hatalarını bildirmek ve uyarıları 29

36 vermesine olanak sağlamak için bir üçüncü parti donanım izleme programı yüklenmesini sağlar.varsayılan BIOS ayarı devre dışıdır. Ayrıca bu menüde logo görüntüleme ayarları yapılmaktadır. Ekran kartı olarak yüklenmiş PCI grafik kartı veya PCI Express grafik kartından hangisinin ekranın ilk başlatılması gereken kart olduğu belirlenir Integrated Peripherals Bu bölümde, ana kartınızın üzerinde bulunan entegre özellikleri, giriş/çıkış portları, IDE portları, LAN portları ve SATA portları gibi aygıtları etkin yapabilir, devre dışı bırakabilir ya da bunların özelliklerini değiştirebilirsiniz. On Chip SATA Controller: SATA chip denetleyicilerini etkinleştirip devre dışı bırakma işlemi gerçekleştirilir. RAID sürücülerinin ayarlanması da OnChip SATA Type özelliğinden yapılır. Resim 2.11: Integrated peripherals menüsü Onboard LAN Function : Yeni bir ethernet kartı alınmak istendiğinde Onboard ethernet kartının devre dışı bırakılması gerekir. Bu işlemler buradan gerçekleştirilir. SMART LAN: LAN durumunu tespit etmek için tasarlanmış kablo tanılama özelliği içeren bir ayardır. Bu özellik, kablolama sorununu tespit etmeye ve hatanın kabloya yaklaşık ne kadar mesafede olduğunu bildirmeye yarar. Onboard Audio Function: Yeni bir ses kartı alınmak istendiğinde Onboard ses kartının devre dışı bırakılması gerekir. Bu işlemler buradan gerçekleştirilir. Onboard 1394 Function: Firewire portunun devre dışı bırakılması istendiğinde bu alandan devre dışı bırakılır. 30

37 USB Controllers: USB portunun devre dışı bırakılması istendiğinde bu alandan devre dışı bırakılır. Onboard Serial Port : Seri portla ilgili kesme ve temel I/O adresi belirtilir ya da devre dışı bırakılır Power Management Setup Güç tüketiminin ve tasarrufun ayarlanması için konulmuş bir menüdür. Bilgisayarı açma işlemi buradan kontrol edilebilir. Soft-Off by Power Button: Güç düğmesini kullanarak komut modunda bilgisayarı kapatmak için yapılandırma yolları belirler. Resim 2.12: Güç yönetimi ekranı Modem Ring Resume: Modem üzerinden uyku modundaki bilgisayarın uyandırılmasını sağlayan ayarlar bulunmaktadır. Power On By Mouse ve Power On By Keyboard : Bilgisayarın uyandırlıması için klavye veya fare ile açılmasını sağlayan ayarlar buradadır. Bu işlemin gerçekleşmesi için ATX güç kaynağında +5 VSB kablosunda 1A akım bulunması gerekir. KB Power ON Password: Power On By Keyboard ayarlarında password seçildiğinde aktif olur ve 5 karaktere kadar klavyeden şifre girilir.bu şifre ile klavyeden şifreli olarak bilgisayar açılır. Power-On by Alarm : Etkinleşince istenilen tarih ve saatte bilgisayarın açılmasını sağlayan ayarlar bulunmaktadır. 31